Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường trung học cơ sở thành phố Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG VŨ VÂN HOA

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM

TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN

Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HOÀNG VŨ VÂN HOA

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM

TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN

Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN

Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị

Mã ngành: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Lan

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn tốt nghiệp của tôi được sự hướng dẫn của cô giáo TS. Trần Thị Lan,

tôi đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình.

Tôi xin cam đoan khoá luận này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi không trùng

với bất kỳ công trình nghiên cứu nào của các tác giả khác, những số liệu trong luận văn

là trung thực.

Thái Nguyên, ngày 23 tháng 11 năm 2020

Tác giả

Hoàng Vũ Vân Hoa

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới ban chủ nhiệm

khoa, các thầy cô giáo, khoa Giáo dục Chính trị trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên

đã tận tình dạy dỗ, giúp đỡ tôi hoàn thành nhiệm vụ của khoá học cũng như việc hoàn

thành luận văn.

Đặc biệt tôi xin bày tỏ tình cảm trân trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo

hướng dẫn: TS. Trần Thị Lan - người đã định hướng cho tôi nghiên cứu luận văn, cung

cấp cho tôi những kiến thức lý luận, thực tiễn cùng với những kinh nghiệm quý báu,

nhiệt tình hướng dẫn, động viên khích lệ trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thiện

khoá luận.

Tôi cũng chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo, các em HS của

trường THCS Nha Trang, Trường THCS Trưng Vương, Trường THCS Gia Sàng đã

nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình làm khoá luận.

Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, người thân, bạn bè,

đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi để tôi hoàn

thành nhiệm vụ khoá học và luận văn tốt nghiệp này.

Tác giả xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, ngày 23 tháng 11 năm 2020

Tác giả

Hoàng Vũ Vân Hoa

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

DANH SÁCH CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii

DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ............................................................................................ ix

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ............................................................... 4

6. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 4

7. Kết cấu của đề tài...................................................................................................... 4

NỘI DUNG .................................................................................................................. 5

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP

THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN

LỚP 6 Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN........................ 5

1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu..................................................................................... 5

1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài .......................................................... 5

1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước........................................................... 6

1.2. Cơ sở lý luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

môn Giáo dục công dân ................................................................................... 13

1.2.1. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm.......................................................... 13

1.2.2. Quy trình chung và một số các kỹ thuật dạy học khi thực hiện phương pháp

thảo luận nhóm................................................................................................. 20

1.2.3. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp thảo luận nhóm.................................... 24

1.2.4. Cấu trúc và nội dung chương trình môn Giáo dục Công dân lớp 6.................. 26

1.2.5. Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công

dân lớp 6........................................................................................................... 28

Kết luận chương 1...................................................................................................... 35

iv

Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ QUY TRÌNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP

THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN

LỚP 6 Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN.............................. 36

2.1. Khái quát đặc điểm các trường THCS ở thành phố Thái Nguyên....................... 36

2.2. Thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục

công dân ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên và một số vấn đề đặt ra.... 38

2.2.1. Thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo

dục công dân ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên ............................... 38

2.2.2. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng và sự cần thiết của việc nâng cao hiệu

quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục

công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên ............................ 45

2.3. Một số nguyên tắc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên............. 47

2.3.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích của dạy học theo phương pháp thảo

luận nhóm với việc phát triển năng lực của HS................................................. 47

2.3.2. Nguyên tắc đảm bảo mối quan hệ giữa GV và HS........................................... 48

2.3.3. Nguyên tắc đảm bảo sự kết hợp hài hòa giữa các hình thức và phương pháp

dạy học ............................................................................................................... 48

2.3.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................... 48

2.3.5. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tế ...................................................................... 49

2.3.6. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện .................................................................. 49

2.4. Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo

dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên...................... 50

2.4.1. Quy trình thiết kế bài học ................................................................................. 50

2.4.2. Quy trình tổ chức dạy học................................................................................. 52

2.4.3. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS....................................... 54

2.5. Điều kiện vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo

dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên...................... 56

2.5.1. Điều kiện đối với GV........................................................................................ 56

2.5.2. Điều kiện đối với HS ........................................................................................ 58

v

2.5.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý..................................................................... 59

2.5.4. Điều kiện về cơ sở vật chất............................................................................... 59

Kết luận chương 2....................................................................................................... 61

Chương 3: THỰC NGHIỆM VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN

NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 6 Ở CÁC

TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN................................................ 62

