Các yếu tố ảnh huởng đến năng suất lao động của hộ nông dân sản xuất điểu ở tỉnh Bình Phước

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ TP. HỒ CHÍ MINH

TRƯƠNG PHI CƯỜNG

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG SUẤT

LAO ĐỘNG CỦA HỘ NÔNG DÂN SẢN XUẤT

ĐIỀU Ở TỈNH BÌNH PHƯỚC

Chuyên ngành : Kinh tế học

Mã ngành : 60 31 03

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học

PGS.TS Đinh Phi Hổ

TP. Hồ Chí Minh, Năm 2011

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn “CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG SUẤT

LAO ĐỘNG CỦA HỘ NÔNG DÂN SẢN XUẤT ĐIỀU Ở TỈNH BÌNH PHƯỚC”

là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoài trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam đoan

rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố hoặc

được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn này

mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các trường đại

học hoặc cơ sở đào tạo khác.

TP. Hồ Chí Minh, năm 2011

Trương Phi Cường

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên tôi xin gởi lời cám ơn trân trọng nhất đến Quý Thầy, Cô Trường Đại

học Mở Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy và truyền đạt

những kiến thức vô cùng quí báu, thiết thực. Những kiến thức, phương pháp nghiên

cứu và định hướng khoa học mà tôi đã tiếp thu được trong quá trình học tập và nghiên

cứu tại trường sẽ giúp tôi rất nhiều trong quá trình công tác và nghiên cứu sau này.

Đồng thời tôi xin chân thành cám ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Mở Thành

phố Hồ Chí Minh cùng các Quý Thầy cô khoa Đào tạo Sau Đại học.

Đặc biệt, tôi vô cùng biết ơn PGS.TS Đinh Phi Hổ, người đã tận tình hướng dẫn,

động viên và góp ý tận tình giúp tôi hoàn thành Luận văn tốt nghiệp này.

Cuối cùng tôi xin cám ơn sự động viên, ủng hộ của gia đình cùng sự động viên,

chia sẻ, đóng góp những kiến thức và kinh nghiệm quý báu của các anh chị học viên

cao học trong quá trình học tập và nghiên cứu. Xin cảm ơn các anh chị, các em thuộc

Huyện Đoàn và Xã Đoàn của 3 huyện Đồng Phú, Bù Đăng và Bù Gia Mập đã giúp đỡ

tôi trong quá trình điều tra số liệu.

Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2011.

Trương Phi Cường

iii

TÓM TẮT

Bình Phước là một trong những tỉnh có diện tích trồng điều lớn nhất nước. Hàng

năm, sản lượng điều thu hoạch được mang đến cho Bình Phước một nguồn lợi không

nhỏ. Cây Điều trên đất Bình Phước còn là một trong những giống cây giúp người dân

Bình Phước xóa đói giảm nghèo. Tuy nhiên thời gian gần đây nguồn lợi từ Điều không

còn hấp dẫn người nông dân nữa. Để người nông dân gắn bó với ngành Điều thì phải

làm sao nâng cao thu nhập cho nông dân. Yếu tố quyết định để nâng cao năng lực cạnh

tranh và cải thiện thu nhập cho nông dân chính là năng suất lao động sản xuất Điều.

Tìm kiếm các giải pháp nâng cao năng suất lao động sản xuất Điều là thách thức của

các nhà chính sách. Để thực hiện điều này cần nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến

năng suất lao động của hộ nông dân sản xuất Điều.

Với mục tiêu là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến năng xuất lao động sản xuất

Điều của hộ nông dân ở tỉnh Bình Phước và gợi ý chính sách nhằm nâng cao năng xuất

lao động sản xuất Điều. Đề tài được thực hiện trên đối tượng là những hộ nông dân

trồng cây Điều của 3 huyện Đồng Phú, Bù Đăng và Bù Gia Mập của tỉnh Bình Phước.

Thông qua việc tổng hợp lý thuyết liên quan đến năng suất lao động nông nghiệp

và những nghiên cứu về năng suất lao động cùng với việc tham khảo ý kiến của

chuyên gia đã nhận diện 13 yếu tố ảnh hưởng đến năng suất lao động sản xuất Điều.

Căn cứ vào giả thuyết nghiên cứu, tiến hành thiết lập bảng câu hỏi điều tra,

phỏng vấn thử và điều chỉnh bảng câu hỏi điều tra trước khi tiến hành thu thập số liệu

chính thức.

