Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc không kê toa của người tiêu dùng tại Thành phố Cần Thơ

I

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng luận văn “CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN QUYẾT

ĐỊNH MUA THUỐC KHÔNG KÊ TOA CỦA NGƢỜI TẠI CẦN THƠ” là công

trình nghiên cứu khoa học của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam đoan

rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố hoặc sử

dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn này

mà không được trích dẫn theo đúng quy định

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường đại

học cơ sở đào tạo khác.

Tp. Hồ Chí Minh, Ngày….tháng….năm 2018

Nguyễn Thanh Nhàn

II

LỜI CÁM ƠN

Để hoàn thành được đề tài này, trong quá trình khảo sát và thu thập số liệu, tổng

hợp tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các bạn đồng nghiệp, người thân, bạn

bè và nhà thuốc tại Cần Thơ.

Quan trọng, cho phép tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới thầy Ts. Nguyễn

Văn Sơn đã hướng dẫn cho tôi tận tình trong quá trình học tập, lựa chọn và thực hiện

đề tài nghiên cứu này.

Tôi cũng gửi lời cám ơn đến các Thầy Cô khoa sau đại học của trường Đại học

Mở vì những kiến thức truyền đạt cho tôi để giúp tôi có thể hoàn thành việc học tập tại

trường.

Bên cạnh đó tôi cũng rất mong nhận được sự đóng góp của mọi người để ngày

càng hoàn thiện hơn trên con đường học vấn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

III

TÓM TẮT

Mục tiêu của nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định

mua thuốc không kê toa của người tiêu dùng tại Cần Thơ.

Dựa trên việc tham khảo cơ sở lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định

mua của người tiêu dùng, cơ sở thực tiễn và kết quả của những nghiên cứu trước đây

về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc không kê toa của Zhou (2012), Hứa

Kim Dung (2013) và Nguyễn Vĩnh Sinh (2013), tác giả đề xuất mô hình nghiên cứu

bao gồm 6 yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc không kê toa bao gồm: Giá

thuốc, thương hiệu, quảng cáo, chất lượng thuốc, ảnh hưởng từ nhóm tham khảo, lòng

tin vào nhà thuốc.

Sau đó, tác giả tiến hành nghiên cứu định tính bao gồm thu thập ý kiến, phỏng

vấn tay đôi và thảo luận nhóm, rồi nghiên cứu định lượng sơ bộ với 130 người tiêu

dùng. Từ kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ, tác giả điều chỉnh thang đo.

Sau khi điều chỉnh thang đo, tác giả tiến hành nghiên cứu chính thức với 312

người tiêu dùng. Sau đó, tiến hành các bước xử lý số liệu bằng phầm mềm SPSS 20.0.

Tác giả tiếp tục tiến hành kiểm định thang đo, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân

tích tương quan, hồi quy tuyến tính và đo lường mức độ tác động của các yếu tố đến

quyết định mua thuốc không kê toa của người tiêu dùng. Kết quả cho thấy có 4 yếu tố

ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc không kê toa của người tiêu dùng tại Cần Thơ

bao gồm: Thương hiệu, chất lượng thuốc, ảnh hưởng từ nhóm tham khảo và giá thuốc.

Tiếp theo tác giả thực hiện kiểm định sự khác biệt trong quyết định mua thuốc không

kê toa theo giới tính, nhóm tuổi, trình độ học vấn và thu nhập.

Kết quả nghiên cứu giúp cho các doanh nghiệp dược phẩm và nhà thuốc hiểu rõ

các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua thuốc không kê toa của người tiêu dùng để

đưa ra những chiến lược kinh doanh hiệu quả.

IV

MỤC LỤC

TRANG PHỤ BÌA

LỜI CAM ĐOAN ----------------------------------------------------------------------------- I

LỜI CÁM ƠN---------------------------------------------------------------------------------- II

TÓM TẮT -------------------------------------------------------------------------------------- III

MỤC LỤC -------------------------------------------------------------------------------------- IV

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ---------------------------------------------------------------IX

DANH MỤC BẢNG BIỂU -----------------------------------------------------------------XII

DANH MỤC HÌNH VẼ --------------------------------------------------------------------XIII

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN ---------------------------------------------------------------- 1

1.1.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI -------------------------------------------------------------- 1

