[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 18 phần 6 potx

302 V.I. Lª-nin

niÖm" (140). Tõ "chØ" nµy thËt lµ cã ý nghÜa! Tõ ®ã bao gåm tÊt

c¶ nh÷ng c¬ së nhËn thøc luËn cña chñ nghÜa duy vËt kh¸c víi

thuyÕt bÊt kh¶ tri, víi häc thuyÕt Ma-kh¬ vµ víi chñ nghÜa duy

t©m. Nh

−ng §Ýt-x¬-ghen ®Æc biÖt chó träng ®Õn viÖc ph©n biÖt

m×nh víi chñ nghÜa duy vËt tÇm th

−êng.

Nh

−ng ë d

−íi n÷a, l¹i cã mét chç hoµn toµn sai lÇm: "Kh¸i

niÖm vËt chÊt ph¶i ®

−îc më réng. Nã bao gåm tÊt c¶ nh÷ng

hiÖn t

−îng hiÖn thùc vµ, do ®ã, c¶ n¨ng lùc hiÓu biÕt vµ gi¶i

thÝch cña chóng ta" (141). T

− t

−ëng hå ®å ®ã chØ cã thÓ lµm lÉn

lén chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, víi c¸i cí lµ "më

réng" chñ nghÜa duy vËt. Ví lÊy sù "më réng" Êy lµ quªn mÊt c¸i

c¬ së triÕt häc cña §Ýt-x¬-ghen, quªn mÊt viÖc «ng thõa nhËn vËt

chÊt lµ c¸i cã tr

−íc, lµ "giíi h¹n cña tinh thÇn". Sau ®ã vµi dßng n÷a, §Ýt-x¬-ghen thùc tÕ ®· tù söa ch÷a: "Toµn thÓ chi phèi bé

phËn, vËt chÊt chi phèi tinh thÇn" (142)... "Theo ý nghÜa ®ã, chóng ta cã thÓ coi thÕ giíi vËt chÊt... lµ nguyªn nh©n thø nhÊt,

lµ ng

−êi s¸ng t¹o ra trêi ®Êt" (142). SÏ lµ mét ®iÒu hå ®å, nÕu

cho r»ng kh¸i niÖm vËt chÊt ph¶i bao gåm c¶ t

− t

−ëng, nh

−

§Ýt-x¬-ghen ®· lÆp l¹i trong cuèn "Nh÷ng sù kh¶o cøu" (s¸ch ®·

dÉn, tr. 214), v× nh

− vËy th× sù ®èi lËp vÒ mÆt nhËn thøc luËn

gi÷a vËt chÊt vµ tinh thÇn, gi÷a chñ nghÜa duy vËt lµ chñ nghÜa

duy t©m (sù ®èi lËp mµ chÝnh §Ýt-x¬-ghen kiªn quyÕt gi÷) sÏ

mÊt lý do tån t¹i cña nã. Sù ®èi lËp ®ã kh«ng ®

−îc "v« h¹n",

khuÕch ®¹i vµ siªu h×nh, ®iÒu ®ã kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a (vµ

c«ng lao lín cña nhµ duy vËt biÖn chøng §Ýt-x¬-ghen lµ ë chç ®· nhÊn m¹nh ®iÓm nµy). Nh÷ng giíi h¹n cña tÝnh tÊt yÕu tuyÖt

®èi vµ cña tÝnh ch©n lý tuyÖt ®èi cña sù ®èi lËp t−¬ng ®èi ®ã chÝnh

lµ nh÷ng giíi h¹n x¸c ®Þnh khuynh h−íng cña nh÷ng c«ng

tr×nh nghiªn cøu vÒ mÆt nhËn thøc luËn.

ë ngoµi nh÷ng giíi

h¹n ®ã, mµ vËn dông sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ tinh thÇn, gi÷a

c¸i vËt lý vµ c¸i t©m lý, nh

− lµ sù ®èi lËp tuyÖt ®èi, th× sÏ m¾c

sai lÇm nghiªm träng.

