BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI CỦA BỊ CAN, BỊ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI

HOÀNG THANH TÙNG

BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI CỦA BỊ CAN, BỊ CÁO

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Hà Nội - 2022

VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI

______________________

HOÀNG THANH TÙNG

BẢO ĐẢM QUYỀN CON NGƯỜI CỦA BỊ CAN, BỊ CÁO

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 8380104

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. TRỊNH QUỐC TOẢN

Hà Nội - 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của

riêng tôi.

Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình

nào khác. Các số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích

dẫn đúng theo quy định.

Tôi xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của Luận văn này.

Tác giả luận văn

LỜI CẢM ƠN

Để có thể hoàn thành đề tài luận văn thạc sĩ một cách hoàn chỉnh, bên

cạnh sự nỗ lực cố gắng của bản thân còn có sự hướng dẫn nhiệt tình của quý

Thầy Cô, cũng như sự động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt

thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ.

Với tất cả tấm lòng biết ơn và kính trọng sâu sắc nhất, tôi xin gửi lời

cảm ơn tới Thầy PGS. TS. Trịnh Quốc Toản - người trực tiếp hướng dẫn khoa

học đã luôn dành nhiều thời gian, tâm huyết hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt

quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trường Đại học Kiểm sát Hà

Nội, cùng toàn thể các thầy, cô giáo công tác tại trường đã tận tình giảng dạy,

truyền đạt những kiến thức quý báu, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và

nghiên cứu.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn Viện kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội

đã hỗ trợ về thông tin, dữ liệu và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi để học tập,

nghiên cứu và hoàn thành Luận văn.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, đồng nghiệp và bạn bè

đã luôn động viên, hỗ trợ và khuyến khích tôi trong suốt quá trình học tập và

thực hiện Luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, tháng 11 năm 2022

Học viên thực hiện

Hoàng Thanh Tùng

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nghĩa của từ

BLHS Bộ luật Hình sự

BLTTHS Bộ luật Tố tụng hình sự

CQĐT Cơ quan điều tra

CQTHTT Cơ quan tiến hành tố tụng

ĐTV Điều tra viên

QCN Quyền con người

KSV Kiểm sát viên

TA Tòa án

VKS Viện kiểm sát

VKSND Viện kiểm sát nhân dân

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1

2. Tình hình nghiên cứu đề tài ....................................................................................2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu..........................................................................3

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................3

5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu......................................................4

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn..............................................................4

7. Kết cấu của Luận văn..............................................................................................5

Chương 1 Một số vấn đề chung về bảo đảm quyền con người của bị can, bị cáo

trong tố tụng hình sự ...................................................................................................6

1.1. Khái niệm và đặc điểm quyền con người của bị can, bị cáo trong tố tụng hình

sự .................................................................................................................................6

1.2. Khái niệm và cơ chế bảo đảm quyền con người của bị can, bị cáo trong tố tụng

hình sự.......................................................................................................................13

1.3. Các tiêu chuẩn (chuẩn mực quốc tế) về bảo đảm quyền con người của bị can, bị

cáo trong tố tụng hình sự...........................................................................................23

Chương 2 Các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về bảo đảm quyền

con người của bị can, bị cáo và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hà Nội ..29

2.1. Thực trạng các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về bảo đảm

quyền con người của bị can, bị cáo...........................................................................29

2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 trong bảo

đảm quyền con người của bị, can bị cáo...................................................................38

2.3. Nhận xét, đánh giá chung...................................................................................46

Chương 3 Yêu cầu và một số giải pháp tiếp tục hoàn thiện những quy định của Bộ

luật tố tụng hình sự năm 2015 đối với việc bảo đảm quyền con người của bị can, bị

cáo và nâng cao hiệu quả áp dụng.............................................................................65

3.1. Một số yêu cầu bảo đảm quyền con người của bị can, bị cáo và nâng cao hiệu

quả áp dụng ...............................................................................................................65

3.2. Một số giải pháp tiếp tục hoàn thiện những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự

năm 2015 đối với việc bảo đảm quyền con người của bị can, bị cáo .......................70

3.3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật tố tụng

hình sự năm 2015 đối với việc bảo đảm quyền con người của bị can, bị cáo ..........74

KẾT LUẬN...............................................................................................................82

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................84

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Quyền con người là vấn đề luôn thu hút sự quan tâm của cả nhân loại, đặc

biệt là bảo vệ QCN của nhóm yếu thế như phụ nữ, trẻ em, người bị tình nghi phạm

tội, người bị buộc tội, thì việc quan tâm và tạo ra những điều kiện cần thiết để bảo

đảm thực hiện QCN của họ càng được đề cao hơn cả. Với sự tác động bởi những

yếu tố của hội nhập quốc tế trên mọi lĩnh vực hiện nay, nếu ở quốc gia nào mà việc

bảo đảm QCN càng bị hạn chế, ở đó sự đấu tranh của chính công dân nước đó và

các tổ chức nhân quyền quốc tế càng được thể hiện rõ ràng. Hơn nữa, đối với những

quốc gia đã tham gia, ký kết các Công ước quốc tế về QCN, trong đó có Việt Nam,

thì việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm thực hiện QCN nói chung và QCN trong TTHS

nói riêng là nghĩa vụ bắt buộc để đảm hiệu quả thực thi Công ước.

