Các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ tiết kiệm của hộ gia đình Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------------------------------------

NGUYỄN THỊ THANH HUYỀN

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TỶ LỆ TIẾT KIỆM

CỦA HỘ GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HỌC

TP. Hồ Chí Minh, Năm 2017

TP. Hồ Chí Minh, Năm 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------------------------------------

NGUYỄN THỊ THANH HUYỀN

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TỶ LỆ TIẾT KIỆM

CỦA HỘ GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành : Kinh tế học

Mã số chuyên ngành: 60 03 01 01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

Tiến sĩ NGUYỄN VĂN SƠN

TP. Hồ Chí Minh, Năm 2017

TP. Hồ Chí Minh, Năm…..

i

LỜI CAM KẾT

Tôi cam đoan luận văn “Các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ tiết kiệm của hộ gia đình ở Việt

Nam” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam đoan rằng

toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố hoặc được sử

dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/ nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn này

mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường đại học

hoặc cơ sở đào tạo khác.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 08 năm 2017

Nguyễn Thị Thanh Huyền

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn, tôi luôn nhận được sự

quan tâm, động viên, chia sẽ và giúp đỡ từ quý Thầy Cô, gia đình và bạn bè. Nhân đây,

tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến những người đã hỗ trợ tôi trong suốt thời gian qua.

Trước hết, tôi xin bày tỏ sự trân trọng và biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Nguyễn Văn

Sơn, là người hướng dẫn khoa học, giúp tôi trong quá trình nghiên cứu khoa học và đã

động viên tôi hoàn thành cuốn luận văn cuối khóa này.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến quý Thầy Cô ở khoa Sau đại học, quý Thầy

Cô trường Đại học Mở TP Hồ Chí Minh đã truyền đạt, giảng dạy và giúp đỡ tôi trong

suốt quá trình học tập.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn dành cho gia đình, đặc biệt nhất là chồng tôi,

người đã luôn bên cạnh ủng hộ, động viên, khích lệ. Những sự quan tâm từ họ đã giúp

tôi rất nhiều trong việc hoàn thành cuốn luận văn này.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 08 năm 2017

Nguyễn Thị Thanh Huyền

iii

TÓM TẮT

Đề tài đánh giá thực trạng tỷ lệ tiết kiệm của hộ gia đình Việt Nam trong thời giai

đoạn 2004 đến 2014 và xác đinh các yếu tố có ảnh hưởng đến tỷ lệ tiết kiệm của hộ gia

đình năm 2014. Dữ liệu được sử dụng trong phân tích được trích từ các bộ dữ liệu khảo

sát VHLSS 2010, 2012 và 2014 sau khi đã loại bỏ các quan sát có ảnh hưởng theo thống

kê Cook’s D. Cỡ mẫu được sử dụng trong phân tích ứng với ba bộ dữ liệu VHLSS 2014,

2012 và 2010 lần lượt là 9069 hộ, 8949 hộ và 9026 hộ.

Kết quả thống kê trên bộ dữ liệu cho thấy tỉ lệ tiết kiệm của hộ có sự khác nhau

theo địa điểm hộ sinh sống. Ngoài ra, tỉ lệ tiết kiệm của hộ phụ thuộc vào các đặc điểm

nhân khẩu của hộ như giới tính chủ hộ, học vấn của chủ hộ hoặc dân tộc của hộ. Xét về

tỉ lệ chi tiêu của hộ thì chi tiêu cho đời sống và chi cho thực phẩm là hai khoản chi tiêu

thường xuyên và chiếm một tỉ trọng lớn trong cơ cấu chi tiêu của hộ so với các khoản

chi còn lại như chi giáo dục và chi tiêu y tế. Về phía các nguồn hình thành thu nhập của

hộ thì tiền lương - tiền công từ các thành viên của hộ chiếm tỉ trọng cao nhất gần bằng

42% thu nhập của hộ. Bên cạnh đó, các nguồn thu từ trồng trọt, dịch vụ phi nông nghiệp

và kiều hối là ba nguồn thu nhập quan trọng tiếp theo, chiếm 43% thu nhập của hộ. Các

khoản thu từ săn bắt, và dịch vụ nông nghiệp chiếm một tỉ trọng không đáng kể trong

cơ cấu nguồn thu.

Kết quả mô hình hồi quy cho thấy tỉ lệ chi tiêu đời sống, chi tiêu thực phẩm của hộ

gia đình có tác động làm giảm tỉ lệ tiết kiệm của hộ; trong khi đó, các khoản chi tiêu

khác như chi cho giáo dục, chi cho y tế lại làm tăng tỉ lệ tiết kiệm của hộ. Ngoài ra, đề

tài còn làm sáng tỏ được các nguồn thu như tiền lương, kiều hối nhận được từ các thành

viên ngoài hộ, thu từ lâm nghiệp có ảnh hưởng tích cực đến tỉ lệ tiết kiệm. Đồng thời,

các nguồn thu từ trồng trọt, chăn nuôi, thủy hải sản, sản xuất kinh doanh lại làm giảm tỉ

lệ tiết kiệm của hộ. Bên cạnh đó, đề tài cũng cho thấy các yếu tố liên quan đến nhân

khẩu học như dân tộc của chủ hộ, tuổi trình độ học vấn của chủ hộ, tình trạng hôn nhân

của chủ hộ, tỉ lệ người phụ thuộc cũng như các yếu tố về khu vực sinh sống của hộ cũng

ảnh hưởng đến tỉ lệ tiết kiệm của hộ.

