Tìm hiểu tình hình bệnh ĐTĐ trong 5 năm (1996 – 2000) tại khoa nội tiết bệnh viện Bạch Mai

®Æt vÊn ®Ò

BÖnh ®¸i th¸o ®êng (§T§) ®îc biÕt tõ 2500 n¨m nay vµ ®îc y v¨n m«

t¶ tõ thÕ kû 11 víi triÖu chøng ¨n nhiÒu, uèng nhiÒu, ®¸i nhiÒu, gµy nhiÒu vµ níc

tiÓu cã vÞ ngät. §T§ lµ mét bÖnh rÊt phæ biÕn trªn thÕ giíi vµ mang tÝnh x· héi,

céng ®ång râ rÖt ®Æc biÖt ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. BÖnh cã xu híng

t¨ng râ rÖt theo thêi gian vµ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ. V× vËy nã cã ¶nh hëng rÊt

lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ vµ céng ®ång. §T§ ®îc ®Þnh nghÜa lµ bÖnh rèi

lo¹n chuyÓn ho¸ t¨ng ®êng huyÕt do gi¶m bµi tiÕt Insulin hoÆc gi¶m ho¹t ®éng

cña Insulin hoÆc phèi hîp c¶ 2 yÕu tè trªn g©y t¨ng ®êng huyÕt m¹n tÝnh dÉn tíi

rèi lo¹n chøc n¨ng vµ tæn th¬ng nhiÒu c¬ quan ®Æc biÖt lµ m¾t, thËn, thÇn kinh,

tim m¹ch . §ßng huyÕt t¨ng cao kÐo dµi sÏ g©y rÊt nhiÒu biÕn chøng nÕu kh«ng

®îc ph¸t hiÖn vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi. Cho tíi nay vÉn cha cã ph¬ng ph¸p nµo cã thÓ

®iÒu trÞ khái h¼n ®îc bÖnh §T§. HiÓu biÕt vÒ tû lÖ m¾c bÖnh gióp c¸c nhµ qu¶n

lý hiÓu râ vµ cã kÕ ho¹ch cô thÓ vÒ chiÕn lîc phßng ngõa vµ ®iÒu trÞ gióp cho

ngêi d©n nhËn thøc ®îc râ h¬n vÒ c¨n bÖnh kh¸ phæ biÕn nµy. Tõ ®ã cã biÖn

ph¸p phßng vµ ph¸t hiÖn bÖnh sím.

Tèc ®é ph¸t triÓn cña bÖnh rÊt lín. Nã lµ 1 trong 3 bÖnh (ung th, tim

m¹ch, §T§) ph¸t triÓn nhanh nhÊt. Míi ®©y, Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi ( WHO) ®·

lªn tiÕng b¸o ®éng vÒ mèi lo ng¹i nµy trªn toµn thÕ giíi. Theo c«ng bè cu¶

WHO n¨m 1985 ®· cã 30 triÖu ngêi m¾c trªn thÕ giíi th× n¨m 1994 cã 98,9 triÖu

ngêi. Theo íc tÝnh cña ViÖn nghiªn cøu §T§ Quèc tÕ th× sÏ cã kho¶ng 157,3

triÖu ngêi m¾c bÖnh vµo n¨m 2000 vµ 215,6 triÖu ngêi m¾c vµo n¨m 2010. BÖnh

cã xu híng t¨ng râ rÖt theo thêi gian vµ sù t¨ng trëng kinh tÕ ë c¸c níc c«ng

nghiÖp, §T§ typ 2chiÕm kho¶ng 70 - 80% tæng sè bÖnh nh©n §T§.

N¨m 1995 Ch©u ¸ cã kho¶ng 62 triÖu ngêi bÞ §T§. Theo thèng kª vÒ tØ

lÖ bÞ §T§ ë Trung Quèc cho thÊy tØ lÖ ngêi m¾c bÖnh t¨ng râ rÖt.

N¨m 1980: cã kho¶ng 1% d©n sè bÞ m¾c bÖnh.

1

N¨m 1994: cã kho¶ng 2,5% d©n bÞ m¾c bÖnh.

BÖnh §T§ ë Trung Quèc tÝnh tõ n¨m 86 - 94 ®· t¨ng trªn 250%. Tæ chøc Y tÕ

thÕ giíi ®· c¶nh b¸o cã thÓ x¶y ra ®¹i dÞch §T§ ë Ch©u ¸ vµo thÕ kû tíi.

ë ViÖt Nam, qua sè liÖu thèng kª ë c¸c bÖnh viÖn lín cho thÊy §T§ lµ

bÖnh thêng gÆp nhÊt vµ cã tØ lÖ tö vong cao nhÊt trong c¸c bÖnh néi tiÕt. TØ lÖ

m¾c bÖnh tuy kh«ng cao nh c¸c níc trªn thÕ giíi nhng tØ lÖ n¨m viÖn v× §T§

ngµy cµng t¨ng. Sè liÖu t¹i bÖnh viÖn (BV) B¹ch Mai cho thÊy §T§ chiÕm

43,25% c¸c bÖnh néi tiÕt chuyÓn ho¸.

Nh vËy §T§ víi nh÷ng biÕn chøng tim m¹ch m¾t thÇn kinh kh«ng chØ lµ

vÊn ®Ò quan t©m cña ngµnh Y tÕ mµ cßn lµ vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi nghiªm träng.

§· cã mét sè nghiªn cøu håi cøu vÒ t×nh h×nh bÖnh §T§ t¹i mét sè khoa

néi tiÕt. Nhng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y tû lÖ bÖnh nh©n §T§ vµo c¸c khoa néi

tiÕt t¨ng lªn râ rÖt t¹i c¸c bÖnh viÖn. Nhng t¹i khoa néi tiÕt - §T§ bÖnh viÖn

B¹ch Mai lµ mét khoa néi tiÕt cßn cha cã thèng kª míi nµo râ vÒ tû lÖ nµy. V×

vËy chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi:

“ T×m hiÓu t×nh h×nh bÖnh §T§ trong 5 n¨m (1996 “ 2000) t¹i

khoa néi tiÕt bÖnh viÖn B¹ch Mai “

Nh»m hai môc ®Ých:

1. M« t¶ mét sè ®Æc ®iÓm bÖnh §T§ t¹i khoa néi tiÕt.

2. T×m hiÓu ®Æc ®iÓm mét sè biÕn chøng cña bÖnh §T§ .

2

Ch¬ng 1

Tæng Quan Tµi liÖu

1.1 T×nh h×nh bÖnh §T§ trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam:

 Trªn thÕ giíi

§¸i th¸o ®êng lµ bÖnh lý thêng gÆp nhÊt vµ cã lÞch sö l©u ®êi nhÊt trong

c¸c bÖnh chuyÓn ho¸ trÇm träng. BÖnh ®· ®îc m« t¶ trong Ebers. Papyrus tõ

1500 n¨m tríc C«ng nguyªn. Tõ thÕ kû ®Çu tiªn AretÐe de Cappadoche còng ghi

nhËn vÒ "mét bÖnh lý lµm mÊt ®i sinh lùc do tiÓu nhiÒu"[] .

§¸i th¸o ®êng lµ bÖnh phæ biÕn tõ l©u mang tÝnh x· héi ë nhiÒu níc.

Cïng víi ung th , tim m¹ch, §T§ lµ bÖnh kh«ng l©y lan cã tèc ®é ph¸t triÓn

nhanh nhÊt.

T¹i héi nghÞ §T§ th¸ng 7 n¨m 1997 t¹i Singapore, ®· thèng kª sè lîng

ngêi m¾c §T§ t¹i mét sè níc n¨m 1995 vµ íc ®o¸n tíi n¨m 2025 nh sau[] :

Quèc GIa §T§ (TriÖu ngêi) 1995 §T§ (TriÖu ngêi) 2025

Ên §é 19,4 57,2

Trung Quèc 16,0 37,6

Mü 13,9 21,9

NhËt 6,3 8,5

Nga 8,9 12,2

T¸c gi¶ c¶nh b¸o ®Õn thÕ kû XXI, c¸c níc Ch©u ¸ sÏ ®øng ®Çu vÒ tû lÖ

§T§. Theo HiÖp héi §T§ thÕ giíi, tû lÖ m¾c bÖnh §T§ cña mét sè níc Ch©u ¸

cã sè d©n hay møc sèng t¬ng tù ViÖt Nam lµ:

Th¸i Lan 3,58%, Philippin 4,27%, Malaisia 3,01%[]. Dù ®o¸n sè bÖnh nh©n

§T§ trªn thÕ giíi n¨m 2010 lµ 240 triÖu, riªng §T§ typ 2 chiÕm 216 triÖu.