3.1. Kế hoạch thực nghiệm ......................................................................................... 62

3.1.1 Mục đích của thực nghiệm................................................................................. 62

3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm..................................................................................... 62

3.1.3. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng .............................. 62

3.2. Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 63

3.2.1. Những nội dung bài học học thực nghiệm........................................................ 63

3.2.2. Thiết kế giáo án thực nghiệm ........................................................................... 63

3.2.3. Tiến hành dạy thực nghiệm .............................................................................. 64

3.2.4. Tiến hành thực nghiệm kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS ................. 65

3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm............................................................................. 67

3.3.1. Phương pháp đánh giá ...................................................................................... 67

3.3.2. Kết quả thực nghiệm......................................................................................... 67

3.4. Kết luận thực nghiệm........................................................................................... 74

3.5. Giải pháp nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học

Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên .................. 76

3.5.1. Nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ quản lý, GV về yêu cầu đổi mới

phương pháp dạy học....................................................................................... 76

3.5.2. Bồi dưỡng phương pháp học tập tích cực cho HS............................................ 77

3.5.3. GV cần kết hợp đa dạng các phương pháp và hình thức dạy học .................... 77

3.5.4. Nhận diện, xóa bỏ các rào cản của đổi mới phương pháp dạy học nói chung

và phương pháp thảo luận nhóm nói riêng ...................................................... 78

3.5.5. Tăng cường bồi dưỡng GV thông qua sinh hoạt chuyên môn theo nghiên

cứu bài học ....................................................................................................... 79

Kết luận chương 3....................................................................................................... 80

vi

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................. 80

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 82

PHỤ LỤC.......................................................................................................................

vii

DANH SÁCH CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

STT Cụm từ viết tắt Diễn giải

1 ĐC Đối chứng

2 GDCD Giáo dục Công dân

3 GV GV

4 HS HS

5 SL Số lượng

6 TN Thực nghiệm

7 TS Tổng số

8 THCS THCS

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Danh sách các trường THCS thuộc thành phố Thái Nguyên năm 2019

- 2020 ...................................................................................................... 36

Bảng 2.2. Kết quả điều tra về sự cần thiết của phương pháp thảo luận nhóm

trong dạy học môn GDCD lớp 6 ............................................................. 39

Bảng 2.3. Đánh giá của GV về mục đích sử dụng phương pháp thảo luận nhóm

trong dạy học môn GDCD lớp 6 ............................................................. 40

Bảng 2.4. Đánh giá của GV và HS về mức độ sử dụng các phương pháp dạy

học đối với môn GDCD lớp 6................................................................. 41

Bảng 2.5. Đánh giá hiệu quả sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy

học môn GDCD lớp 6 ............................................................................. 42

Bảng 2.6. Thái độ học tập môn GDCD của HS theo đánh giá của HS ................... 43

Bảng 2.7. Kỹ năng chia nhóm của GV khi dạy môn GDCD theo phương pháp

thảo luận nhóm........................................................................................ 44

Bảng 2.8. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi vận dụng phương pháp thảo

luận nhóm trong dạy học môn GDCD .................................................... 45

Bảng 3.1. Các lớp đối chứng và thực nghiệm ......................................................... 63

Bảng 3.2. Đánh giá của HS về cách thức dạy của GV ở lớp TN và lớp ĐC........... 68

Bảng 3.3. Mức độ hiểu bài của HS lớp ĐC và lớp TN............................................ 68

Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của HS ở lớp ĐC và lớp TN .......................... 69

Bảng 3.5. Mức độ ghi nhớ nội dung bài học của HS ở lớp ĐC và lớp TN ............. 71

Bảng 3.6. Đánh giá của HS về các kỹ năng được hình thành và phát triển qua

dạy học môn GDCD lớp 6 bằng phương pháp thảo luận nhóm.............. 71

Bảng 3.7. Kết quả kiểm tra 1 tiết của HS ở lớp TN ................................................ 73

Bảng 3.8. Kết quả kiểm tra 1 tiết của HS ở lớp ĐC ................................................ 73

ix

DANH MỤC CÁC BIỂU

Biểu đồ 3.1. Mức độ hiểu bài của HS trong giờ học sử dụng phương pháp thảo

luận nhóm ........................................................................................... 69

Biểu đồ 3.2. So sánh các kỹ năng được hình thành và phát triển qua dạy học

môn GDCD lớp 6 giữa lớp ĐC và lớp TN ......................................... 72

Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở nhóm lớp TN và nhóm lớp ĐC................... 74

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh gia tăng hội nhập quốc tế là xu thế

chủ yếu tác động khách quan đến mỗi quốc gia, dân tộc. Điều này đã và đang đặt giáo

dục trước yêu cầu phải có sự cách tân, đổi mới trong mục tiêu đào tạo nguồn nhân

lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Trước những đòi hỏi của thực tiễn, nguồn

nhân lực chất lượng cao ở Việt Nam cần được đặc trưng bởi trí tuệ, bởi phương thức

lao động sáng tạo với thái độ tích cực, tự giác cùng những năng lực thiết yếu như

năng lực tự chủ, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo và năng lực hợp tác

nhóm…

Để đáp ứng được những yêu cầu đó, đòi hỏi mỗi cơ sở đào tạo, mỗi cấp học cần

tích cực hiện thực hóa Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung

ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu

công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa và hội nhập quốc tế. Trong đó, chú trọng “chuyển mạnh quá trình giáo dục từ

chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”.

Cùng với đường hướng tư duy đó, Khoản 2, Điều 28 Luật giáo dục (2005) cũng đã xác

định“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,

sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương

pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào

thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS”. Điều

này trực tiếp giúp dạy học trở thành quá trình kiến tạo, hình thành, phát triển năng lực

đáp ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai.

Với vai trò quan trọng và trực tiếp trong giáo dục HS ý thức, hành vi người công

dân, phát triển trí lực và nhân cách con người toàn diện, môn Giáo dục công dân nói

chung và chương trình giáo dục công dân cấp THCS nói riêng có nhiệm vụ đào tạo Nội

dung môn học định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, quê hương,

cộng đồng, nhằm hình thành cho học sinh thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập, sinh

hoạt và ý thức tự điều chỉnh bản thân theo các chuẩn mực đạo đức và quy định của pháp

luật. Cùng với đó, năng lực hoạt động thực tiễn, đặc biệt là năng lực sáng tạo, hợp tác là

2

những năng lực quan trọng, cần thiết được phát triển ở người học thông qua môn Giáo

dục công dân ở cấp THCS. Đây là những năng lực thiết yếu của người lao động mới

trước đòi hỏi của xu thế toàn cầu hóa, cạnh tranh, hội nhập mà Việt Nam cũng như mọi

quốc gia đều phải chú tâm đào tạo và bồi dưỡng.

Đảm trách vai trò, sứ mạng ấy, những năm gần đây, các trường THCS trên địa

bàn thành phố Thái Nguyên đã và đang tích cực đổi mới phương pháp dạy học môn

Giáo dục công dân nói chung và chương trình GDCD lớp 6 nói riêng. Thực tiễn cho

thấy, đa số GV đã nhận thức rõ việc thay đổi phương pháp và các hình thức tổ chức

hoạt động dạy học, quan tâm nhiều hơn đến việc hình thành và phát triển năng lực,

phẩm chất cho HS. Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo

dục Công dân bước đầu cũng được trú trọng và quan tâm, theo đó, HS được đặt vào

môi trường học tập tích cực, được rèn luyện kỹ năng giao tiếp, được học hỏi lẫn nhau,

phát huy tính chủ động, sáng tạo trên cơ sở làm việc hợp tác. Tuy nhiên, nhiều GV vẫn

tỏ ra băn khoăn, lúng túng trước yêu cầu đổi mới phương pháp thảo luận nhóm theo

hướng phát triển năng lực người học, nhất là với đối tượng HS lớp 6. Bởi lẽ, chọn

phương pháp dạy học thảo luận nhóm cho một tiết học không khó, nhưng làm thế nào

để vận dụng phương pháp đó một cách hiệu quả vẫn là vấn đề cần luận bàn ở cả khía

cạnh lý luận và thực tiễn. Trong đó, yêu cầu thiết kế giáo án, lựa chọn hình thức tổ chức

dạy học, kết hợp phương pháp thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học tích cực

khác một cách khoa học, hiệu quả được xem là vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu,

khảo sát để đề xuất quy trình và tiến hành thực nghiệm.

Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi chọn vấn đề “Vận dụng phương pháp thảo

luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS Thành phố Thái

Nguyên” làm đề tài luận văn thạc sĩ.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học môn Giáo dục công dân ở các

trường THCS Thành phố Thái Nguyên, đề tài đề xuất quy trình và thực nghiệm vận

dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường

THCS trên địa bàn nghiên cứu.