Tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Nguyễn Thị Thu Thảo ; Bùi Diệu Anh người hướng dẫn khoa học

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ THU THẢO

TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN

KHẢ NĂNG SINH LỜI TẠI CÁC NGÂN HÀNG

THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SỸ

CHUYÊN NGÀNH ĐÀO TẠO: TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH : 62 34 02 01

MSHV : 020117150162

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: TS. BÙI DIỆU ANH

Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10/2017

i

TÓM TẮT

Luận văn này thực hiện nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi và tác động

của các thành phần cấu tạo nên thu nhập ngoài lãi bao gồm: thu nhập từ hoạt động dịch

vụ, thu nhập từ kinh doanh ngoại tệ, thu nhập từ kinh doanh chứng khoán và góp vốn,

mua cổ phần đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong bài là chạy hồi quy mô hình tác

động ngẫu nhiên (REM) với số liệu từ báo cáo thường niên của 20 NHTM cổ phần

Việt Nam, giai đoạn 2007 – 2016. Kết quả nghiên cứu tìm được là: Tổng thu nhập

ngoài lãi có tác động tích cực đến khả năng sinh lời, trong đó: hoạt động kinh doanh

dịch vụ và kinh doanh ngoại hối có tác động tích cực còn kinh doanh chứng khoán, góp

vốn, mua cổ phần có tác động tiêu cực đến khả năng sinh lời.

Luận văn này vừa có đóng góp cho học thuật, vừa có đóng góp cho thực tiễn. Về

phía học thuật, luận văn đưa ra kết luận cụ thể và sâu sắc hơn về tác động của thu nhập

ngoài lãi cũng như của tất cả các thành phần tạo nên nó đến khả năng sinh lời của các

ngân hàng thương mại cổ phần - vốn chưa được đề cập đến trong các nghiên cứu trước

đây tại Việt Nam. Về phía thực tiễn, luận văn đã gợi ý một số chính sách đến các cơ

quan quản lý và ngân hàng thương mại nhằm cải thiện thu nhập ngoài lãi, từ đó gia

tăng khả năng sinh lời cho các NHTM cổ phần Việt Nam.

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan các kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và là

công trình nghiên cứu của chính tôi. Trừ những nội dung đã được trích dẫn một cách

thích hợp.

Nghiên cứu này cũng chưa được dùng để tôi tốt nghiệp bất cứ bậc học nào trước

đó.

Nếu có bất kỳ sự gian lận nào, tôi hoàn toàn chịu trách nghiệm trước Hội đồng

đánh giá luận văn cũng như kết quả tốt nghiệp của mình.

Tác giả

Nguyễn Thị Thu Thảo

iii

LỜI CẢM ƠN

Bằng tất cả sự chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến cô

Bùi Diệu Anh đã hướng dẫn tận tình, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận văn. Tôi

cũng xin gửi lời cảm ơn đến Trường Đại học Ngân hàng thành phố Hồ Chí Minh, đã

tạo cho tôi những điều kiện thuận lợi nhất, trong suốt quá trình học tại trường cũng như

quá trình thực hiện đề tài.

Tôi xin cám ơn gia đình, bạn bè đã luôn bên cạnh cổ vũ, động viên tôi để vượt

qua khó khăn, giúp tôi hoàn thành tốt luận văn này.

Tất cả những thiếu sót có thể có trên luận văn này đều thuộc trách nhiệm của tôi

và tôi mong nhận được ý kiến đóng góp.

iv

MỤC LỤC

CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ LUẬN VĂN..............................................2

1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:.................................................................................................2

1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU........................................................................................... 4

1.2.1. MỤC TIÊU TỔNG QUÁT..........................................................................................4

1.2.2. MỤC TIÊU CỤ THỂ...................................................................................................4

1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU..............................................................................................5

1.4. PHẠM VI VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU..................................................................... 5

1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................................................6

1.6. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN........................................................................................6

1.7. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU........................................................................................ 8

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY VỀ THU NHẬP

NGOÀI LÃI VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.......10

2.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NHTM..............................10

2.1.1. Khái niệm và phương pháp phân tích khả năng sinh lời:......................................... 10

2.1.1.1. Khái niệm khả năng sinh lời trong hoạt động của NHTM..........................10

2.1.1.2. Phương pháp phân tích khả năng sinh lời trong hoạt động của NHTM.... 11

2.1.2. Các nhân tố tác động đến khả năng sinh lời của NHTM.......................................... 12

2.1.2.1. Nhóm nhân tố nội sinh:................................................................................13

2.1.2.2. Nhóm nhân tố ngoại sinh............................................................................. 17

2.2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ THU NHẬP NGOÀI LÃI..................................................19

2.2.1. Khái niệm thu nhập ngoài lãi.....................................................................................19

