Các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi quản trị lợi nhuận của người quản lý các công ty phi tài chính niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam trước và trong đại dịch Covid

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-------------------------------------

TRẦN NHÃ UYÊN

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG

ĐẾN HÀNH VI QUẢN TRỊ LỢI NHUẬN

CỦA NGƯỜI QUẢN LÝ CÁC CÔNG TY PHI TÀI CHÍNH

NIÊM YẾT TRÊN SÀN GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

TRƯỚC VÀ TRONG ĐẠI DỊCH COVID

LUẬN VĂN THẠC SĨ KẾ TOÁN

TP.Hồ Chí Minh, năm 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------------------------------------

TRẦN NHÃ UYÊN

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG

ĐẾN HÀNH VI QUẢN TRỊ LỢI NHUẬN

CỦA NGƯỜI QUẢN LÝ CÁC CÔNG TY PHI TÀI CHÍNH NIÊM YẾT

TRÊN SÀN GIAO DỊCH CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

TRƯỚC VÀ TRONG ĐẠI DỊCH COVID

Chuyên ngành: Kế toán

Mã số chuyên ngành: 8340301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KẾ TOÁN

Người hướng dẫn khoa học :

TS. Đặng Anh Tuấn

TP.Hồ Chí Minh, năm 2022

TRUONG D~I HQC MO CONG HOA xA HOI CmJ NGHiA VIE:TNAM

THANH PHO HO CHi MINH Doc Hip- Trr do - Hanb pbue

KHOA DAD TAO SAU D~I HQC

GIA.y xAc NH~N

Toi ten la: Trim Nha Uyen .

Ngay sinh: 04/05/1980 Noi sinh: TP.HCM .

Chuyen nganh: K~ toan - 8340301 . Ma hoc vien: 1983403012012.....

Toi d6ng y cung clip toan van thong tin luan van t6t nghiep hop l~ v€ ban quyen cho

Thu vien tnrong dai hoc M6 Thanh ph6 H6 Chi Minh. Thu vien tnrong dai hoc M6

Thanh ph6 H6 Chi Minh se k~t n6i toan van thong tin luan van t6t nghiep vao h~

thong thong tin khoa hoc cua S6 Khoa hoc va Cong nghe Thanh ph6 H6 Chi Minh.

Ky ten

(Ghiro ho va ten)

Tnln Nhff Uyen

CONG . HOA xA HOI. cHiJ NGHiA VIET. NAM

Doc lap - Tu do - Hanh phuc

Y KIEN CHO PHEP BAo VE..LuAN VAN THAC. si

CVA GIANG VIEN HUONG nAN

Giang vien huang dftn: TS. D~NG ANH TuAN

HQc vien tlnrc hien: TRAN NHA UYEN Lap: MACC019A

Ngay sinh: 04/05/1980 Nai sinh: TP.HCM

Ten d€ tai: "Cac nhan tA anh hmrng d~n hanh vi QTLN ciia nha quan ly cac cong ty

phi tai chinh niem y~t tren san giao djch clnmg khoan Vi~t Nam trmrc va trong bAi

canh d,i dich Covid 19"

y kien cua giao vien huang dftn v€ viec cho phep hoc vien TAAN NHA. lIYEN

duoc bao v~ luan van tnroc HQi d6ng: f)6ng y cho hoc vien TRAN NHA UYEN diroc bao

"d::' ,. 'H"·f)::' ve e tal tnroc QI ong .

Thanhph6 H6 Chi Minh, ngay 12 thdng 09 ndm 2022

Ngum nhan xet

TS. f)~ng Anh TuAn

LOlCAMDOAN

Toi cam doan rang luan van "Cac nhan t6 anh hirong d~n hanh vi quan tri loi

nhuan cua nha quan ly cac cong ty phi tai chinh niem y~t tren san giao dich clnrng

khoan Vi~t Narn tnroc va trong b6i canh dai dich Covid 19" la bai nghien ciru cua

chinh toi.

Ngoai tnr nhirng tai lieu tham khao duoc trich d~n trong luan van nay, toi cam

doan rang tom phan hay nhtrng phan nho cua lu?n van nay chua tirng duoc cong b6

hoac duoc sir dung d~ nhan bang c~p a nhirng noi khac.

Khong co san pham/nghien ciru nao cua nguoi khac duoc sir dung trong luan

van nay rna khong duoc trich d~ thea quy dinh,

Luan van nay chua bao gio diroc n<)pd~ nhan b~t Icy bang c~p nao tai cac

tnrong dai h9C hoac co sa dao t?o khac.