NÕu kh«ng ®îc ®iÒu trÞ vµ qu¶n lý ®Çy ®ñ, §T§ g©y ra nhiÒu biÕn chøng , ®Æc

biÖt lµ c¸c biÕn chøng tim m¹ch, cã tû lÖ tö vong vµ tµn phÕ rÊt cao. Víi §T§

typ 2 , biÕn chøng næi bËt lµ tæn th¬ng c¸c m¹ch m¸u lín vµ võa. Nghiªn cøu

håi cøu cña G. Panzram[] vÒ liªn quan tû lÖ tö vong cña bÖnh nh©n §T§ typ 2

dùa theo giíi, tuæi cho thÊy t¨ng gÊp ®«i so víi ngêi kh«ng §T§ . T¹i Ph¸p,

3

§T§ lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y suy thËn ph¶i ch¹y thËn nh©n t¹o, ngoµi ra 5

– 15% bÖnh nh©n ph¶i c¾t côt chi díi mµ trªn 50% kh«ng ph¶i do chÊn th-

¬ng[].

Víi c¸c níc ph¸t triÓn chi phÝ ®Ó ®iÒu trÞ vµ ch¨m sãc bÖnh nh©n §T§ chiÕm 6

– 14% tæng kinh phÝ toµn bé ngµnh Y tÕ. N¨m 1996, Mü ®· ph¶i chi trªn 90 tû

USD cho ch¨m sãc vµ qu¶n lý bÖnh nh©n §T§ [].

 ViÖt Nam:

ë ViÖt Nam, qua sè liÖu thèng kª ë mét sè c¸c bÖnh viÖn lín cho thÊy

§T§ lµ bÖnh thêng gÆp nhÊt vµ cã tû lÖ tö vong cao nhÊt trong c¸c bÖnh néi tiÕt.

Tû lÖ bÖnh nh©n §T§ n»m ®iÒu trÞ t¨ng liªn tôc tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c. Theo

Th¸i Hång Quang[]:

 N¨m 1990 bÖnh nh©n §T§ chiÕm 14,45% bÖnh nh©n ®iÒu trÞ ë khoa Néi.

 N¨m 1994 bÖnh nh©n §T§ chiÕm 28,28% t¨ng gÇn gÊp ®«i.

Trong ®ã §T§ typ 2 chiÕm 80 – 90% c¸c thÓ bÖnh §T§ ë c¸c níc ph¸t

triÓn vµ cã xu híng gia t¨ng, cïng víi sù t¨ng trëng kinh tÕ ë c¸c níc ®ang ph¸t

triÓn.

Qua sè liÖu thèng kª ë c¸c bÖnh viÖn lín cho thÊy §T§ lµ bÖnh thêng

gÆp nhÊt vµ cã tØ lÖ tö vong cao nhÊt trong c¸c bÖnh néi tiÕt (Lª Huy LiÖu, Mai

ThÕ Tr¹ch). ë ViÖt Nam cha thèng kª ®îc tû lÖ §T§ toµn quèc mµ míi chØ tiÕn

hµnh ®iÒu tra ë mét sè thµnh phè lín víi kÕt qu¶ nh sau: Hµ Néi lµ 1,1%(ngo¹i

thµnh > 0,82%, néi thµnh 1,6% ) HuÕ 0,96%, TP Hå ChÝ Minh 2,52%[] . TØ lÖ

m¾c bÖnh kh«ng cao nh c¸c níc trªn thÕ giíi nhng tØ lÖ n¨m viÖn v× §T§ ngµy

cµng t¨ng. Sè liÖu t¹i BV B¹ch Mai cho thÊy §T§ chiÕm 43,25% c¸c bÖnh néi

tiÕt chuyÓn ho¸.