1.2.CÂU HỎI NGHIÊN CỨU VÀ MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU------------------ 2

1.3.ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU --------------- 3

1.4.PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU -------------------------------------------------- 3

1.5.Ý NGHĨA VÀ ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI -------------------------------- 4

1.6.KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN ------------------------------------------------------- 5

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU---------------- 6

2.1.CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HÀNH VI CỦA NGƢỜI TIÊU DÙNG ---------- 6

2.1.1.Khái niệm hành vi tiêu dùng--------------------------------------------------- 6

V

2.1.2.Quá trình thông qua quyết định mua---------------------------------------- 7

2.1.3.Các yếu tố ảnh hƣởng đến hành vi tiêu dùng ------------------------------ 11

2.2.CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ THỊ TRƢỜNG THUỐC KHÔNG KÊ TOA---- 18

2.2.1.Khái niệm về thuốc và thuốc không kê toa --------------------------------- 18

2.2.2.Thị trƣờng dƣợc phẩm Việt Nam--------------------------------------------- 19

2.3.MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CÁC GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU------ 27

2.3.1. Lƣợc khảo các mô hình nghiên cứu trƣớc ở nƣớc ngoài---------------- 27

2.3.2. Lƣợc khảo các công trình nghiên cứu trƣớc tại Việt Nam-------------- 29

2.3.3.Mô hình nghiên cứu đề xuất --------------------------------------------------- 33

CHƢƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU------------------------------------------------ 40

3.1.QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ------------------------------------------------------- 40

3.2.THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU SƠ BỘ------------------------------------------------ 41

3.2.1. Nghiên cứu định tính (để xây dựng mô hình nghiên cứu và thang đo)

---------------------------------------------------------------------------------------------- 41

3.2.2. Nghiên cứu định lƣợng sơ bộ (để hiệu chỉnh mô hình nghiên cứu và

thang đo) ---------------------------------------------------------------------------------------- 41

3.3.THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƢỢNG ------------------------------------- 44

3.3.1. Thiết kế mẫu nghiên cứu ------------------------------------------------------ 44

3.3.2. Phƣơng pháp điều tra lấy mẫu ----------------------------------------------- 45

VI

3.3.3. Kỹ thuật phân tích định lƣợng ----------------------------------------------- 45

CHƢƠNG 4: PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU------------------------------- 48

4.1.THỐNG KÊ MÔ TẢ MẪU NGHIÊN CỨU ------------------------------------- 48

4.2. ĐÁNH GIÁ ĐỘ TIN CẬY CỦA THANG ĐO (Cronbach`s Alpha) -------- 50

4.3.PHÂN TÍCH NHÂN TỐ KHÁM PHÁ (EFA)----------------------------------- 50

4.3.1. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) đối với các yếu tố ảnh hƣởng đến

quyết định mua thuốc không kê toa ------------------------------------------------------- 50

4.3.2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) đối với biến phụ thuộc “quyết định

mua thuốc không kê toa” -------------------------------------------------------------------- 52

4.4.KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU----------------------------------------- 53

4.4.1. Phân tích tƣơng quan ---------------------------------------------------------- 53

4.4.2. Phân tích hồi quy tuyến tính ------------------------------------------------- 54

4.4.3. Đánh giá mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố ------------------------------- 58

4.5. PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CÁC BIẾN ĐỊNH TÍNH ĐẾN QUYẾT ĐỊNH

MUA THUỐC KHÔNG KÊ TOA GIỮA CÁC NHÓM NGƢỜI TIÊU DÙNG - 59

4.5.1. Theo giới tính -------------------------------------------------------------------- 59

4.5.2. Theo độ tuổi ---------------------------------------------------------------------- 59

4.5.3. Theo trình độ học vấn ---------------------------------------------------------- 59

4.5.4. Theo mức thu nhập ------------------------------------------------------------- 60

CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ----------------------------------- 61

VII

5.1.KẾT LUẬN ----------------------------------------------------------------------------- 61

5.2.HÀM Ý QUẢN TRỊ------------------------------------------------------------------- 63

5.3.HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI VÀ HƢỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ----- 66

