Bảo đảm quyền của người lao động trong các khu công nghiệp ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay

Häc viÖn chÝnh trÞ - hµnh chÝnh quèc gia hå chÝ minh

----------------

b¸o c¸o tæng hîp

kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc

§Ò tµi khoa häc cÊp bé n¨m 2008

§Ò tµi :

B¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng

trong c¸c khu c«ng nghiÖp ë viÖt nam

giai ®o¹n hiÖn nay

C¬ quan chñ tr× : Häc viÖn CT-HCQG Hå CHÝ MINH

Chñ nhiÖm ®Ò tµi : TrÇn BÝch H»ng

7251 26/3/2009

Hµ Néi - 2008

MỤC LỤC

PhÇn më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

1

1

2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi

2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc

3

3

2. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc 4

3. Môc tiªu cña ®Ò tµi 5

4. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi 6

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.

5.1. Ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu:

5.2. Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn:

6

6

5.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ 9

5.3.1. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu

5.3.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh

9

10

5.3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh l−îng 9

5.3.4. Ph−¬ng ph¸p chän mÉu 12

6. Ph¹m vi nghiªn cøu 13

7. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi

7.1. §èi víi lÜnh vùc khoa häc cã liªn quan

7.2. §èi víi n¬i øng dông kÕt qu¶ nghiªn cøu

7.3. §èi víi kinh tÕ - x· héi

14

14

14

15

8. TiÕn ®é thùc hiÖn vµ lùc l−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi 14

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẢM BẢO QUYỀN CỦA NGƯỜI

LAO ĐỘNG TRONG CÁC KHU CÔNG NGHIỆP

1.1. Một số khái niệm cơ bản

1.1.1. Khái niệm “quyền công dân”

17

17

17

1.1.2. Khái niệm “Quyền của người lao động” 18

1.1.3. Khái niệm “Khu công nghiệp”: 22

1.1.4. Khái niệm “Quyền của người lao động trong các

khu công nghiệp” 23

1.2. Nội dung các loại quyền của người lao động trong khu

công nghiệp

1.2.1. Phân loại các loại quyền của người lao động

24

24

1.2.2. Phân loại các quyền của người lao động trong các

khu công nghiệp ở Việt Nam 25

1.3. Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí

Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về chính sách đối với lao

động 28

1.3.1 Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về chế độ

chính sách đối với lao động

28

1.3.2. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về chế độ

chính sách đối với lao động

29

1.3.3. Quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam về

chính sách đối với lao động

31

1.4. Cơ sở lý luận về chính sách xã hội đối với lao động

trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh

1.4.1. Khái niệm về chính sách

32

32

1.4.2. Sự phân loại chính sách 37

1.4.3. Vai trò của chính sách 39

1.4.4. Chính sách đối với lao động trong các doanh

nghiệp ngoài quốc doanh

40

1.5. Các cách tiếp cận nghiên cứu về đảm bảo quyền con

người trong các khu công nghiệp ở Việt Nam hiện nay

42

1.5.1. Tiếp cận liên ngành xã hội học, kinh tế học 42

1.5.1.1. Tiếp cận liên ngành xã hội học về chính

sách đối với lao động trong nghiên cứu đảm bảo quyền của

người lao động trong các khu công nghiệp

42

1.5.1.2. Tiếp cận kinh tế học trong nghiên cứu đảm

bảo quyền của người lao động trong các doanh nghiệp FDI ở

Việt Nam hiện nay 47

1.5.2. Tiếp cận cấp quốc gia 56

Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao

®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI

(qua kh¶o s¸t x· héi häc)

93

I. S¬ l−îc ®Þa bµn nghiªn cøu

1. Thành phè Hå ChÝ Minh - Sù ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp

93

93

2. B×nh D−¬ng – Sù ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp 95

II. Thùc tr¹ng b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong

c¸c doanh nghiÖp FDI ë Tp Hå ChÝ Minh vµ tØnh B×nh D−¬ng

95

III. Thùc tr¹ng viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng t¹i

2 doanh nghiÖp FDI ®−îc kh¶o s¸t ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh

vµ tØnh B×nh D−¬ng 112

1. Th«ng tin chung 112

1.1. C¸c doanh nghiÖp kh¶o s¸t 112

1.2. C¸c doanh nghiÖp kh¶o s¸t 113

2. Mét sè vÊn ®Ò thùc tr¹ng b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao

®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI qua kh¶o s¸t x· héi häc 114

