Các nhân tố tác động đến thu nhập ngoài lãi của các ngân hàng thương mại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Nguyễn Thị Hạnh Hoa ; Nguyễn Minh Kiều người hướng dẫn khoa học

i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HẠNH HOA

CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THU NHẬP NGOÀI LÃI

CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016

ii

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HẠNH HOA

CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THU NHẬP NGOÀI LÃI

CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 60 34 02 01

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Minh Kiều

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016

iii

TÓM TẮT

Luận văn được thực hiện với mục tiêu nghiên cứu là xác định các nhân tố tác động đến

thu nhập ngoài lãi của hệ thống các ngân hàng thương mại Việt Nam. Dựa trên các

nghiên cứu liên quan trên thế giới, luận văn đưa vào các nhân tố tác động đến thu nhập

ngoài lãi được sử dụng trong bài viết là các nhân tố bên trong ngân hàng. Luận văn có

kết cấu 5 chương với phương pháp nghiên cứu định lượng. Những tiếp cận trên khía

cạnh phân tích các nhân tố tác động qua thực nghiệm với mô hình định lượng

(FOOLED, FEM, REM) dựa trên sự kế thừa có chọn lọc các nghiên cứu trên thế giới.

Tác giả dụng bộ dữ liệu bảng (Panel data), với không gian nghiên cứu dài 23 năm từ

năm 1992 - 2015 với quy mô mẫu khá lớn cùng 422 quan sát từ 32 ngân hàng thương

mại tại Việt Nam.

Ý nghĩa khoa học: là một trong những nghiên cứu đầu tiên hệ thống lý luận chi tiết về

thu nhập ngoài lãi kết hợp vận dụng mô hình hồi quy các nhân tố trên thực tế tại Việt

Nam với không gian nghiên cứu lớn trong giai đoạn hiện nay.

Ý nghĩa thực tiễn: kiểm định các nhân tố có tác động đến thu nhập ngoài lãi tại Việt

Nam, đóng góp tích cực và tạo tiền đề cho những nghiên cứu tiếp theo sau này về thu

nhập ngoài lãi cũng như đóng góp một số đề xuất đối với các NHTM.

Kết quả ước lượng các mô hình cho thấy, thu nhập ngoài lãi phu ̣thuôc̣ vào các yếu tố

bên trong hê ̣thống ngân hàng như quy mô tổng tà

i sản, lợi nhuận sau thế, cho vay trên

tổng tiền gửi, tỷ lệ vốn chủ sở hữu, tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản. Từ đó đưa ra một số

đề xuất nâng cao tỷ lệ tiền gửi trên tổng tài sản, gia tăng tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tài

sản hay hạn chế tăng trưởng nhanh quy mô tổng tài sản, giảm tỷ lệ cho vay trên tổng

tiền gửi… để có thể gia tăng tỷ lệ thu nhập ngoài lãi đối với các NHTM Việt Nam.

iv

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: Nguyễn Thị Hạnh Hoa, học viên lớp cao học 16A, niên khóa 2014 – 2016

tại trường đại học Ngân Hàng TP. Hồ Chí Minh. Mã học viên: 030116140087.

Tôi xin cam đoan “luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất

cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết

quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước

đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn

đầy đủ trong luận văn.”

TP.Hồ Chí Minh, ngày 12 tháng 12 năm 2016

Ký tên

Nguyễn Thị Hạnh Hoa

v

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên, tôi xin dành lời tri ân sâu sắc đến người thầy đáng kính của tôi, PGS.TS.

Nguyễn Minh Kiều. Thầy là người hướng dẫn khoa học đã trực tiếp dẫn dắt, dành nhiều

thời gian, tâm huyết hướng dẫn tận tình, đồng thời cho tôi những góp ý vô cùng sâu sắc

và quý giá để tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ tốt nhất có thể.

Tiếp theo tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo kính yêu dưới mái trường Đại học

Ngân Hàng TP.HCM đã dày công dạy dỗ, truyền đạt những tri thức vô giá trong suốt 6

năm gắn bó tại trường từ những năm đầu tiên của đại học đến khi hoàn thành chương

trình thạc sĩ ngày hôm nay.

Cuối cùng tôi muốn gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè – những người đã luôn giúp

đỡ, đồng hành và ủng hộ tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn này.

Trân trọng!

Nguyễn Thị Hạnh Hoa

1

MỤC LỤC

TÓM TẮT....................................................................................................................... ii

LỜI CAM ĐOAN...........................................................................................................iv

LỜI CẢM ƠN..................................................................................................................v

MỤC LỤC.......................................................................................................................1

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT..........................................................................................4

DANH MỤC BẢNG .......................................................................................................5

DANH MỤC SƠ ĐỒ.......................................................................................................6

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU .............................................................................................7

1.1. ĐẶT VẤN ĐỀ..........................................................................................................7

1.1.1. Lý do nghiên cứu...................................................................................................7

1.1.2. Vấn đề nghiên cứu.................................................................................................7

1.2. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU........................................................................................9

1.3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU.....................................................................................9

1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU .........................................................9

1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........................................................................10

1.6. NHỮNG ĐIỂM NỔI BẬT CỦA LUẬN VĂN......................................................11

1.7. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ................................................................................12

1.8. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN................................................................................13

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..............................................................................................14

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT..............................................................................15

2.1. HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ THU NHẬP

NGOÀI LÃI...................................................................................................................15

