Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi ích kế toán trong giai đoạn sau triển khai hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP) tại các doanh nghiệp Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

ĐÀO NHẬT MINH

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỢI ÍCH KẾ TOÁN

TRONG GIAI ĐOẠN SAU TRIỂN KHAI HỆ THỐNG

HOẠCH ĐỊNH NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP (ERP)

TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Tp. Hồ Chí Minh - 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

ĐÀO NHẬT MINH

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỢI ÍCH KẾ TOÁN

TRONG GIAI ĐOẠN SAU TRIỂN KHAI HỆ THỐNG

HOẠCH ĐỊNH NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP (ERP)

TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kế toán

Mã số: 9340310

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS. TS. Võ Văn Nhị

2. PGS. TS. Trần Thị Cẩm Thanh

Tp. Hồ Chí Minh - 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ kinh tế “Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi ích

kế toán trong giai đoạn sau triển khai hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp

(ERP) tại các doanh nghiệp Việt Nam” là nghiên cứu riêng của tôi.

Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố

trong bất kỳ công trình nào khác.

Nghiên cứu sinh

Đào Nhật Minh

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt

Danh mục các bảng

Danh mục các hình vẽ, đồ thị

Tóm tắt/ Abstract

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu .......................................................3

3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu....................................................4

3.1 Đối tượng nghiên cứu..........................................................................................4

3.2 Phạm vi nghiên cứu.............................................................................................4

4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................4

5. Đóng góp mới của luận án....................................................................................6

6. Kết cấu luận án......................................................................................................7

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU..........................................................8

1.1 Giới thiệu..............................................................................................................8

1.2 Các nghiên cứu nước ngoài ..............................................................................10

1.2.1 Các nghiên cứu nước ngoài về những lợi ích mà hệ thống ERP đem lại cho

doanh nghiệp và cho kế toán trong doanh nghiệp.................................................10

1.2.2 Các nghiên cứu nước ngoài về các nhân tố tác động đến các lợi ích kế toán

mà hệ thống ERP đem lại cho doanh nghiệp ........................................................15

1.2.2.1 Những nghiên cứu về nhân tố chất lượng ERP.....................................16

1.2.2.2 Những nghiên cứu về nhân tố chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung

cấp giải pháp ERP ............................................................................................18

1.2.2.3 Những nghiên cứu về nhân tố tổ chức ..................................................19

1.2.2.4 Những nghiên cứu về nhân tố sự hài lòng của người dùng ..................20

1.3 Các nghiên cứu trong nước ..............................................................................22

1.3.1 Các nghiên cứu chung về ERP.....................................................................22

1.3.2 Các nghiên cứu về ERP theo hướng chuyên ngành kế toán ........................23

1.4 Khe hổng nghiên cứu và định hướng nghiên cứu ..........................................25

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................29

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT.......................................................................30

2.1 Giới thiệu............................................................................................................30

2.2 Tổng quan về Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP -

Enterprise Resource Planning)..............................................................................30

2.2.1 Quá trình hình thành và phát triển của ERP.................................................30

2.2.2 Khái niệm ERP.............................................................................................32

2.2.3 Các đặc điểm của ERP .................................................................................33

2.2.4 Lợi ích của ERP ...........................................................................................34

2.2.5 Hạn chế của ERP..........................................................................................38

2.2.6 Các giai đoạn của vòng đời hệ thống ERP...................................................39

2.3 AIS trong hệ thống ERP...................................................................................42

2.4 Lợi ích kế toán trong hệ thống ERP................................................................43

2.5 Các lý thuyết nền cho việc xây dựng mô hình nghiên cứu ............................45

2.5.1 Mô hình sự thành công của hệ thống thông tin của DeLone and McLean ..45

2.5.2 Lý thuyết mạng lưới nhân tố của Bruno Latour, Michel Callon và John

Law........................................................................................................................49

2.5.3 Lý thuyết những khả năng phát triển của Jay Barney, Kathleen Eisenhardt,

và David Teece......................................................................................................51