Sau khi điều tra khảo sát, các phiếu thu thập sẽ được xem xét mức độ hoàn chỉnh

về thông tin. Những bảng khảo sát không đầy đủ thông tin được loại bỏ. Sau đó, tiến

hành mã hóa, nhập liệu và làm sạch dữ liệu trước khi tiến hành phân tích. Quá trình

phân tích dữ liệu được thực hiện thông qua các công cụ: phân tích thống kê mô tả dữ

liệu bằng phần mềm SPSS 16.0 và Excel 2007, Phân tích định lượng với mô hình hồi

qui đa biến bằng phương pháp hồi qui tuyến tính bội và thực hiện các kiểm định cần

thiết.

Kết quả phân tích dữ liệu nghiên cứu bằng phương pháp định lượng cho thấy có

6 nhân tố tác động đến NSLĐ của hộ nông dân sản xuất điều là : công nghệ sinh học,

kiên thức nông nghiệp, giống, dân tộc, học vấn và mô hình sản xuất đa dạng.

Ngoài ra, kết quả phân tích thống kê mô tả cũng cho thấy một số vấn đề đáng

iv

quan tâm khác như trình độ học vấn, diện tích đất, hạn chế trong áp dụng mô hình đa

dạng và một số khó khăn mà hộ nông dân gặp phải trong sản xuất.

Căn cứ vào kết quả của việc phân tích dữ liệu nghiên cứu, gợi ý những chính

sách nhằm nâng cao năng suất lao động cho hộ nông dân sản xuất Điều:

1) Nâng cao trình độ công nghệ sinh học

2) Nâng cao trình độ kiến thức nông nghiệp cho chủ hộ

3) Đưa giống Điều cao sản vào sản xuất đại trà

4) Đầu tư nâng cao đời sống xã hội của đồng bào Dân tộc

5) Đẩy mạnh phát triển giao dục ở nông thôn

6) Khuyến khích vận dụng mô hình sản xuất đa dạng trong sản xuất

v

MỤC LỤC

Trang

Chương 1: Giới thiệu ....................................................................................................1

1.1. Lý do nghiên cứu..................................................................................................1

1.2. Xác định vấn đề nghiên cứu ................................................................................3

1.3. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................3

1.4. Câu hỏi nghiên cứu ..............................................................................................3

1.5. Đối tượng, phạm vi và nội dung nghiên cứu .......................................................3

1.5.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................3

1.5.2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ......................................................................3

1.5.3. Nội dung nghiên cứu ...................................................................................4

1.6. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................4

1.6.1. Phương pháp thu thập dữ liệu .....................................................................4

1.6.1.1. Dữ liệu thứ cấp .............................................................................4

1.6.1.2. Dữ liệu sơ cấp...............................................................................4

1.6.2. Phương pháp phân tích dữ liệu ...................................................................5

1.6.2.1. Thống kê mô tả ............................................................................5

1.6.2.2. Phân tích hồi qui ..........................................................................5

1.7. Ý nghĩa thực tiễn .................................................................................................7

1.8. Cấu trúc luận văn .................................................................................................7

1.9. Tóm tắt chương 1 .................................................................................................8

Chương 2: Cơ sở lý thuyết ...........................................................................................9

2.1. Cơ sở lý thuyết .....................................................................................................9

2.1.1. Khái niệm và đặc điểm của sản xuất nông nghiệp ......................................9

2.1.1.1. Khái niệm ....................................................................................9

2.1.1.2. Đặc điểm ....................................................................................10

2.1.2. Khái niệm về năng suất lao động ..............................................................10

2.1.2.1. Theo FAQ, WB và IMF..............................................................11

2.1.2.2. Randy Barker (2002) .................................................................11

2.1.2.3. Cách tính năng suất lao động sử dụng trong nghiên cứu ..........12

2.1.3. Lý thuyết thay đổi công nghiệp trong nông nghiệp...................................12

vi

2.1.3.1. Khái niệm ..................................................................................12

2.1.3.2. Tiến bộ công nghệ và chuyển giao công nghệ sản xuất nông

nghiệp . .......................................................................................12

2.1.4. Lý thuyết các yếu tố đầu vào cơ bản trong nông nghiệp ..........................13

2.1.4.1. Vốn trong nông nghiệp ..............................................................13

2.1.4.2. Nguồn lao động nông nghiệp ....................................................14

2.1.4.3. Đất nông nghiệp .........................................................................14