2.2.2. Phân loại thu nhập ngoài lãi của ngân hàng..........................................................19

v

2.2.2.1. Thu nhập từ hoạt động dịch vụ.................................................................... 20

2.2.2.2. Thu nhập từ hoạt động kinh doanh ngoại hối............................................. 20

2.2.2.3. Thu nhập từ hoạt động mua bán chứng khoán và góp vốn, mua cổ phần:.21

2.2.2.4. Thu nhập từ hoạt động khác........................................................................ 22

2.2.3. Cách thức đo lường thu nhập ngoài lãi..................................................................... 23

2.3. LƯỢC KHẢO NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY VỀ TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP

NGOÀI LÃI ĐẾN KHẢ NĂNG SINH LỜI TẠI NHTM CỔ PHẦN............................23

2.3.1. Các nghiên cứu trước đây trên thế giới..................................................................... 24

2.3.2. Các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam....................................................................26

2.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2............................................................................................. 30

CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU........................................ 32

3.1. TRÌNH TỰ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG:.........................................32

3.2. GIỚI THIỆU MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU DỰ KIẾN:................................................. 33

3.2.1. Mô hình tác động của tổng thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời:.....................33

3.2.2. Mô hình tác động của các thành phần tạo nên thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh

lời:.....................................................................................................................................34

3.3. GIẢI THÍCH CÁC BIẾN SỬ DỤNG TRONG MÔ HÌNH........................................ 36

3.3.1. Biến thể hiện khả năng sinh lời................................................................................. 36

3.3.2. Biến thể hiện thu nhập ngoài lãi................................................................................36

3.3.3. Biến độc lập khác.......................................................................................................37

3.4. KÌ VỌNG DẤU CỦA CÁC BIẾN SỬ DỤNG TRONG MÔ HÌNH..........................38

3.4.1. Kì vọng về dấu của các biến trong mô hình 3.1........................................................38

3.4.1.1. Kì vọng về dấu của biến thu nhập ngoài lãi................................................38

3.4.1.2. Kì vọng về dấu của các biến độc lập khác:................................................. 38

vi

3.4.2. Kì vọng về dấu của các biến trong mô hình 3.2....................................................40

3.4.2.1. Kì vọng về dấu của các biến thể hiện thành phần của thu nhập ngoài lãi40

3.4.2.2. Kì vọng về dấu của các biến độc lập khác...............................................41

3.5. GIẢ THUYẾT VÀ CÁCH THỨC KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT CHO CÂU HỎI

NGHIÊN CỨU........................................................................................................42

3.6. THỐNG KÊ MÔ TẢ VÀ MA TRẬN TƯƠNG QUAN......................................... 43

3.6.1. Thống kê mô tả các biến sử dụng trong mô hình..................................................43

3.6.2. Ma trận tương quan................................................................................................45

3.7. SỐ LIỆU SỬ DỤNG TRONG MÔ HÌNH.............................................................. 48

3.8. LỰA CHỌN LOẠI MÔ HÌNH PHÙ HỢP VỚI DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU.......... 48

3.9. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.........................................................................................50

CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.................................................51

4.1. KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH LỰA CHỌN MÔ HÌNH..................................................51

4.1.1. Kết quả kiểm định F.............................................................................................. 51

4.1.2. Kết quả kiểm định Hausman................................................................................. 52

4.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM......................................................... 53

4.2.1. Kết quả hồi quy thể hiện tác động của tổng thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh

lời của ngân hàng.................................................................................................... 53

4.2.2. Kết quả hồi quy thể hiện tác động của các thành phần thu nhập ngoài lãi đến khả

năng sinh lời của ngân hàng................................................................................... 55

4.2.2.1. Tác động của hoạt động kinh doanh dịch vụ đến khả năng sinh lời.......56

4.2.2.2. Tác động của hoạt động kinh doanh ngoại hối đến khả năng sinh lời... 56

4.2.2.3. Tác động của hoạt động kinh doanh chứng khoán và góp vốn, mua cổ

phần đến khả năng sinh lời...........................................................................58

vii

4.3. KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU......................................................... 58

4.4. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................ 60

4.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4.........................................................................................64

CHƯƠNG 5. ĐỀ XUẤT CẢI THIỆN THU NHẬP NGOÀI LÃI NHẰM NÂNG CAO

KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NHTM CỔ PHẦN VIỆT NAM....................... 66

5.1. KẾT LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..................................................................66

5.2. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT VÀ KIẾN NGHỊ CẢI THIỆN THU NHẬP NGOÀI LÃI

NHẰM NÂNG CAO KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

CỔ PHẦN VIỆT NAM................................................................................................ 67

5.2.1. Đề xuất với các NHTM cổ phần............................................................................67

5.2.2. Kiến nghị với cơ quan quản lý.............................................................................. 71

5.3. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI...................................................................................... 72

5.4. HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI......................................................................................... 73

5.5. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN ĐỀ TÀI..................................................................73

viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Anh Nguyên nghĩa tiếng Việt