Tr¸i víi ¡ng-ghen, §Ýt-x¬-ghen ®· diÔn ®¹t t− t−ëng cña m×nh

mét c¸ch lê mê, hå ®å, kh«ng râ rÖt. Nh

−ng kh«ng kÓ nh÷ng

khuyÕt ®iÓm vÒ c¸ch tr×nh bµy vµ nh÷ng sai lÇm c¸ biÖt th× còng

Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 303

kh«ng ph¶i lµ v« cí mµ «ng ta bªnh vùc "lý luËn nhËn thøc duy

vËt" (S. 222 vµ c¶ S. 271) vµ "chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng"

(S. 224). I. §Ýt-x¬-ghen nãi: "Lý luËn nhËn thøc duy vËt rót côc

l¹i thõa nhËn r»ng: khÝ quan nhËn thøc cña con ng

−êi kh«ng

táa ra mét ¸nh s¸ng siªu h×nh nµo c¶, mµ nã lµ mét bé phËn cña

giíi tù nhiªn, ph¶n ¸nh nh÷ng bé phËn kh¸c cña giíi tù nhiªn"

(222 - 223). "N¨ng lùc nhËn thøc kh«ng ph¶i lµ mét nguån siªu

tù nhiªn nµo ®ã vÒ ch©n lý mµ lµ mét c«ng cô gièng nh

− tÊm

g

−¬ng ph¶n chiÕu nh÷ng vËt cña thÕ giíi hoÆc giíi tù nhiªn"

(243). Nh÷ng ng

−êi theo ph¸i Ma-kh¬ uyªn th©m cña chóng ta

®Òu lÈn tr¸nh viÖc nghiªn cøu tõng luËn ®iÓm trong lý luËn nhËn

thøc duy vËt cña I. §Ýt-x¬-ghen, mµ cø b¸m lÊy nh÷ng chç «ng ta

xa rêi lý luËn nhËn thøc duy vËt, b¸m lÊy nh÷ng chç m¬ hå vµ

lÉn lén. I. §Ýt-x¬-ghen ®· cã thÓ lµm võa lßng nh÷ng nhµ triÕt

häc ph¶n ®éng v× «ng cã mét sè chç lÉn lén nµo ®ã. V¶ l¹i hÔ

chç nµo cã sù lÉn lén, th× y nh

− r»ng ë ®ã cã nh÷ng ng

−êi theo

ph¸i Ma-kh¬, - ®ã lµ ®iÒu dÜ nhiªn.

M¸c viÕt cho Cu-ghen-man ngµy 5 th¸ng Ch¹p 1868: "§· l©u,

«ng §Ýt-x¬-ghen cã göi cho t«i mét phÇn b¶n th¶o quyÓn "N¨ng

lùc t− duy". MÆc dÇu cã mét sù lÉn lén nµo ®ã trong c¸c kh¸i niÖm

vµ cã qu¸ nhiÒu nh÷ng chç lÆp ®i lÆp l¹i, nh

−ng tËp b¶n th¶o

vÉn cã nhiÒu t− t−ëng xuÊt s¾c vµ thËm chÝ cßn ®¸ng ng¹c nhiªn

n÷a, nÕu xÐt nã vÒ mÆt lµ s¶n phÈm cña sù suy nghÜ ®éc lËp

cña mét c«ng nh©n" (tr. 53, b¶n dÞch tiÕng Nga) 88. Ngµi Va-len￾ti-nèp trÝch dÉn ®o¹n nµy mµ kh«ng nghÜ ®Õn viÖc tù hái xem

