Tác động của thay đổi việc làm từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp đến thay đổi thu nhập hộ gia đình nông thôn ở huyện Tân Hưng, tỉnh Long An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ________________

HỒ QUỐC CÔNG

TÁC ĐỘNG CỦA THAY ĐỔI VIỆC LÀM

TỪ NÔNG NGHIỆP SANG PHI NÔNG

NGHIỆP ĐẾN THAY ĐỔI THU NHẬP

HỘ GIA ĐÌNH NÔNG THÔN Ở HUYỆN

TÂN HƯNG, TỈNH LONG AN

Chuyên ngành: Kinh tế học

Mã số chuyên ngành: 60 03 01 01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

TS. NGUYỄN THANH NGUYÊN

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2015

iii

TÓM TẮT

Đề tài nghiên cứu: "Tác động của thay đổi việc làm từ nông nghiệp sang phi

nông nghiệp đến thay đổi thu nhập hộ gia đình nông thôn ở huyện Tân Hưng, tỉnh

Long An" được thực hiện nhằm mục đích đo lường sự thay đổi việc làm của người

lao động có ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập của hộ gia đình của họ. Phương

pháp nghiên cứu định tính kết hợp định lượng (phân tích thống kê mô tả và hồi quy

tương quan) bằng mô hình hồi quy tuyến tính đa biến (hồi quy bội) với dữ liệu sơ

cấp qua điều tra thực tế ở địa bàn nghiên cứu gồm 300 quan sát (100 hộ sinh sống ở

khu vực biên giới và 200 hộ sinh sống ở khu vực nội địa).

Mô hình nghiên cứu gồm 14 biến độc lập, 1 biến phụ thuộc – thay đổi thu nhập

của hộ gia đình năm 2014 so với năm 2012. Kết quả phân tích hồi quy cho thấy có 7

biến độc lập có tác động đến thay đổi thu nhập của hộ gia đình là: Hộ có tham gia

liên kết sản xuất hay tham gia vào hợp tác xã, tổ hợp tác; hộ có thành viên thay đổi

việc làm; hộ có canh tác trên đất; nghề nghiệp chính của chủ hộ; khu vực sinh sống

của hộ; số năm đi học của chủ hộ và thu nhập của chủ hộ năm 2012. Trong đó, hộ

có thành viên thay đổi việc làm từ nông nghiệp sang phi nông nghiệp có tác động

mạnh đến thay đổi thu nhập của hộ gia đình. Như vậy, việc thay đổi việc làm của

người lao động từ khu vực nông nghiệp sang phi nông nghiệp có ý nghĩa quan trọng,

tác động mạnh đến thay đổi thu nhập của hộ gia đình người lao động.

Các biến trong mô hình có thể giải thích được 28,4% thay đổi thu nhập của hộ

gia đình do thay đổi việc làm. Kết quả nghiên cứu phù hợp với thực tế thể hiện qua

các kiểm định về độ phù hợp của mô hình, kiểm định phần dư và kiểm định phân

phối chuẩn của phần dư đều đạt yêu cầu thống kê. Dựa vào kết quả nghiên cứu, một

số kiến nghị được đưa ra nhằm góp phần chuyển đổi việc làm khu vực nông thôn

gắn với chuyển đổi cơ cấu kinh tế, từ đó tác động đến việc thay đổi thu nhập của hộ

gia đình người lao động nông thôn ở huyện Tân Hưng, tỉnh Long An theo hướng

tích cực là nâng cao thu nhập cho hộ gia đình của người lao động.

iv

MỤC LỤC

Trang

Lời cam đoan .....................................................................................................i

Lời cảm ơn....................................................................................................... ii

Tóm tắt............................................................................................................ iii

Mục lục ............................................................................................................iv

Danh mục bảng .............................................................................................. vii

Danh mục hình và đồ thị............................................................................... viii

Danh mục từ viết tắt ........................................................................................ix

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU....................................................................................1

1.1 Đặt vấn đề. .................................................................................................1

1.2 Câu hỏi nghiên cứu:...................................................................................3

1.3 Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................4

1.4 Đối tượng và phạm vị nghiên cứu .............................................................4

1.4.1 Đối tượng nghiên cứu.....................................................................4

