Xây dựng các bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương tiện dạy học trong dạy học chương i "chuyển hóa vật chất và năng lượng, sinh học 11 - thpt".

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA SINH - MÔI TRƯỜNG

LÊ THỊ Ý

XÂY DỰNG CÁC BÀI TẬP NHẰM KHAI THÁC KIẾN THỨC TỪ

PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG I “CHUYỂN

HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG, SINH HỌC 11 - THPT”

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

ĐÀ NẴNG, 2016

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA SINH - MÔI TRƯỜNG

LÊ THỊ Ý

XÂY DỰNG CÁC BÀI TẬP NHẰM KHAI THÁC KIẾN THỨC TỪ

PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG I “CHUYỂN

HÓA VẬT CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG, SINH HỌC 11 - THPT”

Ngành: SƯ PHẠM SINH HỌC

Người hướng dẫn: ThS. ĐỖ THỊ TRƯỜNG

NIÊN KHÓA 2012 - 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận là trung thực và chưa từng

được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Sinh viên thực hiện

Lê Thị Ý

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong trường Đại

học Sư Phạm, đặc biệt là các thầy giáo, cô giáo trong khoa Sinh – Môi trường đã

giúp đỡ, giảng dạy cho tôi những kiến thức và kinh nghiệm học tập, sinh hoạt quý

báu trong suốt thời gian học tập, đồng thời tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình

làm khóa luận.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến ThS. Đỗ Thị Trường,

người đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo để tôi có thể hoàn thành khóa luận này.

Tôi xin cảm ơn các thầy, cô giáo cũng như các em học sinh ở trường THPT

Phạm Phú Thứ và THPT Ông Ích Khiêm đã nhiệt tình hợp tác, hỗ trợ tôi trong quá

trình thực nghiệm tại trường.

Xin chân thành cảm ơn sự động viên cổ cũ tinh thần của gia đình và sự giúp

đỡ nhiệt tình của bạn bè trong quá trình tôi thực hiện đề tài.

Đà Nẵng, tháng…. năm 2016

Sinh viên thực hiện

Lê Thị Ý

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................0

1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................0

1.1. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ

thông............................................................................................................................0

1.2. Xuất phát từ thực tiễn xây dựng bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương

tiện dạy học .................................................................................................................0

1.3. Xuất phát từ hệ thống bài tập có vai trò trong việc khai thác kiến thức từ

phương tiện dạy học ....................................................................................................1

1.4. Xuất phát từ vai trò của phương tiện dạy học trong khai thác kiến thức.............1

1.5. Xuất phát từ đặc điểm chương I “Chuyển hóa vật chất và năng lượng, Sinh học

11 - THPT”..................................................................................................................2

2. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................................2

3. Ý nghĩa khoa học của đề tài .................................................................................2

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..................................................................3

1.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu..................................................................3

1.1.1.Tình hình nghiên cứu trên thế giới.....................................................................3

1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ....................................................................4

1.2. Tổng quan về cơ sở lý luận của đề tài ..............................................................7

1.2.1. Cơ sở lý luận về phương tiện dạy học...............................................................7

1.2.2 Cở lý luận về phương tiện trực quan................................................................12

1.2.3. Cơ sở lí luận về bài tập....................................................................................13

1.2.4. Bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương tiện dạy học..............................16

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, KHÁCH THỂ, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

NGHIÊN CỨU.........................................................................................................19

2.1. Đối tượng và khách thể nghiên cứu................................................................19

2.1.1 Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................19

2.1.2 Khách thể nghiên cứu.......................................................................................19

2.2. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................19

2.3. Phương pháp nguyên cứu ...............................................................................19

2.3.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết .................................................................19

2.3.2. Phương pháp điều tra sư phạm........................................................................20

2.3.3. Phương pháp nghiên cứu ý kiến chuyên gia ...................................................20

2.3.4. Phương pháp xử lý kết quả..............................................................................21

2.3.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm................................................................20

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ BIỆN LUẬN..........................................................24

3.1.Thực trạng việc sử dụng bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương tiện

dạy học cho học sinh trong quá trình dạy học ở một số trường THPT trên địa

bàn thành phố Đà Nẵng..........................................................................................24

3.1.1. Điều tra giáo viên ............................................................................................24

3.1.2. Điều tra học sinh .............................................................................................25

