Đánh giá tác động của dự án trồng rừng Việt Đức đối với người dân ở huyện Tân Yên - tỉnh Quảng Ninh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LÊ QUÝ ĐÔN

ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA DỰ ÁN TRỒNG RỪNG

VIỆT ĐỨC ĐỐI VỚI NGƢỜI DÂN Ở HUYỆN TIÊN YÊN

- TỈNH QUẢNG NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LÊ QUÝ ĐÔN

ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA DỰ ÁN TRỒNG RỪNG

VIỆT ĐỨC ĐỐI VỚI NGƢỜI DÂN Ở HUYỆN TIÊN YÊN

- TỈNH QUẢNG NINH

Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Hữu Ảnh

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong đề tài là trung thực và

chưa từng được sử dụng, công bố trong bất kì nghiên cứu nào.

Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khóa luận này đã

được cảm ơn và thông tin trích dẫn trong đề tài đều được ghi rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng năm 2015

Tác giả luận văn

Lê Quý Đôn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

2013 - 2015.

PGS.TS. Lê Hữu Ảnh - người thầy đã hướng dẫn tác giả

trong quá trình thực hiện đề tài.

Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài, tác giả

.

nông thôn, Ban quản lý Dự án trồng rừng

.

Tôi xin cam đoan số liệu thu thập, kết quả tính toán là trung thực và được

trích dẫn rõ ràng.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng năm 2015

Tác giả luận văn

Lê Quý Đôn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................... ii

MỤC LỤC................................................................................................................ iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT........................................................................ vi

DANH MỤC BẢNG............................................................................................... vii

DANH MỤC HÌNH............................................................................................... viii

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài......................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu ...........................................................................................3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................3

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài............................................................4

5. Kết cấu của luận văn...........................................................................................5

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG

DỰ ÁN ........................................................................................... 6

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ......................................................................6

1.1.1. Trên thế giới .............................................................................................6

1.1.2 . Tại Việt Nam...........................................................................................7

1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về đánh giá tác động dự án ..................................11

1.2.1. Ý nghĩa của việc đánh giá tác động........................................................11

1.2.2. Một số khái niệm về dự án .....................................................................12

1.2.3. Đánh giá dự án........................................................................................13

1.2.4. Nội dung đánh giá tác động....................................................................13

1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến đánh giá tác động dự án.............................14

Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................................................15

2.1. Các câu hỏi đặt ra mà đề tài cần giải quyết ...................................................15

2.2. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................15

2.2.1. Phương pháp nghiên cứu cụ thể .............................................................15

2.2.2. Phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân (PRA)......16

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv

2.3. Các chỉ tiêu đánh giá tác động của dự án ......................................................17

2.3.1. Chỉ tiêu đánh tác động về kinh tế ...........................................................17

2.3.2. Chỉ tiêu đánh tác động xã hội.................................................................19

Chƣơng 3. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA DỰ ÁN TRỒNG RỪNG VIỆT

ĐỨC ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN Ở HUYỆN TIÊN YÊN - TỈNH

QUẢNG NINH ......................................................................................20

3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ...............................................................20

3.1.1. Điều kiện tự nhiên ..................................................................................20

3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội .......................................................................25

3.2. Khái quát dự án trồng rừng Việt Đức ............................................................30

3.2.1. Bối cảnh ra đời của dự án.......................................................................30

3.2.2. Mô tả tóm lược Dự án giai đoạn 2002-2008 ..........................................31

3.3. Quá trình thực hiện dự án ..............................................................................34

3.3.1. Các bước tiến hành thực hiện dự án .......................................................34

3.3.2. Lập kế hoạch trồng rừng của dự án ........................................................34

3.3.3. Hoạt động phổ cập và dịch vụ hỗ trợ .....................................................39

3.3.4. Cung cấp vật tư đầu vào cho trồng rừng ................................................41

3.3.5. Kết quả trồng, KNXTTS rừng................................................................43

3.3.6. Lập và quản lý tài khoản tiền gửi cho các hộ trồng rừng DA ................44

3.3.7. Thành lập tổ chức cấp thôn bản..............................................................45

3.3.8. Công tác giám sát đánh giá.....................................................................46

3.3.9. Những thành công ..................................................................................47

3.3.10. Những tồn tại và nguyên nhân .............................................................50

3.4. Tác động của dự án đến sự phát triển kinh tế của người dân ........................52

3.4.1. Tác động của dự án đến cơ cấu thu nhập của các hộ gia đình tham gia

dự án .................................................................................................................55