2.6 Khái niệm các nhân tố ......................................................................................52

2.6.1 Chất lượng ERP ...........................................................................................52

2.6.1.1 Chất lượng hệ thống ERP......................................................................53

2.6.1.2 Chất lượng thông tin kế toán.................................................................53

2.6.2 Chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung cấp giải pháp ERP ..................53

2.6.3 Tổ chức.........................................................................................................55

2.6.3.1 Sự hoàn thiện quy trình kinh doanh ......................................................55

2.6.3.2 Sự hỗ trợ của lãnh đạo cấp cao ............................................................56

2.6.4 Sự hài lòng của người dùng ERP trong doanh nghiệp.................................57

2.7 Tổng hợp các nhân tố tác động được dùng để xem xét trong luận án .........57

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................60

CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................61

3.1 Giới thiệu............................................................................................................61

3.2 Khung nghiên cứu và quy trình nghiên cứu...................................................62

3.2.1 Khung nghiên cứu ........................................................................................62

3.2.2 Quy trình nghiên cứu ...................................................................................64

3.3 Thiết kế nghiên cứu sơ bộ.................................................................................68

3.3.1 Phương pháp nghiên cứu..............................................................................68

3.3.2 Nghiên cứu sơ bộ định tính ..........................................................................68

3.3.2.1 Mẫu nghiên cứu.....................................................................................69

3.3.2.2 Công cụ xử lý dữ liệu ............................................................................70

3.3.3 Nghiên cứu sơ bộ định lượng.......................................................................71

3.3.3.1Mẫu nghiên cứu......................................................................................71

3.3.3.2 Công cụ xử lý dữ liệu ............................................................................72

3.4 Thiết kế nghiên cứu chính thức .......................................................................78

3.4.1 Phương pháp nghiên cứu..............................................................................78

3.4.2 Mẫu nghiên cứu............................................................................................78

3.4.3 Công cụ xử lý dữ liệu...................................................................................79

3.5 Giả thuyết nghiên cứu và mô hình nghiên cứu ..............................................81

3.5.1 Giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................81

3.5.1.1 Tác động của Chất lượng thông tin kế toán đến sự hài lòng của người

dùng hệ thống ERP............................................................................................81

3.5.1.2 Tác động của Chất lượng hệ thống ERP đến sự hài lòng của người dùng

hệ thống ERP.....................................................................................................82

3.5.1.3 Tác động của Chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung cấp giải pháp

ERP đến sự hài lòng của người dùng hệ thống ERP........................................83

3.5.1.4 Tác động của sự hài lòng của người dùng hệ thống ERP đến các lợi ích

kế toán trong hệ thống ERP ..............................................................................83

3.5.1.5 Tác động của Chất lượng thông tin kế toán đến các lợi ích kế toán trong

hệ thống ERP.....................................................................................................85

3.5.1.6 Tác động của chất lượng hệ thống ERP đến các lợi ích kế toán trong hệ

thống ERP .........................................................................................................86

3.5.1.7 Tác động của chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung cấp giải pháp

ERP đến các lợi ích kế toán trong hệ thống ERP .............................................86

3.5.1.8 Tác động của sự tiếp tục hỗ trợ của lãnh đạo cấp cao đến các lợi ích kế

toán trong hệ thống ERP...................................................................................86

3.5.1.9 Tác động của Sự hoàn thiện quy trình kinh doanh tại doanh nghiệp đến

các lợi ích kế toán trong hệ thống ERP ............................................................87

3.5.1.10 Các yếu tố kiểm soát liên quan đến các lợi ích kế toán trong hệ thống

ERP ...................................................................................................................88

3.5.2 Mô hình nghiên cứu .....................................................................................90

3.6 Thang đo các nhân tố nghiên cứu....................................................................92

3.6.1 Thang đo lợi ích kế toán trong hệ thống ERP..............................................93

3.6.2 Thang đo chất lượng thông tin kế toán ........................................................95

3.6.3 Thang đo Chất lượng hệ thống ERP ............................................................96

3.6.4 Thang đo Chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung cấp giải pháp ERP..96

3.6.5 Thang đo Sự tiếp tục hỗ trợ của lãnh đạo cấp cao .......................................97

3.6.6 Thang đo Sự hoàn thiện quy trình kinh doanh tại doanh nghiệp .................97

3.6.7 Thang đo Sự hài lòng của người dùng hệ thống ERP..................................98

3.6.8 Thang đo nhân tố kiểm soát Những tiến bộ công nghệ thông tin doanh nghiệp

áp dụng ..................................................................................................................99

