Vận dụng phương pháp đàm thoại phát hiện trong dạy học: Hàm số - Phương trình - Hệ phương trình " ( Đại số 10, chƣơng trình nâng cao)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

––––––––––––––––––––

VŨ THỊ MINH HẰNG

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP ĐÀM THOẠI

PHÁT HIỆN TRONG DẠY HỌC: HÀM SỐ

PHƢƠNG TRÌNH - HỆ PHƢƠNG TRÌNH

(Đại số 10, chương trình nâng cao)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

––––––––––––––––––––

VŨ THỊ MINH HẰNG

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP ĐÀM THOẠI

PHÁT HIỆN TRONG DẠY HỌC: HÀM SỐ

PHƢƠNG TRÌNH - HỆ PHƢƠNG TRÌNH

(Đại số 10, chương trình nâng cao)

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp giảng dạy toán

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS BÙI VĂN NGHỊ

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

LỜI CẢM ƠN

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Sau

Đại học, Khoa Toán cùng toàn thể các thầy cô giáo trƣờng Đại học Sƣ phạm -

Đại học Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy, hƣớng dẫn nghiên cứu khoa học

và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập tại trƣờng.

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS.TS. Bùi Văn Nghị

đã tận tình chỉ bảo cho em trong quá trình thực hiện luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trƣờng THPT Chu Văn An

và trƣờng THPT Đồng Hỷ cùng với các bạn học viên trong lớp đã giúp đỡ em

trong quá trình làm luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 08 năm 2010

Học viên

Vũ Thị Minh Hằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1

1. Lý do chọn đề tài.................................................................................... 1

2. Giả thuyết khoa học................................................................................ 2

3. Mục đích nghiên cứu .............................................................................. 2

4. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................. 2

5. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................ 2

6. Những đóng góp của luận văn ................................................................ 3

7. Cấu trúc của luận văn ............................................................................. 3

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ......................................... 4

1.1. Một số vấn đề cơ bản phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện ........ 4

1.1.1. Lịch sử phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện........................ 4

1.1.2. Hình thức dạy học theo phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện........ 6

1.1.3. Một số phƣơng án vận dụng phƣơng pháp đàm thoại phát

hiện trong dạy học ................................................................. 7

1.1.4. Một số ƣu điểm, nhƣợc điểm của phƣơng pháp dạy học đàm

thoại phát hiện ....................................................................... 9

1.1.5. Ý nghĩa của phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện............... 13

1.2. Một số vấn đề cơ bản về câu hỏi........................................................ 15

1.2.1. Quan niệm về câu hỏi.................................................................. 15

1.2.2. Phân loại câu hỏi trong dạy học toán........................................... 16

1.2.3. Một số yêu cầu câu hỏi trong vận dụng phƣơng pháp dạy học

đàm thoại phát hiện ............................................................. 25

1.3. Thực trạng sử dụng phƣơng pháp đàm thoại phát hiện trong dạy

học toán ở trƣờng phổ thông............................................................. 28

1.3.1. Nội dung câu hỏi điều tra ............................................................ 28

1.3.2. Một số kết quả và nhận xét......................................................... 29

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1........................................................................... 30

Chƣơng 2: VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP ĐÀM THOẠI PHÁT

HIỆN ĐỂ XÂY DỰNG MỘT GIÁO ÁN DẠY HỌC

NỘI DUNG HÀM SỐ - PHƢƠNG TRÌNH- HỆ

PHƢƠNG TRÌNH................................................................. 31

2.1. Một số định hƣớng sử dụng phƣơng pháp đàm thoại phát hiện

vào thiết kế một giáo án dạy học theo tinh thần đổi mới phƣơng

pháp dạy học..................................................................................... 31

2.1.1. Thiết kế giáo án theo tinh thần đổi mới phƣơng pháp dạy học..... 31

2.1.2. Xác định đúng mục tiêu bài dạy và phát hiện đƣợc các hoạt

động tƣơng thích với nội dung dạy học................................ 31

2.1.3. Xây dựng hệ thống câu hỏi và bài tập phù hợp với nội dung

bài giảng và trình độ của học sinh ....................................... 33

2.1.4. Xác định rõ những những tri thức phƣơng pháp cần đạt trong

bài học và phƣơng pháp truyền thụ những tri thức đó.......... 34

2.1.5. Xác định những phƣơng tiện dạy học trong giờ học .................... 34

2.2. Vận dụng phƣơng pháp đàm thoại phát hiện vào xây dựng giáo

án dạy học ........................................................................................ 36

Giáo án 1: ĐẠI CƢƠNG VỀ HÀM SỐ ................................................ 36

Giáo án 2: HÀM SỐ BẬC HAI ............................................................ 44

