Vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học địa lý lớp 4 tại một số trường tiểu học ở đà nẵng.

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu................................................................................................ 2

3. Lịch sử nghiên cứu................................................................................................... 2

4. Giả thiết khoa học .................................................................................................... 4

5. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu........................................................ 4

5.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................ 4

5.2. Khách thể nghiên cứu ........................................................................................... 4

5.3. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................... 4

6. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................... 4

7. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 4

8. Cấu trúc đề tài .......................................................................................................... 5

NỘI DUNG .................................................................................................................. 6

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI......................... 6

1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN.................................................................................................. 6

1.1.1. Khát quát về phương pháp dạy học dự án ...................................................... 6

1.1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học ...................................................................... 6

1.1.1.2. Khái niệm phương pháp dạy học dự án............................................................ 7

1.1.1.3. Đặc điểm và nguyên tắc sử dụng phương pháp dạy học dự án ....................... 9

1.1.1.4. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp dạy học dự án.................................... 11

1.1.1.5. So sánh phương pháp dạy học dự án và các phương pháp dạy học truyền thống

13

1.1.2.Đặc điểm tâm lí của HS tiểu học...................................................................... 14

1.1.2.1. Đặc điểm nhận thức ........................................................................................ 14

1.1.2.2. Đặc điểm tâm sinh lý....................................................................................... 16

1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN........................................................................................... 17

1.2.1. Một số đề về dạy học môn Lịch sử và Địa lí lớp 4........................................ 17

1.2.1.1. Mục tiêu môn học ............................................................................................ 17

1.2.1.2. Nội dung chương trình .................................................................................... 17

1.2.1.3. Đặc điểm chương trình ................................................................................... 19

1.2.2. Phần Địa lí lớp 4 ............................................................................................... 20

1.2.2.1. Mục tiêu phần Địa lí lớp 4 .............................................................................. 20

1.2.2.2. Nội dung các bài học thuộc phần Địa lí lớp 4 ................................................ 20

1.2.3. Thực trạng vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí lớp 4

...................................................................................................................................... 21

1.2.3.1. Mục đích điều tra ........................................................................................... 21

1.2.3.2. Đối tượng điều tra........................................................................................... 22

1.2.3.3. Nội dung điều tra............................................................................................ 22

1.2.3.4. Phương pháp điều tra .................................................................................... 22

1.2.3.5. Kết quả điều tra............................................................................................... 22

CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG CÁC DỰ ÁN DẠY HỌC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ

LỚP 4........................................................................................................................... 30

2.1. KHẢ NĂNG VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO DẠY

HỌC ĐỊA LÍ LỚP 4................................................................................................... 30

2.2. QUY TRÌNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO DẠY

HỌC ĐỊA LÍ LỚP 4................................................................................................... 32

2.2.1. Sơ đồ qui trình tổng quát................................................................................. 32

2.2.2. Cách thức tổ chức tiến hành cụ thể ................................................................ 33

2.2.2.1. Lập kế hoạch ................................................................................................... 33

2.2.2.2. Thực hiện dự án............................................................................................... 37

2.2.2.3. Tổng hợp kết quả............................................................................................. 37

2.2.3. Những điểm cần chú ý khi vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy

học Địa lí lớp 4 ............................................................................................................ 38

2.2.3.1. Đối với giáo viên ............................................................................................. 38

2.2.3.2. Đối với HS....................................................................................................... 39

2.2.3.3. Đối với cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học................................................. 39

2.3. XÂY DỰNG MỘT SỐ DỰ ÁN DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 4............................. 40

2.3.1. Cơ sở xây dựng các dự án dạy học trong dạy học Địa lí lớp 4..................... 40

2.3.1.1. Dựa vào mục tiêu, nội dung bài học ............................................................... 40

2.3.1.2. Dựa vào đặc điểm tâm lí HS ........................................................................... 40

2.3.1.3. Dựa vào tiêu chí đánh giá các dự án .............................................................. 41

2.3.2. Một số dự án trong dạy học Địa lí lớp 4......................................................... 42

2.3.2.1. Dự án “Đa dạng văn hóa các dân tộc ở Tây Nguyên”................................... 42

2.3.2.2. Dự án “ Đà Nẵng - Thành phố em yêu”......................................................... 45

2.3.2.3. Dự án “ Hoạt động sản xuất của người dân ở đồng bằng Nam Bộ” ............. 50

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................... 56

3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM........................................................................... 56

3.2. NHIỆM VỤ THỰC NGHIỆM........................................................................... 56

3.3. TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM......................................................................... 57

3.3.1. Chọn đối tượng thực nghiệm .......................................................................... 57

3.3.2. Bố trí thực nghiệm ........................................................................................... 57

3.3.3. Các bước tiến hành thực nghiệm.................................................................... 58

3.4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM ............................................................................. 58