chç lÉn lén cña I. §Ýt-x¬-ghen mµ M¸c nh×n thÊy, lµ ë ®©u: ë

chç §Ýt-x¬-ghen xÝch l¹i gÇn Ma-kh¬, hay ë chç §Ýt-x¬-ghen

®èi lËp víi Ma-kh¬? Ngµi Va-len-ti-nèp kh«ng nªu ra c©u hái ®ã,

v× ngµi ®· ®äc c¶ §Ýt-x¬-ghen lÉn tËp th

− cña M¸c, theo kiÓu chµng

Pª-t¬-ru-sca trong tiÓu thuyÕt cña G«-g«n. Tuy nhiªn, tr¶ lêi c©u

hái ®ã kh«ng ph¶i lµ chuyÖn khã. M¸c ®· nhiÒu lÇn gäi thÕ giíi

quan cña m×nh lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, vµ cuèn "Chèng

§uy-rinh" cña ¡ng-ghen, mµ M¸c ®· ®äc b¶n th¶o tõ ®Çu ®Õn cuèi,

chÝnh lµ ®· tr×nh bµy thÕ giíi quan ®ã. Tõ ®ã, ngay c¶ c¸c ngµi

304 V.I. Lª-nin

Va-len-ti-nèp còng cã thÓ hiÓu r»ng sù lÉn lén cña I. §Ýt-x¬-

ghen chØ cã thÓ lµ ë nh÷ng chç «ng ta ®· rêi bá viÖc ¸p dông

triÖt ®Ó phÐp biÖn chøng, ®· rêi bá chñ nghÜa duy vËt triÖt ®Ó,

vµ ®Æc biÖt lµ ®· rêi bá cuèn "Chèng §uy-rinh".

B©y giê ngµi Va-len-ti-nèp vµ ®ång bän cã thÊy r»ng chØ

nh÷ng chç mµ §Ýt-x¬-ghen gÇn gièng víi Ma-kh¬ (Ma-kh¬ b¾t

®Çu tõ Can-t¬ ®Ó ®i tíi BÐc-cli vµ Hi-um, chø kh«ng ®i tíi chñ

nghÜa duy vËt) th× M¸c míi cho lµ hå ®å, hay kh«ng? Hay

cã thÓ lµ nhµ duy vËt M¸c gäi chÝnh lý luËn nhËn thøc duy vËt

cña §Ýt-x¬-ghen lµ mét sù hå ®å vµ t¸n thµnh viÖc «ng ta xa rêi

chñ nghÜa duy vËt? T¸n thµnh nh÷ng chç kh«ng nhÊt trÝ víi

cuèn "Chèng §uy-rinh" mµ M¸c ®· gãp phÇn biªn so¹n?

Nh÷ng ng

−êi theo ph¸i Ma-kh¬ ë n

−íc ta muèn ®

−îc coi lµ

nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt, ®Þnh lõa ai ®Êy khi lín tiÕng nãi tr

−íc

toµn thÕ giíi r»ng Ma-kh¬ "cña hä" ®· t¸n thµnh §Ýt-x¬-ghen?

C¸c vÞ h¶o h¸n cña chóng ta ®· kh«ng hiÓu r»ng Ma-kh¬ së dÜ t¸n

thµnh §Ýt-x¬-ghen th× chÝnh còng chØ v× nh÷ng lý do khiÕn M¸c ®·

gäi §Ýt-x¬-ghen lµ ng

−êi hå ®å!

