Các nhân tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn phương thức sinh kế của các hộ dân tại huyện Thống Nhất, tỉnh Đồng Nai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

----------------------------------------

NGUYỄN NHẬT THANH

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ LỰA CHỌN

PHƯƠNG THỨC SINH KẾ CỦA CÁC HỘ DÂN TẠI

HUYỆN THỐNG NHẤT - TỈNH ĐỒNG NAI

Chuyên ngành : Kinh tế học

Mã số chuyên ngành : 60 31 03

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

PGS. TS. HOÀNG THỊ PHƯƠNG THẢO

TP. Hồ Chí Minh, Năm 2015

iii

TÓM TẮT

Tình hình kinh tế tại huyện Thống Nhất trong năm qua có nhiều bước phát

triển mới nhưng chưa theo hướng bền vững, sản xuất kinh tế ở huyện vẫn chủ yếu là

nông nghiệp nên hiệu quả chưa cao, còn ti ềm ẩn nhiều rủi ro trong trồng trọt và

chăn nuôi, việc chuyển đổi cây trồng mang tính tự phát.

Bên cạnh kinh tế nông nghiệp là chủ yếu, các hộ dân còn kết hợp các hoạt

động kinh tế để đa dạng hóa nguồn thu nhập của mình, cụ thể là năm nhóm phương

thức sinh kế sau: Thuần nông, Phi nông nghiệp tự làm, Nông nghiệp kết hợp phi

nông nghiệp hỗn hợp, Nông nghiệp kết hợp phi nông nghiệp tự làm và Nông nghiệp

kết hợp làm công.

Đề tài đã kh ẳng định được tám nhân tố có ảnh hưởng đến sự lựa chọn

phương thức sinh kế thuần nông hay không thuần nông của các hộ dân, theo thứ tự

tầm quan trọng là Tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn của thành viên, Nghề

nghiệp của chủ hộ, Học vấn của chủ hộ, Tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn

liên quan đến nông nghiệp của chủ hộ, Quy mô diện tích đất mà hộ sở hữu, Tổ chức

xã hội mà hộ tham gia, Quy mô hộ và cuối cùng là Số lượng vật nuôi. Qua đó giúp

các nhà hoạch định chính sách biết cần phải tác động vào đâu để chính sách thực thi

hiệu quả nhất.

Ngoài ra, tác giả còn phân tích quan hệ giữa tám nhân tố trên với sự đa dạng

hóa phương thức sinh kế người dân, thấy rằng có sự khác biệt giữa hầu hết các nhân

tố đến sự đa dạng hóa phương thức sinh kế. Nghĩa là khi một trong các nhân tố trên

thay đổi cũng làm thay đổi sự lựa chọn phương thức sinh kế của các hộ dân tại đây.

iv

MỤC LỤC

Trang

Lời cam đoan ................................................................................................. i

Lời cảm ơn ..................................................................................................... ii

Tóm tắt ........................................................................................................... iii

Mục lục ........................................................................................................... iv

Danh mục hình và đồ thị .............................................................................. viii

Danh mục bảng.............................................................................................. viii

Danh mục từ viết tắt ..................................................................................... x

Chương 1: GIỚI THIỆU .............................................................................. 1

1.1. Lý do nghiên cứu luận văn............................................................ 1

1.2. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................ 2

1.3. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................... 3

1.4. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................... 3

1.5. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ................................................. 3

1.6. Phương pháp nghiên cứu............................................................... 4

1.7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn nghiên cứu.................................... 4

1.8. Kết cấu luận văn............................................................................ 5

Chương 2: TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT....................................... 6

2.1. Khái niệm hộ và nông hộ .............................................................. 6

2.1.1 Khái niệm hộ....................................................................... 6

2.1.2 Khái niệm nông hộ – hộ nông dân...................................... 6

2.1.3 Khái niệm hộ không thuần nông........................................ 7

2.2. Khái niệm về sinh kế .................................................................... 7

2.3. Tiếp cận khung sinh kế bền vững ................................................. 8

2.3.1 Tài sản sinh kế hay vốn sinh kế .......................................... 9

2.3.2 Phương thức sinh kế ........................................................... 12

2.3.3 Kết quả sinh kế ................................................................... 13

2.3.4 Bối cảnh dễ bị tổn thương................................................... 13

2.3.5 Chính sách, tiến trình và cơ cấu.......................................... 13

2.4. Tổng quan nghiên cứu trước ......................................................... 14

2.4.1 Tài sản sinh kế ................................................................... 14

2.4.2 Sự cần thiết và sự lựa chọn................................................. 14

2.4.3 Phân biệt nhân tố tác động đến sinh kế và kết quả sinh kế 16

2.4.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh kế.................................... 17

Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 24

3.1. Phương pháp lấy mẫu – Cỡ mẫu................................................... 24

3.2. Dữ liệu nghiên cứu........................................................................ 24

3.2.1 Dữ liệu thứ cấp ................................................................... 24

v

3.2.2 Dữ liệu sơ cấp. .................................................................... 24

3.3. Mô hình nghiên cứu ...................................................................... 27

Chương 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................... 35

4.1. Các phương thức sinh kế của các hộ dân tại huyện Thống Nhất

tỉnh Đồng Nai...................................................................................... 35

4.1.1 Thu nhập bình quân hộ và sự lựa chọn

phương thức sinh kế.............................................................. 35

4.1.2 Mối quan hệ giữa thu nhập bình quân hộ

và sự lựa chọn phương thức sinh kế ............................................ 38

4.2. Mối quan hệ giữa các biến độc lập đối với sự lựa chọn

phương thức sinh kế thuần nông và không thuần nông ...................... 39

4.2.1 Vốn con người .................................................................... 39

4.2.1.1 Quy mô hộ................................................................. 39

4.2.1.2 Tỷ lệ phụ thuộc lao động .......................................... 40

4.2.1.3 Giới tính chủ hộ ........................................................ 41

4.2.1.4 Tuổi chủ hộ ............................................................... 41

4.2.1.5 Tuổi bình quân lao động ........................................... 42

4.2.1.6 Học vấn của chủ hộ................................................... 43

4.2.1.8 Tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn

liên quan đến nông nghiệp của chủ hộ................................. 44

4.2.1.9 Nghề nghiệp của chủ hộ............................................ 45

4.2.1.10 Tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn

của thành viên ...................................................................... 46

4.2.2 Vốn xã hội........................................................................... 47

4.2.2.1 Tổ chức xã hội mà hộ tham gia................................. 47

4.2.3 Vốn tự nhiên. ...................................................................... 48

4.2.3.1 Quy mô diện tích đất mà hộ sở hữu.......................... 48

4.2.3.2 Diện tích đất trên đầu người ..................................... 50

4.2.4 Vốn vật chất........................................................................ 51

4.2.4.1 Tài sản và công cụ sản xuất của hộ........................... 51

4.2.4.2 Quy mô vật nuôi........................................................ 52

4.2.5 Vốn tài chính....................................................................... 53

4.2.5.1 Tiếp cận tín dụng ...................................................... 53

4.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn phương thức sinh kế

của các hộ dân tại huyện Thống Nhất tỉnh Đồng Nai.......................... 53

4.3.1 Hệ thống kiểm định của mô hình........................................ 56

4.3.1.1 Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình ................. 56

4.3.1.2 Kiểm định tương quan từng phần của các

hệ số hồi quy ......................................................................... 57

4.3.2 Thảo luận các nhân tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn

sinh kế các hộ dân tại huyện Thống Nhất tỉnh Đồng Nai............ 59

4.3.2.1 Các nhân tố có ảnh hưởng ........................................ 59

vi

4.3.2.2 Các nhân tố không ảnh hưởng ................................. 61

4.3.3 Phân tích mở rộng các nhân tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn

đa dạng hóa phương thức sinh kế các hộ dân

tại huyện Thống Nhất tỉnh Đồng Nai .......................................... 63

4.3.3.1 Mối quan hệ giữa quy mô hộ và sự lựa chọn

đa dạng hóa phương thức sinh kế ........................................ 63

4.3.3.2 Mối quan hệ giữa quy mô diện tích đất mà hộ sở hữu

và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế................................ 64