3.4.2. Tác động của dự án đến cơ cấu chi phí và đầu tư cho sản xuất của các hộ

gia đình tham gia dự án ....................................................................................57

3.4.3. Tác động đến cơ cấu sử dụng đất sản xuất của các hộ ...........................59

3.4.4. Tác động của dự án đến các chỉ tiêu phân loại kinh tế hộ......................60

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v

3.4.5. Đánh giá hiệu quả kinh tế theo phương pháp động................................62

3.4.6. Tác động của mô hình tài khoản tiền gửi ...............................................63

3.5. Đánh giá tác động đến xã hội của dự án........................................................64

3.5.1. Yếu tố, mức độ tham gia của người dân ................................................65

3.5.2. Tác động đến cơ cấu sử dụng thời gian của các hộ và tạo việc làm ......67

3.5.3. Tác động của dự án đối với sự bình đẳng về giới, trong các hoạt động

sản xuất và đời sống .........................................................................................68

3.5.4. Tác động tới nhận thức của cộng đồng về kinh doanh rừng bền vững ..69

3.6. Kết quả đạt được, tồn tại và khó khăn ...........................................................71

3.6.1. Những thuận lợi và khó khăn trong việc thực hiện dự án ......................71

3.6.2. Bài học kinh nghiệm...............................................................................72

Chƣơng 4. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT HUY KẾT QUẢ DỰ ÁN CHO GIAI

ĐOẠN 2015-2020 ...................................................................................76

4.1. Mục tiêu của dự án trồng rừng giai đoạn 2015-2020 ....................................76

4.2. Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển các kết quả của dự án trồng rừng

giai đoạn 2015-2020 .............................................................................................76

4.2.1. Xây dựng và triển khai một dự án hỗ trợ kỹ thuật .................................77

4.2.2. Thực hiện tốt công tác tổ chức, phổ cập tuyên truyền và giám sát

chất lượng ........................................................................................................77

4.2.3. Xây dựng mô hình tổ chức cấp thôn ......................................................78

4.2.4. Lồng ghép, tăng cường thu hút vốn với các chương trình, dự án khác tại

địa phương........................................................................................................78

4.2.5. Tăng cường sự phối hợp với chính quyền địa phương...........................79

4.2.6. Giải pháp về thị trường và xúc tiến thương mại.....................................81

4.3. Đề xuất, kiến nghị..........................................................................................82

KẾT LUẬN..............................................................................................................84

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................86

PHỤ LỤC.................................................................................................................88

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ADB : Ngân hàng phát triển châu Á

BQL : Ban quản lý

BQLDA : Ban quản lý dự án

BQLRTB : Ban quản lý rừng thôn bản

CHLB : Cộng hòa liên bang

CKKD : Chu trình kinh doanh

CTV : Cộng tác viên

DA : Dự án

FSSP : Chương trình hỗ trợ ngành lâm nghiệp

GEF : Quỹ môi trường toàn cầu

GTSX : Giá trị sản xuất

HĐND : Hội đồng nhân dân

HGĐ : Hộ gia đình

JBIC : Ngân hàng Quốc tế Nhật Bản

JICA : Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản

KfW : Ngân hàng Tái thiết Đức

KNTS : Khoanh nuôi tái sinh

KNXTTS : Khoanh nuôi xúc tiến tái sinh rừng

NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

PAM : Chương trình Lương thực thế giới

PRA : Phương pháp đánh giá có sự tham gia

QHSDĐ : Quy hoạch sử dụng đất

TGCN : Tiền gửi cá nhân

TKCN : Tài khoản cá nhân

TKTG : Tài khoản tiền gửi

TKTGCN : Tài khoản tiền gửi cá nhân

UBND : Uỷ ban nhân dân

WB : Ngân hàng thế giới

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1: Một số chỉ tiêu khí hậu bình quân của các tháng trong năm....................22

