Các nhân tố tác động đến chi tiêu ăn uống của nhóm hộ gia đình Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

-----------------------------------------------------------

TRẦN TRUNG HIẾU

CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG

ĐẾN CHI TIÊU ĂN UỐNG

CỦA CÁC NHÓM HỘ GIA ĐÌNH VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh tế học

Mã chuyên ngành: 60 03 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

TS Lê Hồ Phong Linh

TP. Hồ Chí Minh, Năm 2015

iii

TÓM TẮT

Luận văn này được thực hiện để phân tích các nhân tố tác động đến chi tiêu ăn

uống của các nhóm hộ gia đình Việt Nam. Dựa trên cơ sở lý thuyết có liên quan và kế

thừa một số nghiên cứu trước, mô hình nghiên cứu được xây dựng nhằm dự đoán các

mối quan hệ giữa đặc điểm hộ gia đình, đặc điểm chủ hộ và đặc điểm địa lý lên chi

tiêu ăn uống của các nhóm hộ gia đình.

Dựa trên 9.399 quan sát thu được từ dữ liệu khảo sát mức sống hộ gia đình Việt

Nam năm 2012, kết quả hồi quy theo phương pháp Bình phương bé nhất (OLS) cho

thấy có sự khác biệt về mức chi tiêu cho ăn uống giữa các nhóm hộ gia đình. Mức độ

tác động của các yếu tố lên từng nhóm hộ cũng khác nhau. Chi tiêu cho ăn uống có độ

co giãn cao đối với thu nhập (chi tiêu bình quân). Điều này khẳng định thu nhập là một

trong những yếu tố quyết định đến chi tiêu cho ăn uống của hộ. Độ co giãn cao nhất ở

nhóm hộ nghèo (nhóm 1), điều đó cho thấy, mức chi tiêu cho ăn uống của nhóm hộ

này dễ bị ảnh hưởng khi thu nhập của hộ biến động. Các yếu tố khác như quy mộ hộ,

tuổi của chủ hộ, tình trạng hôn nhân, thành phần dân tộc, công việc của chủ hộ, nơi

sinh sống và vùng địa lý của hộ đều có tác động nhất định lên chi tiêu ăn uống của các

nhóm hộ.

Từ kết quả tìm được, bài viết cung cấp thông tin tham khảo và đề xuất một số

gợi ý cho các nhà hoạch định chính sách và cơ quan hữu quan trong việc hoạch định

và thực thi các chính sách phát triển.

iv

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

TÓM TẮT..................................................................................................................iii

MỤC LỤC ................................................................................................................. iv

DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... vii

DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... viii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.............................................................................. x

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU............................................................. 1

1.1. Vấn đề nghiên cứu.................................................................................. 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................... 2

1.3. Câu hỏi nghiên cứu................................................................................. 2

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................... 2

1.5. Phương pháp và dữ liệu nghiên cứu........................................................ 3

1.6. Cấu trúc của luận văn ............................................................................. 3

CHƯƠNG 2: CHI TIÊU CỦA HỘ GIA ĐÌNH: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC

NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN...................................................................................... 4

2.1. Các khái niệm về hộ gia đình và chi tiêu cho ăn uống của hộ ................. 4

2.1.1. Hộ gia đình ................................................................................ 4

2.1.2. Chủ hộ....................................................................................... 5

2.1.3. Chi đời sống .............................................................................. 5

2.1.4. Chi ăn, uống, hút ....................................................................... 6

2.2. Một số vấn đề liên quan đến tiêu dùng.................................................... 6

2.2.1. Khái niệm về lợi ích tiêu dùng và lợi ích cận biên...................... 6

2.2.2. Lựa chọn tiêu dùng tối ưu tiếp cận từ lý thuyết lợi ích ............... 6

2.2.3. Hành vi ra quyết định chi tiêu của người tiêu dùng .................... 7

2.3. Cơ sở lý thuyết ....................................................................................... 7

2.3.1. Lý thuyết nhu cầu của Maslow .................................................. 7

2.3.2. Một số lý thuyết liên quan đến tiêu dùng.................................... 9

v

2.3.2.1. Lý thuyết về sự lựa chọn của người tiêu dùng ................... 9

2.3.2.2. Đường cong Engel .......................................................... 10

2.3.2.3. Hàm cầu rút gọn.............................................................. 11

2.3.2.4. Ảnh hưởng của đặc điểm gia đình đối với tiêu dùng........ 11

2.3.3. Các nghiên cứu trước có liên quan........................................... 12

2.3.3.1. Nghiên cứu ở nước ngoài ................................................ 12

2.3.3.2. Nghiên cứu ở Việt Nam................................................... 15

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU.............................. 21

