Các yếu tố tâm lý tác động đến xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân tại sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------------------------------------

TRƯƠNG NGỌC PHƯỢNG

CÁC YẾU TỐ TÂM LÝ TÁC ĐỘNG ĐẾN XU HƯỚNG

MUA CỔ PHIẾU CỦA NHÀ ĐẦU TƯ CÁ NHÂN TẠI

SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN TP. HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành

Mã số chuyên ngành

Quản trị Kinh doanh :

60340102

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thế Khải

TP. Hồ Chí Minh, Năm 2016

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn “Các yếu tố tâm lý tác động đến xu hướng mua

cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân tại Sở giao dịch chứng khoán Thành phố

Hồ Chí Minh” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoài trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được

công bố hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

Thành phố Hồ Chí Minh, 2016

TRƯƠNG NGỌC PHƯỢNG

ii

LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian học tập và nghiên cứu tôi đã hoàn thành đề tài “Các yếu tố tâm

lý tác động đến xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân tại Sở giao dịch

chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh”. Trong suốt quá trình thực hiện, tôi đã nhận

được sự hướng dẫn và hỗ trợ nhiệt tình từ quý thầy cô, bạn bè, người thân. Tôi xin

chân thành gửi lời cám ơn sâu sắc đến:

- Quý thầy cô trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh đã truyền đạt cho tôi

những kiến thức nền tảng cho luận văn này.

- Chân thành cám ơn đến người hướng dẫn khoa học của tôi - Tiến sĩ Nguyễn

Thế Khải đã tận tình hướng dẫn để tôi có thể hoàn thành luận văn.

- Cám ơn những người bạn, đồng nghiệp, nhà đầu tư trong các công ty chứng

khoán đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập dữ liệu phục vụ cho

luận văn này.

- Tôi cảm ơn gia đình, các anh (chị) và bạn bè, những người đã cho tôi những

lời khuyên chân thành và hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện đề tài của mình.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2016

TRƯƠNG NGỌC PHƯỢNG

iii

TÓM TẮT

Luận văn “Các yếu tố tâm lý tác động đến xu hướng mua cổ phiếu của nhà

đầu tư cá nhân tại Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh ” nhằm

phân tích các nhân tố tâm lý tác động đến xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá

nhân tại sở giao dịch chứng khoán Hồ Chí Minh.

Nghiên cứu được thực hiện qua hai giai đoạn: nghiên cứu sơ bộ và nghiên cứu

chính thức. Nghiên cứu sơ bộ được thực hiện thông qua phương pháp định tính : kỹ

thuật thảo luận nhóm được sử dụng trong nghiên cứu này nhằm giúp phát hiện các

vấn đề liên quan đến đề tài nghiên cứu, là căn cứ quan trọng để đưa ra mô hình nghiên

cứu. Nghiên cứu chính thức được thực hiện bằng phương pháp định lượng: phỏng

vấn các nhà đầu tư trên địa bàn nghiên cứu bằng phương pháp chọn mẫu thuận tiện

với kích thước mẫu hợp lệ là 319, dữ liệu thu thập được tiến hành phân tích thống kê

mô tả và phân tích hồi quy tuyến tính bội.

Nghiên cứu đã góp phần giới thiệu, kết hợp đo lường, phân tích và kiểm định

các nhân tố tâm lý tác động đến xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân tại

Sở giao dịch chứng khoán Hồ Chí Minh.

Nghiên cứu cũng đã kiểm định và cho thấy những nhân tố có ý nghĩa thống kê

và tác động cùng chiều đến xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân như : (1)

tình huống điển hình, (2) sự sẵn có, (3) tự tin quá mức, (4) ảo tưởng con bạc, (5) sự

quen thuộc, (6) hành vi theo đám đông. Đồng thời, nghiên cứu cũng chỉ ra sự khác

biệt trong xu hướng mua giữa các nhóm: thu nhập bình quân, học vấn.