Nãi chung th× I. §Ýt-x¬-ghen hoµn toµn kh«ng ®¸ng bÞ chª

tr¸ch mét c¸ch nghiªm kh¾c nh

− thÕ. ¤ng lµ mét nhµ duy vËt

®Õn chÝn phÇn m

−êi, kh«ng bao giê cã tham väng lµm ng

−êi

®éc ®¸o, tham väng lËp nªn mét triÕt häc ®Æc biÖt, kh¸c víi chñ

nghÜa duy vËt. §Ýt-x¬-ghen th

−êng hay nãi tíi M¸c vµ bao giê

còng coi M¸c lµ ng−êi ®øng ®Çu mét khuynh h−íng ("Kleinere

phil. Schr.", S.4 - b×nh luËn, n¨m 1873; §Ýt-x¬-ghen nhÊn m¹nh ë

S.95, n¨m 1876, r»ng M¸c vµ ¡ng-ghen "®Òu cã ®

−îc mét sù t«i

luyÖn cÇn thiÕt vÒ mÆt triÕt häc", nghÜa lµ mét sù trau dåi vÒ mÆt

triÕt häc; ë S. 181, n¨m 1886, «ng ta nãi M¸c vµ ¡ng-ghen lµ

"nh÷ng ng

−êi s¸ng lËp ®

−îc c«ng nhËn" cña mét khuynh h

−íng).

§Ýt-x¬-ghen lµ ng

−êi m¸c-xÝt, nh

−ng sù gióp ®ì mµ ¥-giª-ni

§Ýt-x¬-ghen vµ - than «i! - c¶ ®ång chÝ P. §au-ghª n÷a, mang l¹i

cho §Ýt-x¬-ghen b»ng c¸ch bµy ®Æt ra "thuyÕt tù nhiªn nhÊt

nguyªn", "chñ nghÜa §Ýt-x¬-ghen", v.v., th× thËt chØ lµ lµm h¹i mµ

th«i. Kh¸c víi chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, "chñ nghÜa §Ýt-x¬-

Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 305

ghen" chØ lµ mét sù hå ®å, mét b−íc tiÕn tíi triÕt häc ph¶n

®éng, mét m

−u toan x©y dùng mét trµo l

−u tõ nh÷ng nh−îc

®iÓm cña I-«-xÝp §Ýt-x¬-ghen chø kh«ng tõ c¸i vÜ ®¹i cña «ng

(ng

−êi c«ng nh©n triÕt gia nµy ®· t×m ra chñ nghÜa duy vËt biÖn

chøng theo c¸ch thøc riªng cña m×nh, cã nhiÒu c¸i vÜ ®¹i!)!

T«i sÏ chØ ®

−a ra hai thÝ dô ®Ó chøng minh r»ng ®ång chÝ P.

§au-ghª vµ ¥. §Ýt-x¬-ghen ®· r¬i vµo triÕt häc ph¶n ®éng nh

−

thÕ nµo.

Trong cuèn "Thµnh tùu", xuÊt b¶n lÇn thø hai (tr. 273),

P. §au-ghª viÕt: "ChÝnh ngay nh÷ng nhµ phª ph¸n cña giai cÊp

t− s¶n còng nªu lªn mèi liªn hÖ cña triÕt häc §Ýt-x¬-ghen víi

chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n vµ tr

−êng ph¸i néi t¹i", vµ ë

®o¹n d

−íi, «ng l¹i viÕt thªm: "nhÊt lµ víi L¬-cle" (trong ®o¹n

trÝch ë "sù phª ph¸n cña giai cÊp t

− s¶n").

P. §au-ghª mÕn phôc vµ kÝnh träng I. §Ýt-x¬-ghen, ®ã lµ

®iÒu ch¾c ch¾n. Nh

−ng còng kh«ng kÐm phÇn ch¾c ch¾n lµ «ng

ta ®· lµm mÊt danh dù I. §Ýt-x¬-ghen, khi «ng ta dÉn chøng mµ

kh«ng ph¶n ®èi lêi phª ph¸n cña mét tªn c¹o giÊy t− s¶n ®· tõng

xÕp kÎ thï kiªn quyÕt nhÊt cña chñ nghÜa tÝn ng

−ìng vµ cña c¸c

gi¸o s

− (tøc lµ nh÷ng "tªn ®Çy tí cã b»ng cÊp" cña giai cÊp t− s¶n)

vµo cïng mét hµng víi L¬-cle, kÎ tuyªn truyÒn c«ng khai chñ nghÜa

tÝn ng

−ìng vµ lµ mét tªn ph¶n ®éng ra mÆt. Cã thÓ lµ §au-ghª ®·

lÆp l¹i lêi b×nh luËn cña ng

−êi kh¸c vÒ nh÷ng ng

−êi néi t¹i vµ

L¬-cle, mµ chÝnh b¶n th©n «ng th× kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng tr