1.4.2 Phạm vi nghiên cứu ........................................................................4

1.5 Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................5

1.5.1 Phương pháp phân tích định tính...................................................5

1.5.2 Phương pháp phân tích định lượng................................................5

1.6 Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu ..............................................................6

1.7 Cấu trúc luận văn. ......................................................................................6

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ......................................................................8

2.1 Các khái niệm ............................................................................................8

2.1.1 Khái niệm việc làm. ........................................................................8

2.1.2 Khái niệm về lao động..................................................................11

2.1.3 Khái niệm về hộ gia đình..............................................................12

2.1.4 Khái niệm về thu nhập, thu nhập hộ gia đình ..............................12

2.2 Cơ sở lý thuyết.........................................................................................14

v

2.2.1 Các lý thuyết về việc làm và thay đổi việc làm.............................14

2.2.2 Lý thuyết về thu nhập và các yếu tố tác động đến thu nhập.........23

2.2.3 Các nghiên cứu trước có liên quan ..............................................28

2.3 Đặc điểm kinh tế - xã hội địa bàn nghiên cứu .........................................34

2.4 Mô hình nghiên cứu đề xuất ...................................................................40

2.5 Điểm khác biệt mô hình nghiên cứu so với nghiên cứu trước.................41

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................43

3.1 Quy trình nghiên cứu ...............................................................................43

3.2 Phương pháp nghiên cứu. ........................................................................44

3.3 Kết quả nghiên cứu định tính...................................................................48

3.4 Mô hình nghiên cứu.................................................................................49

3.4.1 Mô hình nghiên cứu chính thức....................................................49

3.4.2 Đo lường các biến trong mô hình ................................................50

3.5 Dữ liệu nghiên cứu ..................................................................................57

3.5.1 Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu.............................................58

3.5.2 Quy trình thu thập, xử lý và phân tích số liệu ..............................60

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...........................................................63

4.1 Kết quả phân tích thống kê mô tả ...........................................................63

4.1.1 Các biến liên quan đến chủ hộ .....................................................64

4.1.2 Các biến liên quan đến hộ ............................................................67

4.1.3 Các biến liên quan đến kinh tế hộ ................................................70

4.1.4 Biến liên quan đến chuyển đổi việc làm.......................................73

4.2 Kết quả phân tích tương quan..................................................................74

4.3 Các kiểm định ..........................................................................................75

4.3.1 Kiểm định độ phù hợp của mô hình..............................................75

4.3.2 Kiểm định phần dư .......................................................................75

4.3.3 Kiểm định phân phối chuẩn của phần dư.....................................76

4.4 Kết quả phân tích hồi quy........................................................................77

4.5 Giải thích kết quả nghiên cứu..................................................................78

vi

4.5.1 Các biến có ý nghĩa thống kê .......................................................78

4.5.2 Các biến không đạt mức ý nghĩa thống kê theo yêu cầu ..............81

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................84

5.1 Kết luận....................................................................................................84

5.2 Kiến nghị..................................................................................................85

5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp ..........................................................90

TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................92

PHỤ LỤC...............................................................................................................97

vii

DANH MỤC BẢNG

Trang

Bảng 2.1: Bảng tổng hợp các nghiên cứu trước có liên quan .................................33

Bảng 2.2: Tổng hợp giá trị tăng thêm huyện Tân Hưng giai đoạn 2000 - 2010.....34

Bảng 2.3: Tổng hợp giá trị tăng thêm huyện Tân Hưng giai đoạn 2010 - 2013.....36

Bảng 2.4: Cơ cấu giá trị tăng thêm huyện Tân Hưng qua các năm .......................36

Bảng 2.5: Bảng tổng hợp dân số, lao động, việc làm qua các năm .......................38

Bảng 3.1: Tổng hợp các biến sử dụng trong mô hình nghiên cứu..........................56

Bảng 3.2: Bảng tổng hợp điều tra chọn mẫu phân bố trên từng ấp, xã...................60

Bảng 4.1: Thống kê mô tả các biến trong mô hình................................................63

Bảng 4.2: Các lý do thay đổi việc làm ...................................................................74

Bảng 4.3: Mô hình tóm tắt .....................................................................................75

Bảng 4.4: Phân tích phương sai (Anova)...............................................................76

Bảng 4.5: Kết quả phân tích hồi quy......................................................................77

viii

DANH MỤC HÌNH VÀ ĐỒ THỊ

Trang

Hình 2.1: Các mối liên kết giữa khu vực nông nghiệp và phi nông nghiệp ...........18