3.6.9 Tổng hợp thang đo các nhân tố nghiên cứu .................................................99

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3......................................................................................100

CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ...............................101

4.1 Giới thiệu..........................................................................................................101

4.2 Kết quả nghiên cứu sơ bộ ...............................................................................101

4.2.1 Kết quả nghiên cứu định tính .....................................................................101

4.2.1.1 Đánh giá về mô hình và giả thuyết nghiên cứu...................................101

4.2.1.2 Đánh giá về thang đo các nhân tố nghiên cứu ...................................102

4.2.2 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ........................................................103

4.2.2.1 Kết quả kiểm định Cronbach Alpha....................................................104

4.2.2.2 Kết quả kiểm định EFA .......................................................................106

4.3 Mô hình nghiên cứu và thang đo các nhân tố nghiên cứu chính thức .......107

4.3.1 Mô hình nghiên cứu chính thức .................................................................107

4.3.2 Thang đo các nhân tố nghiên cứu chính thức ............................................107

4.4 Kết quả nghiên cứu định lượng chính thức ..................................................111

4.4.1 Thống kê mô tả...........................................................................................112

4.4.2 Kiểm định thang đo....................................................................................113

4.4.2.1 Kết quả kiểm định Cronbach Alpha....................................................113

4.4.2.2 Kết quả kiểm định EFA .......................................................................115

4.4.2.3 Kết quả kiểm định CFA.......................................................................118

4.4.3 Tổng kết về thang đo các nhân tố nghiên cứu............................................119

4.3.3.1 Tổng kết về thang đo nhân tố phụ thuộc lợi ích kế toán trong hệ thống

ERP .................................................................................................................119

4.4.3.2 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập chất lượng thông tin kế toán...120

4.4.3.3 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập Chất lượng hệ thống ERP.......121

4.4.3.4 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập Chất lượng dịch vụ của doanh

nghiệp cung cấp giải pháp ERP......................................................................121

4.4.3.5 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập Sự tiếp tục hỗ trợ của lãnh đạo cấp

cao ...................................................................................................................121

4.4.3.6 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập Sự hoàn thiện quy trình kinh doanh

tại doanh nghiệp..............................................................................................121

4.4.3.7 Tổng kết về thang đo nhân tố trung gian Sự hài lòng của người dùng

trong hệ thống ERP.........................................................................................122

4.4.3.8 Tổng kết về thang đo cho nhân tố kiểm soát những tiến bộ công nghệ

thông tin doanh nghiệp áp dụng .....................................................................122

4.4.4 Kiểm định mô hình nghiên cứu..................................................................122

4.4.4.1 Kiểm định phù hợp mô hình tích hợp..................................................122

4.4.4.2 Kiểm định quan hệ tương tác của các nhân tố....................................123

4.4.4.3 Kiểm tra vai trò của nhân tố trung gian .............................................125

4.5 Bàn luận về kết quả nghiên cứu.....................................................................127

4.5.1 Bàn luận về các giả thuyết nghiên cứu được chấp nhận ............................127

4.5.2 Bàn luận về các giả thuyết nghiên cứu bị bác bỏ.......................................133

4.5.3 Bàn luận về kết quả kiểm tra các nhân tố kiểm soát..................................134

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4......................................................................................137

CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý ...............................................................138

5.1 Giới thiệu..........................................................................................................138

5.2 Kết luận............................................................................................................138

5.3 Hàm ý ...............................................................................................................140

5.3.1 Hàm ý quản trị............................................................................................140

5.3.2 Hàm ý lý thuyết..........................................................................................143

5.4 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo........................................................144