Lµ bÖnh kh«ng thÓ ch÷a khái, nhng nÕu ®îc híng dÉn ®Çy ®ñ vÒ chÕ ®é

¨n vµ chÕ ®é tËp luyÖn vµ sö dông thuèc , bÖnh nh©n §T§ cã thÓ chung sèng

hoµ b×nh víi bÖnh vµ cßn tham gia c«ng t¸c , sinh ho¹t b×nh thêng trong céng

®ång. Ngîc l¹i, hËu qu¶ cña sù kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi, kÐm hiÓu biÕt vÒ bÖnh sÏ

lµ tö vong vµ tµn phÕ. §ã lµ nçi ®au cña gia ®×nh bÖnh nh©n ®ång thêi lµ nçi lo

4

vµ g¸nh nÆng cña c¶ céng ®ång.

1.2. Sinh lý Glucose m¸u trong c¬ thÓ.

Glucid lµ nguån n¨ng lîng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña c¬ thÓ.

Nhê c¸c men cña tuþ vµ ruét , c¸c polysacarit, disacarit cña thøc ¨n biÕn thµnh

monosacarit råi ®îc hÊp thô sau khi photphoryl ho¸ ë tÕ bµo niªm m¹c ruét.

Theo tÜnh m¹ch cöa Glucose qua gan vµ bÞ gi÷ l¹i phÇn lín ë ®©y.

Gan lµ c¬ quan dù tr÷ Glucid cña toµn c¬ thÓ. Víi tæng lîng 100gram

Glucid gan cã thÓ duy tr× møc Glucose huyÕt trong 5-6h. Ngoµi ra gan cßn s¶n

xuÊt mét lîng Glucid tõ c¸c achid amin, ®ã lµ sù t©n t¹o Glucid.

C¬ dù tr÷ tíi 250 gram Glucid cho nhu cÇu cña riªng m×nh. Sau co c¬, c¬

bæ sung Glucid tõ m¸u, cã thÓ lµm møc Glucose m¸u gi¶m râ.

Glucose ë m¸u khuÕch t¸n tù do qua v¸ch mao m¹ch vµo gian bµo. Mét

sè tÕ bµo cho Glucose thÊm dÔ dµng (n·o , gan, hång cÇu). TuyÖt ®¹i ®a sè cßn

l¹i ®ßi hái ph¶i cã Insulin míi thu nhËn ®îc Glucose. Trong tÕ bµo, Glucose chñ

yÕu biÕn thµnh n¨ng lîng (ATP) dïng cho sù ho¹t ®äng cña tÕ bµo.

B×nh thêng, Glucose huyÕt lóc ®ãi ë ngêi khoÎ m¹nh (lÊy m¸u toµn phÇn

ë mao m¹ch ) lµ 3,3 – 5,6 mmol/l (0,6 –1 g/l). NÕu ®êng huyÕt lóc ®ãi trªn 7

mmol/l lµm Ýt nhÊt 2 lÇn hoÆc ®êng huyÕt 2h sau uèng 75 gram ®êng trªn 11,1

mmol/l th× x¸c ®Þnh chÈn ®o¸n §T§. NÕu ®êng huyÕt t¨ng trªn 1,8g/l sÏ ®µo

th¶i qua thËn. Cßn nÕu Glucose m¸u < 0,6g/l sÏ lµm c¸c tÕ bµo (chñ yÕu lµ tÕ bµo

thÇn kinh) thiÕu n¨ng lîng, cã thÓ ®a tíi tö vong vµ h«n mª. V× vËy c¬ thÓ cã

nhiÒu c¬ chÕ tham gia ®iÒu hoµ chuyÓn ho¸ Glucid ®¶m b¶o duy tr× møc Glucose

thÝch hîp. C¬ së cña sù ®iÒu hoµ lµ lîng Glucid bæ sung cho c¬ thÓ ph¶i c©n

b»ng víi lîng ®· sö dông. C¬ quan trùc tiÕp ®iÒu hoµ lµ hÖ néi tiÕt vµ hÖ thÇn

kinh.

1.2.1. HÖ néi tiÕt:

− Insulin: lµm gi¶m Glucose m¸u rÊt nhanh vµ m¹nh nhê 2 t¸c dông chÝnh: hîp

Glycogen, mì, acid amin vµ tho¸i biÕn.

− Adrenalin: cã vai trß ho¹t ho¸ men photphorylase cña gan do ®ã lµm tho¸i

biÕn Glycogen vµ lµm t¨ng Glucose rÊt nhanh trong m¸u.

5