TÀI LIỆU THAM KHẢO ------------------------------------------------------------------- 68

PHỤ LỤC --------------------------------------------------------------------------------------- 71

PHỤ LỤC 1 ---------------------------------------------------------------------------------- 71

PHỤ LỤC 2 ---------------------------------------------------------------------------------- 72

PHỤ LỤC 3 ---------------------------------------------------------------------------------- 77

PHỤ LỤC 4 ---------------------------------------------------------------------------------- 78

PHỤ LỤC 5 ---------------------------------------------------------------------------------- 82

PHỤ LỤC 6 ---------------------------------------------------------------------------------- 85

PHỤ LỤC 7 ----------------------------------------------------------------------------------89

PHỤ LỤC 8 ----------------------------------------------------------------------------------91

PHỤ LỤC 9 ----------------------------------------------------------------------------------95

PHỤ LỤC 10 -------------------------------------------------------------------------------108

PHỤ LỤC 11 -------------------------------------------------------------------------------111

PHỤ LỤC 12 -------------------------------------------------------------------------------121

PHỤ LỤC 13 -------------------------------------------------------------------------------123

PHỤ LỤC 14 -------------------------------------------------------------------------------125

VIII

PHỤ LỤC 15 -------------------------------------------------------------------------------130

IX

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

% of Variance: Phần trăm của phƣơng sai

ANOVA: Analysis of variance – Phân tích phƣơng sai một nhân tố

Approx. Chi-Square: Giá trị Chi bình phƣơng xấp xỉ

Bartlett`s Test of Sphericity: Kiểm định Barlett

BMI: Business Monitor International

Coefficients: Hệ số hồi quy

Collinearity Statistics: Thống kê đa cộng tuyến

Component Matrix: Ma trận nhân tố

Component: Nhân tố

Constant: Hằng số

Corrected Item-Total Correlation: Tƣơng quan biến – tổng hiệu chỉnh

Correlations: Các mối tƣơng quan

Cronbach`s Alpha if Item Deleted: Giá trị cronbach Alpha nếu biến này bị loại bỏ

Cronbach`s Alpha: Giá trị Cronbach Alpha

Cumulative %: Phần trăm tích lũy

Durbin-Watson: Giá trị Durbin-Watson

EFA: Exploratory Factor Analysis – Phân tích nhân tố khám phá

GDP: Good Distribution Practice – Thực hành phân phối tốt

X

GMP: Good manufacturing Practice – Thực hành sản xuất tốt

GPP: Good Pharmacy Practice – Thực hành nhà thuốc tốt

IMS: international Marketing Services

Initial Eigenvalues: Eigenvalues khởi tạo

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy: hệ số KMO

M&A: Mergers and Acquisitions – Mua bán và sáp nhập

Mean Square: Trung bình bình phƣơng

Model Summary: Tóm tắt mô hình

Model: Mô hình

N of Items: Số biến quan sát

N: Số quan sát

OTC: Over the Counter – Thuốc không kê toa

Pearson Correlation: Hệ số tƣơng quan Pearson

R, R Square, Adjusted R Square: Giá trị R, R bình phƣơng, R bình phƣơng hiệu

chỉnh

Regression: Hồi quy

Residual: Phần dƣ

Rotated Component Matrix: Ma trận xoay nhân tố

Scale Mean if Item Deleted: Trung bình thang đo nếu biến này bị loại bỏ

XI

Scale Variance if Item Deleted: Phƣơng sai thang đo nếu biến này bị xóa bỏ

Sig. (2-tailed): Giá trị sig

SPSS: Statistical package for the Social Sciences – Phần mềm thống kê cho khoa

học xã hội

Standardized Coefficients: Hệ số hồi quy chuẩn hóa

Std. Error of the Estimate: Sai số chuẩn của ƣớc lƣợng

Std. Error: Sai số chuẩn

Sum of Square: Tổng các bình phƣơng

Tolerance: Độ chấp nhận

Total Variance Explained: Tổng phƣơng sai trích

Total: Tổng cộng

t-Test: Independent – Sample T-Test – Kiểm định giả thuyết về sự bằng nhau

giữa hai trung bình mẫu – trƣờng hợp mẫu độc lập

Unstandardized Coefficients: Hệ số hồi quy chƣa chuẩn hóa

VIF: Hệ số phóng đại phƣơng sai

WHO: World health Organization – Tổ chức Y tế Thế giới

XII

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1 Tóm tắt mô hình đề xuất--------------------------------------------------------- 39