3.4.1. Dự án “Đa dạng văn hóa các dân tộc Tây Nguyên” ..................................... 58

3.4.1.1. Về kết quả lĩnh hội tri thức của HS................................................................. 58

3.4.1.2. Về ý kiến của HS khi tham gia học theo dự án ............................................... 60

3.4.2. Dự án “Đà Nẵng - Thành phố em yêu”.......................................................... 64

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 69

1. KẾT LUẬN ............................................................................................................. 70

2. KIẾN NGHỊ............................................................................................................ 70

PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG

Bảng Nội dung

Bảng 1.1 Các PP dạy học GV thường sử dụng khi dạy học phần Địa

lí lớp 4

Bảng 1.2 Mức độ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học trong phần

Địa lí 4

Bảng 1.3 Cách thức GV tổ chức hoạt động học tập cho HS

Bảng 1.4 Sự hiểu biết của GV về PP DHDA

Bảng 3.1 Kết quả bài kiểm tra dự án “Đa dạng văn hóa các dân tộc

Tây Nguyên”

Bảng 3.2 Mức độ hứng thú của HS đối với hình thức học PP DHDA

Bảng 3.3 Kết quả, nguyên nhân tạo hứng thú cho HS khi thực hiện

dự án

Bảng 3.4 Kết quả, nguyên nhân không tạo hứng thú cho HS

Bảng 3.5 Những kỹ năng HS đã phát triển qua hình thức học theo

PPDHDA

Bảng 3.6 Việc tổ chức cho HS học tập theo PP DHDA so với hình

thức học tập truyền thống

Bảng 3.7 Khả năng giúp HS liên hệ thực tế kiến thức bài học với

thực tế của PP DHDA so với PP dạy học truyền thống.

Bảng 3.8 Kỹ năng mà HS phát triển được khi học theo PP DHDA

Bảng 3.9 Khả năng tăng sự hứng thú trong học tập khi học PP

DHDA

Bảng 3.10 Tính khả thi của việc áp dụng PP DHDA vào phần Địa lí

4

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ Nội dung

Biểu đồ 1.1 Các PP dạy học GV thường sử dụng khi dạy học môn

Địa lí lớp 4

Biểu đồ 1.2 Mức độ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học trong phần

Địa lí 4

Biểu đồ 1.3 Các thức GV truyền đạt kiến thức cho HS

Biểu đồ 1.4 Sự hiểu biết của GV về PP DHDA

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT

1 DHDA Dạy học theo dự án

2 GV Giáo viên

3 HS Học sinh

4 PP Phương pháp

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hiện nay, để đáp ứng với nhu cầu của xã hội trong việc đào tạo nguồn nhân lực,

ngành giáo dục đang thực hiện đổi mới cách dạy học theo hướng tích cực, hiện đại, đặc

biệt là bậc tiểu học. Mỗi giáo viên phải dựa vào điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của đơn vị

mình để lựa chọn những hình thức, phương pháp, kĩ thuật dạy học phù hợp nhất nhằm phát

huy được tính độc lập, tích cực, chủ động và phát huy khả năng hợp tác nhóm của HS

trong học tập và nghiên cứu.

Trước đây, dạy học theo kiểu truyền thống ít mang tính thực tiễn, hầu hết chỉ nghiên

cứu về mặt lí thuyết, HS thụ động trong học tập, chủ yếu tiếp thu kiến thức từ giáo viên

cũng như các phương tiện trực quan, đàm thoại thông thường, các hoạt động nhóm không

được vận dụng nhiều trong chương trình học. Phương pháp dạy học dự án đã khắc phục

được các nhược điểm của dạy học truyền thống, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực tiễn

trong chương trình dạy học. Với phương pháp dạy học này, giáo viên sẽ giảng bài ít hơn

và để HS trở thành các “chuyên gia” trong một lĩnh vực nào đó. HS không hoạt động độc

lập mà làm việc theo nhóm, mỗi thành viên đóng vai trò là người thuộc các lĩnh vực khác

nhau để giải quyết các vấn đề có thật trong cuộc sống, không tiếp thu kiến thức một cách

thụ động mà tích cực giành lấy kiến thức cho mình.