−íc

t¸c cña bän ph¶n ®éng Êy. Nh

−ng ®iÒu sau ®©y cã thÓ lµ lêi

c¶nh c¸o ®èi víi «ng ta: con ®

−êng dÉn tõ M¸c ®Õn nh÷ng ®Æc

®iÓm cña §Ýt-x¬-ghen - ®Õn Ma-kh¬ - ®Õn nh÷ng ng

−êi néi t¹i

luËn, lµ con ®

−êng ®

−a tíi b·i lÇy. Kh«ng nh÷ng viÖc xÕp §Ýt-x¬-

ghen vµo cïng mét hµng víi L¬-cle, mµ c¶ viÖc xÕp vµo cïng

mét hµng víi Ma-kh¬, ®· lµm næi bËt §Ýt-x¬-ghen, con ng

−êi

hå ®å kh¸c víi §Ýt-x¬-ghen, nhµ duy vËt.

T«i sÏ b¶o vÖ I. §Ýt-x¬-ghen chèng l¹i P. §au-ghª. T«i kh¼ng

®Þnh r»ng I. §Ýt-x¬-ghen kh«ng ®¸ng ph¶i xÊu hæ v× bÞ ®Æt ngang

hµng víi L¬-cle. Vµ t«i cã thÓ cö ra mét ng

−êi lµm chøng cã uy

306 V.I. Lª-nin

tÝn nhÊt vÒ vÊn ®Ò nµy, ®ã chÝnh lµ Su-bÐc - D«n-®¬n, mét nhµ

triÕt häc còng ph¶n ®éng, còng theo chñ nghÜa tÝn ng

−ìng vµ

"thuyÕt néi t¹i" nh

− L¬-cle vËy. N¨m 1896, Su-bÐc - D«n-®¬n

viÕt: "Nh÷ng ng

−êi d©n chñ - x· héi ®Òu s½n sµng muèn cïng

c¸nh víi Hª-ghen mét c¸ch Ýt nhiÒu (th

−êng lµ Ýt) hîp lý,

nh

−ng hä l¹i duy vËt hãa triÕt häc cña Hª-ghen: xin xem I. §Ýt￾x¬-ghen.

ë §Ýt-x¬-ghen, c¸i tuyÖt ®èi trë thµnh vò trô vµ vò trô

trë thµnh vËt tù nã, chñ ng÷ tuyÖt ®èi, mµ nh÷ng hiÖn t

−îng

®Òu lµ nh÷ng vÞ ng÷ cña nã. Kh«ng h¬n g× Hª-ghen, §Ýt-x¬-

ghen ®· kh«ng thÊy r»ng m×nh nh

− vËy lµ ®· biÕn mét c¸i trõu

t−îng hoµn toµn thuÇn tuý thµnh c¬ së cña mét qu¸ tr×nh cô

thÓ... Hª-ghen, §¸c-uyn, HÕch-ken, vµ chñ nghÜa duy vËt cña

khoa häc lÞch sö tù nhiªn th

−êng bÞ §Ýt-x¬-ghen ®em pha trén

lñng cñng víi nhau" ("VÊn ®Ò x· héi", S. XXXIII). Nh÷ng chç

kh¸c nhau rÊt nhá trong triÕt häc, th× Su-bÐc - D«n-®¬n nh×n

thÊy râ h¬n Ma-kh¬, lµ ng

−êi ngîi khen bÊt cø ai, thËm chÝ

khen c¶ Giª-ru-da-lem, ®å ®Ö Can-t¬.

