Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp y tế hoạt động theo cơ chế tự chủ tại Thành Phố Hồ Chí Minh. :Luận văn Thạc sĩ - Chuyên ngành : Kế toán

BỘ CÔNG THƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN VIỆT PHƯƠNG

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ

TỰ CHỦ TÀI CHÍNH CỦA CÁC ĐƠN VỊ SỰ

NGHIỆP Y TẾ HOẠT ĐỘNG THEO CƠ CHẾ TỰ

CHỦ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: KẾ TOÁN

Mã chuyên ngành: 60340301

LUẬN VĂN THẠC SĨ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

Công trình được hoàn thành tại Trường Đại học Công Nghiệp TP. Hồ Chí Minh.

Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ Cao Thị Cẩm Vân

Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại Hội đồng chấm bảo vệ Luận văn thạc sĩ Trường Đại

học Công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh ngày 23 tháng 04 năm 2021.

Thành phần Hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ gồm:

1.GS.TS Nguyễn Văn Công ................................ - Chủ tịch Hội đồng

2.TS. Lê Vũ Ngọc Thanh .................................... - Phản biện 1

3.TS. Đặng Văn Cường ....................................... - Phản biện 2

4.TS. Trần Ngọc Hủng ........................................ - Ủy viên

5..TS Huỳnh Tấn Dũng ....................................... - Thư ký

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG TRƯỞNG KHOA KẾ TOÁN – KIỂM TOÁN

GS.TS Nguyễn Văn Công TS. Nguyễn Thị Thu Hiền

NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ

Họ tên học viên: Nguyễn Việt Phương MSHV: 17000411

Ngày, tháng, năm sinh: 21/10/1982 Nơi sinh: TPHCM

Chuyên ngành: Kế toán Mã chuyên ngành: 60340301

I. TÊN ĐỀ TÀI:

Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp y tế

hoạt động theo cơ chế tự chủ tại Thành phố Hồ Chí Minh.

NHIỆM VỤ VÀ NỘI DUNG:

Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính của các ĐVSNYT hoạt

động theo cơ chế tự chủ.

Đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.

Đưa ra những đề xuất và hàm ý chính sách nhằm nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính

của các ĐVSNCLYT trong mối quan hệ giữa vận dụng các quy định pháp lý về tự

chủ tài chính và Chế độ kế toán HCSN

II.NGÀY GIAO NHIỆM VỤ: Theo quyết định giao đề tài số 1874 /QĐ-ĐHCN ngày

14/10/2019.

III. NGÀY HOÀN THÀNH NHIỆM VỤ: / /2021

IV. NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: Tiến sĩ Cao Thị Cẩm Vân

Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2021

NGƯỜI HƯỚNG DẪN

TS. Cao Thị Cẩm Vân

CHỦ NHIỆM BỘ MÔN ĐÀO TẠO

TRƯỞNG KHOA KẾ TOÁN – KIỂM TOÁN

BỘ CÔNG THƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

i

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành Luận văn này tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Cô hướng dẫn

khoa học: TS. Cao Thị Cẩm Vân đã tận tình hướng dẫn và động viên tác giả trong

quá trình thực hiện Luận văn.

Tác giả xin chân thành cảm ơn đến các Thầy cô và các chuyên gia đã hỗ trợ trong

việc góp ý và cung cấp tư liệu giúp tác giả hoàn thiện nội dung của Luận văn.

ii

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ

Mục đích chính của nghiên cứu là nhằm phát hiện, phân tích và đo lường mức độ tác

động của các nhân tố đến hiệu quả tự chủ tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công

lập y tế (ĐVSNCLYT) trên địa bàn TP Hồ Chí Minh (TP. HCM).

Nghiên cứu sử dụng kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp

nghiên cứu định lượng, dữ liệu khảo sát thu thập từ 296 đối tượng thuộc đơn vị sự

nghiệp công lập y tế trên địa bàn TP Hồ Chí Minh. Thông qua các phương pháp kiểm

định: Thống kê mô tả, Bartlett, KMO, kiểm định phương sai trích, phân tích nhân tố

khám phá EFA. Kết quả nghiên cứu cho thấy có 6 nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả

tự chủ tài chính bao gồm: Kiểm soát đầu tư mua sắm, kiểm soát tài chính, kiểm soát

nhân sự, kiểm soát quản lý, trách nhiệm giải trình và trình độ nguồn nhân lực.