Hình 2.2: Giá trị tăng thêm các ngành kinh tế 2000 - 2010....................................35

Hình 2.3: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế giữa các ngành ...........................................37

Hình 2.4: Lao động có việc làm trong các ngành kinh tế .......................................39

Hình 2.5: Tóm tắt mô hình nghiên cứu đề xuất ......................................................41

Hình 3.1: Tóm tắt quy trình nghiên cứu .................................................................44

Hình 4.1: Giới tính của chủ hộ................................................................................64

Hình 4.2: Nhóm tuổi của chủ hộ .............................................................................65

Hình 4.3: Nhóm trình độ học vấn của chủ hộ.........................................................66

Hình 4.4: Nghề nghiệp chính của chủ hộ................................................................67

Hình 4.5: Tổng số thành viên thường trú trong hộ (người) ....................................68

Hình 4.6: Tổng số thành viên có việc làm tạo thu nhập cho hộ (người) ................69

Hình 4.7: Số người phụ thuộc trong hộ ..................................................................69

Hình 4.8: Hộ canh tác trên đất hay cho thuê đất.....................................................70

Hình 4.9: Khu vực định cư của hộ ..........................................................................71

Hình 4.10: Hộ có tham gia các tổ sản xuất .............................................................71

Hình 4.11: Hộ có vay vốn để sản xuất....................................................................72

Hình 4.12: Hộ có thành viên thay đổi việc làm ......................................................73

Hình 4.13: Biểu đồ phần dư....................................................................................76

ix

CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CH Chủ hộ

CNH-HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa

FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên Hiệp Quốc

GDP Tổng sản phẩm quốc nội

HCM Hồ Chí Minh

HTX Hợp tác xã

KM Kí lô mét

KT&HT Kinh tế và Hạ tầng

LĐTB&XH Lao động Thương binh và Xã hội

LKSX Liên kết sản xuất

NN Nông nghiệp

NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

NXB Nhà xuất bản

PRA Thảo luận nhóm

PV Phỏng vấn

QSH Quyền sở hữu

SS So sánh

THT Tổ hợp tác

TN Thu nhập

TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh

UBND Ủy ban Nhân dân

VA Giá trị tăng thêm

1

CHƯƠNG 1

GIỚI THIỆU

Chương gi ới thiệu trình bày sự cần thiết của vấn đề nghiên c ứu, câu h ỏi nghiên cứu, mục

tiêu nghiên c ứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, ý nghĩa thực tiễn

và k ết cấu của đề tài nhằm cung cấp những vấn đề mang tính tổng quát về đề tài nghiên cứu.

1.1 Đặt vấn đề

Việc làm là một trong những chỉ tiêu quan trọng để đánh giá sự phát triển kinh tế

của quốc gia. Phân tích động thái thay đổi của việc làm cho phép đánh giá tác động

của chuyển đổi kinh tế và đề xuất các chính sách việc làm phù hợp tạo điều kiện cho

phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Thực tế hiện nay ở hầu hết các quốc gia trên

con đường phát triển đều gặp phải đó là tình trạng phân hóa giàu nghèo, bất bình đẳng

giữa khu vực thành thị và nông thôn, đặc biệt là vấn đề lao động, việc làm ở khu vực

nông thôn. Điều này thể hiện rõ nhất là tỷ lệ tăng dân số tự nhiên ở nông thôn cao hơn

ở khu vực thành thị trong khi tốc độ tăng việc làm ở nông thôn chậm hơn đã dẫn đến

ngày càng làm tăng sức ép về việc làm ở k hu vực nông thôn. Một sức ép khác là đất

đai nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp do các nhu cầu về phát triển các khu, cụm công

nghiệp và các khu đô thị, mặt khác năng suất lao động trong nông nghiệp thấp, càng

làm cho thời gian nông nhàn tăng lên và vấn đề việc làm ở nông thôn càng trở nên khó

khăn gay gắt.