EQAS Equity over asset Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài

sản

FEM Fixed effect model Mô hình tác động cố định

GDP Gross Domestic Products Tổng sản phẩm quốc nội

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHTM Ngân hàng thương mại

NII Non-interest income Thu nhập ngoài lãi

OC Operating cost Chi phí hoạt động

OLS Ordinary Least Square Phương pháp bình phương nhỏ nhất

REM Random effect model Mô hình tác động ngẫu nhiên

ROE Return On Equity Tỷ số lợi nhuận trên Vốn chủ sở hữu

RQ Research question Câu hỏi nghiên cứu

TA Total assets Tổng tài sản

TCTD Tổ chức tín dụng

TL Total loans Tổng giá trị các khoản cho vay

ix

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Tóm lược các bước nghiên cứu của luận văn………………………………10

Bảng 2.1. Nghiên cứu trước đây trên thế giới về thu nhập ngoài lãi trên thế giới…….20

Bảng 2.2. Tổng hợp các nghiên cứu trước đây về thu nhập ngoài lãi tại Việt Nam…..23

Bảng 3.1. Tóm tắt và kì vọng dấu các biến sử dụng trong mô hình 3.1…………. …..36

Bảng 3.2. Tóm tắt và kì vọng dấu các biến sử dụng trong mô hình 3.2………….… ..37

Bảng 3.3: Tóm tắt câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu……………………..38

Bảng 3. 4. Thống kê mô tả các biến được sử dụng trong mô hình…………………….39

Bảng 3.5 Ma trận tương quan đối với mô hình 3. 1………………………………….41

Bảng 3.6: Ma trận tương quan đối với mô hình 3. 2………….…………………….…42

Bảng 4.1: Kết quả kiểm định F đối với mô hình 3. 1…………………………………46

Bảng 4.2: Kết quả kiểm định F đối với mô hình 3. 2…………………………………46

Bảng 4.3: Kết quả kiểm định Hausman cho mô hình 3.1…………………………..…47

Bảng 4.4: Kết quả kiểm định Hausman cho mô hình 3.2…………………………..…47

Bảng 4.5: Tóm tắt kết quả hồi quy mô hình 3. 1…………………………………..…45

Bảng 4.6: Tóm tắt kết quả hồi quy mô hình 3. 2…………………………………..…49

Bảng 4.7: Tóm tắt kết quả hồi quy mô hình 3. 2 với ngân hàng có quy mô lớn…..…50

Bảng 4.8: Tóm tắt kết quả hồi quy mô hình 3. 2 với ngân hàng có quy mô nhỏ…….51

Bảng 4.9: Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu………………………….…53

Bảng 4.10: Tóm tắt kết quả nghiên cứu………………………..………………….…..54

1

LỜI MỞ ĐẦU

Ngày nay, trong bối cảnh kinh tế vĩ mô còn nhiều bất ổn, tác động xấu đến

nguồn thu từ lãi qua hoạt động kinh doanh truyền thống là nhận tiền gửi và cho vay,

các NHTM đã đa dạng hóa nguồn thu nhập thông qua thu nhập ngoài lãi để gia tăng

khả năng sinh lời và hiệu quả hoạt động của tổ chức. Chính sách của Chính Phủ và

NHNN Việt Nam cũng tạo điều kiện khuyến khích cho NHTM ngày càng có thể đa

dạng hóa nguồn thu nhập. Trên thực tế, thu nhập ngoài lãi của NHTM bao gồm các

thành phần: thu nhập từ hoạt động dịch vụ, thu nhập từ hoạt động kinh doanh ngoại hối,

thu nhập từ kinh doanh chứng khoán, thu nhập từ góp vốn, mua cổ phần và thu nhập từ

hoạt động khác1

. Về mặt học thuật, các nghiên cứu tại Việt Nam cũng đã bàn về việc

thu nhập ngoài lãi có thực sự tác động góp phần làm gia tăng khả năng sinh lời hay

hiệu quả hoạt động của ngân hàng hay không theo những hướng tiếp cận khác nhau.

Tuy nhiên, vẫn chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào phân tích tác động của từng thành

phần hoạt động kinh doanh cấu tạo nên nguồn thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời

của ngân hàng. Liệu rằng, tổng thu nhập ngoài lãi có tác động tích cực (hoặc tiêu cực)

đến khả năng sinh lời nhưng mỗi một thành phần cấu tạo nên thu nhập ngoài lãi đó

thực sự có tác động như thế nào đến khả năng sinh lời của ngân hàng? Đây vẫn là một

câu hỏi còn bỏ ngỏ chưa có lời giải đáp, hay nói cách khác đó là khoảng trống trong

nghiên cứu về tác động của thu nhập ngoài lãi đối với khả năng sinh lời của ngân hàng

thương mại trong bối cảnh Việt Nam hiện nay. Chính vì lý do đó, nên hướng nghiên

cứu của bài luận văn này là bổ sung vào khoảng trống học thuật nêu trên, từ đó đưa ra

khuyến nghị chính sách liên quan đến hướng cải thiện thu nhập ngoài lãi nhằm gia tăng

khả năng sinh lời của các NHTM cổ phần Việt Nam.

1

Theo cách phân loại trên Báo cáo kết quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam hiện nay.