2.1.4.4. Công nghệ ..................................................................................14

2.1.4.5. Kiến thức nông nghiệp ..............................................................15

2.1.5. Lý thuyết liên quan đến năng suất lao động nông nghiệp ........................15

2.1.5.1. Mô hình Ricardo ........................................................................15

2.1.5.2. Mô hình Solow ..........................................................................15

2.1.5.3. Lewis (1955) ..............................................................................16

2.1.5.4. Todaro (1990) ............................................................................16

2.1.5.5. Park S.S (1992) ..........................................................................17

2.1.5.6. Đinh Phi Hổ(2008) ....................................................................18

2.1.5.7. Hàm sản xuất .............................................................................19

2.2. Các nghiên cứu thực tiễn tại Việt Nam .............................................................20

2.2.1. Tăng Văn Khiên (2005) ............................................................................20

2.2.2. Đinh Phi Hổ (2009) ...................................................................................20

2.2.3. Đinh Phi Hổ (2010) ...................................................................................21

2.2.4. Đinh Phi Hổ & Hoàng Thị Thu Huyền .....................................................22

2.2.5. Đinh Phi Hổ & Nguyễn Hữu Trí (2010) ...................................................23

2.3. Tóm tắt chương 2 ..............................................................................................24

Chương 3: Mô hình và thiết kế nghiên cứu .............................................................24

3.1. Mô hình lượng hoá năng suất lao động sản xuất điều và diễn giải mô hình .....24

3.1.1. Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng ...............................................................24

3.1.2. Các giả thuyết nghiên cứu ........................................................................27

3.1.3. Mô hình định lượng ..................................................................................28

3.1.4. Diễn giải mô hình – Kỳ vọng tác động của các biến độc lập ...................31

3.1.4.1. Biến phụ thuộc (LnY) ................................................................31

vii

3.1.4.2. Biến độc lập ...............................................................................31

3.1.4.3. Các hệ số ....................................................................................31

3.2. Thiết kế nghiên cứu ...........................................................................................32

3.2.1. Giới thiệu ..................................................................................................32

3.2.2. Phương pháp khảo sát, cỡ mẫu .................................................................34

3.2.3. Kỹ thuật phân tích dữ liệu .........................................................................34

3.2.3.1. Phân tích thống kê mô tả dữ liệu ...............................................34

3.2.3.2. Phân tích định lượng với mô hình hồi qui đa biến ....................35

3.3. Tóm tắt chương 3................................................................................................37

Chương 4: Thực trạng – kết quả nghiên cứu............................................................38

4.1. Thực trạng ngành điều ......................................................................................38

4.1.1. Thực trạng ngành Điều thế giới ................................................................38

4.1.2. Thực trạng ngành Điều trong nước ...........................................................39

4.1.2.1. Diện tích ....................................................................................39

4.1.2.2. Năng suất và sản lượng ..............................................................40

4.1.2.3. Thu mua và chế biến ..................................................................41

4.1.2.4. Xuất khẩu – Nhập khẩu .............................................................43

4.1.3. Thực trạng ngành Điều Bình Phước .........................................................46

4.1.3.1. Giới thiệu ...................................................................................46

4.1.3.2. Thị trường ..................................................................................49

4.1.3.3. Công tác khuyến nông ...............................................................49

4.1.3.4. Về giá .........................................................................................49

4.1.3.5. Xuất khẩu – Nhập khẩu ..............................................................50

4.2. Kết quả nghiên cứu ............................................................................................50

4.2.1. Kết quả dữ liệu và phân tích thống kê mô tả ............................................50

4.2.2. Phân tích hồi qui .......................................................................................74

4.2.2.1. Xây dựng mô hình hồi qui .........................................................74

4.2.2.2. Kết quả hồi qui ..........................................................................77

4.2.2.3. Đánh giá mức độ phù hợp của mô hình hồi qui ........................81

4.2.2.4. Kiểm định các vi phạm giả thuyết trong mô hình hồi qui .........83

4.2.2.5. Xác định tầm quan trọng của các biến trong mô hình ...............89

viii

4.2.2.6. Tóm tắt kết quả hồi qui ..............................................................91

4.3. Tóm tắt chương 4 ...............................................................................................92

Chương 5: Kết luận và gợi ý chính sách....................................................................93