Trong vài thập kỷ qua, nền kinh tế nước ta đã có những thay đổi quan trọng,

những thay đổi đó kết hợp với sự cải thiện về giáo dục trong lực lượng lao động đã

làm thay đổi cơ cấu và phân bố lao động có vi ệc làm. Cơ cấu kinh tế nông thôn đã có

nhiều thay đổi cùng với CNH - HĐH nông nghiệp, nông thôn là một tất yếu để phát

triển kinh tế đất nước. Nhưng với diện tích đất có giới hạn, tỷ lệ tăng dân số ở nông

thôn cao và trình độ dân trí thấp đã làm cho người dân sống ở nông thôn ngày càng

khó tìm được việc làm . Theo Tổng cục Thống kê (2 013), tính đến hết tháng 7 năm

2013 cả nước có 53,2 triệu người từ 15 tuổi trở lên thuộc lực lượng lao động, chiếm

58,5% dân số, bao gồm 5 2,2 triệu người có việc làm và 1,0 triệu người thất nghiệp,

trong đó lao động nông thôn chiếm tới 69,9%. Cơ cấu lao động có việc làm ở khu vực

2

nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản chiếm 46,8% giảm 1,9% so với năm 20 10, khu

vực công nghiệp và xây dựng chiếm 21,2% giảm 0,5% so với năm 2010, khu vực dịch

vụ chiếm 32,0% tăng 2,4% so với năm 20 10. Với số liệu thống kê trên cho thấy, sự

dịch chuyển cơ cấu lao động ở 3 khu vực kinh tế song cùng với chuyển dịch cơ cấu

kinh tế theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước, tăng dần tỷ trọng của

ngành công nghiệp, xây dựng và dịch vụ, giảm dần tỷ trọng ngành nông nghiệp, lâm

nghiệp và thủy sản. Tuy nhiên, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động nhìn

chung vẫn còn chậm và chưa tương xứng với tiềm năng phát triển của đất nước.

Những năm gần đây, kinh tế của tỉnh Long An có bước phát triển, tốc độ tăng

trưởng cao do có sự phát triển nhanh các khu, cụm công nghiệp và quá trình đô thị hóa

diễn ra mạnh mẽ. Theo UBND tỉnh Long An (201 3), tốc độ gia tăng giá trị sản xuất

bình quân hàng năm 12,47%, một tỷ lệ tương đối cao so với bình quân chung cả nước;

tỷ trọng đóng góp của khu vực nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản chiếm 30,3%,

công nghiệp và xây dựng chiếm 39,9% còn lại là khu vực dịch vụ chiếm 29,8%. Với

số liệu trên cho thấy, tỷ trọng đóng góp của khu vực nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy

sản vẫn còn cao vì thế quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động cũng chưa diễn ra thật sự

mạnh mẽ. Riêng với huyện Tân Hưng , một huyện thuộc khu vực Đồng Tháp Mười

nằm ở phía Tây Bắc của tỉnh Long An, là cửa ngõ của Long An với tỉnh Prey Veng

Vương quốc Campuchia. Theo Chi cục Thống kê huyện Tân Hưng (2013), dân số

trung bình năm của huyện là 52.738 người, mật độ 106 người/km2

, chỉ bằng 32,9%

mật độ dân số của tỉnh Long An (322 người/km2

) nên Tân Hưng được xem là vùng đất

rộng người thưa; dân số đô thị có 5.385 người chiếm 10,21% dân số, dân số nông thôn

47.353 người chiếm 89,79% dân số. Lao động trong độ tuổi năm 201 3 là 33.226

người; số người đang làm việc trong các ngành kinh tế là 30.864 người, trong đó: nông

nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản 25.851 người chiếm 85,98%; công nghiệp và xây dựng

680 người chiếm 2,26%; dịch vụ 2.892 người chiếm 9,62% và lao động khác chiếm

2,13%. Như vậy, nguồn lực tập trung chủ yếu vẫn ở khu vực nông nghiệp, lâm nghiệp

và thủy sản, việc chuyển dịch cơ cấu lao động trong thời gian qua diễn ra còn chậm.

Chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế, chưa có lao động chuyên sâu, tỷ lệ lao động

qua đào tạo hiện nay còn thấp khoảng 11,4%, đây là một nguyên nhân ảnh hưởng đến

phát triển kinh tế - xã hội vì nhân lực là yếu tố quan trọng hàng đầu của lực lượng sản

xuất. Mặt khác, do điều kiện địa lý không thuận lợi là vùng trũng của tỉnh Long An