2.1. §iÒu kiÖn, m«i tr−êng lµm viÖc 114

2.1.1. §iÒu kiÖn lµm viÖc 114

2.1.2. M«i tr−êng lµm viÖc 116

2.2. Thêi gian lµm viÖc cña ng−êi lao ®éng t¹i doanh

nghiÖp

119

2.3. B¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong ký kÕt

hîp ®ång lao ®éng

121

2.4. Møc l−¬ng cña ng−êi lao ®éng 123

2.5. B¶o hé lao ®éng 130

2.6. HuÊn luyÖn an toµn lao ®éng 132

2.7. §µo t¹o nghÒ 132

2.8. B¶o hiÓm x· héi 133

2.9. ChÕ ®é phóc lîi x· héi 136

2.10. Tham gia tæ chøc c«ng ®oµn cña doanh nghiÖp 137

CH¦¥NG 3: §Ò XUÊT HÖ THèNG GI¶I PH¸P NH»M PH¸T HUY

C¸C T¸C §éNG TÝCH CùC, GI¶M THIÓU C¸C T¸C §éNG TI£U

CùC §ÕN VIÖC B¶O §¶M QUYÒN CñA NG¦êI LAO §éNG

TRONG C¸C KHU C¤NG NGHIÖP PHÝA NAM VIÖT NAM

3.1. Cơ sở đề xuất giải pháp

3.1.1. Các nguyên tắc, quy tắc về quyền của người lao

động của ILO, của Liên hợp quốc, các tổ chức quốc tế, các

tập đoàn xuyên quốc gia

140

140

140

3.1.2. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam 144

3.1.3. Từ thực trạng bảo đảm quyền của người lao động

trong các khu công nghiệp ở Việt Nam hiện nay

145

3.2 Hệ thống các giải pháp

3.2.1.Đối với người sử dụng lao động

147

147

3.2.2. Đối với người lao động: 147

3.2.3. Đối với cơ quan quản lý nhà nước 149

PhÇn kÕt luËn 154

Tµi liÖu tham kh¶o 155

1

PhÇn më ®Çu

I. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

B¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng nãi chung vµ ng−êi lao ®éng

trong c¸c khu c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam nãi riªng lµ chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch

lín cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta, ®−îc ghi nhËn trong nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt

quan träng cña Nhµ n−íc. §Æc biÖt tõ khi ®Êt n−íc ta b−íc vµo thêi kú ®æi

míi, nhiÒu v¨n b¶n luËt, ph¸p lÖnh liªn quan ®Õn quyÒn cña ng−êi lao ®éng

®· ®−îc Nhµ n−íc ban hµnh hoÆc bæ sung söa ®æi cho phï hîp víi nh÷ng ®Æc

®iÓm cña thêi kú míi. ChÝnh phñ vµ c¸c bé, ban, ngµnh cã liªn quan ®· ban

hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy, lµm cho hÖ thèng c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ

quyÒn cña ng−êi lao ®éng ngµy cµng ®−îc hoµn thiÖn. HÖ thèng c¸c quy ®Þnh

nµy bao gåm nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau: chÝnh trÞ, kinh tÕ, viÖc lµm, gi¸o dôc,

y tÕ vµ v¨n hãa. Liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc ®ã, mét hÖ thèng chÝnh s¸ch, chÕ

®é b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng.

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa

®Êt n−íc, ®Æc biÖt lµ viÖc gia nhËp Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) trong

bèi c¶nh nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸, viÖc x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp lµm

®ßn bÈy thóc ®Èy nÒn kinh tÕ quèc d©n mang tÝnh quy luËt vµ ®ang ®−îc ngµy

cµng më réng. Nh÷ng khu c«ng nghiÖp nµy thu hót ®éi qu©n lao ®éng víi

quy m« lín vµ ®a d¹ng vÒ ®Æc tr−ng nh©n khÈu - x· héi.

B−íc vµo thêi kú ®æi míi, h−ëng øng chñ tr−¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh

tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cña §¶ng, c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh

phÇn kinh tÕ trªn c¶ n−íc ®· t¨ng nhanh vÒ sè l−îng vµ quy m« ®Çu t−, ®Æc

biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®· ph¸t triÓn m¹nh vµ thu hót sè

l−îng lín lao ®éng vµo lµm viÖc. Bªn c¹nh ®ã, viªc gia nhËp WTO ®· dÉn

®Õn mét lµn sãng ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) míi vµo nÒn kinh tÕ n−íc

ta, do ®ã, c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi t¨ng nhanh vÒ sè

l−îng (3.700 doanh nghiÖp vµo n¨m 2007) vµ ®· gi¶i quyÕt viÖc lµm cho

kho¶ng 1,4 triÖu lao ®éng .