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................ii

TÓM TẮT................................................................................................................ iii

MỤC LỤC.................................................................................................................iv

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ...........................................................................vii

DANH MỤC BẢNG.............................................................................................. viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT...................................................................................ix

Chương 1: TỔNG QUAN.........................................................................................1

1.1 Lý do chọn đề tài ...........................................................................................1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................2

1.3 Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................3

1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................3

1.5 Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................3

1.6 Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu ..................................................................4

1.7 Kết cấu nghiên cứu ........................................................................................5

Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT.............................................................................7

2.1 Xu hướng mua ...............................................................................................7

2.2 Một số lý thuyết nền ......................................................................................8

2.2.1 Thuyết tự nghiệm....................................................................................8

2.2.2 Thuyết hành vi theo đám đông................................................................9

2.3 Tóm tắt các nghiên cứu trước ......................................................................11

2.4 Phát triển giả thuyết – Mô hình nghiên cứu đề xuất ....................................13

2.4.1 Tình huống điển hình và xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá

nhân ...............................................................................................................13

2.4.2 Tự tin quá mức và xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân .....15

2.4.3 Neo, điều chỉnh và xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân ....17

2.4.4 Sự sẵn có và xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân ..............18

2.4.5 Ảo tưởng con bạc và xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân .19

2.4.6 Sự quen thuộc và xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá

nhân ...............................................................................................................20

v

2.4.7 Hành vi theo đám đông và xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư cá

nhân ...............................................................................................................22

Chương 3: THIẾT KẾ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ……………… 26

3.1 Quy trình nghiên cứu ...................................................................................26

3.2 Thiết kế nghiên cứu .....................................................................................27

3.2.1 Nghiên cứu sơ bộ ..................................................................................27

3.2.2 Nghiên cứu chính thức ..........................................................................28

3.3 Xây dựng thang đo.......................................................................................31

3.3.1 Thang đo tình huống điển hình (ký hiệu THDH)..................................31

3.3.2 Thang đo sự quá tự tin (ký hiệu QTT) ..................................................32

3.3.3 Thang đo Neo và điều chỉnh (ký hiệu NEO).........................................32

3.3.4 Thang đo thông tin sẵn có (ký hiệu SSC)..............................................32

3.3.5 Thang đo ảo tưởng con bạc (ký hiệu ATCB)........................................33

3.3.6 Thang đo sự quen thuộc (ký hiệu SQT)................................................33

3.3.7 Thang đo hành vi theo đám đông (ký hiệu HVDD)..............................34

3.3.8 Thang đo xu hướng mua cổ phiếu (ký hiệu XHM)...............................34

Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................35

4.1 Thống kê mẫu nghiên cứu............................................................................35

4.1.1 Làm sạch và mã hóa mẫu......................................................................35

4.1.2 Thống kê mô tả thông tin định danh .....................................................36

4.1.3 Thống kê mô tả biến quan sát ...............................................................37

4.2 Kiểm định độ tin cậy và độ phù hợp của thang đo.......................................38

4.2.1 Kiểm định độ tin cậy bằng Cronbach’s Alpha ......................................38

4.2.2 Phân tích nhân tố thang đo tâm lý.........................................................39

4.2.3 Kết quả phân tích các nhân tố khám phá (EFA) mô hình lý thuyết ......43

4.3 Phân tích hồi qui thang đo tâm lý và xu hướng mua cổ phiếu của nhà đầu tư

cá nhân...................................................................................................................44

4.3.1 Phân tích tương quan của các thành phần tâm lý ..................................44

4.3.2 Xây dựng phương trình hồi qui thang đo xu hướng mua ......................45

4.3.3 Kiểm tra các giả định của mô hình hồi qui............................................47

4.3.4 Kiểm định các giả thuyết của mô hình..................................................50

4.4 Kiểm định sự bằng nhau của giá trị trung bình tổng thể con .......................51

4.4.1 Kiểm định giả thuyết về trị trung bình của hai tổng thể - trường hợp

mẫu độc lập (Independent samples T-Test) .......................................................51

vi

4.4.2 Kiểm định One-way Anova ..................................................................52

4.5 Thảo luận kết quả.........................................................................................55

Chương 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................59

5.1 Kết luận........................................................................................................59

5.2 Một số kiến nghị..........................................................................................61

5.2.1 Đối với nhà đầu tư cá nhân ...................................................................61

5.2.2 Đối với công ty chứng khoán................................................................62

5.2.3 Đối với cơ quan quản lý........................................................................63

5.3 Đóng góp chính của nghiên cứu ..................................................................64

5.4 Hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo................65

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................66

PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ THẢO LUẬN NHÓM ..................................................79

PHỤ LỤC 3: BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT .......................................................81

PHỤ LỤC 4: ĐÔI NÉT VỀ SỞ GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN .....................84

TP. HỒ CHÍ MINH.................................................................................................84

PHỤ LỤC 5: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH..................................................................96

vii

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Hình 2.1: Mô hình đề xuất ...................................................................................... 24

Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu ............................................................................... 27