Bảng 3.1 Kết quả kiểm định Cronbach`s Alpha của các thang đo sơ bộ ---------- 42

Bảng 3.2 Tóm tắt mô hình hiệu chỉnh sau định lƣợng sơ bộ ------------------------ 44

Bảng 4.1 Kết quả kiểm định Cronbach`s Alpha của các thang đo ------------------ 50

Bảng 4.2 Mô hình thang đo sau hiệu chỉnh ---------------------------------------------- 52

Bảng 4.3 Tóm tắt kết quả kiểm định thang đo ------------------------------------------ 53

Bảng 4.4 Kết quả phân tích tƣơng quan cho các yếu tố ảnh hƣởng đến quyết định

mua thuốc không kê toa của ngƣời tiêu dùng ------------------------------------------- 53

Bảng 4.5 Kết quả phân tích hồi quy tuyến tính của các yếu tố ảnh hƣởng đến

quyết định mua thuốc không kê toa ------------------------------------------------------- 56

Bảng 4.6 Mức độ tác động của các yếu tố đến quyết định mua thuốc không kê toa

------------------------------------------------------------------------------------------------- 58

Bảng 4.7 Tóm tắt kết quả kiểm định giả thuyết sự khác biệt quyết định mua thuốc

không kê toa giữa các nhóm ngƣời tiêu dùng ------------------------------------------- 60

XIII

DANH MỤC HÌNH VẼ

Hình 2.1 Mô hình hành vi của ngƣời mua ----------------------------------------------- 6

Hình 2.2 Mô hình quá trình ra quyết định----------------------------------------------- 8

Hình 2.3 Các bƣớc từ giai đoạn đánh giá các phƣơng án đến quyết định lựa chọn

------------------------------------------------------------------------------------------------- 10

Hình 2.4 Các yếu tố quyết định giá trị dành cho khách hàng ------------------------ 13

Hình 2.5 Mô hình các yếu tố ảnh hƣởng đến hành vi mua của ngƣời tiêu dùng - 13

Hình 2.6 Tổng điểm xếp hạng Top 10 công ty sản xuất dƣợc phẩm Việt Nam uy

tín năm 2016------------------------------------------------------------------------------------ 22

Hình 2.7 Tổng điểm xếp hạng Top 5 công ty phân phối dƣợc phẩm Việt Nam uy

tín năm 2016------------------------------------------------------------------------------------ 22

Hình 2.8 Nhận định về triển vọng tăng trƣởng của ngành dƣợc 2016 – 2017 ---- 23

Hình 2.9 Các yếu tố và mức độ ảnh hƣởng đến hoạt động sản xuất/ phân phối

dƣợc phẩm Việt Nam ------------------------------------------------------------------------- 24

Hình 2.10 Các yếu tố tạo nên uy tín của công ty dƣợc--------------------------------- 25

Hình 2.11 tăng trƣởng tổng giá trị tiêu thụ thuốc và chi tiêu bình quân đầu ngƣời

cho dƣợc phẩm--------------------------------------------------------------------------------- 26

Hình 2.12 Mô hình các yếu tố ảnh hƣởng đến quyết định mua thuốc không kê toa

của Shah (2010) -------------------------------------------------------------------------------- 28

Hình 2.13 Mô hình các yếu tố ảnh hƣởng đến quyết định mua thuốc không kê toa

của Zhou (2012)-------------------------------------------------------------------------------- 29

XIV

Hình 2.14 Mô hình các yếu tố ảnh hƣởng đến quyết định lựa chọn thuốc OTC cùa

ngƣời dân tại TP.HCM của Hứu Kim Dung--------------------------------------------- 30

Hình 2.15 Mô hình nghiên cứu các yếu tố ảnh hƣởng đến quyết định mua thuốc

không kê toa của ngƣời tiêu dùng tại TP.HCM của Nguyễn Vĩnh Sinh ----------- 32

Hình 2.16 Mô hình nghiên cứu đề xuất các yếu tố ảnh hƣởng đến quyết định mua

thuốc không kê toa của ngƣời tiêu dùng tại Cần Thơ --------------------------------- 34

Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu ------------------------------------------------------------- 40

Hình 4.1 Mô hình nghiên cứu đã đƣợc điều chỉnh ------------------------------------- 58