2

Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc nh− t¹o viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng,

gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, t¨ng s¶n l−îng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu,

th× sù ph¸t triÓn phong phó, ®a d¹ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, sù h×nh

thµnh, ho¹t ®éng cña c¸c khu c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ

cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ®· vµ ®ang n¶y sinh nhiÒu

vÊn ®Ò bÊt cËp liªn quan ®Õn quan hÖ lao ®éng, trong ®ã cã viÖc thùc hiÖn

quyÒn cña ng−êi lao ®éng nh−: yªu cÇu ng−êi lao ®éng lµm viÖc qu¸ thêi

gian quy ®Þnh, kh«ng tr¶ l−¬ng lµm thªm giê theo ®óng luËt, ch−a trang bÞ

ph−¬ng tiÖn b¶o hé lao ®éng c¸ nh©n cÇn thiÕt cho ng−êi lao ®éng khi lµm

viÖc, c«ng t¸c huÊn luyÖn, phæ biÕn an toµn, vÖ sinh lao ®éng ch−a ®¶m b¶o;

trªn 20% c«ng nh©n sau 3 n¨m lµm viÖc kh«ng ®−îc t¨ng l−¬ng, nÕu cã t¨ng

l−¬ng th× møc t¨ng mçi lÇn rÊt thÊp nhÊt lµ trong nh÷ng doanh nghiÖp tr¶

l−¬ng theo h×nh thøc kho¸n s¶n phÈm; nhiÒu doanh nghiÖp ®· vi ph¹m quy

®Þnh lµm thªm giê vµ tr¶ l−¬ng lµm thªm cho c«ng nh©n; vi ph¹m h×nh thøc

hîp ®ång lao ®éng kh¸ phæ biÕn, kho¶ng 3,2% lao ®éng lµm viÖc tõ 11 ®Õn

15 n¨m vÉn chØ ®−îc ký hîp ®ång miÖng; nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng cã tho¶

−íc lao ®éng tËp thÓ, hoÆc cã nh−ng mang tÝnh h×nh thøc....

Theo b¸o c¸o cña ChÝnh phñ, tõ ®Çu n¨m 1995 ®Õn nay, c¶ n−íc ®·

x¶y ra gÇn 1.600 cuéc ®×nh c«ng th× 70% x¶y ra t¹i c¸c doanh nghiÖp FDI.

C¸c cuéc ®×nh c«ng liªn tiÕp diÔn ra tõ gi÷a n¨m 2007 ®Õn nay chñ yÕu ë c¸c

doanh nghiÖp FDI trong lÜnh vùc dÖt may, da giµy vµ chÕ biÕn ë c¸c khu c«ng

nghiÖp phÝa nam, trªn 90% sè cuéc ®×nh c«ng ®Òu xuÊt ph¸t tõ tiÒn l−¬ng,

thu nhËp cña ng−êi lao ®éng. Thêi gian gÇn ®©y, c¸c ®×nh c«ng x¶y ra nhiÒu

h¬n, cã quy m« lín h¬n víi tÝnh chÊt gay g¾t vµ møc ®é phøc t¹p h¬n.

Nguyªn nh©n chñ yÕu do c«ng nh©n ph¶i lµm viÖc víi c−êng ®é rÊt

cao, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp FDI ®Òu thùc hiÖn t¨ng ca, t¨ng giê nhÊt lµ

c¸c doanh nghiÖp dÖt may, giµy da, chÕ biÕn thuû h¶i s¶n, s¶n xuÊt c«ng

nghiÖp... trong khi ®ã thu nhËp cña ng−êi lao ®éng kh«ng cao h¬n so víi mÆt

b»ng thu nhËp cña lao ®éng trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c dï ng−êi

lao ®éng vÊt v¶ h¬n vµ lµm viÖc c¨ng th¼ng h¬n; thu nhËp cña lao ®éng

3

kh«ng ®¶m b¶o næi cuéc sèng cña hä nhÊt lµ nh÷ng ng−êi ®· lËp gia ®×nh.

Quan träng h¬n n÷a lµ ph¸p luËt vÒ lao ®éng còng nh− viÖc thùc thi ph¸p luËt

lao ®éng, c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n−íc vÒ lao ®éng cßn nhiÒu s¬ hë vµ láng lÎo.

§Ó c¸c quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp ë ViÖt

Nam nãi chung vµ quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI nãi

riªng ®−îc thùc thi mét c¸ch ®óng ®¾n, cÇn thiÕt ph¶i chó träng ®Õn tiÕng nãi

cña chÝnh b¶n th©n ng−êi lao ®éng, cïng víi sù nç lùc cña c¶ céng ®ång, sù

cam kÕt nghiªm tóc cña c¸c doanh nghiÖp ®èi víi ng−êi lao ®éng vµ sù kiÓm

so¸t x· héi b»ng luËt ph¸p ®èi víi hµnh vi thùc hiÖn quyÒn cña ng−êi lao ®éng.