2.1.1. Hoạt động kinh doanh ngân hàng thương mại ....................................................15

2.1.1.1. Khái niệm và phân loại ngân hàng thương mại...............................................15

2

2.1.1.2. Chức năng của ngân hàng thương mại hiện đại ..............................................15

2.1.1.3. Hoạt động kinh doanh ngân hàng ....................................................................16

2.1.1.4. Hoạt động phi tín dụng.....................................................................................19

2.1.2. Thu nhập ngoài lãi...............................................................................................23

2.1.3. Tầm quan trọng của hoạt động phi tín dụng và thu nhập ngoài lãi.....................24

2.2. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRƯỚC .....................................................26

2.2.1. Tổng quan nghiên cứu trong nước.......................................................................26

2.2.2. Tổng quan nghiên cứu trên thế giới.....................................................................27

2.3. CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN THU NHẬP NGOÀI LÃI TẠI CÁC NGÂN

HÀNG THƯƠNG MẠI.................................................................................................33

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..............................................................................................37

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................................................38

3.1. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT ..................................................................38

3.1.1. Mô hình đề xuất...................................................................................................38

3.1.2. Mô tả các biến độc lập trong mô hình đề xuất ....................................................39

3.1.3. Giả thuyết nghiên cứu..........................................................................................42

3.2. DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU......................................................................................46

3.2.1. Dữ liệu nghiên cứu ..............................................................................................46

3.2.2. Thiết kế mẫu ........................................................................................................47

3.2.3. Thu thập dữ liệu...................................................................................................49

3.2.4. Nguồn tài liệu ......................................................................................................49

3.2.5. Phương pháp phân tích dữ liệu............................................................................49

3.2.6. Kiểm định Hausman ............................................................................................52

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3..............................................................................................52

CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.......................53

4.1. PHÂN TÍCH THỐNG KÊ MÔ TẢ........................................................................53

3

4.1.1. Thu nhập ngoài lãi...............................................................................................53

4.1.2. Phân tích mô tả các nhân tố tác động trong mô hình đề xuất..............................53

4.2. PHÂN TÍCH TƯƠNG QUAN ...............................................................................55

4.3. PHÂN TÍCH HỒI QUY .........................................................................................55

4.3.1. Mô hình hồi quy ..................................................................................................55

4.3.2. Tác động của các nhân tố ....................................................................................58

4.4. KIỂM ĐỊNH VÀ LỰA CHỌN MÔ HÌNH............................................................59

4.5. THẢO LUẬN KẾT QUẢ ......................................................................................60

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4..............................................................................................63

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................64

5.1. KẾT LUẬN ............................................................................................................64

5.2. KIẾN NGHỊ............................................................................................................65

5.3. HẠN CHẾ...............................................................................................................67

KẾT LUẬN CHƯƠNG 5..............................................................................................68

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ...........................69

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................70

PHỤ LỤC ......................................................................................................................74

4

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế

NHNN NHNN Việt Nam

NHTM Ngân hàng thương mại

TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh

TCTD Tổ chức tín dụng

WB Worldbank Ngân hàng thế giới

FEM Fixed effects model Mô hình tác động cố định

REM/ECM Random effects model/ Error

Components Model

Mô hình tác động ngẫu nhiên/ Mô

hình các thành phần sai số

POOLED Mô hình gộp

NIITA Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi trên tài sản

EMPDEP Số nhân viên toàn thời gian trên tổng

tiền gửi

LOATA Cho vay trên tổng tài sản

EQTA Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản

DEPTA Tổng tiền gửi trên tổng tài sản

LOADEP Cho vay trên tổng tiền gửi

LNTA Logarit tự nhiên của tổng tài sản

ROE Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu

ROA Lợi nhuận trên tổng tài sản

TAGR Tăng trưởng quy mô tổng tài sản

RELROE ROE tương đối

RELROA ROA tương đối

5

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

1 Bảng 2.1. Các biến độc lập trong nghiên cứu của Robert

DeYoung và Tara Rice (2003)

30

2 Bảng 3.1. Mô phỏng các biến trong mô hình hồi quy 40

3 Bảng 3.2. Giả thuyết nghiên cứu 46

4 Bảng 3.4. Danh sách các NHTM thuộc mẫu nghiên cứu giai

đoạn 1992 - 2015

48

5 Bảng 4.1. Thống kê mô tả chi tiết các biến trong mô hình

nghiên cứu

54

6 Bảng 4.2. Kết quả phân tích tương quan 56

7 Bảng 4.3. Kết quả hồi quy với đầy đủ biến độc lập POOLED

VÀ FEM

57

8 Bảng 4.4. Kết quả kiểm điṇ h Redundant Fixed Effects –

Likelihood Ratio

58

9 Bảng 4.5. Kết quả hồi quy với đầy đủ biến độc lập FEM VÀ

REM

58

10 Bảng 4.6. Kết quả kiểm điṇ h Hausman 60

11 Bảng 4.7. Kết quả ước lượng hồi quy (FEM) 61

6

DANH MỤC SƠ ĐỒ

STT Tên sơ đồ Trang

1 Sơ đồ 1.1. Hoạt động kinh doanh ngân hàng 8

2 Sơ đồ 1.2. Quy trình nghiên cứu 13

3 Sơ đồ 2.1. Chức năng ngân hàng thương mại hiện đại 16

4 Sơ đồ 2.2. Hoạt động kinh doanh ngân hàng thương mại 17