KẾT LUẬN CHƯƠNG 5......................................................................................146

Danh mục công trình của tác giả

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ Phần dịch (nếu có)

AIS Accounting Information System Hệ thống thông tin kế toán

ANT Actor network theory Lý thuyết mạng lưới nhân tố

CFA Confirmatory Factor Analysis Phân tích nhân tố khẳng định

CLDV Chất lượng dịch vụ

CNTT Công nghệ thông tin

CobiT

Control Objectives for Information and

related Technology

Các mục tiêu kiểm soát trong

công nghệ thông tin và các lĩnh

vực liên quan

DN Doanh nghiệp

EFA Exploratory Factor Analysis Phân tích nhân tố khám phá

ERP Enterprise Resource Planning Hoạch định nguồn lực DN

HT Hệ thống

HTTT Hệ thống thông tin

LI Lợi ích

NC Nghiên cứu

PP Phương pháp

SEM Structural Equation Modelling Mô hình cấu trúc tuyến tính

TT Thông tin

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1 Tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến các LI kế toán trong HT ERP........58

Bảng 3.1 Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu của luận án ......................................89

Bảng 4.1 Kết quả tổng hợp thang đo sau khi thảo luận nhóm chuyên gia..............102

Bảng 4.2 Thang đo các nhân tố nghiên cứu chính thức ..........................................107

Bảng 4.3 Kết quả Cronbach Alpha .........................................................................113

Bảng 4.4 Đánh giá mức độ phù hợp mô hình .........................................................118

Bảng 4.5 Đánh giá mức độ phù hợp mô hình tích hợp ...........................................122

Bảng 4.6 Kết quả ước lượng hồi quy ......................................................................123

Bảng 4.7 Mức độ tác động trực tiếp của các yếu tố đến LI kế toán........................124

Bảng 4.8 Mức độ tác động của các yếu tố đến sự hài lòng của người dùng trong hệ

thống ERP ...............................................................................................................124

Bảng 4.9 Tác động trực tiếp và gián tiếp của các nhân tố ......................................125

Bảng 4.10 Mức độ tác động tổng cộng của các yếu tố đến LI kế toán ...................131

Bảng 4.11 Kết quả phân tích nhân tố kiểm soát......................................................135

Bảng 4.12 Bảng tổng hợp kết quả nghiên cứu ........................................................136

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

Hình 2.1 Sự tiến hóa của ERP...................................................................................32

Hình 2.2 Các giai đoạn vòng đời hệ thống ERP .......................................................41

Sơ đồ 3.1 Khung nghiên cứu.....................................................................................63

Sơ đồ 3.2 Quy trình nghiên cứu ................................................................................67

Sơ đồ 3.3 Mô hình nghiên cứu đề xuất .....................................................................91

TÓM TẮT

Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi ích kế toán trong giai đoạn sau triển khai

Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP)

tại các doanh nghiệp Việt Nam

Trong nhiều năm qua, có rất nhiều sự quan tâm về ERP ở cả NC và thực hành

tại nước ta. Mặc dù HT ERP đã được áp dụng rộng rãi, nhưng các DN vẫn không

nhận được LI mong đợi từ ERP. Luận án này tập trung vào khoảng thời gian hậu triển

khai HT ERP bởi vì trong nhiều trường hợp các DN đã dùng ERP một thời gian, và

thành công trong khoảng thời gian ban đầu (việc triển khai thành công) không đảm

bảo LI của giai đoạn hậu triển khai. PP NC luận án lựa chọn là sự pha trộn giữa PP

NC định tính và PP NC định lượng. Trên cơ sở những gì tìm được, luận án đã chỉ ra

các nhân tố tác động tới LI kế toán trong HT ERP của các DN Việt Nam trong khoảng

thời gian hậu triển khai và mức độ tác động của các nhân tố này. NC này sẽ góp phần

làm rõ những khoảng trống trong NC về ERP, cũng như giúp các DN nhận ra những

nhân tố nào họ cần chú ý trong khoảng thời gian hậu triển khai ERP để duy trì, nâng

cao những LI, trong đó có các LI kế toán, nhận được từ HT này.