V× vËy, ®Ò tµi “B¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu

c«ng nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay” cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn quan träng

tr−íc yªu cÇu ph¸t triÓn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc, trong bèi

c¶nh nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸. Th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng viÖc b¶o

®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp ViÖt Nam hiÖn

nay ®Æc biÖt lµ trong c¸c doanh nghiÖp FDI kÓ c¶ mÆt ®· ®¹t ®−îc lÉn mÆt

cÇn kh¾c phôc, cho phÐp nh×n nhËn mét c¸ch hÖ thèng hiÖu qu¶ kinh tÕ - x·

héi cña viÖc thùc thi ph¸p luËt, ®ång thêi gîi më c¸c vÊn ®Ò c¬ chÕ thùc thi

c¸c chÝnh s¸ch ®¶m b¶o quyÒn cña ng−êi lao ®éng, gãp phÇn ph¸t triÓn chÊt

l−îng lùc l−îng lao ®éng cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt

n−íc trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸. H¬n n÷a, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng

viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt

lµ trong c¸c doanh nghiÖp FDI lµ mét viÖc lµm cÇn ®−îc tiÕn hµnh ®Þnh kú

th−êng xuyªn ®Ó cung cÊp c¬ së d÷ liÖu th«ng tin phôc vô cho viÖc ®iÒu chØnh

hµnh vi qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp nµy vµ lµ c¬ së khoa häc cho viÖc bæ

sung ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng chÊt l−îng

nguån nh©n lùc.

2. t×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi

2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc

Trªn thÕ giíi, viÖc ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi

lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp lµ viÖc lµm cã tÝnh chÊt th−êng xuyªn,

4

liªn tôc cña c¸c c¬ quan qu¶n lý ngµnh c«ng nghiÖp ë c¸c n−íc cã nÒn c«ng

nghiÖp ph¸t triÓn. HÇu hÕt ë nh÷ng n−íc nµy, lo¹i h×nh doanh nghiÖp c«ng

nghiÖp chñ yÕu lµ doanh nghiÖp t− nh©n hoÆc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn c«ng

nghiÖp. Còng ®· cã nhiÒu tµi liÖu vÒ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng viÖc b¶o ®¶m quyÒn

cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp nh−ng tËp trung vµo viÖc ®¸nh

gi¸ thùc tr¹ng viÖc b¶o ®¶m quyÒn kinh tÕ cña ng−êi lao ®éng nhiÒu h¬n lµ

c¸c quyÒn kh¸c. Cô thÓ nh− “Human Resourse Policy and Economic

(Selected Country Studies)” cña Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸; “The

Contrasting Roles of the informal Sector in East Asian and Latin American

Development” cña Gary Gerefft vµ Lu-Lin Cheng thuéc tr−êng ®¹i häc tæng

hîp Duke; “A Backgrounder: Womens Work in the Informal Sector in India

cña Nandita Shah vµ Nandita Gandni;...

Tuy nhiªn, nh÷ng nghiªn cøu nµy gãp phÇn ®Þnh h−íng vµ ph¸t triÓn

nh÷ng nhãm chÝnh s¸ch kinh tÕ hiÖu qu¶ trªn c¬ së b¶o ®¶m nhÊt ®Þnh quyÒn

kinh tÕ cña ng−êi lao ®éng nh»m ®em l¹i lîi nhuËn cho c¸c chñ doanh nghiÖp

hoÆc h¹n chÕ sù ph¶n øng cña lao ®éng tr−íc c¸c quyÒn cña hä bÞ vi ph¹m.

Trong c¸c nghiªn cøu nµy ®· sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh,

®Æc biÖt sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc, ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra thèng

kª truyÒn thèng.

Møc ®é nghiªn cøu còng nh− c¸c ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc ¸p dông trong

c¸c nghiªn cøu nãi trªn cã thÓ lµ tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho viÖc triÓn khai

®Ò tµi nµy.

2. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc

Nghiªn cøu vÊn ®Ò quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong thêi kú ®æi míi ®·

®−îc tiÕn hµnh ë nhiÒu c«ng tr×nh víi c¸c cÊp ®é nghiªn cøu kh¸c nhau, kÓ

c¶ nghiªn cøu giíi, phô n÷ vµ ph¸t triÓn. Cô thÓ: Mét sè vÊn ®Ò vÒ quyÒn kinh

tÕ c¬ b¶n cña Hoµng V¨n H¶o vµ Chu Hång Thanh; QuyÒn lao ®éng n÷ ViÖt

Nam trong thêi kú ®æi míi cña Trung t©m Nghiªn cøu Khoa häc vÒ lao ®éng

n÷ vµ V¨n phßng lao ®éng quèc tÕ Gi¬nev¬; T¹o viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng

5

qua ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam cña Bïi Anh TuÊn; Cæ phÇn

ho¸ vµ nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®èi víi ng−êi lao ®éng cña M¹c TiÕn Anh

vµ Vò §øc Duy; Lao ®éng n÷ trong khu vùc phi chÝnh thøc ë Hµ Néi- thùc

tr¹ng vµ sù lùa chän cña Vò Thu Giang vµ TrÇn thÞ Thu; VÊn ®Ò viÖc lµm vµ

thu nhËp cña lao ®éng n÷ trong ngµnh c«ng nghiÖp cña Ph¹m Ngäc KiÓm;

QuyÒn lîi vµ nghÜa vô cña lao ®éng n÷ cña Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt

Nam; C¸c b¸o c¸o Héi th¶o khoa häc ®Ò tµi Lao ®éng n÷ nhËp c− tù do ë

mét sè thµnh phè cña Trung t©m Nghiªn cøu Kinh tÕ - x· héi; §iÒu kiÖn lµm

viÖc vµ søc khoÎ lao ®éng n÷ cña §µm H¹nh; T×nh h×nh lao ®éng n÷ trong

khu vùc phi chÝnh quy ë ViÖt Nam cña NguyÔn ViÕt V−îng; §êi sèng v¨n

ho¸ cña c«ng nh©n c¸c khu chÕ xuÊt trªn ®Þa bµn thµnh phè Hå ChÝ Minh.

Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p cña Phan C«ng Khanh; ThÞ tr−êng lao ®éng t¹i

thµnh phè Hå ChÝ Minh. HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn cña Lª Anh

Dòng; §×nh c«ng cña c«ng nh©n. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p xö lý ë tØnh §ång

Nai cña L−u V¨n Sïng; Thùc tr¹ng cña ®éi ngò c«ng nh©n thµnh phè Hå ChÝ

Minh vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy vai trß cña ®éi ngò nµy trong giai ®o¹n hiÖn nay

cña NguyÔn §¨ng Thµnh...

C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn, tuy ë møc ®é nhÊt ®Þnh ®· ®Ò cËp ®Õn kh¶

n¨ng hiÖn thùc ho¸ quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong ®êi sèng thùc tÕ nh−ng

ch−a ®Ò cËp ®Õn viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng

nghiÖp ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay mét c¸ch cã hÖ thèng. Tuy

nhiªn, c¸c nghiªn cøu ®ã lµ nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o cã gi¸ trÞ cho viÖc triÓn

khai ®Ò tµi nµy

3. Môc tiªu cña ®Ò tµi

X¸c ®Þnh thùc tr¹ng viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong

c¸c doanh nghiÖp FDI thuéc khu c«ng nghiÖp phÝa nam ViÖt Nam hiÖn nay

vµ ph©n tÝch nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã.

§Ò xuÊt hÖ thèng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy c¸c t¸c ®éng tÝch cùc, gi¶m

thiÓu c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong

6

c¸c khu c«ng nghiÖp phÝa nam ViÖt Nam hiÖn nay vµ gãp phÇn ph¸t triÓn bÒn

v÷ng lùc l−îng lao ®éng trong thêi kú tíi.

4. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi

4.1. HÖ thèng l¹i c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao

®éng (QuyÒn c«ng d©n, QuyÒn cña ng−êi lao ®éng, Khu c«ng nghiÖp,

QuyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp....) vµ ph©n lo¹i c¸c

quyÒn cña ng−êi lao ®éng .

4.2. X¸c ®Þnh c¸c c¸ch tiÕp cËn nghiªn cøu vÒ b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao

®éng nh−: TiÕp cËn liªn ngµnh x· héi häc, kinh tÕ häc vµ tiÕp cËn ®a

cÊp

4.3. Thùc tr¹ng viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh

nghiÖp FDI thuéc khu c«ng nghiÖp phÝa nam ViÖt Nam hiÖn nay

4.4. Ph©n tÝch nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi

lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI thuéc khu c«ng nghiÖp phÝa nam

ViÖt Nam hiÖn nay

4.5. §Ò xuÊt hÖ thèng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy c¸c t¸c ®éng tÝch cùc, gi¶m

thiÓu c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao

®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp phÝa nam ViÖt Nam

5. ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.

5.1. Ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu

TiÕp cËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö vÒ con

ng−êi, quyÒn con ng−êi, lao ®éng vµ quyÒn cña ng−êi lao ®éng.

Quan ®iÓm cña §¶ng, Nhµ n−íc ViÖt Nam vÒ lao ®éng vµ viÖc thùc

hiÖn quyÒn cña ng−êi lao ®éng.

5.2. Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn:

5.2.1. §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ nghiªn cøu thùc tr¹ng viÖc

b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp ViÖt Nam hiÖn

nay. HiÖu qu¶ cña viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong khu c«ng

nghiÖp ViÖt Nam th«ng qua ho¹t ®éng chñ quan cña chÝnh b¶n th©n hä vµo

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¶n lý. HiÖu qu¶ cña viÖc thùc hiÖn ®¶m b¶o quyÒn l¹i

7

t¸c ®éng ®Õn chÝnh c¸c yÕu tè ®Çu vµo: tõ ®iÒu kiÖn kinh tÕ, ®Çu t−, lao ®éng,

tr×nh ®é s¶n xuÊt ®Õn hÖ thèng ph¸p luËt, hÖ thèng chÝnh s¸ch, hÖ thèng c¸c

kÕ ho¹ch ph¸t triÓn... V× vËy, ®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng viÖc B¶o ®¶m quyÒn cña

ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp ViÖt nam hiÖn nay, ®Ò tµi sÏ ¸p

dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn chñ ®¹o lµ tiÕp cËn hÖ thèng cña c¸c yÕu tè ®Çu

vµo - ®Çu ra vµ c¸ nh©n - gia ®×nh - doanh nghiÖp vµ céng ®ång - x· héi. Cô

thÓ, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ ®Ò tµi sö dông bao gåm:

- TiÕp cËn liªn ngµnh:

TiÕp cËn liªn ngµnh gióp ta kh¾c phôc ®−îc ®−îc h¹n chÕ cña mçi lý

thuyÕt riªng biÖt ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn bæ xung vµ ph¸t huy thÕ m¹nh cña

tõng lý thuyÕt, tõng c¸ch tiÕp cËn. H¬n n÷a, nghiªn cøu thùc tr¹ng B¶o ®¶m

quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay lµ

nghiªn cøu mét hiÖn t−îng võa x· héi häc võa kinh tÕ häc, ph¶i dùa trªn

nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ quyÒn con ng−êi nãi chung vµ cña ng−êi lao

®éng nãi riªng.

- TiÕp cËn ®a cÊp:

Cïng víi tiÕp cËn liªn ngµnh, cÇn vËn dông c¸ch tiÕp cËn ®a cÊp ®Ó

xem xÐt thùc tr¹ng viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c khu

c«ng nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay. Thùc ra, tiÕp cËn liªn ngµnh ®· ngô ý, ®·

bao hµm tiÕp cËn ®a cÊp. C¸c c¸ch tiÕp cËn liªn ngµnh nªu trªn ®· cho thÊy

sù cÇn thiÕt ph¶i sö dông tiÕp cËn ®a cÊp.

Trong ®Ò tµi nµy, tiÕp cËn ®a cÊp ®ßi hái xem xÐt nghiªn cøu thùc

tr¹ng viÖc B¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éngtrong c¸c khu c«ng nghiÖp ViÖt

Nam hiÖn nay d−íi c¸c gãc ®é: cÊp quèc gia, cÊp tØnh/thµnh phè. ViÖc tiÕp

cËn cÊp quèc gia trong nghiªn cøu ®Ò tµi nµy ®−îc ®Æc biÖt chó träng nh»m

ph¸c häa bøc tranh chung vÒ viÖc b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong

c¸c khu c«ng nghiÖp ViÖt Nam, tõ ®ã cã sù ®èi chøng vÒ vÊn ®Ò nµy ®èi víi

ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp ë c¸c ®Þa ph−¬ng ®−îc kh¶o s¸t.

5.2.2.Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®−îc thÓ hiÖn qua khung ph©n tÝch sau:

8

S¬ ®å khung ph©n tÝch

Khung ph©n tÝch thÓ hiÖn s¬ ®å t−¬ng quan c¸c biÕn sè. Trung t©m lµ

vÊn ®Ò nghiªn cøu víi t− c¸ch lµ biÕn phô thuéc: Thùc tr¹ng vÒ viÖc b¶o ®¶m

quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI thuéc khu c«ng

nghiÖp phÝa nam ViÖt nam hiÖn nay. C¸c biÕn ®éc lËp sÏ ®−îc x¸c ®Þnh nh»m

gi¶i thÝch v× sao cã thùc tr¹ng trªn. Nguyªn nh©n g©y nªn thùc tr¹ng ë ®©y

bao gåm c¶ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ nh÷ng nguyªn nh©n chñ

quan. Trong mçi nhãm nguyªn nh©n ®Òu ®−îc xem xÐt ë c¶ 3 cÊp ®é: c¸

nh©n, nhãm vµ x· héi. CÊp ®é c¸ nh©n (®Æc ®iÓm nh©n khÈu - x· héi cña c¸

nh©n) vµ cÊp ®é nhãm (®Æc ®iÓm hé gia ®×nh, ®Æc ®iÓm doanh nghiÖp) - lµ

c¸c biÕn ®éc lËp vµ cÊp ®é x· héi (m«i tr−êng x· héi) - lµ biÕn can thiÖp.

Trong hÖ thèng nµy, chÝnh biÕn phô thuéc còng sÏ trë thµnh nguyªn nh©n g©y

§Æc ®iÓm

c¸ nh©n

§Æc ®iÓm

Hé gia ®×nh

§Æc ®iÓm

lo¹i h×nh

doanh

nghiÖp

b¶o ®¶m quyÒn

cña ng−êi lao

®éng Trong c¸c

doanh nghiÖp FDI

thuéc khu c«ng

nghiÖp phÝa nam

ViÖt nam hiÖn

nay

HiÖu qu¶

tÝch cùc

M«i tr−êng kinh tÕ x· héi

- Nhãm yÕu tè chÝnh s¸ch, ph¸p

luËt Nhµ n−íc;

- Nhãm yÕu tè ®iÒu kiÖn kinh tÕ,

v¨n ho¸ vµ x· héi

HËu qu¶

tiªu cùc

9

ra hÖ qu¶ ®èi víi c¸ nh©n ng−êi lao ®éng, víi c¶ gia ®×nh vµ víi x· héi nãi

chung.