4.3.3.3 Mối quan hệ giữa quy mô vật nuôi và

sự đa dạng hóa phương thức sinh kế.................................... 65

4.3.3.4 Mối quan hệ giữa học vấn chủ hộ và

sự đa dạng hóa phương thức sinh kế.................................... 66

4.3.3.5 Mối quan hệ giữa tham gia các khóa đào tạo nghề

ngắn hạn liên quan đến nông nghiệp của chủ hộ và

sự đa dạng hóa phương thức sinh kế .................................... 67

4.3.3.6 Mối quan hệ giữa nghề nghiệp chủ hộ và

sự đa dạng hóa phương thức sinh kế.................................... 69

4.3.3.7 Mối quan hệ giữa tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn

hạn của thành viên và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế 70

4.3.3.8 Mối quan hệ giữa tổ chức xã hội mà hộ tham gia và

sự đa dạng hóa phương thức sinh kế.................................... 72

Chương 5: KẾT LUẬN & KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH .................. 74

5.1. Kết luận ......................................................................................... 74

5.2. Khuyến nghị chính sách giúp định hướng người dân

lựa chọn phương thức sinh kế tại huyện Thống Nhất tỉnh Đồng Nai. 75

5.2.1 Theo định hướng thuần nông.............................................. 76

5.2.2 Theo định hướng không thuần nông................................... 77

5.3. Hạn chế của đề tài ......................................................................... 78

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 79

PHỤ LỤC....................................................................................................... 85

PHỤ LỤC 4.1 Phân tích phương sai 1 nhân tố ảnh hưởng của phương

thức sinh kế đến thu nhập bình quân hộ.......................................................... 85

PHỤ LỤC 4.2 Kiểm định Kruskal-Wallis ảnh hưởng của phương thức

sinh kế đến thu nhập bình quân hộ................................................................. 85

PHỤ LỤC 4.3 Số liệu phỏng vấn 240 hộ huyện Thống Nhất Tỉnh Đồng Nai 86

PHỤ LỤC 4.4 Hồi quy binary logistic xác định các nhân tố ảnh hưởng đến

sự lựa chọn phương thức sinh kế của các hộ dân tại huyện Thống Nhất

tỉnh Đồng Nai................................................................................................. 92

PHỤ LỤC 4.5 Phân tích phương sai 1 nhân tố mối quan hệ của quy mô hộ

vii

và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ......................................................... 93

PHỤ LỤC 4.6 Kiểm định Kruskal-Wallis mối quan hệ của quy mô hộ

và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế .......................................................... 94

PHỤ LỤC 4.7 Phân tích phương sai 1 nhân tố mối quan hệ của quy mô

diện tích đất mà hộ sở hữu và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ............. 95

PHỤ LỤC 4.8 Kiểm định Kruskal-Wallis mối quan hệ của quy mô

diện tích đất mà hộ sở hữu và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế .............. 96

PHỤ LỤC 4.9 Phân tích phương sai 1 nhân tố mối quan hệ của quy mô

vật nuôi và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ........................................... 97

PHỤ LỤC 4.10 Kiểm định Kruskal-Wallis mối quan hệ của quy mô

vật nuôi và sự sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ...................................... 98

PHỤ LỤC 4.11 Kiểm định Chi –bình phương của học vấn của chủ hộ

và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ......................................................... 99

PHỤ LỤC 4.12 Kiểm định Chi –bình phương mối quan hệ của Tham gia

các khóa đào tạo nghề ngắn hạn liên quan đến nông nghiệp của chủ hộ

và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ......................................................... 100

PHỤ LỤC 4.13 Kiểm định Chi –bình phương mối quan hệ của nghề nghiệp

của chủ hộ và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế...................................... 101

PHỤ LỤC 4.14 Kiểm định Chi –bình phương mối quan hệ của Tham gia

các khóa đào tạo nghề ngắn hạn của thành viên và sự đa dạng hóa

phương thức sinh kế ....................................................................................... 102

PHỤ LỤC 4.15 Kiểm định Chi –bình phương mối quan hệ của tổ chức

xã hội mà hộ tham gia và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế .................... 103

PHỤ LỤC 4.16 Bảng câu hỏi phỏng vấn........................................................ 104

viii

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Trang

Hình 2.1 Phân tích khung sinh kế bền vững ........................................................ 9

Hình 2.2 Mô hình nghiên cứu .............................................................................. 23

DANH MỤC BẢNG

Trang

Bảng 2.1 Tổng hợp các nghiên cứu trước về phương thức sinh kế ..................... 20

Bảng 4.1 Cơ cấu các nhóm phương thức sinh kế................................................. 36

Bảng 4.2 Thu nhập bình quân hộ theo nhóm phương thức sinh kế ..................... 37