Bảng 3.2: Dự kiến kế hoạch Dự án KFW3 tại Bắc Giang và Quảng Ninh..............33

Bảng 3.3: Tổng hợp quy hoạch sử dụng đất các xã tham gia dự án tại huyện Tiên

Yên giai đoạn 2002 - 2008 ......................................................................36

Bảng 3.4: Tổng hợp diện tích điều tra lập địa tại vùng dự án 3 xã huyện Tiên Yên 37

Bảng 3.5: Cơ cấu loài cây trồng của các nhóm dạng lập địa theo thứ tự ưu tiên

cho vùng dự án Trồng rừng Việt Đức huyện Tiên Yên...........................38

Bảng 3.6: Tổng hợp kết quả thiết kế đo đạc diện tích thiết lập rừng huyện Tiên

Yên từ 2002 - 2008 ..................................................................................39

Bảng 3.7: Tổng hợp các hoạt động dịch vụ phổ cập của dự án trồng rừng Việt

Đức ở huyện Tiên Yên Quảng Ninh........................................................40

Bảng 3.8: Tổng hợp cung cấp cây con trồng rừng dự án huyện Tiên Yên ...............42

Bảng 3.9: Thống kê lượng phân bón cung cấp cho trồng rừng từ 2002-2008..........43

Bảng 3.10: Kết quả trồng rừng của dự án tại 3 xã huyện Tiên Yên từ năm

2002-2008..................................................................................... 44

Bảng 3.11: Thống kê TKTGCN của các hộ tham gia dự án huyện Tiên Yên từ

năm 2002-2008 ........................................................................................45

Bảng 3.12: Tổng hợp vốn đầu tư trực tiếp từ dự án đến hộ gia đình ........................54

Bảng 3.13: Thu nhập bình quân của các nhóm hộ trước và sau dự án .....................55

Bảng 3.14. Cơ cấu thu nhập của các nhóm hộ điều tra trước và sau dự án ..............56

Bảng 3.15: Cơ cấu chi của các hộ gia đình trước và sau dự án ................................58

Bảng 3.16: Diện tích đất sản xuất bình quân của các hộ được phỏng vấn................59

Bảng 3.17: Tiêu chí phân loại kinh tế hộ của xã Phong Dụ trước và sau dự án .......60

Bảng 3.18. Số lượng hộ gia đình phân theo loại kinh tế hộ tại thôn Khe Xóm xã

Phong Dụ vào các thời điểm....................................................................61

Bảng 3.19: Thống kê số hộ tham gia trồng rừng dự án.............................................65

Bảng 3.20: Tổng hợp số người và tỷ lệ phụ nữ tham gia các hoạt động do dự

án tổ chức................................................................................................66

Bảng 3.21: Cơ cấu sử dụng thời gian làm việc bình quân trong năm.......................67

Bảng 3.22: Tổng hợp các vụ cháy rừng và vi phạm luật BVR .................................70

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

viii

DANH MỤC HÌNH

Hình 3.1: Bảng đồ vũ nhiệt Gaussea-Walter huyện Tiên Yên..................................22

Hình 3.2: Sơ đồ các bước xây dựng kế hoạch, thực hiện Dự án Trồng rừng................34

Hình 3.3: Biểu đồ thu nhập bình quân các nhóm hộ gia đình trước và sau DA .......55

Hình 3.4: Biểu đồ cơ cấu các nguồn thu nhập của các nhóm hộ gia đình trước và

sau dự án ..................................................................................................57

Hình 3.5: Cơ cấu chi của các nhóm hộ gia đình trước và sau dự án.........................59

Hình 3.6: Cơ cấu sử dụng đất canh tác bình quân của các hộ được phỏng vấn........59

Hình 3.7: Số lượng hộ gia đình phân theo loại kinh tế hộ ........................................62

Hình 3.8: Cơ cấu sử dụng thời gian làm việc bình quân trong năm .........................67

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Việt Nam là một quốc gia có chiều ngang hẹp, chiều dài chạy dọc theo bờ