5.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ

§Ò tµi sÏ qu¸n triÖt nguyªn t¾c kÕt hîp nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh

l−îng trªn c¬ së chän mÉu ngÉu nhiªn mang tÝnh ®¹i diÖn theo tiªu chÝ lo¹i

h×nh doanh nghiÖp FDI cña c¸c khu c«ng nghiÖp phÝa Nam. C¸c chØ b¸o

nghiªn cøu sÏ ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ ®Ó x©y dùng bé c«ng cô nghiªn cøu nh»m

®¶m b¶o ®é tin cËy vµ x¸c thùc cña th«ng tin thu ®−îc.

5.3.1. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu

Tr−íc khi tiÕn hµnh ®iÒu tra thùc ®Þa, ®Ò tµi sö dông ph−¬ng ph¸p ph©n

tÝch tµi liÖu ®Ó b−íc ®Çu n¾m ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn

“B¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI thuéc khu

c«ng nghiÖp phÝa nam ViÖt Nam hiÖn nay”. KÕt qu¶ cña ph−¬ng ph¸p nghiªn

cøu nµy lµ n¾m ®−îc tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu. Trªn c¬ së ®ã, gióp cho

viÖc chän mÉu ®−îc chÝnh x¸c h¬n. §ång thêi, ph−¬ng ph¸p nµy gióp cho

viÖc t×m hiÓu, ph¸t hiÖn nh÷ng khÝa c¹nh nghiªn cøu ch−a ®−îc ®Ò cËp.

Sè liÖu thu thËp th«ng qua:

- C¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch ®· ban hµnh cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ®èi víi

lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp ë ViÖt nam

- C¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch ®· ban hµnh cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ®èi víi

lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI

- Niªn gi¸m thèng kª cña c¶ n−íc vµ c¸c tØnh/thµnh ®−îc chän lµm ®Þa

bµn nghiªn cøu n¨m 2001 - 2007.

- C¸c nghiªn cøu tr−íc ®©y liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu.

- B¸o c¸o hµng n¨m cña c¸c tØnh/thµnh, c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp

vÒ c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn ®Ò tµi ë c¸c ®Þa bµn nghiªn cøu.

- C¸c bµi b¸o, t¹p chÝ, s¸ch chuyªn kh¶o vµ c¸c b¸o c¸o héi th¶o khoa

häc trong vµ ngoµi n−íc vÒ c¸c chñ ®Ò liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu.

Sö dông mét sè kü thuËt ph©n tÝch thø cÊp c¸c nguån sè liÖu s½n cã

nh»m phôc vô cho ®Ò tµi.

10

5.3.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh

- Ph−¬ng ph¸p pháng vÊn s©u:

Ph−¬ng ph¸p nµy chñ yÕu t×m hiÓu nguyªn nh©n vÒ thùc tr¹ng viÖc “B¶o

®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI thuéc khu c«ng

nghiÖp phÝa nam ViÖt Nam hiÖn nay”. Mét b¶ng h−íng dÉn pháng vÊn s©u sÏ

®−îc thiÕt kÕ ®Ó thu thËp th«ng tin thùc hiÖn môc tiªu cña ®Ò tµi ®Ò ra.

- Ph−¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm tËp trung:

ViÖc “B¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI

thuéc khu c«ng nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay” lµ vÊn ®Ò c¸ nh©n - x· héi phøc

t¹p, ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng cña mäi nhãm x· héi cña lao ®éng

c«ng nghiÖp. Do ®ã, nghiªn cøu nµy sÏ sö dông ph−¬ng ph¸p th¶o luËn

nhãm gåm c¸c nhãm c«ng nh©n, c¸c nhãm c¸c c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý

cÊp tØnh vµ nhãm c¸n bé l·nh ®¹o qu¶n lý doanh nghiÖp. Ba b¶ng h−íng

dÉn th¶o luËn nhãm dµnh cho ba nhãm ®èi t−îng trªn sÏ ®−îc thiÕt kÕ ®Ó

thu thËp th«ng tin thùc hiÖn môc tiªu cña ®Ò tµi ®Ò ra.

5.3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh l−îng

Ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng sÏ sö dông ph−¬ng ph¸p tr−ng cÇu ý kiÕn (b¶ng

hái cÊu tróc) trªn c¬ së ®iÒu tra chän mÉu. Ph−¬ng ph¸p nµy sÏ ®−îc sö dông

nh»m ®o l−êng thùc tr¹ng vÒ b¶o ®¶m quyÒn cña ng−êi lao ®éng trong

c¸cdoanh nghiÖp FDI thuéc khu c«ng nghiÖp phÝa nam ViÖt Nam hiÖn nay.

