Toàn tập V.I.Lê - Nin 18

V. I. LÊ – NIN

TOÀN TẬP

18

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA

HÀ NỘI - 2005

V« s¶n tÊt c¶ c¸c n−íc, ®oµn kÕt l¹i!

V. I. Lª-nin

Toµn tËp

18

V. I. Lª-nin

Toµn tËp

TËp

18

Chñ nghÜa duy vËt

vµ

chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

Hµ Néi - 2005

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch

cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi

Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1980

10102

– 070

Л _____________________ 791

– 80 0101020000

014 (01)

– 80

C

Lêi nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c - Lª-nin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh

lµ nÒn t¶ng t

− t

−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã

tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; lµ b

−íc ph¸t

triÓn vÒ nhËn thøc vµ t

− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng

cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n

−íc theo con ®

−êng

x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n

−íc

mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch

lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc

nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cña chñ

nghÜa M¸c - Lª-nin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang

®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n

−íc

trong giai ®o¹n hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ

vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t

− t

−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ

nghÜa M¸c - Lª-nin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi

chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o

b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c

nhµ khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c

tr

−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla-

®i-mia I-lÝch Lª-nin (22-4-1870 – 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n

ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V.I.Lª-nin - Toµn tËp

gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V.I.Lª-nin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®

−îc

xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña bé V.I.Lª-nin - Toµn tËp,

tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ

xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70 - 80

thÕ kû XX.

* *

*

TËp 18 cña Bé s¸ch V.I.Lª-nin - Toµn tËp gåm t¸c phÈm

"Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" vµ

"M

−êi c©u hái ®Æt ra cho b¸o c¸o viªn" ®

−îc V.I.Lª-nin viÕt

trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng Hai - th¸ng M

−êi 1908. Néi

dung chÝnh cña t¸c phÈm nµy ®

−îc ph©n tÝch kh¸ toµn diÖn

trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn Nghiªn cøu chñ

nghÜa M¸c - Lª-nin (Liªn X«), viÕt cho lÇn xuÊt b¶n b»ng

tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ c¸c B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t

−¬ng

øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®

−îc tr×nh bµy

hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých,

gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm,

gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t

− t

−ëng cña V.I.Lª-nin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V.I.Lª-nin; Chó

thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa

M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung

−¬ng §¶ng

céng s¶n Liªn X« (tr

−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ

Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 3 n¨m 2005

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia

VII

lêi tùa

TËp 18 trong V. I. Lª-nin Toµn tËp gåm t¸c phÈm "Chñ nghÜa

duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" viÕt trong kho¶ng

thêi gian th¸ng Hai - th¸ng M

−êi 1908 vµ ®

−îc in thµnh s¸ch

riªng vµo th¸ng N¨m 1909, vµ ngoµi ra cßn gåm c¶ "M

−êi c©u

hái ®Æt ra cho b¸o c¸o viªn"; ®ã lµ nh÷ng c©u hái næi tiÕng ®·

®

−îc I. Ph. §u-br«-vin-xki dïng lµm ®Ò c

−¬ng cho bµi ph¸t biÓu -

theo sù uû nhiÖm cña V. I. Lª-nin - chèng c¸c quan ®iÓm Ma-kh¬

cña B«-g®a-nèp vµ cña nh÷ng m«n ®å cña B«-g®a-nèp trong

buæi thuyÕt tr×nh tiÕn hµnh t¹i Gi¬-ne-v¬ håi th¸ng N¨m 1908.

"Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" lµ

t¸c phÈm triÕt häc chñ yÕu cña V. I. Lª-nin.

ý nghÜa lÞch sö cña

t¸c phÈm nµy lµ ë chç nã ®· tiÕp tôc ph¸t triÓn triÕt häc m¸c-xÝt,

®· gi¶i ®¸p c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc lóc ®ã ®ang ®

−îc ®Æt ra

tr

−íc ®¶ng, ®· kh¸i qu¸t trªn ph

−¬ng diÖn triÕt häc nh÷ng

thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc tù nhiªn. Trong t¸c phÈm nµy

Lª-nin ®· phª ph¸n toµn diÖn triÕt häc duy t©m t

− s¶n ph¶n

®éng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong triÕt häc. T¸c phÈm "Chñ nghÜa

duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" lµ kiÓu mÉu vÒ

tÝnh ®¶ng b«n-sª-vÝch trong cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng kÎ

thï cña chñ nghÜa M¸c; tÝnh ®¶ng Êy ®· kÕt hîp mét c¸ch h÷u

c¬ tinh thÇn c¸ch m¹ng nång nhiÖt víi tÝnh khoa häc s©u s¾c.

Ph¸t triÓn mét c¸ch s¸ng t¹o häc thuyÕt cña C. M¸c vµ

Ph. ¡ng-ghen, V. I. Lª-nin ®· nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn, phï

VIII Lêi tùa

hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, tÊt c¶ nh÷ng bé phËn cÊu

thµnh cña chñ nghÜa M¸c, trong ®ã cã chñ nghÜa duy vËt biÖn

chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Mçi t¸c phÈm cña Lª-nin,

ngay c¶ tr

−êng hîp t¸c phÈm Êy kh«ng bµn chuyªn vÒ nh÷ng vÊn

®Ò triÕt häc, ®Òu lµ mÉu mùc vÒ sù ¸p dông phÐp biÖn chøng

duy vËt - víi tÝnh c¸ch lµ mét häc thuyÕt s©u s¾c nhÊt vµ toµn

diÖn nhÊt vÒ sù ph¸t triÓn - vµo viÖc ph©n tÝch bèi c¶nh lÞch sö,

c¸c hiÖn t

−îng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña ®êi sèng x· héi.

Ph. ¡ng-ghen nªu lªn r»ng cø sau mçi ph¸t minh ®¸nh dÊu

thêi ®¹i, ngay c¶ lµ mét ph¸t minh trong lÜnh vùc lÞch sö tù

nhiªn, th× chñ nghÜa duy vËt ®Òu kh«ng tr¸nh khái ph¶i thay ®æi h×nh d¹ng cña m×nh (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. TuyÓn

tËp gåm hai tËp, tiÕng Nga, t. II, 1955, tr. 353 - 354). Trong

nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö ®· thay ®æi, khi mµ chñ nghÜa t

− b¶n ®·

b

−íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Õ quèc chñ nghÜa cña nã, khi mµ

mét cuéc c¸ch m¹ng ®· b¾t ®Çu diÔn ra trong khoa häc tù

nhiªn, chÝnh V. I. Lª-nin ®· ®em l¹i mét h×nh d¹ng míi cho chñ

nghÜa duy vËt triÕt häc. Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa

kinh nghiÖm phª ph¸n" cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt to lín trong

viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng; ®©y lµ mét t¸c phÈm kinh ®iÓn cña giai ®o¹n lª-nin-nÝt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t

− t

−ëng triÕt häc m¸c-xÝt.

Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª

ph¸n" ®

−îc Lª-nin viÕt vµo mét thêi kú cña lÞch sö n

−íc Nga

khi mµ chÝnh phñ chuyªn chÕ Nga hoµng, sau khi ®µn ¸p cuéc

c¸ch m¹ng 1905 - 1907, ®· thiÕt lËp ë trong n

−íc mét chÕ ®é

khñng bè tµn b¹o cña c¶nh s¸t, khi mµ thÕ lùc ph¶n ®éng ®· ngù

trÞ trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi. "Cã t×nh tr¹ng tho¸i

chÝ, mÊt tinh thÇn, ph©n liÖt, ch¹y dµi, tõ bá lËp tr

−êng, nãi chuyÖn

d©m b«n chø kh«ng ph¶i chÝnh trÞ n÷a. Xu h

−íng ngµy cµng ng¶

vÒ triÕt häc duy t©m; chñ nghÜa thÇn bÝ ®

−îc dïng ®Ó che ®Ëy tinh

thÇn ph¶n c¸ch m¹ng", - ®ã lµ lêi nhËn ®Þnh cña V. I. Lª-nin vÒ

t×nh h×nh trong n

−íc sau khi cuéc c¸ch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt

thÊt b¹i (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va,

Lêi tùa IX

t.41, tr. 11 - 12). Sù biÖn hé vÒ ph

−¬ng diÖn t− t−ëng cho thÕ lùc

ph¶n c¸ch m¹ng, sù phôc håi t− t−ëng thÇn bÝ t«n gi¸o, ®Òu ®· in

dÊu Ên trong khoa häc, v¨n häc, nghÖ thuËt. ChiÕm ®Þa vÞ thèng

trÞ trong triÕt häc lµ nh÷ng h×nh thøc chñ nghÜa duy t©m ph¶n

®éng nhÊt, chóng phñ nhËn tÝnh quy luËt trong qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn cña tù nhiªn vµ cña x· héi, vµ phñ nhËn kh¶ n¨ng nhËn