Giáo án 3: PHƢƠNG TRÌNH BẬC NHẤT VÀ BẬC HAI MỘT ẨN....... 50

Giáo án 4: MỘT SỐ PHƢƠNG TRÌNH QUY VỀ PHƢƠNG TRÌNH

BẬC NHẤT HOẶC BẬC HAI ........................................... 56

Giáo án 5: LUYỆN TẬP PHƢƠNG TRÌNH QUY VỀ PHƢƠNG

TRÌNH BẬC NHẤT HOẶC BẬC HAI............................... 62

Giáo án 6: HỆ PHƢƠNG TRÌNH BẬC NHẤT NHIỀU ẨN................. 68

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2........................................................................... 76

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.................................................. 77

3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm......................................................... 77

3.2. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm........................................................... 77

3.2.1. Thời gian thực nghiệm sƣ phạm : Tháng 8 năm 2010................. 77

3.2.2. Nơi thực nghiệm ......................................................................... 77

3.2.3. Nội dung thực nghiệm................................................................. 78

3.3. Phân tích kết quả thực nghiệm.......................................................... 78

3.3.1. Đánh giá định tính...................................................................... 78

3.3.2. Đánh giá định lƣợng.................................................................... 78

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3........................................................................... 83

KẾT LUẬN CHUNG ................................................................................. 84

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................... 85

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CH : Câu hỏi

ĐC : Đối chứng

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

PPDH ĐTPH : Phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện

PT : Phƣơng trình

SGK : Sách giáo khoa

TN : Thực nghiệm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Luật giáo dục VN 2005, chƣơng 1, điều 24.2 đã viết "Phƣơng pháp giáo

dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù

hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học,

rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm,

đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

“Quan điểm chung đổi mới phƣơng pháp dạy học toán hiện nay ở trƣờng

phổ thông là tổ chức cho học sinh đƣợc học tập trong hoạt động và bằng hoạt

động tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo”[4, tr77]

“Trong nhóm các phƣơng pháp dùng lời thì phƣơng pháp đàm thoại phát

hiện (Phƣơng pháp hỏi - đáp ) là phƣơng pháp có nhiều thuận lợi để phát huy

tính tích cực học tập của học sinh”. [4, tr 85]

Phƣơng pháp đàm thoại phát hiện là phƣơng pháp trong đó giáo viên là

ngƣời tổ chức đối thoại, trao đổi ý kiến, giữa thầy với cả lớp hoặc giữa các

học sinh với nhau, thông qua đó học sinh đƣợc củng cố, mở rộng, bổ sung

kiến thức, phát hiện ra tri thức mới. Trong phƣơng pháp dạy học đàm thoại

phát hiện, hệ thống câu hỏi cần phải hợp lí, phù hợp với nhận thức của học

sinh, kích thích học sinh tích cực tìm tòi, để đạt đƣợc một mục đích sƣ phạm

đã định trƣớc.

Thông thƣờng cuộc đàm thoại phát hiện gắn với việc tìm tòi phát hiện

và giải quyết vấn đề. Từ những cuộc đàm thoại trên lớp về sau trong quá trình

tự học, học sinh có thể tự đặt ra các câu hỏi hoặc dựa vào các câu hỏi đã đƣợc

đàm thoại mà tự đối thoại với chính mình, qua đó góp phần hình thành

phƣơng pháp tự học cho học sinh.

Nhƣ vậy, mặc dù phƣơng pháp đàm thoại phát hiện xuất hiện từ lâu,

nhƣng vẫn phù hợp với định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Hàm số và Phƣơng trình là một trong những chủ đề cơ bản trong

chƣơng trình lớp 10, là nội dung chủ yếu xuyên suốt chƣơng trình toán phổ

thông và có ảnh hƣởng tới một số môn học khác trong bậc học phổ thông.

Xuất phát từ những lí do trên, đề tài đƣợc chọn là: "Vận dụng phƣơng

pháp đàm thoại phát hiện trong dạy học: Hàm số - Phƣơng trình - Hệ

phƣơng trình " ( Đại số 10, chƣơng trình nâng cao)

2. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

Nếu vận dụng tốt phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện vào nội

dung: Hàm số - Phƣơng trình - Hệ phƣơng trình thì học sinh vừa nắm vững

kiến thức, vừa nắm đƣợc con đƣờng hình thành kiến thức đó.

3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Xây dựng một số giáo án dạy học nội dung: „„Hàm số - Phƣơng trình -

Hệ phƣơng trình‟‟ theo phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện.

4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

- Nghiên cứu cơ sở lí luận về phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện,

một số vấn đề cơ bản về câu hỏi trong dạy học môn toán.

- Định hƣớng sử dụng phƣơng pháp đàm thoại phát hiện để thiết kế một

giáo án dạy học và vận dụng phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện vào

thiết kế một số giáo án dạy học trong nội dung Hàm số - Phƣơng trình - Hệ

phƣơng trình.

- Thực nghiệm sƣ phạm để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của

đề tài.

5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu lí luận về đổi mới PPDH

và phƣơng pháp dạy học đàm thoại phát hiện.

- Phƣơng pháp điều tra: Tiến hành tìm hiểu, điều tra thực trạng vận dụng

phƣơng pháp đàm thoại phát hiện trong dạy học toán ở trƣờng phổ thông.