Từ các các quả trên, tác giả đã đưa ra những hàm ý chính sách liên quan và những

điểm hạn chế của đề tài cũng như hướng nghiên cứu tiếp theo.

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM KẾT...........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii

TÓM TẮT .................................................................................................................iii

DANH MỤC BẢNG BIỂU .....................................................................................vii

DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................viii

Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI.......................................1

1.1. Lý do chọn đề tài:.................................................................................................1

1.2 Câu hỏi nghiên cứu: để đạt được các mục tiêu ở trên, ba câu hỏi sẽ được đặt ra

để tìm ra mục tiêu nghiên cứu: ....................................................................................2

1.3. Mục tiêu nghiên cứu: dựa trên dữ liệu thu được ở khảo sát mức sống dân cư Việt

Nam (VHLSS):............................................................................................................2

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:.......................................................................2

1.4.1. Đối tượng nghiên cứu: các yếu tố tác động đến tỷ lệ tiết kiệm của hộ gia đình

ở Việt Nam ..................................................................................................................2

1.4.2. Phạm vi nghiên cứu:..........................................................................................2

1.5. Phương pháp nghiên cứu:.....................................................................................3

1.6. Ý nghĩa đề tài nghiên cứu:....................................................................................3

1.7. Kết cấu của luận văn: ...........................................................................................3

Chương 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ...........5

2.1 Các khái niệm liên quan đến tiết kiệm: .................................................................5

2.1.1 Định nghĩa tiết kiệm: ..........................................................................................5

2.1.2 Các hình thức tiết kiệm: .....................................................................................6

2.1.3 Vai trò của tiết kiệm đối với tăng trưởng kinh tế: ..............................................6

2.2 Cơ sở lý thuyết về tiết kiệm:..................................................................................6

2.2.1 Học thuyết cổ điển:.............................................................................................7

2.2.2 Học thuyết Keynesian : ......................................................................................7

2.2.3 Thuyết thu nhập tương đối: ................................................................................8

2.2.4 Thuyết thu nhập cố định và thuyết vòng đời:.....................................................8

2.2.5 Lý thuyết tiết kiệm tích hợp: ............................................................................10

2.5.6 Các tác động đến động cơ tiết kiệm: ................................................................11

2.3 Lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm liên quan đến tiết kiệm:.......................12

2.3.1 Nghiên cứu thực nghiệm ở nước ngoài: ...........................................................12

2.3.2 Nghiên cứu thực nghiệm ở Việt Nam: .............................................................14

2.4 Tổng hợp các nghiên cứu trước:..........................................................................15

v

2.5 Khung phân tích cho luận văn:............................................................................17

Chương 3 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU...................................................................18

3.1 Mô hình nghiên cứu:............................................................................................18

3.1.1. Xây dựng mô hình nghiên cứu: .......................................................................18

3.1.2. Giải thích các biến của mô hình nghiên cứu: ..................................................19

3.2. Qui trình thực hiện phân tích định lượng: ..........................................................22

3.3. Dữ liệu nghiên cứu: ............................................................................................23

3.4. Xử lý số liệu: ......................................................................................................26

3.4.1 Trích dữ liệu: ....................................................................................................26

3.4.2 Kiểm định dữ liệu:............................................................................................30

3.3.2.1 Thiếu hoặc lỗi dữ liệu:...................................................................................30

3.3.2.2 Loại bỏ các quan sát ảnh hưởng:...................................................................30

Tổng kết chương 3.....................................................................................................32

Chương 4 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................33

4.1. Thực trạng tỉ lệ tiết kiệm hộ gia đình Việt Nam: ...............................................33

4.1.1 Tổng quan về mẫu dữ liệu:...............................................................................33

4.1.2 Tỉ lệ tiết kiệm của hộ gia đình:.........................................................................34

4.1.2.1 Đặc điểm nhân khẩu học của hộ:...................................................................35

4.1.2.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội của hộ:..................................................................36

4.1.2.3 Địa điểm sinh sống:.......................................................................................36

4.1.3 Tổng hợp các biến trong mô hình:....................................................................38

4.2 Phân tích kết quả hồi quy: ...................................................................................43

4.2.1 Mô hình hồi quy: ..............................................................................................43

4.2.2 Kiểm định mô hình:..........................................................................................44

4.2.3 Giải thích kết quả của mô hình hồi quy: ..........................................................48

4.2.3.1 Đặc điểm nhân khẩu học của hộ gia đình:.....................................................48

4.2.3.2 Đặc điểm kinh tế hộ gia đình:........................................................................49

4.2.3.3 Đặc điểm khu vực sinh sống của hộ gia đình:...............................................52

Tóm tắt chương 4.......................................................................................................54

Chương 5 KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ...................................................................56

5.1 Kết luận: ..............................................................................................................56

5.1.1 Đặc điểm nhân khẩu học của hộ gia đình:........................................................56

5.1.2 Đặc điểm kinh tế của hộ gia đình:....................................................................57

5.1.3 Đặc điểm khu vực sinh sống của hộ gia đình:..................................................57