Hình 4.1: Biểu đồ mức độ đánh giá các nhân tố ...................................................... 37

Hình 4.2: Biểu đồ độ lệch chuẩn các nhân tố .......................................................... 38

Hình 4.3: Mô hình giả thuyết sau khi phân tích EFA ............................................. 44

Hình 4.4: Biểu đồ phân tán phần dư và giá trị dự đoán xu hướng mua của nhà đầu tư

cá nhân ..................................................................................................................... 48

viii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Tóm tắt các nghiên cứu trước………………………………………….. 12

Bảng 2.2: Giả thuyết kỳ vọng của các biến độc lập..................................................24

Bảng 4.1: Bảng thống kê mô tả mẫu khảo sát...........................................................36

Bảng 4.2: Bảng thống kê mô tả các nhân tố..............................................................37

Bảng 4.3: Thống kê kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha...................................39

Bảng 4.4: Kết quả kiểm định KMO & Bartlett’s Test……………………………...40

Bảng 4.5: Kết quả phân tích nhân tố sau khi xoay....................................................41

Bảng 4.6: Kết quả phân tích nhân tố xu hướng mua sau khi xoay ...........................42

Bảng 4.7: Tóm tắt kiểm định thang đo……………………………………………. 43

Bảng 4.8: Tương quan Pearson giữa các nhân tố tâm lý...........................................45

Bảng 4.9: Kết quả của mô hình hồi qui…………………………………………… 46

Bảng 4.10: Tương quan hạng Spearman giữa các biến độc lập với phần dư............48

Bảng 4.11: Kết luận về giả thuyết nghiên cứu ..........................................................51

Bảng 4.12: Kiểm định sự bằng nhau của tổng thể giới tính......................................52

Bảng 4.13: Kết quả kiểm định sự khác biệt của tổng thể theo độ tuổi .....................52

Bảng 4.14: Kết quả kiểm định sự khác biệt của tổng thể theo thu nhập...................53

Bảng 4.15: Kết quả kiểm định sự khác biệt của tổng thể theo thời gian tham gia thị

trường ........................................................................................................................54

Bảng 4.16: Kết quả kiểm định sự khác biệt của tổng thể theo trình độ học vấn ......55

ix

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Cụm từ Tiếng Anh Tiếng Việt

ANOVA Analysis Of Variance Phương pháp phân tích

phương sai

AMOS A software of Analysis of

Moment Structures Phần mềm phân tích cấu trúc

EFA Exploratory Factor Exchange Phân tích nhân tố khám phá

HOSE

SGDCK TP.HCM HoChiMinh Stock Exchange Sở Giao Dịch Chứng Khoán

Thành phố Hồ Chí Minh

TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh

OLS Ordinal Least Squares Phương pháp bình phương

nhỏ nhất thông thường

TTCK Thị trường chứng khoán

SPSS Statistical Package for the

Social Sciences Phần mềm phân tích dữ liệu

VIF Variance Inflation Factor Nhân tử phóng đại phương sai

VN-Index Vietnam Index of Stock Price Chỉ số giá cổ phiếu thị trường

Thành phố Hồ Chí Minh

TRA Theory of Reasoned Action Thuyết hành động hợp lý

- 1-

Chương 1: TỔNG QUAN

Nội dung chương này sẽ giới thiệu tổng quan về lý do nghiên cứu, mục tiêu

nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, đối tượng, phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên

cứu và ý nghĩa thực tiễn của đề tài nghiên cứu, đồng thời kết cấu luận văn sẽ được

trình bày ở phần cuối chương này.

1.1 Lý do chọn đề tài

Trong thời gian qua đã có rất nhiều nhà nghiên cứu chứng minh rằng ngoài

những yếu tố tài chính cơ bản, tình hình kinh tế vĩ mô, vi mô thì các yếu tố tâm lý

cũng tác động đến thị trường chứng khoán và xu hướng của nhà đầu tư. Điển hình là

nghiên cứu của Chandra (2008), ông cho rằng yếu tố tâm lý tác động đến hành vi của

nhà đầu tư cá nhân,và nghiên cứu của Rekik và Boujelbene (2013) cho thấy định kiến

tâm lý ảnh hưởng đến quyết định đầu tư.