TP.HCM, narn 2022

Trfrn Nha Uyen

ii

i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i LỜIi CẢMi ƠN

Lờii đầui tiêni emi xini phépi đượci bàyi tỏi lòngi biếti ơni sâui sắci đếni bani lãnhi đạoi

nhài trường,i toàni thểi Quýi Thầyi Côi Trườngi Đạii Họci Mởi TP.HCM,i đặci biệti lài cáci

thầyi côi giáoi viêni bội môni đãi đồngi hànhi cùngi khoái MACC019Ai củai chúngi em.

Mặci dùi lài đâyi khoái đầui tiêni củai Trường,i nhưngi vớii sựi tậni tâm,i đii sâui đii sáti

từngi họci viên,i cáci Thầyi Côi đãi truyềni đạti nguồni kiếni thứci vôi cùngi quýi báui choi

chúngi em,i giúpi chúngi emi tựi tini vài bảni lĩnhi hơni đểi tiếpi tụci tiếni bướci trongi sựi

nghiệp.

Kếi đến,i emi xini gửii lờii cảmi ơni châni thànhi đếni Thầyi TS.Đặngi Anhi Tuấn,i

ngườii hướngi dẫni khoai họci đãi địnhi hướngi hướngi nghiêni cứu,i hỗi trợ,i hướngi dẫn,i

gópi ýi chii tiếti giúpi emi hoàni thànhi luậni văni này.i

Thựci hiệni luậni văni lài mộti giaii đoạni quani trọngi vài cựci kỳi khói khăn,i lài dấui

mốci đểi hoàni thànhi khoái học,i lài kếti quải củai nhữngi ngàyi thángi tíchi luỹi trii thức,i mặci

dùi đãi cối gắngi hếti sứci nhưngi khôngi thểi tránhi đượci thiếui sóti vài nộii dungi truyềni tảii

vẫni chưai đápi ứngi đượci trọni vẹn,i emi rấti mongi nhậni đượci sựi cảmi thông,i nhữngi lờii

gópi ýi quýi báui củai Hộii Đồng,i củai Thầyi Côi đểi emi cói thêmi kinhi nghiệmi vài bổi sungi

thêmi kiếni thứci choi mình.

Emi xini châni thànhi cảmi ơni vài gửii lờii chàoi trâni trọngi !

iii

i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i TÓMi TẮT

Nghiên1cứui nàyi xemi xéti cáchi cáci côngi tyi phảni ứngi nhưi thếi nào,i cáci yếui tối

quyếti địnhi vài hậui quải đốii vớii sựi ảnhi hưởngi củai thiêni taii (đạii dịchi covidi 19)i bởii

hànhi vii quảni trịi lợii nhuận.i

Thiêni taii cói thểi gâyi rai nhữngi táci độngi tiêui cựci đángi kểi đếni hoạti độngi kinhi

doanhi củai doanhi nghiệpi vài nghiêmi trọngi hơni chúngi cói thểi dẫni đếni giáni đoạni kinhi

doanhi nghiêmi trọng.i Doi đó,i cáci côngi tyi đãi lậpi kếi hoạchi giảmi thiểui rủii roi thiêni tai;i

tuyi nhiên,i họi vẫni cói thểi gặpi khói khăni trongi việci kinhi doanhi saui thảmi họa.i Trongi

tìnhi huốngi này,i rấti thúi vịi lài nghiêni cứui xemi liệui cáci nhài quảni lýi cói độngi cơi đểi

thami giai vàoi việci quảni trịi lợii nhuận,i cũngi nhưi nhữngi hậui quải tiềmi ẩni củai hànhi vii

đó,i cáci độngi lựci đểi quảni trịi lợii nhuận,i sựi đánhi đổii trongi cáci chiếni lượci quảni trịi lợii

nhuậni thayi thếi (chẳngi hạni nhưi quảni trịi lợii nhuậni dồni tíchi (AEM),i quảni trịi lợii

nhuậni thựci tếi (REM).