Từ khóa: ERP, giai đoạn sau triển khai, các lợi ích kế toán

ABSTRACT

The Factors Impact On Accounting Benefits In The Post – Implementation

Phase In Enterprise Resource Planning (ERP) System In Viet Nam Firms

Over the past several years, the concerns about Enterprise Resource Planning

(ERP) is huge in terms of both academic and practicality in Viet Nam. Despite the

widespread adoption of ERP systems, many companies can not achieve the expected

benefits from ERP. This study focuses on the post-implementation phase of ERP

because many firms have used ERP for several years and the success of the initial

stage (the ERP implementation phase) does not necessarily lead to the benefits for the

post-implementation phase. The thesis’s research methodology is the mix of the

qualitative research method and the quantitative research method. According to this

study results, this thesis indicated which factors in the post-implementation phase

affecting accounting benefits in the ERP system in Viet Nam firms and the impact

level of these factors. This result implemented the gaps in the literature about ERP, it

also helped firms to realize which factors they must notice in the post-implementation

phase of ERP to maintain and advance the benefits, including accounting benefits,

they have had from this system.

Keywords: ERP, post-implementation phase, accounting benefits

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

HT ERP (Enterprise Resource Planning) xuất hiện lần đầu tiên vào cuối những

năm 1980 và đầu những năm 1990 với sức mạnh của sự phối hợp và tích hợp liên

chức năng trên toàn DN. Dựa trên nền tảng công nghệ của MRP và MRP II, các HT

ERP có khả năng tích hợp các quy trình kinh doanh bao gồm sản xuất, phân phối, kế

toán, tài chính, nhân sự, quản lý dự án, kiểm soát hàng tồn kho, dịch vụ và bảo trì; và

cung cấp khả năng tiếp cận, khả năng hiển thị và nhất quán trong toàn DN.

Khi triển khai HT ERP, mục đích của các DN là thu được nhiều LI từ HT này,

trong đó có các LI kế toán, nhằm chiếm ưu thế trong môi trường kinh doanh đầy biến

động. Trong đó, LI kế toán là vấn đề không thể bỏ qua, vì trái tim của ERP chính là

AIS. Các DN có thể triển khai HT ERP tích hợp toàn bộ các hoạt động kinh doanh

của mình hoặc chỉ tích hợp vài module, tùy vào điều kiện tài chính và mức độ ứng

dụng CNTT tại DN. Nhưng dù triển khai HT ERP ở mức độ nào, thì phân hệ kế toán

là một phân hệ bắt buộc phải tích hợp trong HT ERP của DN. Do đó, NC về LI kế

toán trong HT ERP sẽ giúp ích rất nhiều cho các DN trong việc triển khai và sử dụng

HT ERP.

Tại Việt Nam, nhiều công ty, tập đoàn lớn đã thực hiện HT ERP từ lâu như: MWG

(Mobile World Corporation - Công ty cổ phần thế giới di động), Vinamilk hay Công

ty Cổ phần Cảng Đồng Nai... Ngoại trừ một số DN lớn, hầu hết các DN nước ta đều

là những DN vừa và nhỏ, giai đoạn 2012 -2017 trong tổng số các DN Việt Nam thì

các DN nhỏ và vừa chiếm 98,1% (Nguồn: Tổng cục thống kê). Mặc dù nguồn lực hạn

chế, các DN quy mô vừa tại Việt Nam hiện cũng đang tập trung vào khả năng triển

khai các giải pháp như ERP vì HT ERP được đánh giá là sẽ tăng khả năng quản lý,

ra quyết định cho DN dù ở quy mô nào, giúp DN tồn tại và phát triển. Các giải pháp

ERP được các DN này lựa chọn phần nhiều là những giải pháp ERP đến từ các DN

cung cấp Việt Nam, các DN có quy mô vừa thường dùng HT ERP đóng gói, vì lợi

thế chi phí và triển khai. Dựa trên báo cáo được công bố bởi Bộ Công Thương, tỷ lệ

các DN sử dụng ERP tại Việt Nam là 17% năm 2014. Khi so sánh với các nước phát