Xuất phát từ lẽ đó, tại Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/5/2005 của Bộ

Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến

năm 2010, định hướng đến năm 2020, một trong những định hướng mà Đảng ta xác

định là: Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về bảo đảm QCN, quyền tự do, dân chủ

của công dân. Thực hiện định hướng đó, tại Hiến pháp năm 2013, QCN đã được

quan tâm, tôn trọng và ưu tiên bảo đảm thực hiện hơn bao giờ hết. Hiến pháp năm

2013 đã đưa chế định QCN, quyền công dân lên vị trí thứ hai, sau chế định về Chế

độ chính trị; đã tách rời QCN ra khỏi quyền công dân; đồng thời chính thức thừa

nhận suy đoán vô tội và tranh tụng trong xét xử là những quyền cơ bản của con

người trong TTHS. Bên cạnh quyền được suy đoán vô tội và quyền tranh tụng lần

đầu tiên được quy định trong Hiến pháp, những quyền khác của con người trong

TTHS như quyền bào chữa, quyền được xét xử công bằng, quyền không bị kết án

hai lần vì một tội phạm, quyền được bồi thường thiệt hại về vật chất, tinh thần do bị

bắt, tạm giữ, tạm giam, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án trái pháp luật…

đã được BLTTHS năm 2015 khẳng định lại.

Bên cạnh đó, BLTTHS năm 2015 đã quy định về các biện pháp điều tra, ngăn

chặn, cưỡng chế là những biện pháp có nguy cơ và dễ xâm hại đến QCN, do vậy

2

trong toàn bộ quá trình tố tụng phải luôn bảo đảm QCN. Bảo đảm QCN trong TTHS

có thể hiểu là một nguyên tắc khi thực hiện các nhiệm vụ của TTHS, đồng thời

không để các QCN bị xâm hại với sự tôn trọng phù hợp với thực tế về biên chế, cơ

sở vật chất, trang thiết bị của các CQTHTT. Để bảo đảm QCN trong TTHS đòi hỏi

các chủ thể khi tiến hành và tham gia tố tụng luôn đề cao trách nhiệm, đòi hỏi sự

chủ động, nỗ lực, không gây áp lực quá căng thẳng nhằm tránh việc đối phó trong

áp dụng.

Nhận thức đúng đắn tầm quan trọng của vấn đề bảo đảm QCN trong TTHS,

đặc biệt là QCN của bị can, bị cáo và mong muốn tìm ra được những tiêu chí, giải

pháp có cơ sở khoa học, có ý nghĩa về lý luận và thực tiễn trong giai đoạn hiện nay,

từ đó góp phần đưa pháp luật hình sự, pháp luật TTHS vào cuộc sống, phát huy tác

dụng vào trong công cuộc bảo vệ QCN của bị can, bị cáo trong TTHS ở Việt Nam.

Vì vậy, tôi chọn đề tài “Bảo đảm quyền con người của bị can, bị cáo trong tố tụng

hình sự Việt Nam” để làm luận văn thạc sỹ luật học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Bảo đảm QCN trong TTHS nói chung và bảo đảm QCN của bị can, bị cáo

trong TTHS nói riêng đã được nhiều nhà khoa học pháp lý và nhất là những người

trực tiếp tiến hành, tham gia các hoạt động tố tụng quan tâm nghiên cứu. Đã có

nhiều bài viết, công trình nghiên cứu đề cập đến một số khía cạnh khác nhau về

những vấn đề liên quan đến đề tài như:

- Võ Quốc Tuấn (2015), “Bảo đảm QCN của bị cáo trong hoạt động xét xử

sơ thẩm các vụ án hình sự của TA nhân dân cấp tỉnh ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí

Nghề Luật, Học viện Tư pháp, Số 2/2015, tr. 7 - 14.

- Vũ Thị Huế (2018), “Bảo đảm QCN của bị cáo trong xét xử vụ án hình sự”,

Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội.

- Đỗ Thị Phượng (2018), “Bảo đảm QCN của người bị kết án phạt tù tại Việt

Nam”, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Trường, Trường Đại học Luật Hà Nội.

- Trần Thị Thu Hiền (2020), “Bảo đảm QCN của bị can trong giai đoạn điều tra

vụ án hình sự”, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội.