Các nhân tố tác động đến khả năng tiếp cận vốn tín dụng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa vùng kinh tế trọng điểm phía Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Đinh Hoàng Minh; Lý Hoàng Ánh người hướng dẫn khoa học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

ĐINH HOÀNG MINH

CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN KHẢ NĂNG TIẾP CẬN

VỐN TÍN DỤNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA

VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM PHÍA NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

ĐINH HOÀNG MINH

CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN KHẢ NĂNG TIẾP CẬN

VỐN TÍN DỤNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA

VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM PHÍA NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã số: 60 34 02 01

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÝ HOÀNG ÁNH

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: Đinh Hoàng Minh

Mã số học viên: 020 119 170 082

Lớp: CH19A, thuộc Khoa Đào tạo Sau đại học, chuyên ngành Tài chính Ngân

hàng, trường Đại học Ngân hàng Tp.Hồ Chí Minh, niên khóa 2017 – 2019.

Cam đoan đề tài luận văn cao học:

“CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN KHẢ NĂNG TIẾP CẬN VỐN TÍN

DỤNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VÙNG KINH TẾ TRỌNG

ĐIỂM PHÍA NAM”

Giảng viên hướng dẫn: PGS. TS Lý Hoàng Ánh.

Luận văn tốt nghiệp này do tôi thực hiện dựa trên những kiến thức nền tảng tích

lũy được trong suốt quả trình học tập tại trường Đại học Ngân hàng TP.HCM, là kết

quả nghiên cứu độc lập kết hợp với những nghiên cứu trước đây. Mọi số liệu, và các

trích dẫn trong luận văn đều được chú thích nguồn gốc rõ ràng, thống nhất. Tôi xin

chịu trách nhiệm toàn bộ về lời cam đoan của mình.

TP.HCM, ngày 04 tháng 09 năm 2019

Tác giả

Đinh Hoàng Minh

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tôi xin được gửi lời cảm ơn và lòng tri ân sâu sắc đối với các thầy cô

Khoa Đào tạo Sau đại học nói riêng và các thầy cô tại Đại học Ngân Hàng TP.HCM nói

chung, các thầy cô đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi được thực hiện đề tài luận văn này.

Những tri thức tôi đạt được hôm nay chính nhờ sự nỗ lực không ngừng nghỉ cùng với sự

truyền đạt tri thức với tấm lòng nhiệt thành, bền bỉ của các thầy cô.

Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến Giảng viên hướng dẫn của

mình, PGS TS. Lý Hoàng Ánh, người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và tạo mọi điều kiện

thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu.

Ngoài ra, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn và tri ân đến các anh/chị, các thầy/cô, các

chuyên gia đang công tác và làm việc trong ngành Tài chính Ngân hàng và những bạn

bè/đồng nghiệp đã không ngần ngại đưa ra ý kiến góp ý, giúp đỡ, và hướng dẫn cho tôi

trong quá trình nghiên cứu đề tài, mỗi sự đóng góp là một viên gạch giúp tôi tiến xa hơn

trong lĩnh vực mình nghiên cứu.

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các đơn vị/tổ chức kinh doanh, các doanh nghiệp,

các chi nhánh Ngân hàng đã giúp đỡ tôi rất nhiều về mặt khảo sát nghiên cứu để từ đó

làm căn cứ thực tiễn tốt nhất cho đề tài của mình.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình và bạn bè tôi, cảm ơn những

đồng nghiệp và lãnh đạo tại cơ quan tôi công tác, những người đã luôn bên cạnh động

viên, khích lệ tôi trong những lúc khó khăn, tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành khóa

luận cao học này.

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN....................................................................................................... ii

MỤC LỤC............................................................................................................ iii

TÓM TẮT LUẬN VĂN.................................................................................... viii

DANH MỤC VIẾT TẮT .................................................................................... ix

DANH MỤC BẢNG............................................................................................ xi

DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ................................................. xiii

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG..................................................................1

1.1 Tính cấp thiết và ý nghĩa của đề tài..................................................................... 1

1.2 Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 3

1.3 Câu hỏi nghiên cứu.............................................................................................. 3

1.4 Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................... 4

1.5 Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 4

1.6 Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 4

1.7 Nội dung nghiên cứu ........................................................................................... 5

1.8 Tổng quan các nghiên cứu về tín dụng ngân hàng đối với các doanh nghiệp nhỏ

và vừa........................................................................................................................... 5

1.8.1 Các công trình nghiên cứu trước có liên quan đến khả năng tiếp cận nguồn

iv

vốn tín dụng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa .........................................................6