Với độ tuổi ở bậc tiểu học, các em luôn có sự tò mò đối với các kiến thức về tự nhiên

xã hội xung quanh các em. Bên cạnh đó, phần Địa lí trong môn Lịch sử và Địa lí vẫn chưa

được chú trọng. Các kiến thức liên hệ đến thực tế còn chưa được giảng dạy cụ thể dẫn đến

việc HS chưa phát huy được khả năng sáng tạo, tích cực cũng như việc tiếp thu kiến thức

môn học còn hạn chế, các em chưa thể vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc

sống. Đặc biệt đối với HS lớp 4, các em đã có khả năng tự mình tìm hiểu tri thức chứ

không chỉ thụ động tiếp thu kiến thức từ thầy cô. Vì vậy, việc vận dụng phương pháp dạy

học dự án trong dạy học phần Địa lí trong môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 sẽ khắc phục các

nhược điểm hiện nay.

Ngoài ra, hoạt động nhóm là hoạt động cơ bản, lấy HS làm trung tâm của hoạt động

học nên phương pháp dạy học dự án sẽ giúp HS phát huy được tính tích cực, tự lực và khả

năng hợp tác nhóm của mình. Phương pháp này đòi hỏi HS phải tự lực tìm kiếm thông tin,

sử dụng kiến thức thu được để thực hiện dự án, từ đó hình thành các kĩ năng sống như kĩ

năng hợp tác làm việc, kĩ năng đưa ra các quyết định đúng đắn, kĩ năng lập kế hoạch và

2

đưa ra các nhiệm vụ, từ đó hướng tới kĩ năng tư duy bậc cao và đạt được các mục tiêu giáo

dục trong thời kì đổi mới. Đồng thời, HS sẽ phát huy khả năng sáng tạo, khả năng giải

quyết vấn đề của mình.

Chính vì những lý do trên, tôi tiến hành nghiên cứu về phương pháp dạy học dự án

với đề tài “Vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí lớp 4 tại một số

trường tiểu học ở Đà Nẵng”

2. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn phương pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí

lớp 4 tại một số trường tiểu học. Trên cơ sở đó, xây dựng một số dự án trong dạy học Địa

lí nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 trong nhà

trường tiểu học.

3. Lịch sử nghiên cứu

Trên thế giới, dạy học dự án đã xuất hiện rất lâu. Các nhà giáo dục từ những thế kỉ

XVIII, XIX đã có các quan niệm đầu tiên về hình thức dạy học này. Điển hình là:

Rouseeau, H.Pestalozzi, F.Frobel và W.Humboldt, M.Knoll, K.Frey và B.S de

Boutemanrd, P.Petersen, C.Odenbach, D.Hansel. Dạy học dự án xuất hiện trước hết ở châu

Âu (Ý, Pháp), lan nhanh sang Mĩ vào giữa thế kỉ XIX. Nhưng đến đầu thế kỉ XX, các nhà

sư phạm Mỹ (Woodward, Richard.J.Deway, W.Kilpatric) và các nhà nghiên cứu của

trường đại học ở Columbia đã có những đóng góp lớn để truyền bá dạy học dự án qua các

giờ học, hội nghị và các tác phẩm. Ở châu Âu, cuối thế kỉ XIX, nhiều nhà sư phạm cũng

đã vận dụng dạy học dự án. Từ đầu thế kỉ XX ở Bắc Mỹ cũng như ở châu Âu, học tập theo

dự án đã tạo nên một chuyển động xã hội - giáo dục với thay đổi mạnh mẽ trong dạy học

nhà trường. Ngày nay, dạy học dự án còn mang tính toàn cầu và càng phát triển hơn với

sự hỗ trợ của kĩ thuật hiện đại mà đặc biệt là mạng Internet.

Ở Việt Nam, từ năm 2003, chương trình “Dạy học cho tương lai” của Bộ Giáo dục

và Đào tạo đã triển khai phương pháp dạy học dự án trong cả nước. Tiếp theo đó hàng loạt

các tác giả đã có các bài viết, công trình liên quan đến dạy học dự án nhưng hầu như chỉ

áp dụng ở các cấp học như cấp 2, cấp 3 hoặc đại học như:

- Bài báo “Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án để dạy các học phần Tài

nguyên khoáng sản, khí hậu, đất, nước và ô nhiễm môi trường ở khoa Địa lí, trường Đại

học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng” của PGS.TS Đậu Thị Hòa, trong Tạp chí Địa lí và công

nghệ, Đại học Đà Nẵng, số 2 (43) – 2011 đã có bài viết đề cập đến mục tiêu chương trình,

phương pháp dạy học... trong môn Địa lý. Giới thiệu về các nguyên tắc, ưu nhược điểm,

3

tiêu chí đánh giá dự án của phương pháp dạy học. Đồng thời hướng dẫn xây dựng, tổ chức

một số dự án trong chương trình môn Địa lý.

