[Triết Học] Triết Học Lenin - Học Thuyết Marx tập 18 phần 5 pptx

236 V.I. Lª-nin

h−íng mµ A-vª-na-ri-ót theo ®uæi. Nh÷ng ®¹i biÓu cña khuynh

h

−íng ®ã trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ: "Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu￾x¬, ng

−êi theo thuyÕt bÊt kh¶ tri cña Hi-um, vµ Gi. G. PhÝch-tª,

ng

−êi theo thuyÕt BÐc-cli, nghÜa lµ chñ nghÜa duy t©m chñ quan.

N¨m 1792, Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu-x¬ ®· phª ph¸n Can-t¬ chÝnh

lµ v× Can-t¬ ®· thõa nhËn thuyÕt tiªn nghiÖm (l. c., S. 56, 141 vµ

nhiÒu trang kh¸c n÷a) vµ vËt tù nã. Sun-txª nãi: dï theo thuyÕt

hoµi nghi hoÆc theo thuyÕt cña Hi-um, chóng t«i còng ®Òu g¹t bá

vËt tù nã, coi lµ c¸i v

−ît ra "ngoµi giíi h¹n cña mäi kinh nghiÖm"

(S. 57). Chóng t«i g¹t bá tri thøc kh¸ch quan (25); chóng t«i phñ

nhËn r»ng kh«ng gian vµ thêi gian tån t¹i thùc sù ë ngoµi chóng ta

(100); chóng t«i phñ nhËn r»ng trong kinh nghiÖm cã tÝnh tÊt yÕu

(112), tÝnh nh©n qu¶, lùc, v.v. (113). Ng

−êi ta kh«ng thÓ g¸n cho

nh÷ng c¸i ®ã "tÝnh thùc t¹i ë ngoµi nh÷ng biÓu t−îng cña chóng

ta" (114). Can-t¬ chøng minh "mét c¸ch gi¸o ®iÒu" tÝnh tiªn nghiÖm

khi nãi r»ng mét khi chóng ta kh«ng thÓ suy nghÜ theo c¸ch nµo

kh¸c th× nh

− thÕ cã nghÜa lµ cã quy luËt tiªn nghiÖm cña t

− duy.

Sun-txª tr¶ lêi Can-t¬: "Trong triÕt häc, tõ l©u ng

−êi ta ®· dïng

lý lÏ ®ã ®Ó chøng minh b¶n tÝnh kh¸ch quan cña c¸i n»m ë

ngoµi nh÷ng biÓu t

−îng cña chóng ta" (141). LËp luËn nh

− vËy,

ng

−êi ta cã thÓ g¸n tÝnh nh©n qu¶ cho vËt tù nã (142). "Kinh

nghiÖm kh«ng bao giê d¹y chóng ta (wir erfahren niemals)

r»ng t¸c ®éng cña nh÷ng ®èi t

−îng kh¸ch quan vµo chóng ta

sinh ra nh÷ng biÓu t

−îng", vµ Can-t¬ kh«ng hÒ m¶y may chøng

minh r»ng "c¸i sù vËt g× ®ã, ë bªn ngoµi lý tÝnh cña chóng ta,

ph¶i ®

−îc thõa nhËn lµ vËt tù nã kh¸c víi c¶m gi¸c (Gem

üt)

cña chóng ta. C¶m gi¸c chØ cã thÓ ®

−îc quan niÖm lµ c¬ së duy

nhÊt cña toµn bé nhËn thøc cña chóng ta" (265). Sù phª ph¸n

cña Can-t¬ ®èi víi lý tÝnh thuÇn tuý "®Æt c¬ së lËp luËn cña nã

trªn tiÒn ®Ò cho r»ng mäi nhËn thøc b¾t ®Çu tõ t¸c ®éng cña

nh÷ng ®èi t

−îng kh¸ch quan vµo gi¸c quan (Gem

üt) cña chóng

ta, nh

−ng sau ®ã nã l¹i kh«ng thõa nhËn tÝnh ch©n lý vµ tÝnh

thùc t¹i cña tiÒn ®Ò Êy" (266). Can-t¬ kh«ng hÒ m¶y may b¸c bá

nhµ duy t©m BÐc-cli vÒ mét ®iÓm nµo c¶ (268 - 272).

Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 237

Do ®ã, ng

−êi ta thÊy r»ng Sun-txª, m«n ®å cña Hi-um, b¸c

bá thuyÕt cña Can-t¬ vÒ vËt tù nã, coi ®ã lµ mét sù nh©n

nh

−îng kh«ng nhÊt qu¸n ®èi víi chñ nghÜa duy vËt, nghÜa lµ ®èi víi lêi kh¼ng ®Þnh "gi¸o ®iÒu" cho r»ng thùc t¹i kh¸ch quan

®

−îc ®em l¹i cho chóng ta trong c¶m gi¸c, hay nãi c¸ch kh¸c:

nh÷ng biÓu t

−îng cña chóng ta ®Òu n¶y sinh ra tõ t¸c ®éng cña

nh÷ng ®èi t

−îng kh¸ch quan (kh«ng lÖ thuéc ý thøc cña chóng

ta) vµo c¸c gi¸c quan cña chóng ta. Nhµ bÊt kh¶ tri Sun-txª

tr¸ch cø nhµ bÊt kh¶ tri Can-t¬ lµ ®· thõa nhËn vËt tù nã, cho

r»ng nh

− vËy lµ m©u thuÉn víi thuyÕt bÊt kh¶ tri vµ dÉn tíi chñ

nghÜa duy vËt. PhÝch-tª, mét nhµ duy t©m chñ quan, còng c«ng

kÝch Can-t¬ nh

− vËy, nh

−ng c

−¬ng quyÕt h¬n, «ng ta nãi r»ng

Can-t¬ thõa nhËn vËt tù nã kh«ng lÖ thuéc vµo c¸i T«i cña

chóng ta, ®ã lµ "thuyÕt thùc t¹i" (Werke, I, S. 483), vµ Can-t¬

ph©n biÖt "kh«ng ®

−îc râ rµng" gi÷a "thuyÕt thùc t¹i" vµ "chñ

nghÜa duy t©m". PhÝch-tª cho r»ng, khi thõa nhËn vËt tù nã lµ

"c¬ së cña thùc t¹i kh¸ch quan" (480), Can-t¬ vµ nh÷ng ng

−êi

theo thuyÕt cña «ng ta, ®· tá ra rÊt kh«ng triÖt ®Ó vµ nh

− thÕ lµ

tr¸i ng

−îc víi chñ nghÜa duy t©m phª ph¸n. H

−íng vµo nh÷ng

ng

−êi gi¶i thÝch theo thuyÕt thùc t¹i ®èi víi Can-t¬, PhÝch-tª

kªu lªn: "§èi víi c¸c «ng th× ®Êt ë trªn c¸ voi vµ c¸ voi l¹i ë trªn

®Êt. "VËt tù nã cña c¸c «ng, - nã chØ lµ mét t

− t

−ëng, - ®ang t¸c

®éng vµo c¸i T«i cña chóng ta!" (483).

Nh

− vËy lµ A-vª-na-ri-ót ®· lÇm to khi «ng ta t

−ëng r»ng

m×nh lµ ng

−êi "lÇn ®Çu tiªn" ®· "g¹n läc kinh nghiÖm" cña Can-t¬

khái thuyÕt tiªn nghiÖm vµ vËt tù nã, vµ do ®ã ®· t¹o nªn mét

khuynh h

−íng "míi" trong triÕt häc. ThËt ra, «ng ta chØ tiÕp tôc

®

−êng lèi cò cña Hi-um vµ BÐc-cli, cña Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu-x¬

vµ Gi. G. PhÝch-tª mµ th«i. A-vª-na-ri-ót t

−ëng m×nh ®· "g¹n

läc kinh nghiÖm" nãi chung. ThËt ra, «ng ta chØ g¹n läc thuyÕt

bÊt kh¶ tri khái thuyÕt Can-t¬. ¤ng ta ®Êu tranh kh«ng ph¶i lµ ®Ó

chèng thuyÕt bÊt kh¶ tri cña Can-t¬ (thuyÕt bÊt kh¶ tri lµ sù phñ

nhËn thùc t¹i kh¸ch quan ®

−îc ®em l¹i cho chóng ta trong c¶m

gi¸c), mµ lµ ®Ó bªnh vùc mét thuyÕt bÊt kh¶ tri thuÇn tuý h¬n, ®Ó

238 V.I. Lª-nin

lo¹i trõ sù thõa nhËn cña Can-t¬, mét sù thõa nhËn m©u thuÉn

víi thuyÕt bÊt kh¶ tri, cho r»ng cã vËt tù nã, dï lµ kh«ng thÓ

nhËn thøc ®

−îc, thuéc vÒ lý tÝnh, thuéc vÒ thÕ giíi bªn kia, -

cho r»ng cã tÝnh tÊt yÕu vµ tÝnh nh©n qu¶, dï lµ tiªn nghiÖm,

®

−îc mang l¹i trong t− duy, chø kh«ng ph¶i trong thùc t¹i kh¸ch

quan. ¤ng ta c«ng kÝch Can-t¬ kh«ng ph¶i tõ phÝa t¶ nh

− nh÷ng

ng

−êi duy vËt, mµ tõ phÝa h÷u nh

− nh÷ng ng

−êi hoµi nghi vµ

nh÷ng ng

−êi duy t©m. ¤ng ta t

−ëng m×nh tiÕn lªn, nh

−ng thËt

ra «ng ta ®· thôt lïi trë l¹i c¸i c

−¬ng lÜnh phª ph¸n Can-t¬ mµ

Cu-n« Phi-s¬ khi nãi ®Õn Sun-txª - E-ne-di-®ª-mu-x¬, ®· ®Þnh nghÜa

mét c¸ch rÊt ®óng nh

− sau: "Mét sù phª ph¸n lý tÝnh thuÇn tuý

mµ l¹i lo¹i bá lý tÝnh thuÇn tuý" (nghÜa lµ thuyÕt tiªn nghiÖm)

"th× chØ lµ thuyÕt hoµi nghi th«i. Sù phª ph¸n lý tÝnh thuÇn tuý

mµ l¹i lo¹i bá vËt tù nã th× chØ lµ chñ nghÜa duy t©m cña BÐc-cli

th«i" ("LÞch sö triÕt häc míi", b¶n tiÕng §øc, 1869, t. V, tr. 115).

ë ®©y, chóng ta ®i tíi mét trong nh÷ng pha l¹ nhÊt trong

toµn bé "cuéc chiÕn ®Êu v× Ma-kh¬" ë n

−íc ta, trong toµn bé

chiÕn dÞch cña ph¸i Ma-kh¬ ë n

−íc Nga chèng l¹i ¡ng-ghen vµ

M¸c. Ph¸t hiÖn míi nhÊt cña B«-g®a-nèp vµ Ba-da-rèp, cña I-u￾skª-vÝch vµ Va-len-ti-nèp, mµ hä rªu rao Çm Ü, lµ ë chç cho r»ng

Plª-kha-nèp ®· "thÊt b¹i trong ý ®Þnh ®iÒu hßa ¡ng-ghen víi

Can-t¬ b»ng c¸i vËt tù nã cã tÝnh chÊt tháa hiÖp, cã thÓ nhËn thøc

®

−îc chót Ýt" ("Kh¸i luËn", tr. 67 vµ nhiÒu trang kh¸c n÷a). Ph¸t

hiÖn Êy cña ph¸i Ma-kh¬ ë n

−íc ta ®· ph¬i bµy cho chóng ta

thÊy mét sù m¬ hå kh«ng kÓ xiÕt vµ mét sù kh«ng hiÓu biÕt rÊt kú

l¹ c¶ vÒ Can-t¬ lÉn vÒ toµn bé sù ph¸t triÓn cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc.

§Æc tr

−ng chñ yÕu cña triÕt häc Can-t¬ lµ ë chç nã dung hßa

chñ nghÜa duy vËt víi chñ nghÜa duy t©m, thiÕt lËp sù tháa hiÖp

gi÷a hai chñ nghÜa ®ã, kÕt hîp hai khuynh h

−íng triÕt häc kh¸c

nhau vµ ®èi lËp nhau trong mét hÖ thèng duy nhÊt. Khi Can-t¬ thõa

nhËn r»ng mét c¸i g× ®ã ë ngoµi chóng ta, mét vËt tù nã nµo ®ã,

phï hîp víi nh÷ng biÓu t

−îng cña chóng ta th× Can-t¬ lµ ng

−êi

duy vËt. Khi «ng ta tuyªn bè r»ng c¸i vËt tù nã Êy lµ kh«ng thÓ

nhËn thøc ®

−îc, lµ siªu nghiÖm, lµ ë thÕ giíi bªn kia th× «ng

Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 239

ta lµ ng

−êi duy t©m. Khi Can-t¬ thõa nhËn r»ng kinh nghiÖm,

c¶m gi¸c lµ nguån gèc duy nhÊt cña nh÷ng hiÓu biÕt cña chóng

ta th× «ng ta h

−íng triÕt häc cña «ng ta ®Õn thuyÕt c¶m gi¸c vµ

th«ng qua thuyÕt c¶m gi¸c, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo ®ã,

h

−íng ®Õn chñ nghÜa duy vËt. Khi «ng ta thõa nhËn tÝnh tiªn

nghiÖm cña kh«ng gian, cña thêi gian, cña tÝnh nh©n qu¶, v.v.,

th× «ng ta h

−íng triÕt häc cña «ng ta vÒ phÝa chñ nghÜa duy

t©m. Trß ch¬i n

−íc ®«i Êy ®· khiÕn cho Can-t¬ bÞ c«ng kÝch kÞch

liÖt bëi nh÷ng ng

−êi duy vËt triÖt ®Ó, còng nh

− bëi nh÷ng

ng

−êi duy t©m triÖt ®Ó (kÓ c¶ nh÷ng ng

−êi bÊt kh¶ tri "thuÇn

tuý", nh÷ng ng

−êi theo ph¸i Hi-um). Nh÷ng ng

−êi duy vËt ®·

chØ trÝch chñ nghÜa duy t©m cña Can-t¬, hä ®· b¸c bá nh÷ng ®Æc

tr

−ng duy t©m trong hÖ thèng triÕt häc cña «ng ta, hä ®· chøng

minh r»ng vËt tù nã lµ cã thÓ nhËn thøc ®

−îc, lµ ë thÕ giíi bªn

nµy, r»ng kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ nguyªn t¾c gi÷a vËt tù nã vµ

hiÖn t

−îng, r»ng cÇn ph¶i ®i tõ thùc t¹i kh¸ch quan, chø kh«ng

ph¶i ®i tõ nh÷ng quy luËt tiªn nghiÖm cña t

− duy ®Ó suy ra tÝnh

nh©n qu¶, v.v.. Nh÷ng ng

−êi bÊt kh¶ tri vµ nh÷ng ng

−êi duy

t©m chØ trÝch Can-t¬ lµ ®· thõa nhËn vËt tù nã, coi ®ã lµ mét sù

nh

−îng bé ®èi víi chñ nghÜa duy vËt, ®èi víi "thuyÕt thùc t¹i"

hoÆc ®èi víi "thuyÕt thùc t¹i ng©y th¬"; ®ång thêi nh÷ng

ng

−êi bÊt kh¶ tri kh«ng nh÷ng chØ vÊt bá vËt tù nã, mµ còng

vÊt bá lu«n c¶ thuyÕt tiªn nghiÖm; cßn nh÷ng ng

−êi duy t©m

®ßi ph¶i triÖt ®Ó rót tõ t

− t

−ëng thuÇn tuý ra kh«ng nh÷ng

c¸c h×nh thøc tiªn nghiÖm cña trùc gi¸c, mµ c¶ toµn bé thÕ giíi

nãi chung n÷a (®em t

− duy con ng

−êi më réng ra ®Õn tËn c¸i

T«i trõu t

−îng, hoÆc ®Õn tËn "ý niÖm tuyÖt ®èi", hoÆc ®Õn tËn ý

chÝ phæ biÕn v.v., v.v.). ThÕ nh

−ng ph¸i Ma-kh¬ nhµ ta l¹i

"kh«ng nhËn ra" ®

−îc r»ng hä ®· t«n lµm thÇy nh÷ng ng

−êi ®·

tõng ®øng trªn quan ®iÓm thuyÕt hoµi nghi vµ chñ nghÜa duy

t©m ®Ó c«ng kÝch Can-t¬, nªn hä míi xÐ r¸ch quÇn ¸o hä vµ

phñ tro lªn ®Çu hä, khi hä thÊy nh÷ng ng

−êi qu¸i dÞ phª ph¸n

Can-t¬ trªn mét quan ®iÓm hoµn toµn ng−îc l¹i, b¸c bá mäi yÕu

tè bÊt kh¶ tri (hoµi nghi) vµ duy t©m trong hÖ thèng triÕt häc

Can-t¬, chøng minh r»ng vËt tù nã lµ mét thùc t¹i kh¸ch quan, lµ

240 V.I. Lª-nin

hoµn toµn cã thÓ nhËn thøc ®

−îc, lµ ë thÕ giíi bªn nµy, r»ng kh«ng

cã sù kh¸c nhau vÒ nguyªn t¾c gi÷a vËt tù nã vµ hiÖn t

−îng,

r»ng vËt tù nã chuyÓn hãa thµnh hiÖn t

−îng qua mçi b

−íc ph¸t

triÓn cña ý thøc c¸ thÓ cña con ng

−êi vµ cña ý thøc tËp thÓ cña

nh©n lo¹i. Hä kªu lªn: H·y cøu chóng t«i víi! Nh

− thÕ lµ trén

lÉn mét c¸ch bÊt chÝnh chñ nghÜa duy vËt víi häc thuyÕt Can-t¬!

Khi t«i ®äc nh÷ng lêi qu¶ quyÕt cña ph¸i Ma-kh¬ ë n

−íc ta

nãi r»ng hä phª ph¸n Can-t¬ mét c¸ch triÖt ®Ó h¬n vµ c

−¬ng

quyÕt h¬n bÊt kú ng

−êi duy vËt giµ cçi nµo, t«i lu«n lu«n cã

c¶m t

−ëng nh

− lµ Pu-ri-skª-vÝch ®· len lái vµo gi÷a chóng ta vµ

kªu to lªn: t«i ®· c«ng kÝch ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn 70, víi mét

tinh thÇn triÖt ®Ó vµ c

−¬ng quyÕt h¬n c¸c ngµi nhiÒu, c¸c ngµi

m¸c-xÝt ¹! §óng thÕ, «ng Pu-ri-skª-vÝch ¹, nh÷ng ng

−êi triÖt

®Ó vÒ chÝnh trÞ cã thÓ c«ng kÝch ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn vµ sÏ

lu«n lu«n c«ng kÝch hä theo nh÷ng quan ®iÓm hoµn toµn ng

−îc

nhau; nh

−ng dÇu sao, còng chí nªn quªn r»ng ngµi ®· c«ng

kÝch ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn v× hä ®· qu¸ d©n chñ, cßn chóng

t«i c«ng kÝch hä v× hä ch−a ®ñ d©n chñ. Ph¸i Ma-kh¬ chØ trÝch

Can-t¬ v× Can-t¬ qu¸ duy vËt, cßn chóng t«i chØ trÝch Can-t¬ v×

Can-t¬ ch

−a ®ñ duy vËt. Ph¸i Ma-kh¬ phª ph¸n Can-t¬ tõ phÝa

h÷u, cßn chóng t«i phª ph¸n tõ phÝa t¶.

Trong lÞch sö triÕt häc cæ ®iÓn §øc, Sun-txª, m«n ®å cña Hi￾um, vµ nhµ duy t©m chñ quan PhÝch-tª, ®Òu lµ nh÷ng kiÓu mÉu

vÒ lo¹i phª ph¸n thø nhÊt. Nh

− chóng ta ®· thÊy, hä cè g¾ng

lo¹i trõ nh÷ng yÕu tè "thùc t¹i" trong häc thuyÕt Can-t¬. Còng nh

−

Sun-txª vµ PhÝch-tª ®· phª ph¸n b¶n th©n Can-t¬, nh÷ng ng

−êi

kinh nghiÖm phª ph¸n theo xu h

−íng Hi-um vµ nh÷ng ng

−êi

theo chñ nghÜa duy t©m chñ quan theo tr

−êng ph¸i néi t¹i còng

®· phª ph¸n nh÷ng ng

−êi §øc theo thuyÕt Can-t¬ míi ë vµo

nöa cuèi thÕ kû XIX. Ng

−êi ta ®· thÊy xuÊt hiÖn trë l¹i còng c¸i

®

−êng lèi Hi-um - BÐc-cli Êy d

−íi bé ¸o danh tõ ®«i chót ®æi míi.

Ma-kh¬ vµ A-vª-na-ri-ót chØ trÝch Can-t¬, kh«ng ph¶i v× Can-t¬

®· xÐt vËt tù nã mét c¸ch kh«ng ®ñ thùc t¹i, kh«ng ®ñ duy vËt,

mµ v× Can-t¬ ®· thõa nhËn sù tån t¹i cña vËt tù nã; kh«ng ph¶i v×

Nh÷ng nhµ triÕt häc duy t©m 241

Can-t¬ ®· kh«ng chÞu rót tõ hiÖn thùc kh¸ch quan ra tÝnh nh©n

qu¶ vµ tÝnh tÊt yÕu cña giíi tù nhiªn, mµ v× Can-t¬, nãi chung,

®· thõa nhËn bÊt kú tÝnh nh©n qu¶ vµ tÝnh tÊt yÕu nµo (cã lÏ chØ

trõ tÝnh nh©n qu¶ vµ tÝnh tÊt yÕu thuÇn tuý "l«-gÝch". Nh÷ng

ng

−êi néi t¹i ®· vµo hïa víi nh÷ng ng

−êi kinh nghiÖm phª

ph¸n vµ còng ®· xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña Hi-um vµ cña BÐc- cli ®Ó phª ph¸n Can-t¬. Ch¼ng h¹n nh

− L¬-cle, th× n¨m 1879,

ngay trong t¸c phÈm «ng ta ngîi khen Ma-kh¬ lµ mét nhµ triÕt

häc xuÊt s¾c, «ng ta còng ®· chØ trÝch Can-t¬ vÒ "tÝnh kh«ng

triÖt ®Ó vµ sù ®ång lâa (Connivenz) víi thuyÕt thùc t¹i", biÓu

hiÖn trong kh¸i niÖm "vËt tù nã", "c¸i cÆn b· (Residuum) h÷u

danh v« thùc" Êy "cña thuyÕt thùc t¹i tÇm th

−êng" ("Der Real.

der mod. Nat. etc.", S. 91)). "§Ó cho m¹nh h¬n", L¬-cle gäi chñ

nghÜa duy vËt lµ "thuyÕt thùc t¹i tÇm th

−êng". ¤ng ta viÕt:

"Theo ý chóng t«i, tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh lý luËn cña

Can-t¬ h

−íng theo realismus vulgaris2) ®Òu ph¶i lo¹i bá ®i, v×

®øng trªn quan ®iÓm duy t©m, ®ã lµ nh÷ng c¸i kh«ng triÖt ®Ó

vµ nh÷ng s¶n phÈm lai c¨ng (zwitterhaft)" (41). "Nh÷ng ®iÒu

kh«ng triÖt ®Ó vµ m©u thuÉn" cña thuyÕt Can-t¬ ®Òu n¶y sinh ra

"tõ sù trén lÉn (Verquikkung) chñ nghÜa phª ph¸n duy t©m víi

nh÷ng cÆn b· cña thuyÕt thùc t¹i gi¸o ®iÒu mµ ng

−êi ta ch

−a

kh¾c phôc ®

−îc" (170). ThuyÕt thùc t¹i gi¸o ®iÒu mµ L¬-cle nãi

ë ®©y, chÝnh lµ chñ nghÜa duy vËt.

Mét nhµ néi t¹i kh¸c, Gi«-han-nÐt Rem-kª, ®· tr¸ch cø Can￾t¬ v× víi vËt tù nã, Can t¬ ®· dùng hµng rµo thùc t¹i chñ nghÜa,

ng¨n c¸ch m×nh víi BÐc-cli (Johannes Rehmke. "Die Welt als

Wahrnehmung und Begriff", Brl. 1880, S. 93)). "VÒ thùc chÊt,

_________________________________________________________________________________

1) - "Der Realismus der modernen Naturwissenschaft im Lichte der von

Berkeley und Kant angebahnten Erkenntniskritik", S. 9 ("ThuyÕt thùc t¹i

cña khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i d

−íi ¸nh s¸ng cña sù phª ph¸n cña BÐc-cli

vµ Can-t¬ vÒ nhËn thøc", tr. 9).

2) - thuyÕt thùc t¹i tÇm th

−êng.

3) - Gi«-han-nÐt Rem-kª. "ThÕ giíi lµ tri gi¸c vµ kh¸i niÖm", BÐc-lin,

1880, tr. 9.