Biển Đông trên 3.000 km, chịu ảnh hưởng của vùng nhiệt đới gió mùa, địa hình

dốc, bị chia cắt nhiều và có hệ thống sông suối ngắn và dốc. Hiện nay ước tính có

khoảng 25 triệu người sống ở các vùng rừng núi, vùng sâu, vùng xa, trong đó có 12

triệu đồng bào dân tộc thiểu số cuộc sống còn nghèo khó, phụ thuộc vào rừng... Vì

vậy, rừng có ý nghĩa rất quan trọng trong công cuộc phát triển kinh tế xã hội và bảo

vệ sự bền vững về môi trường. Rừng cung cấp gỗ, lâm sản ngoài gỗ cho nền kinh tế

quốc dân, góp phần quan trọng trong việc giảm thiểu tác hại của lũ tụt, bão, chống

sói mòn, chống sạt lở đất, chống bồi tụ lòng hồ, cung cấp nước cho sản xuất và đời

sống, bảo tồn đa dạng sinh học, lưu trữ nguồn gen, du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng.

Rừng có vai trò sống còn đối với khí hậu của trái đất trong việc hấp thụ và lưu giữ

cacbon, một nguồn phát thải chính làm trái đất nóng lên.

Trong những năm gần đây được sự quan tâm của Quốc hội, Chính phủ, sự ủng

hộ mạnh mẽ của các tổ chức quốc tế và người dân, ngành lâm nghiệp Việt Nam đã có

tốc độ tăng trưởng khá cao và tương đối toàn diện, với mức tăng trưởng giá trị sản

xuất hàng năm đạt 4%, độ che phủ rừng năm 2009 đạt 39,1%, giá trị xuất khẩu ngành

lâm nghiệp năm 2010 đạt 3,2 tỷ USD. Nhằm chống lại tình trạng thoái hóa rừng, khôi

phục lại nguồn tài nguyên xanh cho đất nước, Chính phủ Việt Nam đã đề ra chiến

lược tăng nhanh diện tích rừng bằng những chính sách và biện pháp quyết liệt. Nhằm

đưa độ che phủ của rừng lên 43% vào năm 2015 và 47% vào năm 2020. Dự án

“Trồng mới 5 triệu ha rừng” được thực hiện với quy mô đầu tư tài chính lớn đi đôi

với việc phát triển khoa học công nghệ đã và đang đưa độ che phủ tăng nhanh. Bên

cạnh sự phát huy nội lực, Chính phủ cũng đã thu hút các nhà tài trợ quốc tế cùng nỗ

lực hỗ trợ Việt Nam cả về tài chính lẫn kỹ thuật trong công cuộc khôi phục rừng.

Nhiều Dự án phục hồi rừng đã và đang được thực hiện trong vài thập kỷ qua với

nguồn vốn của Chính phủ và các nhà tài trợ Quốc tế như: 327, 661, PAM (Chương

trình Lương thực thế giới), ADB (Ngân hàng phát triển châu Á), WB (Ngân hàng thế

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2

giới), KfW (Ngân hàng Tái thiết Đức), GEF (Quỹ môi trường toàn cầu), JBIC (Ngân

hàng Quốc tế Nhật Bản), JICA (Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản)…

Tiên Yên là huyện miền núi của tỉnh Quảng Ninh. Tài nguyên rừng có tính

đa dạng sinh học cao. Độ che phủ của rừng đến năm 1997 là 32%, với chủ yếu là

diện tích rừng tự nhiên được phân bố về phía Tây Bắc. Tuy nhiên, độ che phủ của

rừng ở một số xã vùng núi còn lại rất thấp, có xã chỉ còn lại 15 - 20 %. Đời sống

của hầu hết nhân dân thuộc các xã vùng núi hết sức khó khăn. Thu nhập chủ yếu là

từ khai thác củi, lâm sản ngoài gỗ, thậm chí có nơi nguồn thu nhập chính là từ khai

thác gỗ trái phép trong rừng tự nhiên. Đó cũng là nguyên nhân chính làm cho diện

tích rừng bị suy giảm hoặc làm giảm khả năng tự phục hồi của rừng.