- “Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy học chủ đề “Mắt. Các tật của

mắt và cách khắc phục” Vật lý lớp 11 THPT” do TS Phạm Thế Dân cùng các sinh viên

trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh thực hiện đã đề cập đến những lý luận

cơ bản về phương pháp dạy học, vai trò của giáo viên và HS trong dạy học theo dự án, các

loại dự án học tập... Bên cạnh đó, tài liệu còn bổ sung các phần thiết kế nên một dự án như

thiết kế vấn đề, ý tưởng của dự án; thiết kế bộ câu hỏi định hướng; thiết kế chuẩn kiến thức

cơ bản…

- “Dạy học dự án – từ lý luận đến thực tiễn”, Tạp chí Địa lí Đại học Sư phạm thành

phố Hồ Chí Minh, Trịnh Văn Biều, Phan Đông Châu Thủy, Trịnh Lê Hồng Phương, số 28

năm 2011, đã trình bày một cách hệ thống những vấn đề cơ bản nhất về dạy học dự án:

khái niệm, phân loại, cấu trúc, đặc điểm, tác dụng, ưu nhược điểm, cách tiến hành, đánh

giá và những bài học kinh nghiệm để thành công.

- “Dạy học theo dự án và hiểu biết của giáo viên mầm non về mô hình dạy học theo

dự án của Lilian G.Katz”, Lý Tuyết Ly, Tạp chí Địa lí Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí

Minh, số 57 năm 2014, giới thiệu đôi nét về mô hình dạy học này nhằm giúp giáo viên và

cán bộ quản lí ngành mầm non hiểu biết thêm về mô hình dạy học hiện đại mà thế giới

đang quan tâm.

- Ở cấp Tiểu học chỉ có rất ít như bài báo : “Vận dụng dạy học theo dự án ở tiểu học

từ góc nhìn tích hợp” của ThS. Phan Thanh Hà - Viện Địa lí giáo dục Việt Nam đăng trong

tạp chí Tạp chí giáo dục số 324 (kỳ 2-12/2013) cũng đã đề cập đến phương pháp dạy học

dự án theo góc nhìn tích hợp môn Lịch sử - Địa lí lớp 4. Bài báo này giới thiệu về phương

pháp dạy học theo dự án, dạy học tích hợp, đưa ra minh họa chủ đề tích hợp đa môn dạy

học theo dự án.

Như vậy, các công trình trên đã đưa ra một số vấn đề cơ bản về dạy học dự án trong

nhà trường. Tuy nhiên, các công trình này chủ yếu được tập trung vận dụng ở cấp trung

học phổ thông mà chưa có nhiều ở bậc tiểu học. Mặc dù vậy, các công trình nghiên cứu

này là nguồn tài liệu hữu ích cho việc tìm hiểu, nghiên cứu đề tài của tôi.

4

4. Giả thiết khoa học

Nếu giáo viên có sự hiểu biết và có khả năng vận dụng phương pháp dạy học dự án

trong dạy học Địa lí lớp 4 một cách hiệu quả thì sẽ hình thành và phát triển năng lực học

tập cho HS, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 ở Tiểu học.

5. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu

5.1. Đối tượng nghiên cứu

Việc vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí lớp 4.

5.2. Khách thể nghiên cứu

Quá trình dạy học Địa lí lớp 4.

5.3. Phạm vi nghiên cứu

- Thời gian nghiên cứu: từ tháng 9/2015 đến tháng 4/2016.

- Không gian nghiên cứu: giáo viên và HS lớp 4 của trường tiểu học Lê Bá Trinh và

trường tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ ở thành phố Đà Nẵng.

- Nội dung nghiên cứu: phần Địa lí lớp 4.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp dạy học dự án; việc vận dụng phương

pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí lớp 4.

- Nghiên cứu thực trạng việc vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học

Địa lí lớp 4.

- Xây dựng các dự án trong dạy học Địa lí lớp 4.

- Thực nghiệm sư phạm.

7. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu, đề tài có sử dụng các phương pháp chính sau:

- Phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn: đọc sách và nghiên cứu tài liệu nhằm

tìm hiểu các vấn đề lý luận về phương pháp dạy học, phương pháp dạy học dự án, việc áp

dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học Địa lí lớp 4.

- Phương pháp điều tra bằng Anket: xây dựng các phiếu điều tra bằng anket để thu

thập dữ liệu từ giáo viên và HS về đề tài nghiên cứu.

- Phương pháp thống kê: thống kê những bài trong Địa lí lớp 4.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: phân tích, xử lý, tổng hợp số liệu từ phiếu điều

tra từ giáo viên và HS, kết quả thực nghiệm.

- Phương pháp thực nghiệm: đề xuất kế hoạch dạy học theo phương pháp dạy học dự

án vào dạy học Địa lí lớp 4. Thực nghiệm giảng dạy ở trường tiểu học Lê Bá Trinh.