3.2. Kết quả phân tích nội dung kiến thức chương I “Chuyển hóa vật chất và

năng lượng, Sinh học 11 – THPT”.........................................................................26

3.3. Quy trình xây dựng và sử dụng bài tập nhằm khai thác kiến thức từ

phương tiện dạy học ...............................................................................................27

3.3.1. Nguyên tắc xây dựng bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương tiện dạy học...27

3.3.2. Quy trình xây dựng bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương tiện dạy học .....28

3.3.3. Ví dụ minh họa................................................................................................30

3.4. Kết quả xây dựng bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương tiện dạy

học chương I “Chuyển hóa vật chất và năng lượng, Sinh học 11 - THPT” ......31

3.4.1. Kết quả xây dựng bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương tiện dạy học

chương I “Chuyển hóa vật chất và năng lượng - Sinh học 11, THPT” ....................31

3.4.2. Đề xuất quy trình sử dụng bài tập trong dạy học nhằm khai thác kiến thức từ

phương tiện dạy học ..................................................................................................41

3.5. Thực nghiệm sư phạm .....................................................................................41

3.5.1. Phân tích kết quả về mặt định lượng...............................................................41

3.5.2. Phân tích kết quả về mặt định tính..................................................................44

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................46

1. Kết luận................................................................................................................46

2. Kiến nghị..............................................................................................................46

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................48

PHỤ LỤC

DANH MỤC VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Đọc

01 BT Bài tập

02 ĐC Đối chứng

03 ĐV Động vật

04 GD – ĐT Giáo dục - đào tạo

05 GV Giáo viên

06 HS Học sinh

07 KTKT Khai thác kiến thức

08 PPDH Phương pháp dạy học

09 PTDH Phương tiện dạy học

10 TN Thực nghiệm

11 TV Thực vật

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

3.1.

Các hình thức xây dựng BT nhằm KTKT từ PTDH phân

bố theo từng bài học chương I “Chuyển hóa vật chất và

năng lượng, Sinh học 11 – THPT

32

3.2.

Các BT nhằm KTKT từ PTDH đã xây dựng phân bố từng

bài học theo mục đích dạy học chương I “Chuyển hóa vật

chất và năng lượng, Sinh học 11 – THPT”

35

3.3.

Các dạng BT nhằm KTKT từ PTDH đã xây dựng phân bố

theo từng bài học chương I “Chuyển hóa vật chất và năng

lượng, Sinh học 11 – THPT”

38

3.4. Bảng phân phối tần số điểm trắc nghiệm của lớp đối

chứng và lớp thực nghiệm

43

3.5. Bảng phân phối tần suất kết quả 2 lần kiểm tra 44

3.6. Tần suất hội tụ tiến điểm kiểm tra 45

3.7. Bảng phân phối tần suất theo xếp loại trình độ học sinh

qua 2 lần kiểm tra

45

DANH MỤC HÌNH ẢNH, ĐỒ THỊ

Số hiệu hình vẽ Tên hình vẽ Trang

Sơ đồ 3.1. Quy trình xây dựng BT nhằm KTKT từ PTDH 29

Sơ đồ 3.2. Quy trình sử dụng BT nhằm KTKT từ PTDH 41

Đồ thị 3.1. Biểu diễn kết quả phân phối tần suất theo

điểm số của 2 lần kiểm tra

44

Đồ thị 3.2. Đồ thị tần suất hội tụ tiến điểm bài kiểm tra 45

Đồ thị 3.3. Biểu diễn kết quả phân phối tần suất theo xếp

loại trình độ HS qua 2 lần kiểm tra

46

0

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

1.1. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ

thông

GD - ĐT đang là vấn đề thách thức toàn cầu. Hiện nay các quốc gia trên thế

giới đang nỗ lực đổi mới về nội dung và phương pháp GD - ĐT với nhiều mô hình,

biện pháp khác nhau nhằm mở rộng qui mô, nâng cao tính tích cực trong dạy và học

một cách toàn diện, dạy làm sao để người học hướng tới việc học tập chủ động,

chống lại thói quen học tập thụ động, nội dung học tập phải gắn liền với sự phát

triển của khoa học kĩ thuật, đáp ứng được sự phát triển văn hoá xã hội.