thøc tù nhiªn vµ x· héi. Trong giíi t− s¶n, ®Æc biÖt lµ trong giíi

trÝ thøc, ng

−êi ta thÊy lan truyÒn réng r·i "thuyÕt t×m thÇn", mét

trµo l

−u triÕt häc - t«n gi¸o ph¶n ®éng, nh÷ng ®¹i biÓu cña trµo

l−u Êy ®· kh¼ng ®Þnh r»ng nh©n d©n Nga "®· mÊt chóa" vµ

nhiÖm vô lµ ph¶i "t×m l¹i" chóa. Trong v¨n häc vµ nghÖ thuËt

ng

−êi ta t¸n d

−¬ng sù sïng b¸i chñ nghÜa c¸ nh©n, t− t−ëng phi

chÝnh trÞ, "nghÖ thuËt thuÇn tuý", tõ bá nh÷ng truyÒn thèng d©n

chñ - c¸ch m¹ng cña t− t−ëng x· héi Nga. C¸c thÕ lùc ph¶n c¸ch

m¹ng ®· lµm tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ lµm ®

−îc ®Ó b«i nhä giai cÊp

c«ng nh©n vµ ®¶ng cña nã, ph¸ bá nh÷ng nguyªn lý cña chñ

nghÜa M¸c. Trong t×nh h×nh ®ã, viÖc b¶o vÖ triÕt häc m¸c-xÝt trë

thµnh mét nhiÖm vô hÕt søc quan träng vµ cÊp b¸ch.

V. I. Lª-nin nªu lªn r»ng víi néi dung t

− t

−ëng phong phó

vµ ®a d¹ng cña chñ nghÜa M¸c, vµo nh÷ng thêi kú lÞch sö kh¸c

nhau, lóc th× khÝa c¹nh nµy, lóc th× khÝa c¹nh kh¸c ®

−îc ®Ò lªn

hµng ®Çu. NÕu nh

− vµo ®ªm tr

−íc cña cuéc c¸ch m¹ng 1905 -

1907, ®iÒu cã ý nghÜa c¬ b¶n lµ viÖc ¸p dông häc thuyÕt kinh tÕ

cña M¸c vµo thùc tÕ n

−íc Nga, cßn trong thêi kú c¸ch m¹ng,

®iÒu cã ý nghÜa c¬ b¶n l¹i lµ nh÷ng vÊn ®Ò s¸ch l

−îc, th× sau c¸ch

m¹ng vÊn ®Ò ®

−îc ®Ò lªn hµng ®Çu lµ triÕt häc m¸c-xÝt. Lª-nin

viÕt: "Thêi kú ph¶n ®éng vÒ x· héi vµ chÝnh trÞ, thêi kú "nghiÒn

ngÉm" nh÷ng bµi häc phong phó cña c¸ch m¹ng kh«ng ph¶i

ngÉu nhiªn lµ mét thêi kú mµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n, trong

®ã cã c¶ nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc, ®èi víi bÊt cø mét trµo l

−u sinh ®éng

nµo còng ®Òu ®

−îc ®Èy lªn mét trong nh÷ng vÞ trÝ hµng ®Çu"

(Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.20, tr. 128). Còng nh

− vµo

®ªm tr

−íc cña cuéc c¸ch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, Lª-nin ®· b¸c

bá nh÷ng lý luËn d©n tuý - tù do chñ nghÜa vµ ¸p dông häc thuyÕt

X Lêi tùa

kinh tÕ cña M¸c vµo ®iÒu kiÖn n

−íc Nga, cßn trong nh÷ng n¨m

c¸ch m¹ng, Lª-nin ®· ®em s¸ch l

−îc b«n-sª-vÝch duy nhÊt ®óng

®¾n ®èi lËp l¹i chñ nghÜa c¬ héi cña ph¸i men-sª-vÝch, - vµo

nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, Lª-nin ®· ®¸nh b¹i

viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c, ®· hoµn

thiÖn mét c¸ch toµn diÖn triÕt häc m¸c-xÝt, ®· chØ ra r»ng chØ cã

triÕt häc m¸c-xÝt míi cã thÓ lµ c¬ së lý luËn cho ho¹t ®éng cña

®¶ng v« s¶n, cho chiÕn l

−îc vµ s¸ch l

−îc cña ®¶ng v« s¶n, cho

®

−êng lèi chÝnh trÞ cña ®¶ng ®ã.

ThÕ lùc ph¶n ®éng hoµnh hµnh ë Nga håi ®ã kh«ng ph¶i lµ

hiÖn t

−îng "thuÇn tuý Nga". Trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc,

giai cÊp t

− s¶n ë tÊt c¶ c¸c n

−íc ®· quay mét tr¨m t¸m m

−¬i ®é,

nh

− Lª-nin viÕt, tõ d©n chñ sang "ph¶n ®éng vÒ mäi mÆt" -

trong kinh tÕ, chÝnh trÞ, t

− t

−ëng. Vµo cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ

kû XX, ë ch©u ¢u ng

−êi ta thÊy lan trµn c¸i gäi lµ triÕt häc "kinh

nghiÖm phª ph¸n" - chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n, hay lµ

chñ nghÜa Ma-kh¬. XuÊt hiÖn nh

− mét biÕn d¹ng cña chñ nghÜa

thùc chøng, triÕt häc nµy cã tham väng ®ãng vai trß triÕt häc

"duy nhÊt khoa häc" d

−êng nh

− ®· kh¾c phôc ®

−îc nh÷ng sù phiÕn

diÖn cña chñ nghÜa duy vËt còng nh

− cña chñ nghÜa duy t©m,

mÆc dï thùc ra c¸i vÎ ngoµi Êy ®· che giÊu thùc chÊt duy t©m -

chñ quan ph¶n ®éng. Mét sè häc gi¶ cã tªn tuæi (H. Poanh-ca-rª,

A. Anh-stanh vµ nh÷ng nh©n vËt kh¸c) ®· r¬i vµo ¶nh h

−ëng

cña chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n. Mét sè ng

−êi d©n chñ -

x· héi tù x

−ng lµ "häc trß cña M¸c" ®· coi chñ nghÜa Ma-kh¬ lµ

"®Ønh tét cïng cña khoa häc" cã sø mÖnh "thay thÕ" triÕt häc duy

vËt biÖn chøng cña chñ nghÜa M¸c; viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬

®Ó xÐt l¹i c¸c nguyªn lý triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c lµ mét biÓu

hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ. C.Cau-xky, mét trong nh÷ng thñ

lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, ®· cho r»ng cã thÓ "bæ

sung" chñ nghÜa M¸c b»ng nhËn thøc luËn cña Ma-kh¬; Ph.

¸t-l¬,

mét nh©n vËt d©n chñ - x· héi

¸o, còng ®øng trªn quan ®iÓm

®ã. Trong th

− göi A.M.Goãc-ki ngµy 31 th¸ng Giªng (13 th¸ng Hai)

1908, Lª-nin ®· chØ râ mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ

Lêi tùa XI

nghÜa duy t©m triÕt häc: "Chñ nghÜa duy vËt, víi tÝnh c¸ch lµ

triÕt häc, ®ang bÞ bän hä h¾t hñi kh¾p n¬i. Tê "Neue Zeit", mét

c¬ quan v÷ng vµng nhÊt vµ hiÓu biÕt nhÊt, thê ¬ víi triÕt häc,

kh«ng khi nµo tÝch cùc ñng hé chñ nghÜa duy vËt triÕt häc c¶,

thÕ mµ thêi gian gÇn ®©y ®· kh«ng chót e dÌ ®¨ng bµi cña

nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n... TÊt c¶ c¸c

trµo l

−u tiÓu t

− s¶n trong phong trµo d©n chñ - x· héi ®Òu chñ

yÕu ®Êu tranh chèng chñ nghÜa duy vËt triÕt häc vµ ng¶ theo

Can-t¬, theo ph¸i Can-t¬ míi, theo triÕt häc phª ph¸n" (Toµn

tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t.47, tr. 137 - 138).

ë Nga, ngoµi nh÷ng kÎ thï c«ng khai chèng giai cÊp v« s¶n

vµ ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n (V. V. Lª-xª-vÝch, V. M. TsÐc-nèp,

v.v.), cßn cã mét nhãm trÝ thøc d©n chñ -x· héi ®· tuyªn truyÒn

chñ nghÜa Ma-kh¬, nhãm nµy gåm c¶ nh÷ng phÇn tö men-sª￾vÝch nh

− N. Va-len-ti-nèp, P. X. I-u-skª-vÝch, v.v. lÉn nh÷ng

ng

−êi theo ph¸i b«n-sª-vÝch nh

− A. B«-g®a-nèp, V. Ba-da-rèp,

A. V. Lu-na-ts¸c-xki, v.v., nh÷ng ng

−êi ®· dïng chñ nghÜa Ma￾kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. §ång thêi B«-g®a￾nèp vµ nh÷ng ng

−êi cïng t

− t

−ëng víi «ng ta ch¼ng nh÷ng xÐt

l¹i nh÷ng nguyªn lý triÕt häc, mµ cßn xÐt l¹i c¶ nh÷ng nguyªn

t¾c s¸ch l

−îc cña ®¶ng v« s¶n, b¶o vÖ s¸ch l

−îc bÌ ph¸i cña

"chñ nghÜa triÖu håi", kh«ng chÞu sö dông nh÷ng kh¶ n¨ng hîp

ph¸p trong ®Êu tranh chÝnh trÞ. Trong hoµn c¶nh cã t×nh tr¹ng tung

t¸n t

− t

−ëng vµo nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ th×

viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c - nh»m

ph¸ ho¹i nh÷ng c¬ së lý luËn cña ®¶ng, t−íc vò khÝ giai cÊp v« s¶n

vÒ mÆt t

− t

−ëng - lµ mét nguy c¬ nghiªm träng vµ nguy c¬ nµy

cµng thªm nghiªm träng khi nh÷ng phÇn tö theo chñ nghÜa Ma-kh¬,

®Æc biÖt lµ A. V. Lu-na-ts¸c-xki, m

−u toan biÕn chñ nghÜa x· héi

thµnh mét d¹ng t«n gi¸o míi (c¸i gäi lµ "thuyÕt t¹o thÇn"), hä cho

r»ng nÕu mang h×nh thøc t«n gi¸o th× chñ nghÜa x· héi sÏ "gÇn

gòi h¬n vµ dÔ hiÓu h¬n" ®èi víi nh©n d©n Nga. §iÒu cÇn thiÕt

lóc ®ã lµ ph¶i chØ râ thùc chÊt ph¶n ®éng cña chñ nghÜa Ma-kh¬,

b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c, gi¶i thÝch c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chñ nghÜa

XII Lêi tùa

duy vËt biÖn chøng, gi¶i thÝch theo quan ®iÓm chñ nghÜa duy

vËt biÖn chøng nh÷ng ph¸t minh míi cña khoa häc tù nhiªn.

V. I. Lª-nin ®· hoµn thµnh ®

−îc nh÷ng nhiÖm vô Êy trong cuèn

"Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n".

Lª-nin thÊy cÇn ph¶i xuÊt b¶n thËt sím cuèn "Chñ nghÜa

duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n". Ng

−êi viÕt:

"...C¸i... quan träng lµ cuèn s¸ch ra ®

−îc sím. Em mong s¸ch chãng xuÊt b¶n ch¼ng nh÷ng v× ®©y lµ mét nghÜa vô v¨n häc

mµ cßn lµ mét nghÜa vô chÝnh trÞ thËt sù n÷a" (Toµn tËp, tiÕng

ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.55, tr. 357). Së dÜ Lª￾nin thóc nhanh viÖc xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy lµ v× vµo th¸ng S¸u

1909 sÏ cã cuéc héi nghÞ cña ban biªn tËp më réng cña b¸o

"Ng

−êi v« s¶n" (®©y thùc tÕ lµ Trung t©m b«n-sª-vÝch), t¹i héi

nghÞ Êy nhÊt ®Þnh ph¶i diÔn ra mét cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt

chèng B«-g®a-nèp vµ nh÷ng ng

−êi t¸n thµnh B«-g®a-nèp.

G. V. Plª-kha-nèp còng ®· lªn tiÕng chèng l¹i viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c vµ hµnh ®éng nµy ®·

®

−îc Lª-nin hoan nghªnh. Song sù phª ph¸n cña Plª-kha-nèp

®èi víi chñ nghÜa Ma-kh¬ mang tÝnh chÊt h¹n chÕ; c¸c t¸c phÈm cña Plª-kha-nèp ®· bá qua kh«ng nãi ®Õn mèi liªn hÖ

gi÷a chñ nghÜa Ma-kh¬ víi sù khñng ho¶ng cña khoa häc tù

nhiªn vµ ®· m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm trong khi tr×nh bµy chñ

nghÜa duy vËt biÖn chøng. H¬n thÕ n÷a, do xuÊt ph¸t tõ nh÷ng

quan ®iÓm men-sª-vÝch bÌ ph¸i cña m×nh, Plª-kha-nèp ®· toan

tÝnh t×m kiÕm mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa Ma-kh¬ vµ chñ nghÜa

b«n-sª-vÝch, do vËy ®· lµm h¹i rÊt nhiÒu cho sù nghiÖp b¶o vÖ

lý luËn m¸c-xÝt chèng l¹i chñ nghÜa xÐt l¹i. Trong lÜnh vùc triÕt

häc m¸c-xÝt, bän xÐt l¹i ®· bÞ ®Ëp tan nhê cuéc ®Êu tranh triÖt

®Ó cña nh÷ng ng

−êi b«n-sª-vÝch ®øng ®Çu lµ V. I. Lª-nin.

Trong cuéc ®Êu tranh Êy cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ

nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh.

Cuéc ®Êu tranh nµy cã mét ý nghÜa quèc tÕ to lín, nã ®· ®Ëp tan nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh cña c¸c thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña

Quèc tÕ II nãi r»ng triÕt häc tuång nh

− kh«ng liªn quan ®Õn

chÝnh trÞ, r»ng nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc cña tõng ®¶ng viªn

Lêi tùa XIII

lµ viÖc riªng cña ®¶ng viªn Êy, r»ng ng

−êi ta cã thÓ lµ mét

ng

−êi m¸c-xÝt mµ kh«ng ph¶i lµ nhµ duy vËt biÖn chøng

trong triÕt häc.

Kh¸c víi thêi ®¹i cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen, thêi ®¹i mµ

trong ®ã nhiÖm vô hµng ®Çu lµ ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ quan ®iÓm

duy vËt lÞch sö vµ phÐp biÖn chøng duy vËt, ë thêi kú cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa duy

vËt triÕt häc m¸c-xÝt còng nh

− b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn lý luËn duy

vËt biÖn chøng vÒ nhËn thøc, l¹i cã mét ý nghÜa quyÕt ®Þnh

trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa duy t©m triÕt häc.

Nh÷ng nhµ triÕt häc t

− s¶n cè g¾ng chøng minh, vÒ mÆt lý luËn,

r»ng kh«ng cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thùc t¹i kh¸ch quan, hä kh¼ng ®Þnh r»ng kh¸i niÖm vËt chÊt "®· lçi thêi", vµ hä quy

nhiÖm vô cña khoa häc lµ "ph©n tÝch c¸c c¶m gi¸c", v.v.. Ph¸i

Ma-kh¬ m

−u toan lÊy nh÷ng ph¸t minh míi nhÊt cña khoa häc tù nhiªn ®Ó cñng cè thø triÕt häc duy t©m thï ®Þch víi khoa

häc, coi triÕt häc Êy lµ ®Ønh tét cïng cña khoa häc. V. I. Lª-nin

®· chøng minh tÝnh chÊt v« c¨n cø cña nh÷ng toan tÝnh Êy,

nh÷ng toan tÝnh mµ vÒ thùc chÊt cã ý nghÜa lµ lµm sèng l¹i nh÷ng quan ®iÓm duy t©m chñ quan cña BÐc-cli vµ Hi-um.

Lª-nin v¹ch râ nh÷ng gèc rÔ x· héi vµ giai cÊp cña chñ nghÜa

Ma-kh¬, chØ râ r»ng chñ nghÜa Ma-kh¬ phôc vô lîi Ých cña giai

cÊp t− s¶n trong cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp Êy chèng giai cÊp v«

s¶n, chèng thÕ giíi quan cña giai cÊp v« s¶n - chñ nghÜa duy vËt biÖn

chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. §ång thêi Lª-nin ®· v¹ch trÇn

hoµn toµn tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ ®Ó xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c, v¹ch râ thùc chÊt duy t©m, ph¶n m¸c￾xÝt cña "chñ nghÜa kinh nghiÖm nhÊt nguyªn" cña B«-g®a-nèp,

"chñ nghÜa kinh nghiÖm t

−îng tr

−ng" cña I-u-skª-vÝch, vµ v.v..

Th«ng qua cuéc ®Êu tranh chèng triÕt häc duy t©m ph¶n ®éng,

V. I. Lª-nin ®· b¶o vÖ chñ nghÜa duy vËt triÕt häc m¸c-xÝt. Ph¸t

triÓn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt m¸c-xÝt,

Lª-nin ®· ®

−a ra mét ®Þnh nghÜa kinh ®iÓn vÒ vËt chÊt ®Ó tæng

kÕt toµn bé lÞch sö cuéc ®Êu tranh cña chñ nghÜa duy vËt chèng

chñ nghÜa duy t©m vµ chèng thuyÕt siªu h×nh, còng nh

− tæng kÕt

XIV Lêi tùa

nh÷ng ph¸t minh míi cña khoa häc tù nhiªn. Lª-nin viÕt: "VËt

chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan

®

−îc ®em l¹i cho con ng

−êi trong c¶m gi¸c, ®

−îc c¶m gi¸c cña

chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh, vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc

vµo c¶m gi¸c" (xem tËp nµy, tr. 151). Lª-nin xem xÐt vËt chÊt

trong mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt víi vËn ®éng, nhÊn m¹nh r»ng

thùc t¹i kh¸ch quan chÝnh lµ vËt chÊt ®ang vËn ®éng. §Þnh

nghÜa cña Lª-nin vÒ vËt chÊt ®ãng mét vai trß quan träng trong

cuéc ®Êu tranh chèng triÕt häc duy t©m hiÖn ®¹i, thø triÕt häc

mµ c¸c ®¹i biÓu cña nã ®· xuyªn t¹c c¸c thµnh tùu cña khoa häc

tù nhiªn, ®ång thêi t×m c¸ch chøng minh "tÝnh chÊt tinh thÇn"

cña tån t¹i, chøng minh c¸i kh¶ n¨ng vËt chÊt tiªu tan vµ biÕn

thµnh n¨ng l

−îng, thø n¨ng l

−îng mµ bän chóng coi lµ mét

"thùc chÊt phi vËt chÊt" nµo ®ã, vµ v.v..

Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª

ph¸n" ®· ph¸t triÓn h¬n n÷a c¸ch diÔn ®¹t cña Ph. ¡ng-ghen vÒ

vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc - vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý

thøc. Khi nªu lªn tÝnh cã tr

−íc cña vËt chÊt ®èi víi ý thøc, Lª￾nin nhÊn m¹nh r»ng sù ®èi lËp tuyÖt ®èi gi÷a vËt chÊt, tån t¹i

vµ ý thøc, t

− duy chØ ë trong ph¹m vi nh÷ng giíi h¹n cña "vÊn

®Ò nhËn thøc luËn c¬ b¶n"; r»ng "ngoµi giíi h¹n ®ã, th× kh«ng

cßn nghi ngê g× n÷a r»ng sù ®èi lËp ®ã lµ t

−¬ng ®èi" (tr. 173).

C«ng lao vÜ ®¹i cña Lª-nin lµ ë chç: trong cuéc ®Êu tranh chèng

chñ nghÜa duy t©m chñ quan vµ thuyÕt bÊt kh¶ tri, Ng

−êi ®· ph¸t

triÓn toµn diÖn häc thuyÕt m¸c-xÝt vÒ tÝnh chÊt cã thÓ nhËn thøc

®

−îc cña thÕ giíi, lý luËn vÒ ph¶n ¸nh. Lª-nin ®· b¶o vÖ quan

niÖm duy vËt vÒ c¸i t©m lý, vÒ ý thøc víi tÝnh c¸ch lµ s¶n phÈm

cao nhÊt cña vËt chÊt, víi tÝnh c¸ch lµ chøc n¨ng cña ãc con ng

−êi.

Ng

−êi nhÊn m¹nh r»ng t

− duy, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi

bªn ngoµi. Ng

−êi ®· ®Þnh nghÜa mét c¸ch xuÊt s¾c c¶m gi¸c lµ

h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan, ®· phª ph¸n thuyÕt

t−îng tr

−ng hay thuyÕt t−îng h×nh - mét thø lý luËn bÊt kh¶ tri -

cho r»ng c¶m gi¸c chØ lµ nh÷ng ký hiÖu

−íc lÖ chø kh«ng ph¶i

lµ h×nh ¶nh cña nh÷ng vËt cã thùc. Ngay c¶ trong thêi ®¹i chóng

Lêi tùa XV

ta, thuyÕt nµy vÉn ®

−îc c¸c ®¹i biÓu cña nh÷ng xu h

−íng triÕt

häc t

− s¶n hiÖn ®¹i tuyªn truyÒn, cho nªn sù phª ph¸n cña Lª￾nin ®èi víi c¸c thuyÕt Êy vÉn cã mét ý nghÜa nãng hæi.

Lª-nin v¹ch râ qu¸ tr×nh phøc t¹p vµ biÖn chøng cña nhËn

thøc, chØ cho ta thÊy r»ng phÐp biÖn chøng chÝnh lµ lý luËn nhËn

thøc cña chñ nghÜa M¸c. Toµn bé qu¸ tr×nh nghÞ luËn cña Lª-nin

vÒ thùc chÊt cña lý luËn nhËn thøc m¸c-xÝt trong cuèn "Chñ

nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" ®· dÉn ®Õn

luËn ®iÓm hÕt søc quan träng Êy, mµ vÒ sau, vµo nh÷ng n¨m

1914 - 1915, Lª-nin ®· tr×nh bµy trong t¸c phÈm "C¸c M¸c" vµ trong

t¸c phÈm "Bót ký triÕt häc". Ng

−êi viÕt: "Trong lý luËn nhËn thøc,

còng nh

− trong tÊt c¶ nh÷ng lÜnh vùc kh¸c cña khoa häc, cÇn suy

luËn mét c¸ch biÖn chøng, nghÜa lµ ®õng gi¶ ®Þnh r»ng nhËn

thøc cña chóng ta lµ bÊt di bÊt dÞch vµ cã s½n, mµ ph¶i ph©n tÝch

xem sù hiÓu biÕt n¶y sinh ra tõ sù kh«ng hiÓu biÕt nh

− thÕ nµo,

sù hiÓu biÕt kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng chÝnh x¸c trë thµnh ®Çy ®ñ

h¬n vµ chÝnh x¸c h¬n nh

− thÕ nµo" (tr. 117). Sù ph©n tÝch lý luËn

vÒ ch©n lý ®

−îc tr×nh bµy trong t¸c phÈm "Chñ nghÜa duy vËt vµ

chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", lµ mét vÝ dô tuyÖt vêi vÒ sù

vËn dông phÐp biÖn chøng vµo viÖc nghiªn cøu qu¸ tr×nh nhËn

thøc cña con ng

−êi. V. I. Lª-nin ®Þnh nghÜa ch©n lý lµ mét qu¸

tr×nh ph¸t triÓn phøc t¹p vµ m©u thuÉn cña tri thøc vµ Ng

−êi xem

xÐt qu¸ tr×nh Êy tõ hai phÝa: kh¸c víi c¸c d¹ng cña chñ nghÜa duy

t©m chñ quan vµ cña thuyÕt bÊt kh¶ tri, Ng

−êi nhÊn m¹nh tÝnh

kh¸ch quan, tÝnh ®éc lËp cña néi dung nh÷ng tri thøc cña chóng

ta ®èi víi chñ thÓ; ®ång thêi Lª-nin v¹ch râ r»ng nhËn thøc lµ

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ch©n lý t

−¬ng ®èi thµnh ch©n lý tuyÖt

®èi, nh

− vËy lµ Lª-nin ®em häc thuyÕt duy vËt biÖn chøng vÒ ch©n

lý ®èi lËp víi thuyÕt t

−¬ng ®èi còng nh

− víi phÐp siªu h×nh.

Lª-nin viÕt: "... Theo b¶n chÊt cña nã, t− duy cña con ng

−êi cã thÓ

cung cÊp vµ ®ang cung cÊp cho chóng ta ch©n lý tuyÖt ®èi mµ ch©n

lý nµy chØ lµ tæng sè nh÷ng ch©n lý t−¬ng ®èi. Mçi giai ®o¹n ph¸t

triÓn cña khoa häc l¹i ®em thªm nh÷ng h¹t míi vµo c¸i tæng sè

Êy cña ch©n lý tuyÖt ®èi, nh

−ng nh÷ng giíi h¹n ch©n lý cña mäi

XVI Lêi tùa

®Þnh lý khoa häc ®Òu lµ t

−¬ng ®èi, khi th× më réng ra, khi th×

thu hÑp l¹i, tuú theo sù t¨ng tiÕn cña tri thøc" (tr. 158).

V. I. Lª-nin ®· v¹ch râ ý nghÜa cña thùc tiÔn trong qu¸ tr×nh

nhËn thøc, coi thùc tiÔn lµ c¬ së vµ môc ®Ých cña nhËn thøc, lµ

tiªu chuÈn cña ch©n lý; Ng

−êi chØ ra r»ng quan ®iÓm cuéc sèng,

quan ®iÓm thùc tiÔn ph¶i lµ quan ®iÓm sè mét vµ c¬ b¶n trong

lý luËn nhËn thøc, r»ng quan ®iÓm nµy nhÊt ®Þnh dÉn tíi chñ

nghÜa duy vËt. Trong cuèn s¸ch cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· chØ râ

r»ng tÝnh ch©n lý cña chñ nghÜa M¸c ®

−îc chøng thùc bëi toµn

bé tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c n

−íc t

− b¶n chñ nghÜa trong

mÊy chôc n¨m cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX. Trong thêi ®¹i

chóng ta, tÝnh chÊt ch©n lý cña häc thuyÕt m¸c-xÝt ®

−îc chøng thùc ch¼ng nh÷ng bëi sù ph¸t triÓn cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp

ë c¸c n

−íc t

− b¶n, mµ cßn bëi c¶ thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa

x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n ë c¸c n

−íc thuéc hÖ thèng x· héi

chñ nghÜa thÕ giíi. Bän xÐt l¹i ngµy tr

−íc còng nh

− bän xÐt l¹i

hiÖn ®¹i ®Òu t×m c¸ch xuyªn t¹c thùc tiÔn ph¸t triÓn x· héi vµ

biÖn minh cho viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c. V¹ch trÇn nh÷ng m

−u

toan xÐt l¹i c¸c c¬ së cña lý luËn m¸c-xÝt, Lª-nin ®ång thêi còng

nªu lªn tÇm quan träng cña cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa

gi¸o ®iÒu, sù cÇn thiÕt ph¶i cã quan ®iÓm s¸ng t¹o ®èi víi chñ

nghÜa M¸c. Lª-nin viÕt: "Tõ ý kiÕn cña nh÷ng ng

−êi m¸c-xÝt cho

r»ng lý luËn cña M¸c lµ ch©n lý kh¸ch quan, ng

−êi ta chØ cã thÓ

rót ra mét kÕt luËn duy nhÊt lµ: ®i theo con ®−êng mµ lý luËn

cña M¸c v¹ch ra th× chóng ta ngµy cµng ®i ®Õn gÇn ch©n lý

kh¸ch quan (tuy kh«ng bao giê cã thÓ n¾m hÕt ®

−îc); nÕu ®i

theo bÊt cø con ®−êng nµo kh¸c, chóng ta chØ cã thÓ ®i ®Õn sù

lÉn lén vµ dèi tr¸" (tr. 168). Toµn bé néi dung cuèn "Chñ nghÜa

duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" lµ sù luËn chøng

s©u s¾c vÒ kh¶ n¨ng nhËn thøc mét c¸ch kh¸ch quan nh÷ng quy

luËt cña tù nhiªn vµ x· héi, mét néi dung thÊm ®

−îm niÒm tin

vµo søc m¹nh to lín cña lý tÝnh cña con ng

−êi. ViÖc V. I. Lª-nin

hoµn thiÖn lý luËn nhËn thøc khoa häc, duy vËt biÖn chøng lµ

kiÓu mÉu s¸ng chãi vÒ sù ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa duy vËt

biÖn chøng.

Lêi tùa XVII

Vµo cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX trong khoa häc tù nhiªn

b¾t ®Çu diÔn ra mét cuéc c¸ch m¹ng thËt sù: ng

−êi ta ®· t×m ra

c¸c tia R¬n-ghen (1895); hiÖn t

−îng phãng x¹ (1896); ®iÖn tö

(1897), mµ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu c¸c ®Æc tÝnh cña ®iÖn tö,

ng

−êi ta ph¸t hiÖn thÊy r»ng khèi l

−îng cña nã cã thÓ biÕn ®æi

tuú theo tèc ®é; ra-®i-um (1898), v.v.. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc

®· cho thÊy tÝnh chÊt h¹n chÕ cña bøc tranh vËt lý mµ cho ®Õn

lóc ®ã ng

−êi ta ®· vÏ lªn vÒ thÕ giíi. Ng

−êi ta b¾t ®Çu xem xÐt

l¹i hµng lo¹t kh¸i niÖm do vËt lý häc cæ ®iÓn ®

−a ra tr

−íc kia.

Th«ng th

−êng c¸c ®¹i biÓu cña vËt lý häc Êy ®· gi÷ lËp tr

−êng cña

chñ nghÜa duy vËt tù ph¸t, kh«ng tù gi¸c, th

−êng lµ mang tÝnh

chÊt siªu h×nh, mµ theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt nµy

th× nh÷ng ph¸t minh míi vÒ vËt lý lµ ®iÒu kh«ng thÓ gi¶i thÝch

®

−îc. VËt lý häc cæ ®iÓn ®· xuÊt ph¸t tõ chç ®ång nhÊt mét c¸ch

siªu h×nh vËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc, víi nh÷ng kh¸i

niÖm nhÊt ®Þnh vÒ cÊu tróc cña vËt chÊt. §Õn khi nh÷ng kh¸i

niÖm Êy thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n th× c¸c nhµ triÕt häc duy

t©m, còng nh

− mét sè nhµ vËt lý, b¾t ®Çu nãi vÒ "sù tiªu tan" cña

vËt chÊt, chøng minh "tÝnh chÊt v« c¨n cø" cña chñ nghÜa duy

vËt, phñ nhËn ý nghÜa kh¸ch quan cña c¸c lý luËn khoa häc, cho

r»ng môc ®Ých cña khoa häc chØ lµ m« t¶ c¸c hiÖn t−îng, v.v..

V. I. Lª-nin chØ râ r»ng c¸i kh¶ n¨ng dÉn ®Õn mét sù gi¶i

thÝch duy t©m chñ nghÜa ®èi víi c¸c ph¸t minh khoa häc th× cã

ë ngay trong qu¸ tr×nh nhËn thøc thùc t¹i kh¸ch quan, vµ do chÝnh

tiÕn bé cña khoa häc ®Î ra. ThÝ dô, ®Þnh luËt b¶o tån vµ chuyÓn

hãa n¨ng l

−îng ®· ®

−îc V. ¤-xt¬-van-®¬ lîi dông ®Ó luËn chøng

cho "thuyÕt duy n¨ng", ®Ó chøng minh "sù tiªu tan" cña vËt chÊt vµ

sù chuyÓn hãa cña vËt chÊt thµnh n¨ng l

−îng. ViÖc ®i s©u vµo

nguyªn tö, nh÷ng cè g¾ng muèn ph©n t¸ch nh÷ng bé phËn c¬

b¶n cÊu thµnh nguyªn tö ®· dÉn ®Õn sù t¨ng c

−êng vai trß cña

to¸n häc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng tri thøc vËt lý, ®iÒu ®ã

tù b¶n th©n nã lµ mét hiÖn t−îng tÝch cùc. Tuy nhiªn trong thêi kú

bøc tranh vËt lý vÒ thÕ giíi ®· thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n råi th× viÖc

to¸n häc hãa vËt lý, còng nh

− nguyªn t¾c cña thuyÕt t

−¬ng ®èi,

XVIII Lêi tùa

nguyªn t¾c tÝnh t

−¬ng ®èi cña nh÷ng tri thøc cña chóng ta l¹i

gãp phÇn lµm n¶y sinh ra cuéc khñng ho¶ng cña vËt lý häc vµ

lµ nh÷ng nguån gèc nhËn thøc luËn cña chñ nghÜa duy t©m "vËt

lý häc". Nh

− V. I. Lª-nin ®· v¹ch râ, thùc ra nh÷ng ph¸t minh

míi trong vËt lý häc ch¼ng nh÷ng kh«ng b¸c bá, mµ tr¸i l¹i, ®·

chøng thùc chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, mét chñ nghÜa do

toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn ®· dÉn ®Õn.

NhËn ®Þnh vÒ con ®

−êng ph¸t triÓn phøc t¹p cña vËt lý häc,

nh÷ng sù t×m tßi tù ph¸t cña vËt lý häc vÒ mét lý luËn triÕt häc

®óng ®¾n, V. I. Lª-nin viÕt: "VËt lý häc hiÖn ®¹i... ®i tíi ph

−¬ng

ph¸p duy nhÊt ®óng, ®i tíi triÕt häc duy nhÊt ®óng cña khoa

häc tù nhiªn, kh«ng ph¶i b»ng con ®

−êng th¼ng, mµ b»ng con

®

−êng khóc khuûu, kh«ng ph¶i tù gi¸c, mµ tù ph¸t, kh«ng nh×n

thÊy râ "môc ®Ých cuèi cïng" cña m×nh, mµ ®i ®Õn môc ®Ých ®ã

mét c¸ch mß mÉm, ngËp ngõng, vµ thËm chÝ ®«i khi l¹i giËt lïi

n÷a" (tr. 387 - 388).

B

−íc ngoÆt s©u s¾c trong c¸c quan ®iÓm vÒ tù nhiªn - b

−íc

ngoÆt nµy b¾t ®Çu diÔn ra vµo thêi kú cuèi thÕ kû XIX - ®Çu thÕ

kû XX - ®· diÔn ra cïng mét lóc víi sù t¨ng c

−êng cña thÕ lùc

ph¶n ®éng trong ®êi sèng x· héi - chÝnh trÞ, sù t¨ng c

−êng t¹o

nªn bëi viÖc chñ nghÜa t

− b¶n ®· chuyÓn sang giai ®o¹n ph¸t

triÓn míi, giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa. Trong t×nh h×nh ®ã, triÕt

häc duy t©m ®· lîi dông cuéc c¸ch m¹ng trong vËt lý häc, m

−u

toan g¹t chñ nghÜa duy vËt ra khái khoa häc tù nhiªn, buéc vËt

lý häc ph¶i gi¶i thÝch theo nhËn thøc luËn cña triÕt häc duy t©m

®èi víi nh÷ng ph¸t minh míi, ®iÒu hßa khoa häc víi t«n gi¸o,

Lª-nin viÕt: "Thùc chÊt cña cuéc khñng ho¶ng cña vËt lý häc

hiÖn ®¹i lµ ë sù ®¶o lén cña nh÷ng quy luËt cò vµ nh÷ng

nguyªn lý c¬ b¶n, ë sù g¹t bá thùc t¹i kh¸ch quan ë bªn ngoµi ý

thøc, tøc lµ ë sù thay thÕ chñ nghÜa duy vËt b»ng chñ nghÜa duy

t©m vµ chñ nghÜa bÊt kh¶ tri" (tr. 318). "Sù thay thÕ" Êy cßn ®

−îc

thùc hiÖn dÔ dµng thªm lµ nhê ë chç b¶n th©n nh÷ng ®iÒu kiÖn

sinh ho¹t cña nhµ khoa häc trong x· héi t

− b¶n ®· ®Èy hä ®i

®Õn chñ nghÜa duy t©m vµ t«n gi¸o.

Lêi tùa XIX

V. I. Lª-nin kh«ng nh÷ng ®· ph©n tÝch thùc chÊt cuéc khñng

ho¶ng cña vËt lý häc, mµ cßn x¸c ®Þnh con ®

−êng tho¸t khái

cuéc khñng ho¶ng ®ã: c¸c nhµ vËt lý ph¶i n¾m v÷ng chñ nghÜa

duy vËt biÖn chøng. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn ë Liªn-x«

vµ ë c¸c n

−íc x· héi chñ nghÜa kh¸c, c¸c c«ng tr×nh cña nh÷ng

nhµ khoa häc tiÕn bé ë c¸c n

−íc t

− b¶n chñ nghÜa ®Òu ®· x¸c

nhËn sù tiªn ®o¸n cña Lª-nin.

Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª

ph¸n" ®· kh¸i qu¸t vÒ mÆt triÕt häc nh÷ng ph¸t minh míi cña

khoa häc tù nhiªn, nh÷ng ph¸t minh mµ Lª-nin ®· xem xÐt víi

t− c¸ch lµ mét nhµ triÕt häc ®

−îc vò trang b»ng mét ph

−¬ng

ph¸p t− duy tiÕn bé nhÊt, mét ph

−¬ng ph¸p t− duy mµ chÝnh c¸c

nhµ vËt lý chuyªn nghiÖp kh«ng cã. Ph

−¬ng ph¸p ®ã lµ phÐp

biÖn chøng duy vËt, vµ chØ cã nh÷ng ph¹m trï cña nã míi cã thÓ

ph¶n ¸nh ®óng ®¾n biÖn chøng kh¸ch quan cña tù nhiªn. Tr¸i

víi phÐp siªu h×nh, còng nh

− víi thuyÕt t−¬ng ®èi, ph

−¬ng ph¸p

nµy nhÊn m¹nh, - theo lêi Lª-nin, - tÝnh gÇn ®óng, tÝnh t−¬ng ®èi

cña nh÷ng tri thøc cña chóng ta vÒ cÊu tróc vµ vÒ nh÷ng ®Æc tÝnh

cña vËt chÊt, nhÊn m¹nh r»ng trong tù nhiªn kh«ng cã nh÷ng

giíi h¹n tuyÖt ®èi, nhÊn m¹nh sù chuyÓn hãa cña vËt chÊt ®ang

vËn ®éng tõ mét tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c, vµ v.v..

XuÊt ph¸t tõ phÐp biÖn chøng duy vËt, Lª-nin ®

−a ra luËn

®iÓm vÒ tÝnh v« cïng tËn cña vËt chÊt. Ng

−êi viÕt: "§iÖn tö

còng v« cïng tËn nh

− nguyªn tö; tù nhiªn lµ v« tËn, nh

−ng nã

l¹i tån t¹i mét c¸ch v« tËn; vµ chØ cã thõa nhËn mét c¸ch tuyÖt

®èi, v« ®iÒu kiÖn nh

− vËy sù tån t¹i cña tù nhiªn ë ngoµi ý thøc

vµ c¶m gi¸c cña con ng

−êi, th× míi ph©n biÖt ®

−îc chñ nghÜa

duy vËt biÖn chøng víi thuyÕt bÊt kh¶ tri t

−¬ng ®èi luËn vµ chñ

nghÜa duy t©m" (tr. 323 - 324). T

− t

−ëng hÕt søc s©u s¾c nµy cña

Lª-nin ®· ®

−îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tiÕp theo cña khoa häc

chøng thùc mét c¸ch toµn diÖn (sù ph¸t minh ra phãng x¹ nh©n

t¹o, c¬ cÊu phøc t¹p cña h¹t nh©n nguyªn tö, lý thuyÕt hiÖn ®¹i

vÒ c¸c h¹t "c¬ b¶n", vµ v.v.).

Trong cuèn s¸ch cña m×nh, V. I. Lª-nin còng xÐt ®Õn c¶ nh÷ng

XX Lêi tùa

vÊn ®Ò triÕt häc cña khoa häc tù nhiªn, nh

− vÊn ®Ò sù ®a d¹ng

vÒ chÊt cña vËt chÊt vµ cña c¸c h×nh thøc vËn ®éng cña vËt chÊt;

nguyªn lý vÒ tÝnh nh©n qu¶; vÊn ®Ò tÝnh thùc t¹i kh¸ch quan

cña kh«ng gian vµ thêi gian, nh÷ng h×nh thøc tån t¹i c¬ b¶n cña

vËt chÊt, vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. Nh÷ng t

− t

−ëng Êy cña Lª-nin

lµ kÕt qu¶ cña viÖc xuÊt ph¸t tõ lËp tr

−êng chñ nghÜa duy vËt

biÖn chøng mµ tæng kÕt c¶ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa

häc tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ cña vËt lý häc, mét giai ®o¹n ®¸nh dÊu

sù më ®Çu cña b

−íc chuyÓn biÕn c¸ch m¹ng hiÖn cßn ®ang tiÕp

diÔn trong khoa häc vµ kü thuËt.

Trong cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm

phª ph¸n", V. I. Lª-nin ®· nªu lªn sù thèng nhÊt kh¨ng khÝt gi÷a

chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, ®·

ph¸t triÓn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö,

tr

−íc hÕt lµ luËn ®iÓm vÒ vai trß quyÕt ®Þnh cña tån t¹i x· héi

®èi víi ý thøc x· héi. Lª-nin ®· ®em ®èi lËp chñ nghÜa duy vËt

lÞch sö víi lý luËn duy t©m cña B«-g®a-nèp vÒ tÝnh ®ång nhÊt gi÷a

tån t¹i vµ ý thøc, còng nh

− víi nh÷ng m

−u toan ph¶n khoa häc

cña ph¸i Ma-kh¬ ®Þnh lÊy "thuyÕt duy n¨ng x· héi", nh÷ng quy

luËt sinh vËt häc vµ nh÷ng quy luËt kh¸c cña khoa häc tù nhiªn

thay thÕ cho nh÷ng quy luËt ®Æc thï cña sù ph¸t triÓn x· héi.

V. I. Lª-nin ®· v¹ch râ mèi liªn hÖ s©u s¾c gi÷a chñ nghÜa

Ma-kh¬ víi t«n gi¸o, chØ râ r»ng chñ nghÜa duy t©m, víi tÝnh c¸ch

mét xu h

−íng triÕt häc, lµ biÖn ph¸p quan träng ®Ó duy tr× vµ gi÷

v÷ng t«n gi¸o. Nhê kÕt qu¶ sù nghiªn cøu toµn diÖn vÒ chñ nghÜa

kinh nghiÖm phª ph¸n, nhê ®em so s¸nh chñ nghÜa Êy víi c¸c biÕn

d¹ng kh¸c cña chñ nghÜa duy t©m, V. I. Lª-nin ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng chñ nghÜa duy t©m "... ch¼ng qua chØ lµ mét h×nh th¸i tÕ nhÞ

vµ tinh vi cña chñ nghÜa tÝn ng

−ìng, mét chñ nghÜa ®

−îc vò trang

®Çy ®ñ, cã trong tay nh÷ng tæ chøc rÊt réng lín, vµ lîi dông nh÷ng

sù dao ®éng nhá nhÊt trong t− t−ëng triÕt häc, kh«ng ngõng tiÕp

tôc ¶nh h

−ëng vµo quÇn chóng" (tr. 445). "Chñ nghÜa duy vËt vµ

chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" lµ t¸c phÈm cña chñ nghÜa v«

thÇn mang tÝnh chiÕn ®Êu cña giai cÊp v« s¶n, dùa trªn c¬ së mét

Lêi tùa XXI

thÕ giíi quan khoa häc triÖt ®Ó lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng

vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, kh«ng ®iÒu hßa víi bÊt kú h×nh

thøc biÖn hé nµo cho t«n gi¸o.

Trong cuéc ®Êu tranh chèng viÖc dïng chñ nghÜa Ma-kh¬ ®Ó

xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c, V. I. Lª-nin ®· lµm phong phó thªm

nguyªn t¾c m¸c-xÝt vÒ tÝnh ®¶ng cña khoa häc, tÝnh ®¶ng cña

triÕt häc. Trong cuèn s¸ch cña m×nh, Lª-nin ®· v¹ch trÇn tÝnh

phi ®¶ng gi¶ hiÖu cña triÕt häc t

− s¶n, ®

−îc che ®Ëy b»ng

nh÷ng thñ thuËt vÒ thuËt ng÷ vµ b»ng lý lÏ "khoa häc" kinh

viÖn. Ng

−êi v¹ch ra r»ng sù ph¸t triÓn cña triÕt häc trong x· héi

®èi kh¸ng, cã giai cÊp, tÊt nhiªn ph¶i biÓu hiÖn qua cuéc ®Êu

tranh gi÷a hai xu h

−íng triÕt häc c¬ b¶n - chñ nghÜa duy vËt vµ

chñ nghÜa duy t©m. Th«ng th

−êng hai xu h

−íng nµy thÓ hiÖn

lîi Ých cña c¸c giai cÊp tiÕn bé vµ ph¶n ®éng. V¹ch ra tÝnh chÊt

ph¶n khoa häc cña chñ nghÜa duy t©m, Lª-nin ®em truyÒn

thèng triÕt häc duy vËt (tõ §ª-m«-crÝt cho ®Õn Ph¬-b¸ch vµ

TsÐc-n

−-sÐp-xki), mét truyÒn thèng ®· ®¹t tíi møc ph¸t triÓn

cao nhÊt trong triÕt häc m¸c-xÝt, ®èi lËp víi chñ nghÜa duy t©m.

V. I. Lª-nin coi lÞch sö triÕt häc lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a "c¸c xu

h

−íng hay nh÷ng ®

−êng lèi cña Pla-t«n vµ cña §ª-m«-crÝt",

Ng

−êi nhÊn m¹nh r»ng triÕt häc míi nhÊt còng mang tÝnh ®¶ng

nh

− hai ngh×n n¨m tr

−íc ®©y, r»ng sù ph¸t triÓn cña c¸c t

−

t−ëng triÕt häc g¾n liÒn mét c¸ch h÷u c¬ víi thùc tiÔn ®Êu tranh

chÝnh trÞ, vµ trong triÕt häc nh÷ng con ng

−êi "phi ®¶ng ph¸i"

còng lµ nh÷ng kÎ cùc kú ngu ®én nh

− trong chÝnh trÞ vËy.

Khi nãi ®Õn nh÷ng häc gi¶ t

− s¶n ph¶n ®éng, Lª-nin viÕt:

"Nh

−ng kh«ng mét ch÷ nµo cña bÊt cø ai trong nh÷ng gi¸o s

−

®ã, tøc lµ nh÷ng ng

−êi cã kh¶ n¨ng viÕt nh÷ng t¸c phÈm hÕt

søc cã gi¸ trÞ trong c¸c lÜnh vùc chuyªn m«n nh

− hãa häc, sö häc

vµ vËt lý häc, lµ cã thÓ tin ®−îc khi hä nãi vÒ vÊn ®Ò triÕt häc"

(tr. 425). V× sî mét sù nghiªn cøu kh¸ch quan vÒ nh÷ng quy luËt

ph¸t triÓn x· héi - nh÷ng quy luËt nµy tÊt yÕu ®

−a chñ nghÜa t

−

b¶n ®Õn diÖt vong - cho nªn giai cÊp t

− s¶n ®ßi hái nh÷ng "ng

−êi

lµm thuª" cña nã ph¶i xuyªn t¹c c¸c kÕt luËn cña sù nghiªn cøu Êy,

XXII Lêi tùa

®ßi ph¶i chøng minh "tÝnh chÊt vÜnh cöu", "tÝnh chÊt bÊt di bÊt

dÞch" cña chÕ ®é t

− b¶n chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy tÝnh ®¶ng t

−

s¶n thï ®Þch víi tÝnh kh¸ch quan, tÝnh khoa häc. Nh

−ng giai

cÊp v« s¶n, ng

−êi cã sø m¹ng gi¶i phãng loµi ng

−êi khái ¸ch

bãc lét vµ lµ ng

−êi thõa kÕ chÝnh ®¸ng toµn bé di s¶n v¨n hãa

cña loµi ng

−êi, kÓ c¶ nh÷ng di s¶n do x· héi t

− s¶n t¹o ra,

kh«ng thÓ kh«ng tiÕp thu nÒn v¨n hãa qu¸ khø. V. I. Lª-nin viÕt:

"NhiÖm vô cña ng

−êi m¸c-xÝt lµ ph¶i biÕt lµm chñ vµ c¶i t¹o

nh÷ng thµnh tùu cña nh÷ng ng

−êi lµm thuª" ®ã... vµ ph¶i biÕt

lo¹i bá khuynh h

−íng ph¶n ®éng cña hä, ph¶i biÕt vËn dông

®

−êng lèi cña chÝnh m×nh vµ ph¶i biÕt ®Êu tranh chèng toµn bé

®−êng lèi cña c¸c thÕ lùc vµ c¸c giai cÊp ®èi ®Þch víi chóng ta"

(tr. 425). ViÖc hoµn thµnh nhiÖm vô cã hai mÆt thèng nhÊt nµy -

nhiÖm vô do Lª-nin ®Ò ra - ®ãng vai trß quan träng trong cuéc

®Êu tranh nh»m x©y dùng thµnh c«ng x· héi céng s¶n chñ nghÜa.

Trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa céng s¶n víi ®iÒu kiÖn cã

hai hÖ thèng x· héi ®èi lËp: chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa t−

b¶n, th× mÆt thø hai cña nhiÖm vô nµy - ®Êu tranh chèng hÖ t

−

t−ëng t

− s¶n - cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt; trong cuéc ®Êu tranh Êy

nguyªn t¾c tÝnh ®¶ng v« s¶n c¸ch m¹ng, do V. I. Lª-nin ph¸t

triÓn, ®ãng vai trß quan träng bËc nhÊt.

Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n"

cña Lª-nin ®· ®ãng vai trß xuÊt s¾c trong viÖc vò trang t

− t

−ëng

cho ®¶ng b«n-sª-vÝch, trong cuéc ®Êu tranh chèng mäi h×nh thøc

vµ biÕn d¹ng cña chñ nghÜa c¬ héi, chèng tÊt c¶ nh÷ng bän xuyªn

t¹c chñ nghÜa M¸c trong phong trµo c«ng nh©n Nga. Trong cuèn

s¸ch Êy, V. I. Lª-nin ®· nhÊn m¹nh tÝnh c©n ®èi l«-gÝch, tÝnh triÖt

®Ó cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Lª-nin viÕt: "Trong c¸i triÕt

häc Êy cña chñ nghÜa M¸c, ®óc b»ng mét khèi thÐp duy nhÊt,

ng

−êi ta kh«ng thÓ vøt bá mét tiÒn ®Ò c¬ b¶n nµo, mét phÇn chñ

yÕu nµo, mµ kh«ng xa rêi ch©n lý kh¸ch quan, kh«ng r¬i vµo sù

dèi tr¸ cña giai cÊp t

− s¶n ph¶n ®éng" (tr. 404). Nh÷ng lêi ph¸t

biÓu xuÊt s¾c Êy cña V. I. Lª-nin ®· ®

−îc x¸c nhËn bëi toµn bé

qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t

− t

−ëng triÕt häc m¸c-xÝt, bëi cuéc ®Êu

Lêi tùa XXIII

tranh th¾ng lîi cña t

− t

−ëng triÕt häc ®ã chèng thÕ giíi quan

ph¶n ®éng cña giai cÊp t

− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa.

Ngay c¶ trong thêi ®¹i chóng ta, cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin

vÉn lµ vò khÝ chiÕn ®Êu cña c¸c ®¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n

trong cuéc ®Êu tranh cho sù trong s¸ng cña lý luËn m¸c-xÝt

chèng hÖ t

− t

−ëng t

− s¶n vµ chèng chñ nghÜa xÐt l¹i hiÖn ®¹i.

Cuèn s¸ch Êy d¹y chóng ta ph©n tÝch mét c¸ch thËt hÕt søc

khoa häc, theo tinh thÇn m¸c-xÝt, nh÷ng hiÖn t

−îng cña ®êi

sèng x· héi hiÖn ®¹i, ph¸t hiÖn nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña

nã, trªn c¬ së ®ã ®Ò ra chiÕn l

−îc vµ s¸ch l

−îc ®Êu tranh giai

cÊp, v¹ch trÇn nh÷ng gèc rÔ giai cÊp vµ nhËn thøc luËn cña chñ

nghÜa xÐt l¹i. V¹ch trÇn nh÷ng thñ ®o¹n cña bän xÐt l¹i trong

cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa M¸c, Lª-nin viÕt: "Gi¶ m¹o chñ

nghÜa M¸c mét c¸ch ngµy cµng tinh vi, dïng c¸c häc thuyÕt

ph¶n duy vËt ®Ó gi¶ lµm chñ nghÜa M¸c mét c¸ch ngµy cµng

tinh vi, ®ã lµ ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa xÐt l¹i hiÖn ®¹i trong kinh

tÕ chÝnh trÞ häc còng nh

− trong c¸c vÊn ®Ò s¸ch l

−îc vµ triÕt häc

nãi chung, trong nhËn thøc luËn còng nh

− trong x· héi häc"

(tr. 409). Nh÷ng chØ dÉn ®ã cña Lª-nin cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt

quan träng ®èi víi cuéc ®Êu tranh chèng bän xÐt l¹i hiÖn ®¹i.

Cuèn s¸ch nµy cña Lª-nin lµ kiÓu mÉu cho cuéc ®Êu tranh chèng

triÕt häc vµ x· héi häc t

− s¶n hiÖn ®¹i, nã v¹ch trÇn nh÷ng biÖn

ph¸p vµ ph

−¬ng ph¸p chñ yÕu mµ bän t− t−ëng gia cña giai cÊp

t− s¶n ph¶n ®éng ®· dïng ®Ó "phª ph¸n" chñ nghÜa M¸c: thay

thÕ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn x· héi b»ng nh÷ng "nh©n tè" sinh

vËt häc, t©m lý häc vµ nh÷ng "nh©n tè" kh¸c; b¶o vÖ theo c¸i

luËn ®iÖu nh©n ®¹o gi¶ hiÖu ®èi víi c¸ tÝnh con ng

−êi mµ chóng

b¶o lµ ®· bÞ chñ nghÜa M¸c xem th

−êng; t×m c¸ch xuyªn t¹c chñ

nghÜa M¸c d

−íi chiªu bµi "ph¸t triÓn"chñ nghÜa M¸c, vµ v.v..

V. I. Lª-nin ®· v¹ch ra vµ sù ph¸t triÓn vÒ sau nµy cña khoa häc

tù nhiªn ®· x¸c nhËn r»ng chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng lµ triÕt

häc duy nhÊt chÝnh x¸c cña khoa häc tù nhiªn, lµ ph

−¬ng ph¸p

t− duy triÖt ®Ó nhÊt vµ khoa häc nhÊt. T¸c phÈm nµy cña Lª-nin

®· gióp nhiÒu nhµ khoa häc tiÕn bé t×m ®

−îc con ®

−êng ®óng

XXIV Lêi tùa

®¾n trong c¸c lÜnh vùc khoa häc cña m×nh, gióp hä ®o¹n tuyÖt

víi triÕt häc duy t©m, chuyÓn sang lËp tr−êng thÕ giíi quan

khoa häc, duy vËt biÖn chøng. Sù ph©n tÝch cña Lª-nin vÒ qu¸

tr×nh ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn ë thêi kú cuèi thÕ kû

XIX - ®Çu thÕ kû XX, sù tæng kÕt triÕt häc s©u s¾c vÒ nh÷ng

thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn, sù nhËn ®Þnh cña Lª-nin vÒ

cuéc khñng ho¶ng trong vËt lý häc vµ viÖc x¸c ®Þnh con ®−êng

tho¸t ra khái cuéc khñng ho¶ng ®ã cã mét ý nghÜa hÕt søc quan

träng ®èi víi cuéc ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng luËn ®iÖu duy

t©m hiÖn nay ®ang xuyªn t¹c nh÷ng ph¸t minh khoa häc, v×

th¾ng lîi cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng trong khoa häc tù

nhiªn, v× sù tiÕn bé h¬n n÷a cña khoa häc.

Cuèn "Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª

ph¸n" lµ t¸c phÈm triÕt häc m¸c-xÝt vÜ ®¹i, cã mét ý nghÜa to lín

®èi víi viÖc n¾m v÷ng thÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng; c¶

trong thêi ®¹i chóng ta, t¸c phÈm triÕt häc Êy cña V. I. Lª-nin

vÉn tiÕp tôc phôc vô sù nghiÖp ®Êu tranh chèng triÕt häc vµ x·

héi häc t− s¶n ph¶n ®éng, chèng chñ nghÜa xÐt l¹i vµ chñ nghÜa

gi¸o ®iÒu, phôc vô viÖc nhËn thøc vµ sù nghiÖp c¶i t¹o thÕ giíi

b»ng con ®−êng c¸ch m¹ng.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng

§¶ng Céng s¶n Liªn-x«

1

M−êi c©u hái

®Æt ra cho b¸o c¸o viªn1

ViÕt tr−íc ngµy 15 (28)

th¸ng N¨m 1908

In lÇn ®Çu n¨m 1925 trong

V¨n tËp Lª-nin, t. III Theo ®óng b¶n th¶o