Trongi khii hầui hếti cáci nghiêni cứui trướci đâyi vềi quảni trịi lợii nhuậni đềui tậpi

trungi vàoi kỳi vọngi thịi trường,i thỏai thuậni hợpi đồng,i thịi trườngi nợi vài giámi sáti côngi

chúngi nhưi nhữngi yếui tối quyếti địnhi việci quảni trịi lợii nhuận,i thìi cáci tàii liệui gầni đâyi

lạii loi ngạii vềi nhữngi cúi sốci ngoạii sinhi ảnhi hưởngi đếni mứci đội quảni trịi lợii nhuậni

(Coheni vài cộngi sự,i 2008;i Carter,i 2015;i Aonoi vài Guan,i 2008;i vài Doylei vài cộngi sự,i

2007)i thìi nghiêni cứui nàyi tậpi trungi vàoi đoi lườngi vài xáci địnhi cáci nhâni tối ảnhi hưởngi

đếni hànhi vii quảni trịi lợii nhuậni trêni báoi cáoi tàii chínhi tạii cáci côngi tyi phii tàii chínhi vài

tìmi hiểui mứci đội điềui chỉnhi lợii nhuậni cói chịui ảnhi hưởngi củai thảmi hoại tựi nhiêni nhưi

đạii dịchi Covidi 19i hayi không.

Kếti quải nghiêni cứui nàyi cungi cấpi choi cáci bêni liêni quani baoi gồmi cơi quani làmi

chínhi sách,i thựci thii chínhi sách,i cáci côngi tyi kiểmi toán,i cáci Côngi tyi niêmi yết,i nhài

quảni lý,i kiểmi toáni viêni rằng,i cáci tìnhi huốngi bấti trắci xảyi rai nếui chưai đượci dựi báoi

sẽi táci độngi làmi thayi đổii hànhi vii củai nhài quảni lýi trongi cáci doanhi nghiệp.

Từi khóa:i Chấti lượngi thui nhập,i quảni lýi thui nhập,i cáci khoảni tíchi lũyi tùyi ýi vài

cáci hoạti độngi thựci tếi bấti thường

iv

ABSTRACT

Thisi studyi examinesi howi companiesi respondi toi thei determinantsi andi

consequencesi ofi thei impacti ofi naturali disastersi (covidi 19i pandemic)i byi Earningi

management

Naturali disastersi cani havei significanti negativei impactsi oni businessi activities.i

Morei seriously,i theyi cani leadi toi seriousi businessi disruptions.i Therefore,i companiesi

havei madei disasteri riski reductioni plans;i however,i theyi mayi stilli findi iti difficulti toi

doi businessi afteri ai disaster.i Ini thisi situation,i iti wouldi bei interestingi toi investigatei

whetheri managersi havei incentivesi toi engagei ini profiti management,i asi welli asi thei

potentiali consequencesi ofi thati behavior,i thei motivationsi fori managingi profits,i thei

trade-offsi ini alternativei profiti managementi strategiesi (suchi asi accruali earningi

managementi (AEM),i actuali earningi managementi (REM).

Whilei mosti previousi studiesi oni financiali managementi havei focusedi oni

marketi expectations,i contractuali agreements,i debti markets,i andi publici scrutinyi asi

determinantsi ofi corporatei governance,i recenti literaturei isi concernedi abouti thei

effectsi ofi exogenousi shocksi oni thei leveli ofi earningi managementi (Coheni eti al.,i

2008;i Carter,i 2015;i Aonoi andi Guan,i 2008;i andi Doylei eti al.,i 2007),i thisi studyi

focusesi oni measuringi andi identifyingi thei factorsi affectingi thei behaviori ofi earningi

managementi oni financiali reportsi ofi non-financiali companiesi andi findi outi whetheri

thei profiti adjustmenti leveli isi affectedi byi naturali disastersi suchi asi thei Covid-19i

pandemic.

Thei resultsi ofi thisi studyi providei stakeholdersi includingi policyi establishmenti

agencies,i policyi enforcementi agencies,i auditingi firms,i companies,i managers,i

auditorsi thati wheni unforeseeni situationsi occuri willi affecti thei behaviori ofi managersi

ini enterprises.

Keywords:i Incomei quality,i earningsi management,i discretionaryi accruals,i

andi unusuali practices

v

MỤCi LỤC

LỜIi CAMi ĐOAN--------------------------------------------------------------------------i

LỜIi CẢMi ƠN -----------------------------------------------------------------------------ii

TÓMi TẮT--------------------------------------------------------------------------------- iii

MỤCi LỤC---------------------------------------------------------------------------------- v

DANHi MỤCi BẢNGi BIỂU-------------------------------------------------------------- x

DANHi MỤCi TỪi VIẾTi TẮT---------------------------------------------------------- xi

CHƯƠNGi 1i :i GIỚIi THIỆU ------------------------------------------------------------ 1

1.1.i Cơi sởi hìnhi thànhi luậni văn ------------------------------------------------------ 1