PhiÕu tr−ng cÇu ý kiÕn (b¶ng hái cÊu tróc) ®−îc thiÕt kÕ cho nhãm ®èi t−îng

lµ ng−êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp FDI thuéc khu c«ng nghiÖp phÝa

nam ViÖt nam.

H−íng dÉn c¸c b−íc vµ kü thuËt thu thËp th«ng tin kh¶o s¸t thùc ®Þa

(1). TËp huÊn ®iÒu tra viªn

Tr−íc khi tiÕn hµnh c«ng t¸c ®iÒn d· ®Ó thu thËp sè liÖu t¹i c¸c ®Þa

ph−¬ng, c¸c ®iÒu tra viªn sÏ ®−îc tËp huÊn theo c¸c néi dung sau ®©y:

• C¸ch thùc hiÖn b¶ng hái/pháng vÊn s©u/th¶o luËn nhãm

• C¸ch tiÕp cËn ®èi t−îng

11

• C¸c kü thuËt h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt viÖc ng−êi ®−îc hái tõ

chèi tr¶ lêi vµ c¸ch ghi chó khi bÞ tõ chèi tr¶ lêi

(2). TiÕp cËn nhãm ®èi t−îng

Tr−íc khi tiÕn hµnh c«ng t¸c ®iÒn d·, c¬ quan nghiªn cøu sÏ göi c«ng

v¨n nªu râ môc ®Ých cuéc nghiªn cøu vµ ®iÒu tra viªn cho l·nh ®¹o c¸c ®Þa

ph−¬ng n¬i ®−îc chän ®Ó tiÕn hµnh cuéc ®iÒu tra vµ ph¶i ®¶m b¶o r»ng sÏ

kh«ng cã vÊn ®Ò g× khi tiÕp xóc ng−êi tr¶ lêi pháng vÊn.

(3). Thùc hiÖn pháng vÊn

C¸c ®iÒu tra viªn sÏ pháng vÊn tõng c¸ nh©n ®−îc lùa chän. B¶ng hái sÏ

®−îc ®iÒn c©u tr¶ lêi xong trong kho¶ng thêi gian 90 phót. Mçi phiÕu hái

hoµn chØnh sÏ bao gåm phiÕu ®iÒu tra vµ mét b×a ngoµi cã ghi c¸c th«ng tin

nh− tªn, ®Þa chØ, sè ®iÖn tho¹i (nÕu cã cña ng−êi tr¶ lêi). NÕu ng−êi ®−îc

chän ®Ó tr¶ lêi phiÕu bËn kh«ng thÓ tr¶ lêi phiÕu trong lÇn gÆp ®Çu tiªn th×

c¸n bé ®i ®iÒu tra ph¶i hÑn xin gÆp lÇn kh¸c (Ýt nhÊt lµ 2 lÇn) nÕu vÉn kh«ng

gÆp míi ®−îc coi lµ kh«ng liªn hÖ ®−îc. Ng−êi ®i pháng vÊn ph¶i ghi ®Çy ®ñ

n¬i liªn hÖ vµ lý do kh«ng liªn hÖ ®−îc víi ng−êi ®−îc chän tr¶ lêi phiÕu.

Khi ng−êi pháng vÊn tiÕp xóc víi mét c¸ nh©n tõ chèi tr¶ lêi th× ph¶i ghi râ

lý do tõ chèi vµo b×a bäc ngoµi cña phiÕu hái. Tû lÖ phiÕu thu vÒ hîp lÖ ph¶i

®¹t tõ 80% trë lªn.

Mçi pháng vÊn s©u sÏ kÐo dµi kho¶ng 60-90 phót vµ ®−îc tiÕn hµnh trùc

tiÕp gi÷a c¸n bé nghiªn cøu vµ tõng ®èi t−îng. Néi dung pháng vÊn sÏ ®−îc

ghi ©m sau ®ã ®−îc chuyÓn thµnh v¨n b¶n.

Mçi cuéc th¶o luËn nhãm sÏ kÐo dµi kho¶ng 120 phót vµ ®−îc tiÕn hµnh

trùc tiÕp gi÷a c¸n bé nghiªn cøu vµ tõng ®èi t−îng. Néi dung th¶o luËn sÏ

®−îc thu thËp tõ PRA, sau ®ã ®−îc chuyÓn thµnh v¨n b¶n.

(4). C«ng t¸c gi¸m s¸t

Ban Chñ nhiÖm ®Ò tµi sÏ kiÓm tra chÆt chÏ tiÕn ®é nghiªn cøu. Trong

suèt qu¸ tr×nh ®iÒu tra, c¸c b¸o c¸o tuÇn ghi chi tiÕt vÒ thùc tr¹ng cña tõng c¸

nh©n ph¶i ®−îc chuyÓn vÒ. Mçi gi¸m s¸t viªn sÏ kÌm cÆp nh÷ng ng−êi pháng