Cùng với sự phát triển của thế giới, Việt Nam cũng đang bước vào kỷ

nguyên mới với những cơ hội và thách thức mới. Hơn lúc nào hết sự nghiệp giáo

dục có ý nghĩa quan trọng trong chiến lược phát triển đất nước và đang là vấn đề

được xã hội hết sức quan tâm. Đảng ta khẳng định: “GD - ĐT cùng với khoa học kỹ

thuật là quốc sách hàng đầu, là động lực thúc đẩy và là điều kiện cơ bản bảo đảm

việc thực hiện những mục tiêu kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ đất nước”.

Trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, giáo dục nhằm mục tiêu “nâng cao

dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”, “coi trọng cả ba mặt: mở rộng quy

mô, nâng cao chất lượng và phát huy hiệu quả”.

Luật giáo dục năm 2005 qui định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải

phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc

điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc

theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình

cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh…” [6].

1.2. Xuất phát từ thực tiễn xây dựng bài tập nhằm khai thác kiến thức từ phương

tiện dạy học

Hiện nay, nhiều GV đã và đang đổi mới PPDH, thể hiện ở khâu soạn bài và

khâu lên lớp. Tuy nhiên muốn đổi mới PPDH thì cần có những biện pháp cụ thể thì

một số GV lại túng lúng đặc biệt là phương pháp xây dựng hệ thống các BT nhằm

KTKT từ PTDH, GV thường sử dụng những BT có sẵn, không phát huy được lợi

1

ích của PTDH trong quá trình dạy học, đôi khi chưa sát với đối tượng HS, không

kích thích HS phát huy được kĩ năng KTKT từ PTDH, chưa định hướng vào giải

quyết các vấn đề hay hay vấn đề mới liên quan đến thực tiễn, làm cho HS thụ động

trong lĩnh việc lĩnh hội kiến thức. Thời gian tổ chức các hoạt động KTKT cho HS

trên lớp nói chung và KTKT từ PTDH nói riêng còn nhiều hạn chế. Vì thế, người

GV cần nghiên cứu BT trên cơ sở tư duy của HS, áp dụng hệ thống BT trong dạy

học cho HS một cách khéo léo, linh hoạt nhằm phát triển tối đa khả năng nhận thức

và tinh thần tự lĩnh hội, tự KTKT của bản thân mỗi HS.

1.3. Xuất phát từ hệ thống bài tập có vai trò trong việc khai thác kiến thức từ

phương tiện dạy học

Một trong những phương pháp để khai thác PTDH một cách tốt nhất cho HS

ở THPT là sử dụng hệ thống BT. BT vừa là mục đích, vừa là nội dung, vừa là

phương tiện để chuyển tải kiến thức, phát triển tư duy và học tập một cách hiệu quả.

BT không chỉ nâng cao kiến thức, vận dụng kiến thức mà còn là phương tiện để tìm

tòi và hình thành kiến thức mới. Sử dụng hệ thống BT nhằm KTKT từ PTDH ở các

khâu như: lên lớp, về nhà, ôn tập, củng cố, nghiên cứu sách giáo khoa để tiếp thu

kiến thức mới… GV cần sử dụng BT kích thích tư duy tích cực, khích lệ và đòi hỏi

HS tự tìm lời giải đáp bằng cách vận dụng các thao tác tư duy so sánh, phân tích,

tổng hợp, khái quát hóa… qua đó lĩnh hội kiến thức mới. Việc tăng cường sử dụng

BT trong quá trình dạy học sẽ góp phần thực hiện nguyên lý giáo dục của Đảng

Cộng Sản: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận

gắn với thực tiễn”.

1.4. Xuất phát từ vai trò của phương tiện dạy học trong khai thác kiến thức

Muốn nâng cao chất lượng trong GD - ĐT cần cải tiến đồng bộ các thành tố

liên quan, trong đó PTDH là một thành tố quan trọng. Trong quá trình dạy học,

PTDH giúp giảm nhẹ công việc của GV và giúp cho HS tiếp thu kiến thức một cách

thuận lợi hơn. Có được phương tiện thích hợp, người GV sẽ phát huy hết năng lực

sáng tạo của mình trong công tác giảng dạy, qua đó hoạt động nhận thức của HS trở

nên nhẹ nhàng và hấp dẫn hơn, tạo cho HS những tình cảm tốt đẹp với khoa học kỹ

thuật nói chung và bộ môn Sinh học nói riêng.