Nghiên cứu này sẽ cung cấp tài liệu có cơ sở khoa học hỗ trợ cho các ĐVSNCLYT

để tác động vào các nhân tố nhằm nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính. Đồng thời,

nghiên cứu cũng phân tích những vấn đề đặt ra cũng như hàm ý chính sách nhằm

hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính đối với các ĐVSNCLYT trong giai đoạn hiện nay.

iii

ABSTRACT

The purpose of the study is to detect, analyze and measure the impact of factors on

the financial autonomy effectiveness on health public non-business units in Ho Chi

Minh City.

The study uses a combination of qualitative research methods and quantitative

research methods, survey data was collected from 303 subjects of health public non￾business units in Ho Chi Minh City. Through the testing methods: Descriptive

statistics, Bartlett, KMO, test the variance of extraction, analysis of discovery factors

EFA. Research result shows that there are 6 factors affecting financial performance,

they are purchasing investment control, financial control, human resource control,

management control, enhancement and human resource’s education.

The study provide science-based documentation to support the health public non￾business units in implementing autonomy mechanisms and policy implications in

order to improve the financial autonomy mechanism for the health public non￾business units in current period.

iv

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên: Nguyễn Việt Phương – Mã số học viên: 17000411, là học viên lớp Cao học

Kế toán - Kiểm toán, khóa CHKT7A, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ

Chí Minh, là tác giả của đề tài Luận văn: “Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự

chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp y tế hoạt động theo cơ chế tự chủ tại Thành

phố Hồ Chí Minh”

Tôi cam kết đề tài nghiên cứu do chính tác giả thực hiện, các nội dung trong nghiên

cứu là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tất

cả các kế thừa từ nghiên cứu trước của tác giả đều trích dẫn và trình bày nguồn cụ thể

trong mục tài liệu tham khảo.

Học viên

Nguyễn Việt Phương

v

MỤC LỤC

MỤC LỤC ................................................................................................................... v

DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................ vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................................... viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................................... x

MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ........................................................ 6

1.1 Tổng quan các nghiên cứu nước ngoài về nhân tố ảnh hưởng hiệu quả tự chủ

tài chính trong điều kiện tự chủ ............................................................................... 6

1.2 Tổng quan các nghiên cứu trong nước về hiệu quả tự chủ tài chính trong điều

kiện tự chủ ............................................................................................................. 16

1.3 Xác định khoảng trống nghiên cứu ................................................................ 20

1.4 Kết luận chương 1 .......................................................................................... 22

CHƯƠNG 2 CỞ SỞ LÝ THUYẾT ..................................................................... 23

Tổng quan về đơn vị sự nghiệp công lập ....................................................... 23

2.1.1 Khái niệm đơn vị sự nghiệp công lập ................................................... 23

2.1.2 Đặc điểm đơn vị sự nghiệp công lập .................................................... 23

2.1.3 Phân loại đơn vị sự nghiệp.................................................................... 24

Tổng quan cơ chế tự chủ tài chính ................................................................. 26

2.2.1 Khái niệm cơ chế tự chủ tài chính ........................................................ 26

2.2.2 Phân loại mức độ tự chủ tài chính ........................................................ 27

2.2.3 Mục tiêu tự chủ tài chính ...................................................................... 29

Tổng quan hiệu quả tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp hoạt động theo

cơ chế tự chủ ......................................................................................................... 30

2.3.1 Khái niệm hiệu quả tự chủ tài chính ..................................................... 30

2.3.2 Đo lường hiệu quả tự chủ tài chính ...................................................... 30

Mối quan hệ giữa hiệu quả giữa cơ chế tự chủ và hiệu quả tự chủ tài chính 36

Lý thuyết nền .................................................................................................. 37

Phân tích tài liệu và mô hình nghiên cứu đề xuất .......................................... 41

vi

Kết luận chương 2 .......................................................................................... 44

CHƯƠNG 3 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................................................ 45

Khung lý thuyết nghiên cứu ........................................................................... 45

Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................ 47

Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 48

3.3.1 Nghiên cứu định tính ............................................................................ 48

3.3.2 Nghiên cứu định lượng ......................................................................... 49

Xác định các nhân tố ảnh hưởng và mô hình nghiên cứu .............................. 49

Kết quả phỏng vấn chuyên gia ....................................................................... 51

Kết luận chương 3 .......................................................................................... 58

CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ................................ 60

4.1 Kết quả nghiên cứu ........................................................................................ 60

Phương pháp điều tra chọn mẫu ........................................................... 60

Kiểm định độ tin cậy thang đo và dữ liệu khảo sát thông qua hệ số tin

cậy Cronbach’s Alpha ...................................................................................... 60

Phân tích khám phá nhân tố EFA và mức độ giải thích các biến quan

sát với nhân tố................................................................................................... 64

Phân tích hồi quy đa biến ...................................................................... 69

4.2 Phân tích và bàn luận về thực trạng ............................................................... 81

4.3 Kết luận chương 4 ........................................................................................ 109

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................. 110

1. Kết luận ........................................................................................................ 110

2. Kiến nghị ...................................................................................................... 111

DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA HỌC VIÊN ......................... 115

TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 116

PHỤ LỤC ................................................................................................................ 120

LÝ LỊCH TRÍCH NGANG CỦA HỌC VIÊN ....................................................... 174

vii

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 2.1 Mối quan hệ giữa cơ chế tự chủ và chế độ kế toán (Nguồn của tác giả) ... 35

Hình 2.2 Mối quan hệ giữa cơ chế tự chủ và hiệu quả tự chủ tài chính (Nguồn của

tác giả)....................................................................................................................... 37

Hình 2.3 Mô hình nghiên cứu ban đầu về các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự

chủ tài chính trong điều kiện tự chủ (Nguồn của tác giả) ......................................... 43

Hình 3.1 Khung nghiên cứu (Nguồn của tác giả) ..................................................... 45

Hình 3.2 Quy trình nghiên cứu (Nguồn của tác giả) ................................................ 46

Hình 4.1 Mô hình nghiên cứu chính thức đánh giá mức độ quan trọng trong các

nhân tố (Nguồn của tác giả) ...................................................................................... 74

viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1 Tổng hợp các nghiên cứu nước ngoài về hiệu quả tự chủ tài chính trong

điều kiện tự chủ ........................................................................................................... 9

Bảng 1.2 Tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng hiệu quả tự chủ tài chính ...................... 15

Bảng 1.3 Tổng hợp các nhận định về những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ

tài chính trong điều kiện tự chủ ................................................................................. 16

Bảng 1.4 Tổng hợp các nghiên cứu đánh giá tình hình thực hiện Nghị định

43/2006/NĐCP .......................................................................................................... 19

Bảng 2.1 Bảng tổng hợp các chỉ số đo lường hiệu quả tự chủ tài chính trong điều

kiện tự chủ ở khu vực công ....................................................................................... 32

Bảng 2.2 Tổng hợp các nhân tố từ nghiên cứu nước ngoài ...................................... 42

Bảng 3.1 Bảng tổng hợp các nhân tố từ các nghiên cứu nước ngoài ........................ 50

Bảng 4.1 Kiểm định thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha ....................... 63

Bảng 4.2 Hệ số KMO và kiểm định Barlett các thành phần ..................................... 66

Bảng 4.3 Phương sai trích ......................................................................................... 67

Bảng 4.4 Kết quả ma trận xoay các nhân tố .............................................................. 68

Bảng 4.5 Bảng giá trị ma trận của biến Y ................................................................. 69

Bảng 4.6 Bảng dữ liệu ANOVA ............................................................................... 69

Bảng 4.7 Thông số thống kê trong mô hình hồi quy................................................. 70

Bảng 4.8 Mức độ giải thích của mô hình .................................................................. 71

Bảng 4.9 Ma trận tương quan .................................................................................... 72

Bảng 4.10 Nhân tố kiểm soát tài chính ..................................................................... 75

ix

Bảng 4.11 Nhân tố Kiểm soát quản lý ...................................................................... 76

Bảng 4.12 Nhân tố đầu tư và mua sắm ..................................................................... 77

Bảng 4.13 Nhân tố quản trị nhân sự .......................................................................... 78

Bảng 4.14 Trách nhiệm giải trình ............................................................................. 79

Bảng 4.15 Trình độ nguồn nhân lực .......................................................................... 80