Nhằm nâng cao độ che phủ của rừng và góp phần cải thiện môi trường, nâng

cao mức sống cho nhân dân ở miền núi, giảm sức ép mang tính tiêu cực của người

dân sống gần rừng đối với rừng tự nhiên, những năm qua huyện Tiên Yên tỉnh

Quảng Ninh đã nhận được sự quan tâm đầu tư của các ngành, các cấp từ nhiều

chương trình dự án của quốc gia như 327, 661.. và các dự án quốc tế như dự án

PAM, dự án trồng Rừng Việt Đức...

Một trong các dự án triển khai tại huyện Tiên Yên tỉnh Quảng Ninh được

đánh giá là có hiệu quả đó là: Dự án “Trồng rừng tại các tỉnh Bắc Giang và Quảng

Ninh” do Ngân hàng tái thiết Đức tài trợ không hoàn lại.

Dự án được triển khai tại huyện Tiên Yên từ 2002- 2008 và gồm 3 xã được

lựa chọn tham gia: Xã Hà Lâu, Phong Dụ và Đại Dực.

Mục tiêu của dự án Nâng cao mức sống của người dân chủ yếu dựa vào rừng

thông qua tạo việc làm, tăng thu nhập nhằm bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên,

điều hoà nguồn nước tại các vùng được phục hồi rừng và các khu vực lân cận, điều

hoà tiểu khí hậu vùng và tăng tính đa dạng sinh học.

Để làm rõ kết quả thực hiện dự án từ 2002-2008, đánh giá mức độ tác động

về kinh tế, xã hội của dự án trồng rừng Việt Đức đối với người dân ở huyện Tiên

Yên, cũng như những thuận lợi, khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện dự án,

làm căn cứ khuyến nghị, đề xuất đối với các dự án trồng rừng trong thời gian tới,

tác giả tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá tác động của dự án trồng rừng Việt

Đức đối với người dân ở huyện Tiên Yên - tỉnh Quảng Ninh”.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu tổng quát

Trên cơ sở đánh giá tác động của dự án trồng rừng Việt Đức tại vùng thực

hiện dự án tới người dân ở huyện Tiên Yên, để đề xuất các giải pháp nhằm duy trì,

phát triển các kết quả của dự án trồng rừng trong thời gian tới.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Góp phần hệ thống cơ sở lý luận và tổng kết thực tiễn về đánh giá tác động

về kinh tế và xã hội của dự án.

- Đánh giá kết quả thực hiện các hoạt động của Dự án trồng rừng Việt Đức ở

huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh.

- Phân tích một số tác động về kinh tế, xã hội đối với người dân trên địa bàn

nghiên cứu.

- Đề xuất một số giải pháp để duy trì, phát triển các kết quả của dự án trồng

rừng trong giai đoạn 2015-2020.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn

Dự án trồng rừng Việt Đức, các bên có liên quan và hộ gia đình tham gia dự

án trên địa bàn huyện Tiên Yên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn

3.2.1. Phạm vi về nội dung

Đánh giá hiệu quả và một số tác động chủ yếu của dự án đối với người dân ở

huyện Tiên Yên về kinh tế, xã hội trong giới hạn một số chỉ tiêu chính phù hợp với

thời gian và nội dung luận văn cao học cụ thể:

+ Đánh giá kết quả thực hiện dự án trồng rừng Việt Đức ở huyện Tiên Yên, tỉnh

Quảng Ninh giai đoạn 2002 đến 2008 về các chỉ tiêu: Lập kế hoạch trồng rừng của dự

án, hoạt động phổ cập và dịch vụ hỗ trợ, cung cấp vật tư đầu vào cho trồng rừng, kết

quả trồng, khoanh nuôi xúc tiến tái sinh rừng, lập và quản lý tài khoản tiền gửi cho các

hộ trồng rừng dự án, thành lập tổ chức cấp thôn bản, công tác giám sát đánh giá.

+ Đánh giá tác động của dự án đối với người dân ở huyện Tiên Yên về kinh

tế, xã hội.