¥-giª-ni §Ýt-x¬-ghen ®· ng©y th¬ phµn nµn víi c«ng chóng

§øc r»ng ë Nga cã nh÷ng nhµ duy vËt thiÓn cËn ®· "xóc ph¹m"

®Õn I-«-xÝp §Ýt-x¬-ghen. ¤ng ta ®· dÞch ra tiÕng §øc nh÷ng

luËn v¨n cña Plª-kha-nèp vµ cña §au-ghª nãi vÒ I. §Ýt-x¬-ghen

(xem J. Dietzgen: "Erkenntnis und Wahrheit", Stuttg., 19081), phô

lôc). Nh÷ng lêi phµn nµn cña con "ng

−êi theo thuyÕt tù nhiªn

nhÊt nguyªn" ®¸ng th

−¬ng Êy ®· ®Ëp trë l¹i anh ta: Ph. Mª-rinh,

ng

−êi hiÓu biÕt ®«i chót vÒ triÕt häc vµ vÒ chñ nghÜa M¸c, ®·

viÕt trong bµi b×nh luËn cña «ng r»ng thùc ra, Plª-kha-nèp ®·

®óng khi «ng ph¶n ®èi §au-ghª ("Neue Zeit", 1908,

№ 38, 19.

Juni, Feuilleton, S. 4322)). Mª-rinh kh«ng m¶y may nghi ngê r»ng

khi I. §Ýt-x¬-ghen xa rêi M¸c vµ ¡ng-ghen th× m¾c sai lÇm

nÆng (S. 431). ¥-giª-ni §Ýt-x¬-ghen ®· tr¶ lêi Mª-rinh b»ng mét bµi

dµi bi th¶m, trong ®ã «ng ta ®i ®Õn chç nãi r»ng I. §Ýt-x¬-ghen

_________________________________________________________________________________

1) - I. §Ýt-x¬-ghen. "NhËn thøc vµ ch©n lý", Stót-ga, 1908.

2) - "Thêi míi", 1908, sè 38, 19 th¸ng S¸u, môc t¹p ®µm, tr. 432.

Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 307

cã thÓ dïng ®Ó "hßa hîp" "hai anh em thï nghÞch nhau, tøc lµ

nh÷ng ng

−êi chÝnh thèng vµ nh÷ng ng

−êi xÐt l¹i" ("N. Z.", 1908,

№ 44, 31. Juli, S. 652).

§©y l¹i lµ mét lêi c¶nh c¸o n÷a, ®ång chÝ §au-ghª ¹: con

®

−êng ®i tõ M¸c ®Õn "chñ nghÜa §Ýt-x¬-ghen" vµ ®Õn "chñ

nghÜa Ma-kh¬" lµ con ®−êng ®−a tíi b·i lÇy, dÜ nhiªn kh«ng

ph¶i lµ ®èi víi mét c¸ nh©n, kh«ng ph¶i lµ ®èi víi «ng A, «ng B,

hoÆc «ng C, mµ lµ ®èi víi mét khuynh h

−íng.

C¸c ngµi theo ph¸i Ma-kh¬, ®õng cã kªu Çm lªn lµ t«i viÖn

®Õn "nh÷ng ng

−êi cã uy tÝn": nh÷ng lêi kªu la cña c¸c ngµi

chèng nh÷ng ng

−êi cã uy tÝn chØ lµ ®Ó ®¬n thuÇn che ®Ëy viÖc

c¸c ngµi ®em nh÷ng ng−êi cã uy tÝn trong giíi t

− s¶n (Ma-kh¬,

PÕt-tx«n-t¬, A-vª-na-ri-ót, nh÷ng ng

−êi néi t¹i luËn) thay cho

nh÷ng ng

−êi cã uy tÝn trong giíi x· héi chñ nghÜa (M¸c, ¡ng-ghen,

La-ph¸c-g¬, Mª-rinh, Cau-xky) mµ th«i. VËy tèt h¬n hÕt lµ c¸c

ngµi ®õng cã nªu lªn c¸i vÊn ®Ò nh÷ng "ng

−êi cã uy tÝn" vµ

"nguyªn t¾c uy tÝn" lµm g×!