Bảng 4.16 Bảng tổng hợp biên chế, lao động của các ĐVSNCLYT thuộc SYT

TPHCM ................................................................................................................... 161

x

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BCTC Báo cáo tài chính

ĐVSNCL Đơn vị sự nghiệp công lập

ĐVSNCLYT Đơn vị sự nghiệp công lập y tế

HCSN Hành chính sự nghiệp

NN Nhà nước

1

MỞ ĐẦU

1. Đặt vấn đề

Hoàn thiện cơ chế tự chủ là một trong những mục tiêu lớn từ chương trình cải cách

thể chế kinh tế và cơ chế chính sách của Đảng và Nhà nước, nhằm hướng đến việc

nâng cao hiệu quả hoạt động đối với các đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) nói

chung và đơn vị sự nghiệp công lập Y tế (ĐVSNCLYT) nói riêng. Trong đó, có thể

nói Nghị định 43/2006/NĐ-CP được xem là một cột mốc quan trọng trong chủ trương

đổi mới quản lý tài chính theo cơ chế tự chủ. Không thể phủ nhận rằng, sau hơn 10

năm triển khai, Nghị định này đã tạo nên một sức bật cho hiệu quả hoạt động tài chính

của các ĐVSNCLYT, nhìn chung doanh thu được cải thiện đáng kể. Song song đó,

với cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm hầu hết các ĐVSNCLYT luôn hướng đến việc

đề ra những giải pháp tốt nhất để kiểm soát chi phí nhằm không những bảo toàn nguồn

lực hiện có mà còn thúc đẩy nâng cao hiệu quả hoạt động. Tuy nhiên, bên cạnh những

kết quả tích cực đạt được, hạn chế từ quá trình thực hiện theo cơ chế tự chủ ngày càng

bộc lộ rõ nét, từ những quy định về trao quyền tự chủ trong quản lý và sử dụng nguồn

vốn, đến các quyết định về giá phí dịch vụ, mua sắm tài sản, các quy định trong hoạt

động liên doanh liên kết, chưa kể là các quy định này còn nhiều điểm chưa phù hợp

với Chế độ kế toán đơn vị hành chính sự nghiệp (HCSN) ban hành theo thông tư

107/2017/TT-BTC....thực trạng trên đã có ảnh hưởng nhất định đến hiệu quả tự chủ

tài chính.

Trước thực trạng trên, ngày 14 tháng 02 năm 2015 Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị

định 16/2015/NĐ-CP quy định cơ chế tự chủ của ĐVSNCL tuy nhiên, đối với lĩnh

vực y tế hiện nay vẫn chưa có thông tư hướng dẫn cụ thể cho Nghị định này, do đó

hiện nay các ĐVSNCLYT tại TPHCM vẫn thực hiện cơ chế tự chủ theo Nghị định

43/2006/NĐ-CP. Có thể nói, những hạn chế từ quá trình hoạt động theo cơ chế tự chủ

ngày càng bộc lộ rõ nét, từ những quy định về trao quyền tự chủ trong quản lý và sử

dụng nguồn vốn, đến các quyết định về giá phí dịch vụ, mua sắm tài sản hay các quy

2

định trong hoạt động liên doanh liên kết,...đã tác động mạnh đến doanh thu và chi phí

làm ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả hoạt động tài chính của đơn vị.

Do đó, nghiên cứu những bất cập ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính của các

ĐVSNCLYT trong điều kiện vận dụng các quy định pháp lý về hoạt động tự chủ

được xem là một nhiệm vụ trọng tâm và có ý nghĩa đặc biệt trong giai đoạn cơ chế tự

chủ đang ngày càng được hoàn thiện như hiện nay. Xuất phát tử những lý do trên, tác

giả chọn đề tài: “Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính của các

ĐVSN y tế hoạt động theo cơ chế tự chủ tại TPHCM.” Những phát hiện từ nghiên

cứu sẽ giúp các ĐVSNCLYT có cơ sở khoa học để tác động vào các nhân tố nhằm

thúc đẩy hiệu quả tự chủ tài chính trong điều kiện tự chủ.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu tổng quát

Phát hiện các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính của các ĐVSN y tế

hoạt động theo cơ chế tự chủ tại TP HCM.

Với mục tiêu như trên, nhiệm vụ của nghiên cứu là:

 Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính của các ĐVSN

y tế hoạt động theo cơ chế tự chủ.

 Đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.

 Đưa ra những đề xuất và hàm ý chính sách nhằm nâng cao hiệu quả tự chủ tài

chính của các ĐVSNCLYT trong mối quan hệ giữa vận dụng các quy định

pháp lý về tự chủ tài chính và Chế độ kế toán HCSN.

Câu hỏi nghiên cứu

Để đạt được những mục tiêu nghiên cứu nêu trên, nội dung nghiên cứu cần phải giải

quyết những câu hỏi như sau:

Câu hỏi 1: Những nhân tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả tự chủ tài chính của các ĐVSN

y tế hoạt động theo cơ chế tự chủ tại TP HCM.