1.2.i Mụci tiêui nghiêni cứui : ----------------------------------------------------------- 2

1.3.Câui hỏii nghiêni cứu --------------------------------------------------------------- 3

1.4.i Phạmi vii vài đốii tượngi nghiêni cứu---------------------------------------------- 3

1.5.Phươngi phápi nghiêni cứu -------------------------------------------------------- 3

1.6.Ýi nghĩai nghiêni cứu--------------------------------------------------------------- 3

1.7.Kếti cấui củai luậni văn ------------------------------------------------------------- 4

CHƯƠNGi 2i :i CƠi SỞi LÝi THUYẾTi VÀi TỔNGi QUANi NGHIÊNi CỨU ----- 5

2.1.i Cơi sởi lýi thuyết ------------------------------------------------------------------- 5

2.1.1.i Địnhi nghĩai vềi chấti lượngi lợii nhuậni vài quảni trịi lợii nhuận--------- 5

2.1.2.i Đoi lườngi chấti lượngi thui nhập----------------------------------------- 6

2.1.3.i Cáci thuộci tínhi củai chấti lượngi lợii nhuận----------------------------- 9

2.1.4.i Phảni hồii củai nhài đầui tưi đốii vớii lợii nhuận--------------------------14

2.1.5.i Cáci chỉi sối kháci đoi lườngi vềi chấti lượngi lợii nhuận ----------------15

2.1.6.i Mốii quani hệi giữai chấti lượngi lợii nhuậni vài quảni trịi lợii nhuận ---17

2.1.7.i Cáci loạii hànhi vii quảni trịi lợii nhuận ----------------------------------19

2.2.i i Tổngi quani nghiêni cứui : -------------------------------------------------------26

2.2.2.i Cáci nghiêni cứui hànhi vii quảni trịi lợii nhuậni dựai trêni cơi sởi dồni

tích --------------------------------------------------------------------------------------29

2.2.3.i Môi hìnhi đoi lườngi hànhi vii quảni trịi lợii nhuậni thựci tếi (REM) ----34

2.2.4.i Cáci nghiêni cứui nhâni tối táci độngi đếni hànhi vii quảni trịi lợii nhuận35

vi

2.2.5.i Khoảngi trốngi nghiêni cứu ---------------------------------------------39

CHƯƠNGi 3.i PHƯƠNGi PHÁPi NGHIÊNi CỨU-----------------------------------40

i i i i i i 3.1.i Cáci nghiêni cứui trướci liêni quani vài giải thuyếti nghiêni cứu -----------------40

3.2.i Thiếti kếi vài phươngi phápi nghiêni cứu-----------------------------------------44

3.2.1.i Bốii cảnhi nghiêni cứu ---------------------------------------------------44

3.2.2.i Dữi liệui nghiêni cứui vài mẫui chọn-------------------------------------44

3.2.3.i Môi hìnhi nghiêni cứu----------------------------------------------------45

3.3.i Cáci biếni đoi lường---------------------------------------------------------------47

3.3.1.i Biếni quảni trịi lợii nhuận ------------------------------------------------47

3.3.2.i Biếni kiểmi soát----------------------------------------------------------49

3.4.i Đoi lườngi cáci biếni trongi môi hìnhi hồii quy -----------------------------------52

3.4.1.Đoi lườngi biếni AEMi theoi Môi hìnhi điềui chỉnhi củai Dechowi &i

Dichevi 2002i theoi McNicholsi (2002)-----------------------------------------------52

3.4.2.i Đoi lườngi biếni REMi theoi môi hìnhi Roychowdhuryi (2006)-------53

CHƯƠNGi 4.i KẾTi QUẢi NGHIÊNi CỨUi VÀi BÀNi LUẬN----------------------56

4.1.i Kếti quải hồii quyi biếni phụi thuộc -----------------------------------------------56

4.1.1.i Kếti quải hồii quyi biếni phụi thuộci trongi môi hìnhi AEM-------------56

4.1.2.i Hồii quyi biếni phụi thuộci trongi môi hìnhi REM-----------------------57

4.2.i Mứci đội quảni trịi lợii nhuậni củai cáci côngi tyi niêmi yết-----------------------58

4.2.1.i Quảni trịi lợii nhuậni dồni tíchi (AEM)----------------------------------58

4.2.2.i Quảni trịi lợii nhuậni thực ------------------------------------------------59

4.2.3.i Kếti luậni vềi hànhi vii quảni trịi lợii nhuận ------------------------------60