1.8.2 Các công trình nghiên cứu thực nghiệm về các nhân tố ảnh hưởng đến khả

năng tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của doanh nghiệp nhỏ và vừa .......................7

1.9 Đóng góp của nghiên cứu.................................................................................. 10

1.10 Cấu trúc của đề tài ............................................................................................. 10

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TRẠNG KHẢ NĂNG TIẾP

CẬN VỐN TÍN DỤNG CỦA DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VÙNG

KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM PHÍA NAM ............................................................12

2.1 Những lý thuyết chung về tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa ............. 12

2.1.1 Khái niệm.....................................................................................................12

2.1.2 Đặc điểm......................................................................................................12

2.2 Vốn tín dụng đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa.................................................. 14

2.3 Khả năng tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của doanh nghiệp nhỏ và vừa ....... 15

2.3.1 Khái niệm.....................................................................................................15

2.3.2 Các hình thức tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của doanh nghiệp nhỏ và

vừa 16

2.3.3 Các nhân tố tác động đến khả năng tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của

doanh nghiệp nhỏ và vừa. ........................................................................................17

2.4 Một số kinh nghiệm và bài học về nâng cao khả năng tiếp cận vốn tín dụng ngân

hàng của doanh nghiệp nhỏ và vừa ............................................................................ 24

2.4.1 Kinh nghiệm về xây dựng và thực thi các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp

nhỏ và vừa tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng tại một số quốc gia trên thế giới........25

2.4.2 Kinh nghiệm nâng cao khả năng tiếp cận vốn tín dụng doanh nghiệp nhỏ và

vừa ở một số ngân hàng thương mại trên thế giới. ..................................................26

2.4.3 Kinh nghiệm nâng cao khả năng tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của doanh

nghiệp nhỏ và vừa thông qua Quỹ bảo lãnh tín dụng tại Việt Nam.........................28

v

2.5 Thực trạng nguồn vốn tín dụng doanh nghiệp nhỏ và vừa vùng kinh tế trọng điểm

phía Nam.................................................................................................................... 29

2.5.1 Tổng quan về hoạt động của doanh nghiệp nhỏ và vừa Vùng kinh tế trọng

điểm phía Nam .........................................................................................................29

2.5.2 Thực trạng hoạt động tín dụng các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại địa bàn

Vùng KTTĐ phía Nam.............................................................................................30

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN

TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN KHẢ NĂNG TIẾP CẬN VỐN TÍN DỤNG CỦA

DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM PHÍA

NAM .....................................................................................................................34

3.1 Quy trình nghiên cứu......................................................................................... 34

3.2 Xây dựng thang đo chính thức .......................................................................... 34

3.2.1 Nhóm nhân tố thuộc về năng lực của doanh nghiệp....................................35

3.2.2 Nhóm nhân tố thuộc về ngân hàng thương mại...........................................35

3.2.3 Nhóm nhân tố thuộc về chính sách của nhà nước .......................................36

3.2.4 Nhóm nhân tố thuộc về thông tin bất cân xứng...........................................36

3.2.5 Thang đo khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng chính thức cho doanh

nghiệp nhỏ và vừa ....................................................................................................37

3.3 Giả thuyết nghiên cứu........................................................................................ 37

3.4 Mô hình nghiên cứu........................................................................................... 38

3.5 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 39

3.5.1 Nghiên cứu định lượng sơ bộ ......................................................................39

3.5.2 Nghiên cứu định lượng chính thức ..............................................................40

CHƯƠNG 4: ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU....................................44

4.1 Kết quả nghiên cứu............................................................................................ 44

4.1.1 Tổng quát về tình hình các doanh nghiệp được khảo sát.............................44

vi

4.1.2 Đánh giá sơ bộ bằng Cronbach’s Alpha các nhân tố tác động đến khả năng

tiếp cận vốn tín dụng của doanh nghiệp nhỏ và vừa................................................45

4.1.3 Đánh giá sơ bộ bằng Cronbach’s Alpha khả năng tiếp cận vốn tín dụng của

doanh nghiệp nhỏ và vừa. ........................................................................................47

4.1.4 Kiểm định thang đo các nhân tố tác động đến khả năng tiếp cận vốn tín

dụng của doanh nghiệp nhỏ và vừa bằng phân tích nhân tố (EFA).........................48

4.1.5 Kiểm định thang đo khả năng tiếp cận tín dụng chính thức của doanh

nghiệp nhỏ và vừa bằng phân tích nhân tố khám phá (EFA)...................................51