3.1. Hướng tiếp cận ..................................................................................... 21

3.2. Mô hình nghiên cứu ............................................................................. 22

3.2.1. Mô hình nghiên cứu tổng quát ................................................. 22

3.2.2. Lựa chọn các biến đưa vào mô hình nghiên cứu....................... 23

3.2.3. Mô hình nghiên cứu đề xuất..................................................... 32

3.3. Phương pháp và dữ liệu nghiên cứu...................................................... 32

3.3.1. Phương pháp nghiên cứu ......................................................... 32

3.3.2. Dữ liệu..................................................................................... 33

3.3.3. Phương pháp trích thông tin từ bộ dữ liệu VHLSS................... 33

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................. 35

4.1. Tổng quan chi tiêu ăn uống của các nhóm hộ gia đình Việt Nam.......... 35

4.2. Đặc điểm các biến trong mô hình nghiên cứu ....................................... 40

4.2.1. Đặc điểm các biến đối với hộ gia đình ..................................... 40

4.2.2. Đặc điểm các biến liên quan đến chủ hộ .................................. 44

4.2.3. Đặc điểm địa lý........................................................................ 48

4.3. Kết quả nghiên cứu............................................................................... 50

4.4. Thảo luận kết quả ................................................................................. 53

4.4.1. Các nhân tố tác động đến chi tiêu ăn uống của các nhóm hộ gia

đình ................................................................................................ 53

4.4.1.1. Nhóm đặc điểm hộ gia đình............................................. 53

4.4.1.2. Nhóm đặc điểm của chủ hộ ............................................. 55

4.4.1.3. Nhóm đặc điểm địa lý ..................................................... 56

vi

4.4.2. Đánh giá mức độ tác động của các nhân tố lên các nhóm hộ .... 57

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................... 59

5.1. Các kết quả chính của đề tài ................................................................. 59

5.2. Khuyến nghị chính sách ....................................................................... 60

5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ................................................ 61

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 62

PHỤ LỤC A: KẾT QUẢ HỒI QUY CHI TIÊU ĂN UỐNG CÁC NHÓM HỘ BẰNG

PHƯƠNG PHÁP OLS............................................................................................... 65

PHỤ LỤC B: ĐỒ THỊ SCATTERPLOT.................................................................... 80

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 2.1: Hệ thống cấp bậc nhu cầu của Maslow.......................................... 8

Hình 3.1: Khung tiếp cận nghiên cứu.......................................................... 22

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 2.1: Tổng hợp kết quả một số nghiên cứu trước................................................ 17

Bảng 3.1: Đặc điểm của các nhân tố liên quan đến chi tiêu ăn uống của các nhóm hộ

gia đình ở Việt Nam................................................................................................... 28

Bảng 3.2: Cách trính lọc số liệu từ dữ liệu VHLSS 2012 ........................................... 34

Bảng 4.1: Cơ cấu chi tiêu trong tổng chi tiêu ............................................................. 35

Bảng 4.2: Cơ cấu chi tiêu trong chi tiêu đời sống....................................................... 36

Bảng 4.3: Tỷ trọng chi tiêu ăn uống trong chi tiêu đời sống chia theo nơi sinh sống .. 36

Bảng 4.4: Tỷ trọng chi tiêu ăn uống trong chi tiêu đời sống chia theo vùng ............... 37

Bảng 4.5: Tỷ trọng chi tiêu ăn uống trong chi tiêu đời sống chia theo nhóm thu nhập 38

Bảng 4.6: Tỷ trọng chi tiêu ăn uống trong chi tiêu đời sống theo giới tính của chủ hộ 39

Bảng 4.7: Chi tiêu dùng lương thực, thực phẩm bình quân 1 nhân khẩu 1 tháng chia

theo 5 nhóm thu nhập trong năm 2012....................................................................... 39

Bảng 4.8: Chi tiêu ăn uống trung bình với nhóm chi tiêu của hộ................................ 40

Bảng 4.9: Chi tiêu ăn uống trung bình với quy mô hộ................................................ 41

Bảng 4.10: Chi tiêu ăn uống bình quân của các hộ có vay và không vay vốn ưu đãi .. 43

Bảng 4.11: Chi tiêu ăn uống bình quân của các nhóm hộ có vay và không vay vốn ưu

đãi ............................................................................................................................ 43

Bảng 4.12: Chi tiêu ăn uống trung bình theo trình độ học vấn của chủ hộ.................. 44