Bảng 4.3 Kiểm định Kruskal-Wallis ảnh hưởng của

phương thức sinh kế đến thu nhập bình quân hộ ............................................... 38

Bảng 4.4 Quy mô hộ theo nhóm phương thức sinh kế ....................................... 39

Bảng 4.5 Tỷ lệ phụ thuộc lao động theo nhóm phương thức sinh kế ................. 40

Bảng 4.6 Giới tính chủ hộ theo nhóm phương thức sinh kế ............................... 41

Bảng 4.7 Tuổi chủ hộ theo nhóm phương thức sinh kế ...................................... 42

Bảng 4.8 Tuổi bình quân lao động theo nhóm phương thức sinh kế .................. 43

Bảng 4.9 Học vấn chủ hộ theo nhóm phương thức sinh kế ................................ 44

Bảng 4.10 Tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn liên quan đến nông nghiệp

của chủ hộ theo nhóm phương thức sinh kế ........................................................ 45

Bảng 4.11 Nghề nghiệp của chủ hộ theo nhóm phương thức sinh kế ................ 46

Bảng 4.12 Tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn của thành viên theo

nhóm phương thức sinh kế ................................................................................. 47

Bảng 4.13 Tổ chức xã hội mà hộ tham gia theo nhóm phương thức sinh kế ..... 48

Bảng 4.14 Tổ chức xã hội hộ dân tham gia ......................................................... 48

Bảng 4.15 Quy mô diện tích đất mà hộ sở hữu theo nhóm

phương thức sinh kế ........................................................................................... 49

Bảng 4.16 Diện tích đất trên đầu người theo nhóm phương thức sinh kế .......... 50

Bảng 4.17 Tài sản và công cụ sản xuất theo nhóm phương thức sinh kế ........... 51

ix

Bảng 4.18 Quy mô vật nuôi theo nhóm phương thức sinh kế ............................ 52

Bảng 4.19 Tiếp cận tín dụng theo nhóm phương thức sinh kế ........................... 53

Bảng 4.20 Thống kê cộng tuyến ......................................................................... 54

Bảng 4.21 Ma trận tương quan Pearson ............................................................. 55

Bảng 4.22 Bảng phân loại dự báo ........................................................................ 56

Bảng 4.23 Kiểm định Omnibus đối với các hệ số mô hình ................................. 56

Bảng 4.24 Chỉ tiêu -2 log likelihood (-2LL)........................................................ 57

Bảng 4.25 Các biến trong mô hình với kết quả kiểm định Wald......................... 58

Bảng 4.26 Mô phỏng xác suất không thuần nông thay đổi.................................. 59

Bảng 4.27 Kiểm định Kruskal-Wallis mối quan hệ giữa

quy mô hộ và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ............................................ 64

Bảng 4.28 Kiểm định Kruskal-Wallis mối quan hệ giữa quy mô diện tích

đất mà hộ sở hữu và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ................................. 65

Bảng 4.29 Kiểm định Kruskal-Wallis mối quan hệ giữa quy mô

vật nuôi và sự đa dạng hóa phương thức sinh kế ............................................... 66

Bảng 4.30 Học vấn bình quân lao động theo các nhóm đa dạng hóa

phương thức sinh kế .......................................................................................... 67

Bảng 4.31 Tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn liên quan đến nông nghiệp

của chủ hộ theo các nhóm đa dạng hóa phương thức sinh kế ........................... 68

Bảng 4.32 Nghề nghiệp của chủ hộ theo các nhóm đa dạng hóa

phương thức sinh kế ........................................................................................... 70

Bảng 4.33 Tham gia các khóa đào tạo nghề ngắn hạn của

thành viên theo các nhóm đa dạng hóa phương thức sinh kế ............................ 71

Bảng 4.34 Tổ chức xã hội mà hộ tham gia theo các nhóm

đa dạng hóa phương thức sinh kế ...................................................................... 73

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CNH-HĐH : Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa

x

DFID : Bộ phát triển quốc tế của Anh

KH-CN :Khoa học-Công nghệ

KTQD : Kinh tế Quốc dân

NN : Nông nghiệp

PNN : Phi nông nghiệp

THCS : Trung học cơ sở

THPT : Trung học phổ thông

UBND : Ủy ban nhân dân

UNDP : Chương trình phát triển Liên Hiệp Quốc

WB : Ngân hàng thế giới