4.3.i Ảnhi hưởngi củai nhâni tối đạii dịchi tớii quảni trịi lợii nhuận --------------------61

4.3.1.i Thốngi kêi môi tả ---------------------------------------------------------61

4.3.2.i Kếti quải phâni tíchi tươngi quani vài hồii quy ---------------------------61

4.4.i Bàni luậni kếti quải nghiêni cứu --------------------------------------------------67

4.4.1.i Đạii dịchi Covid-19------------------------------------------------------67

4.4.2.i Tốci đội tăngi trưởng-----------------------------------------------------68

4.4.3.i Tỷi lệi nợi phảii trả --------------------------------------------------------68

vii

4.4.4.i Lợii nhuậni trêni tổngi tàii sảni (ROA)-----------------------------------69

4.4.5.i Quii môi doanhi nghiệpi (SIZE)-----------------------------------------69

4.4.6.i Quyi môi côngi tyi kiểmi toáni (BIG4) ----------------------------------70

CHƯƠNGi 5.i KẾTi LUẬNi VÀi HÀMi Ýi CHÍNHi SÁCH--------------------------71

5.1.i Kếti luận --------------------------------------------------------------------------71

5.2.i Hàmi ýi chínhi sách ---------------------------------------------------------------72

TÀIi LIỆUi THAMi KHẢO -------------------------------------------------------------74

PHỤi LỤCi i :i DANHi SÁCHi CÁCi CÔNGi TYi NIÊMi YẾTi TRONGi MẪUi

NGHIÊNi CỨU-----------------------------------------------------------------------------87

x

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Phân loại chất lượng lợi nhuận ...............................................................08

Bảng 2.2. Các hình thức quản trị lợi nhuận ............................................................20

Bảng 3.1. Giả thuyết nghiên cứu.............................................................................43

Bảng 3.2: Mô hình AEM và REM ..........................................................................47

Bảng 3.3. Các biến trong mô hình nghiên cứu........................................................50

Bảng 3.4. Định nghĩa các biến trong mô hình ........................................................51

Bảng 4.1. Kết quả hồi quy tổng các khoản dồn tích (ACCR).................................56

Bảng 4.2. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến và phương sai thay đổi................56

Bảng 4.3. Kết quả hồi quy mức độ bất thường của dòng tiền hoạt động (CFOit)...57

Bảng 4.4. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến và phương sai thay đổi................57

Bảng 4.5. Kết quả hồi quy mức độ bất thường của chi phí tùy biến (Discit/TAit-1)58

Bảng 4.6. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến và phương sai thay đổi................58

Bảng 4.7. Thống kê mô tả biến phụ thuộc AEM ....................................................59

Bảng 4.8. Thống kê mô tả biến phụ thuộc REM.....................................................60

Bảng 4.9. Thống kê mô tả các biến kiểm soát (biến độc lập).................................61

Bảng 4.10. Hệ số tương quan Person của mô hình AEM .......................................62

Bảng 4.11. Hệ số tương quan Person của mô hình REM .......................................62

Bảng 4.12. Kiểm định sự khác biệt trước và trong đại dịch theo Mô hình AEM...63

Bảng 4.13. Kiểm định sự khác biệt trước và trong đại dịch theo Mô hình REM...64

Bảng 4.14. Hồi quy mô hình AEM .........................................................................64

Bảng 4.15. Hồi quy mô hình REM .........................................................................64

Bảng 4.16. Kết quả kiểm định khuyết tật của mô hình AEM và REM ..................65

Bảng 4.17. Bảng tổng kết kết quả hồi quy hai mô hình nghiên cứu ......................66

Phụ lục : Danh sách các Công ty niêm yết trong mẫu nghiên cứu ........................87

xi

DANHi MỤCi TỪi VIẾTi TẮT

Từi viếti tắt Nộii dung

AEM Quảni trịi lợii nhuậni dồni tích

BIGi 4

Ernsti andi Youngi ,i KPMG,i

PriceWaterhouseCoopers,i Deloittei Touche

CEO Giámi đốci điềui hành

DA Cáci khoảni dồni tíchi tùyi ý

HNX Sàni chứngi khoáni Hài Nội

HOSE Sàni chứngi khoáni Thànhi phối Hồi Chíi Minh

NDA Cáci khoảni dồni tíchi khôngi tùyi ý

OLS Phươngi phápi ướci lượngi bìnhi phươngi béi nhất

REM Quảni trịi lợii nhuậni thựci tế

TTCK Thịi trườngi chứngi khoán