5.1. Kết luận về kết quả nghiên cứu .........................................................................93

5.2. Gợi ý chính sách ................................................................................................94

5.2.1. Liên quan đến nhân tố chi phí sinh học (SH)..........................................95

5.2.2. Liên quan đến nhân tố kiến thức nông nghiệp (NV)...............................95

5.2.3. Liên quan đến nhân tố giống (G).............................................................96

5.2.4. Liên quan đến nhân tố dân tộc của chủ hộ (Dtộc)...................................97

5.2.5. Liên quan đến nhân tố trình độ học vấn của chủ hộ (HV) ......................97

5.2.6. Liên quan đến nhân tố mô hình sản xuất đa dạng (DD)..........................97

5.2.7. Một số gợi ý về chính sách với các vấn đề khác .....................................98

5.3. Giới hạn đề tài và gợi ý nghiên cứu tiếp theo ....................................................99

5.3.1. Giới hạn đề tài ...........................................................................................99

5.3.2. Gợi ý nghiên cứu tiếp theo ........................................................................99

Tài liệu tham khảo ....................................................................................................100

Phụ lục .......................................................................................................................103

Phụ lục A ............................................................................................................103

Phụ lục B.............................................................................................................104

Phụ lục C ............................................................................................................108

Phụ lục D ...........................................................................................................109

Phụ lục E ............................................................................................................109

Phụ lục F .............................................................................................................110

Phụ lục G ...........................................................................................................110

Phụ lục H ...........................................................................................................111

Phụ lục I .............................................................................................................111

Phụ lục J..............................................................................................................112

Phụ lục K ...........................................................................................................115

Phụ lục L ............................................................................................................118

ix

Phụ lục M ...........................................................................................................119

Phụ lục N ...........................................................................................................121

Phụ lục O ...........................................................................................................121

Phụ lục P ............................................................................................................122

Phụ lục Q ...........................................................................................................124

Phụ lục R.............................................................................................................126

Phụ lục S ............................................................................................................127

Phụ lục T ............................................................................................................129

Phụ lục U ...........................................................................................................131

Phụ lục V ...........................................................................................................132

Phụ lục W ...........................................................................................................133

Phụ lục X ...........................................................................................................133

x

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Trang

Hình 1.1: Dữ liệu nghiên cứu ..........................................................................................5

Hình 1.2: Sơ đồ thiết kế nghiên cứu................................................................................6

Hình 2.1: Năng suất lao động và thu nhập của một lao động nông nghiệp...................17

Hình 2.2 : Con đường tăng trưởng năng suất lao động nông nghiệp

trên thế giới..................................................................................................18

Hình 3.1 : Mô hình đề nghị ...........................................................................................30

Hình 3.2: Quy trình nghiên cứu.....................................................................................33

Hình 4.1: Diện tích gieo trồng và điện tích thu hoạch Điều của cả nước

theo năm, 1995-2008 (Ha)............................................................................40

Hình 4.2: Năng suất (tạ/ha) và sản lượng (nghìn tấn) Điều của cả nước

theo năm, 1995-2008 ....................................................................................41

Hình 4.3: Lượng và kim ngạch xuất khẩu Điều của Việt Nam sang Hoa kỳ

theo tháng, 2008 ...........................................................................................44

Hình 4.4: Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu Điều của Việt Nam sang Trung Quốc

giai đoạn 2005-2008 (%)..............................................................................45

Hình 4.5: Bản đồ hành chánh tỉnh Bình Phước.............................................................46

Hình 4.6: Công ty chế biến hạt Điều .............................................................................48

Hình 4.7: Cơ cấu độ tuổi của chủ hộ ............................................................................51

Hình 4.8: Cơ cấu về trình độ học vấn của chủ hộ .........................................................53

Hình 4.9: Khó khăn về giống ........................................................................................54

Hình 4.10: Cơ cấu về tuổi của vườn Điều .....................................................................55

Hình 4.11: Khó khăn trong việc vay vốn sản xuất ........................................................56

Hình 4.12: Thâm niên trong nghề trồng Điều ...............................................................57

Hình 4.13: Tiếp xúc với cán bộ khuyến nông ...............................................................59

Hình 4.14: Tham gia hội thảo khuyến nông..................................................................59

Hình 4.15: Tham gia câu lạc bộ nông dân.....................................................................60

Hình 4.16: Đọc sách ,báo nông nghiệp..........................................................................60

Hình 4.17: Theo dõi phát thanh, truyền hình về chương trình nông nghiệp .................61

Hình 4.18: Cơ cấu về năng suất lao động.....................................................................62

Hình 4.19: Khó khăn về diện tích đất sản xuất .............................................................70