4.2 Mô hình và giả thuyết được hiệu chỉnh............................................................. 52

4.3 Phân tích hồi quy các nhân tố tác động đến khả năng tiếp cận vốn tín dụng của

doanh nghiệp nhỏ và vừa........................................................................................... 53

4.4 Đánh giá kết quả nghiên cứu hồi quy................................................................ 54

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI MỞ CHÍNH SÁCH................................60

5.1 Kết luận.............................................................................................................. 60

5.2 Gợi mở một số giải pháp nhằm nâng cao khả năng tiếp cận vốn tín dụng ngân

hàng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa vùng kinh tế trọng điểm phía Nam............. 61

5.2.1 Nhân tố năng lực doanh nghiệp ...................................................................61

5.2.2 Nhân tố thông tin bất cân xứng giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa và ngân hàng

thương mại ...............................................................................................................64

5.2.3 Nhân tố rào cản từ ngân hàng thương mại...................................................67

5.2.4 Nhân tố khả năng tiếp cận thông tin của doanh nghiệp nhỏ và vừa ............69

5.3 Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu trong tương lai.................................. 70

KẾT LUẬN TOÀN LUẬN VĂN ................................................................... lxxii

PHỤ LỤC........................................................................................................ lxxiii

TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................xcvii

vii

viii

TÓM TẮT LUẬN VĂN

Bài nghiên cứu được thực hiện nhằm xem xét các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng

tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của các DNNVV tại vùng KTTĐ phía Nam, từ đó đưa ra

các giải pháp nhằm nâng cao khả năng tiếp cận vốn tín dụng của các DNNVV. Đề tài sử

dụng dàn bài thảo luận kết hợp với cơ sở lý luận để xác định 04 nhóm nhân tố ảnh hưởng

đến khả năng tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng của DNNVV, từ đó làm cơ sở cho mô hình

nghiên cứu định lượng.

Với dữ liệu khảo sát từ 346 DNNVV trên địa bàn vùng KTTĐ phía Nam, thông

qua phân tích Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá EFA... bài nghiên cứu đã

góp phần bổ sung cho các nghiên cứu trước đây theo hướng lượng hóa một số biến định

tính như: tính minh bạch của báo cáo tài chính, hóa đơn chứng từ hợp lệ, thiện chí trả nợ

của doanh nghiệp... nhằm đo lường tác động của các nhân tố này tác động như thế nào

đến khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng của các DNNVV trên địa bàn vùng

KTTĐ phía Nam .

Kết quả nghiên cứu cho thấy có 04 nhóm nhân tố tác động đến khả năng tiếp cận

vốn tín dụng của DNNVV là năng lực của DNNVV, bất cân xứng thông tin giữa NHTM

và DN, rào cản từ NHTM, khả năng tiếp cận thông tin của doanh nghiệp còn hạn chế,

trong đó năng lực của DNNVV được xem là nhân tố tác động mạnh nhất đến khả năng

tiếp cận vốn của DNNVV.

Về mặt thực tiễn, nghiên cứu đã đóng góp một số hiểu biết nhất định về khả năng

tiếp cận vốn tín dụng của DNNVV vùng KTTĐ phía Nam hiện nay và gợi mở một số

giải pháp cho các nhà quản lý DNNVV, các ngân hàng thương mại cũng như các nhà

hoạch định chính sách nhằm nâng cao khả năng tiếp cận vốn tín dụng của DNNVV trên

địa bàn vùng KTTĐ phía Nam .

ix

DANH MỤC VIẾT TẮT

Danh mục các chữ viết tắt

Chữ viết tắt Giải nghĩa

Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam

BCX Bất cân xứng

BCXTT Bất cân xứng thông tin

BIDV Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam

CSNN Chính sách nhà nước

DN Doanh nghiệp

DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa

DoE Khoa Kinh tế của Trường Đại học Copenhagen

EFA Phân tích nhân tố khám phá

EU Liên minh Châu Âu

HCTT Hạn chế thông tin

ILSSA

Viện Khoa học Lao động và Xã hội (Bộ Lao động – Thương binh và

Xã hội)

KMO Kaiser – Meyer – Olkin

KTTĐ Kinh tế trọng điểm

MB Ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội

NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

NHTM Ngân hàng thương mại

NLDN Năng lực doanh nghiệp

OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế

Sig. Mức ý nghĩa quan sát

SPSS Phần mềm thống kê cho khoa học xã hội

TCTD Tổ chức tín dụng

TNHH Trách nhiệm hữu hạn

TSBĐ Tài sản bảo đảm

UNU-WIDER Viện Nghiên cứu Kinh tế Phát triển Thế giới của Trường Đại học