Đồng thời, yếu tố tâm lý cũng góp phần giải thích hiện tượng “bong bóng” trên

thị trường tài chính, đặc biệt là tại thị trường mới nổi như thị trường chứng khoán Việt

Nam. Thị trường chứng khoán Việt Nam chính thức giao dịch vào năm 2000 nhưng

chỉ bắt đầu sôi động từ năm 2006, trong một khoảng thời gian ngắn từ 08/2006 đến

03/2007, VN Index đã đạt mốc cao nhất trong lịch sử giao dịch (từ 388 điểm lên đến

1.170 điểm). Tuy nhiên, VN Index đã giảm một mạch xuống 241 điểm vào tháng

03/2009, đây là thời kì kinh hoàng của thị trường chứng khoán Việt Nam. Nguyên

nhân là do các nhà đầu tư cá nhân rút vốn hàng loạt và đổ xô bán tháo khi thị trường

có dấu hiệu giảm, thị trường xuất hiện hiện tượng hành vi theo đám đông (Lê Minh

Uyên và Trương Ngọc Hồng, 2014). Sau đó một thời gian dài, VN Index vẫn chật vật

đi tìm lại thời kỳ hoàng kim của mình nhưng phần đông nhà đầu tư trên thị trường là

nhà đầu tư cá nhân, họ bị cảm xúc tác động lên xu hướng đầu tư nên thị trường chứng

khoán có những đợt tăng giảm một cách nhanh chóng.

Khi yếu tố tâm lý chi phối phần lớn thì thị trường không còn phụ thuộc vào

tình hình kinh kinh tế cũng như sức khỏe của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường

chứng khoán. Tiêu biểu như vào tháng 08/2012, sau khi Ông Nguyễn Đức Kiên (Bầu

- 2-

Kiên), thành viên Hội đồng quản trị Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu (ACB)

bị bắt, trong 3 ngày (từ 21/08/2012 đến ngày 23/08/2012) chỉ số VN Index đã giảm

hơn 10%, tất cả là do những tin đồn trên thị trường cùng với tâm lý hoang mang của

nhà đầu tư cá nhân. Hay chỉ trong 1 phiên giao dịch ngày 08/05/2014, cùng với tin

Trung Quốc đưa giàn khoan HD 981 vào Biển Đông, VN Index đã mất 5,89%, tỷ lệ

giảm mạnh nhất kể từ 2001. Bên cạnh đó, các nghiên cứu thực tiễn tại Việt Nam như

nghiên cứu tác giả Phan & Zhou (2014) cho thấy yếu tố tâm lý ( quá tự tin, rủi ro tâm

lý, hành vi đám đông ) tác động đến hành vi của nhà đầu tư. Nghiên cứu của Lưu Thị

Bích Ngọc (2013) cũng cho thấy tầm quan trọng của yếu tố hành vi trên thị trường

chứng khoán. Các nhà đầu tư tổ chức có quy mô tận dụng lợi thế sẵn có để điều khiển,

xem thị trường như công cụ tài chính hái ra tiền và người thiệt thòi hơn hết là các nhà

đầu tư cá nhân nhỏ lẻ.

Từ đó tác giả thấy rằng thị trường chứng khoán Việt Nam, nơi các nhà đầu tư

cá nhân chiếm đa số ( theo số liệu tháng 02.2016, nhà đầu tư cá nhân chiếm 99.5%

trong tổng số 1.6 triệu tài khoản giao dịch ) thì yếu tố tâm lý là một trong những yếu

tố ảnh hưởng lớn nhất đến xu hướng đầu tư trên thị trường chứng khoán. Và bên cạnh

các phương pháp phân tích cơ bản, phân tích kỹ thuật thì việc nghiên cứu, phân tích

hành vi và tâm lý của nhà đầu tư là một công việc không thể thiếu trong đầu tư chứng

khoán bởi vì nó giải thích những hiện tượng bất tượng mà phân tích cơ bản và phân

tích kỹ thuật không thể làm được. Hơn hết, nắm bắt tâm lý nhà đầu tư giúp ta nhận

định, dự đoán xu hướng thị trường và tránh những sai lầm đáng tiếc, ra quyết định đầu

tư hiệu quả. Đồng thời, các cơ quan quản lý thị trường sẽ có các chính sách quản lý

hợp lý và thực thi đúng thời điểm để đảm bảo sự phát triển bền vững của thị trường.

Chính vì vậy, tác giả đã chọn đề tài “Các yếu tố tâm lý tác động đến xu hướng mua

cổ phiếu của nhà đầu tư cá nhân tại Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí

Minh” để nghiên cứu.

1.2 Mục tiêu nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu này sẽ hướng đến và tập trung vào các mục tiêu sau đây:

 Xác định các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến xu hướng mua cổ phiếu của nhà