Tác động của lao động trẻ em - Cảm nhận của trẻ

Më ®Çu

Theo thèng kª cña tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO) n¨m 1997, trªn thÕ

giíi cã kho¶ng 73 triÖu trÎ em lao ®éng lµm thuª. Trong ®ã mét nöa sè lao ®éng

nµy tËp trung t¹i c¸c níc ch©u ¸. Tham gia ho¹t ®éng lµm thuª rÊt dÔ dÉn ®Õn

viÖc søc lao ®éng cña trÎ em bÞ l¹m dông. V× vËy, vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em cÇn ®-

îc quan t©m h¬n n÷a nh»m tr¸nh nh÷ng tæn h¹i ®Õn sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña

trÎ em. Th¸ng 5 - 2002, t¹i phiªn häp ®Æc biÖt cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc

vÒ trÎ em ®· ®a ra mét cam kÕt: “ Xo¸ nghÌo, ®Çu t vµo trÎ em: chóng ta kh¼ng

®Þnh quyÕt t©m ph¸ vì vßng luÈn quÈn cña nghÌo ®ãi trong mét thÕ hÖ cïng liªn

kÕt kh¼ng ®Þnh r»ng ®Çu t vµo trÎ em vµ thùc hiÖn quyÒn trÎ em lµ nh÷ng c¸ch

h÷u hiÖu nhÊt ®Ó xo¸ nghÌo” (B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam 2004: tr.34). Tõ

tuyªn bè nµy chóng ta cã thÓ thÊy vai trß quan träng cña viÖc quan t©m tíi sù

ph¸t triÓn toµn diÖn cña trÎ em. T¬ng lai cña trÎ em còng chÝnh lµ t¬ng lai cña

®Êt níc. §ã lµ lý do v× sao vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em hiÖn nay ®ang lµ vÊn ®Ò ®îc

bµn luËn trong nhiÒu diÔn ®µn quèc gia, khu vùc, vµ quèc tÕ.

ViÖt Nam lµ mét níc n«ng nghiÖp, cã hai phÇn ba d©n sè sèng ë n«ng

th«n trong ®iÒu kiÖn khoa häc kü thuËt kÐm ph¸t triÓn nªn mäi ho¹t ®éng n«ng

nghiÖp thêng ph¶i sö dông b»ng søc ngêi; lu«n ®ßi hái nguån lao ®éng cao. V×

vËy, trÎ em còng lµ mét nguån lao ®éng chÝnh trong gia ®×nh, “80% - 90% trÎ

em vÞ thµnh niªn n«ng th«n ®· tõng tham gia lao ®éng s¶n xuÊt”(1)

.

Víi nh÷ng ®Æc thï kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam, trÎ em ®ãng gãp mét

phÇn kh«ng nhá vµo nguån lao ®éng cña gia ®×nh díi sù gi¸m s¸t cña cha mÑ.

Nhng trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng nh hiÖn nay, viÖc ®Êu tranh

chèng l¹i sù kh¾c nghiÖt cña nghÌo ®ãi cµng lµm t¨ng thªm nguån lao ®éng trÎ

em. Víi diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp cã h¹n trong khi d©n sè vµ møc chi cho c¸c

nhu cÇu tèi thiÓu cña ngêi d©n ngµy cµng lín khiÕn ngêi n«ng d©n kh«ng thÓ

chØ tr«ng chê vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Theo sè liÖu ®iÒu tra n¨m 2002, ViÖt

1

Nam cã kho¶ng 28,9% sè hé nghÌo vµ 35,6% sè hé nghÌo t¹i khu vùc n«ng

th«n(2) . Trong khi ®ã, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c ngµnh nghÒ dÞch vô kÐo

theo nhu cÇu vÒ lao ®éng ngµy cµng gia t¨ng. Nhng thùc tÕ, ®èi víi mét sè

ngµnh nghÒ th× nguån lao ®éng trÎ em l¹i thu hót c¸c chñ thuª lao ®éng bëi mét

sè lý do nh tiÒn c«ng thÊp, dÔ qu¶n lý …

Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng râ rÖt l¹i cµng lµm t¨ng thªm sè lîng

lao ®éng trÎ em t¹i c¸c thµnh phè lín. Theo sè liÖu ®iÒu tra n¨m 2002, tû lÖ giµu

nhÊt/ nghÌo nhÊt lµ 6,03% (so víi n¨m 1993 lµ 4,97%, n¨m 1998 lµ 5,49%) cho

thÊy sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng râ rÖt (3). Sù ph©n ho¸ nµy hoµn toµn phï

hîp víi qu¸ tr×nh ph©n ho¸ thµnh thÞ - n«ng th«n hiÖn nay ë ViÖt Nam, do vÉn

cã gÇn 80% d©n sè ViÖt Nam sèng ë n«ng th«n. §iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n,

céng thªm tû lÖ ngêi trong ®é tuæi lao ®éng thiÕu viÖc lµ do diÖn tÝch ®Êt n«ng

nghiÖp kh«ng t¨ng trëng theo d©n sè nªn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mét sè trÎ em n«ng

th«n ph¶i nghØ häc ®Ó lao ®éng kiÕm tiÒn vµ bÞ thu hót bëi nhu cÇu lao ®éng t¹i

c¸c thµnh phè lín(4)

.

Trong kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy, t«i sÏ tËp trung t×m hiÓu t¸c ®éng cña

viÖc tham gia lao ®éng gióp viÖc tíi nh÷ng tr¶i nghiÖm c¸ nh©n vµ c¸c mèi quan

hÖ x· héi cña trÎ t¹i quª nhµ. §èi tîng mµ nghiªn cøu nµy híng tíi lµ nh÷ng em

g¸i ®· tõng gióp viÖc gia ®×nh t¹i Hµ Néi vµo dÞp TÕt. Cô thÓ lµ nh÷ng em cã ®é

tuæi díi 16 tuæi ®ang cßn ®i häc t¹i thêi ®iÓm diÔn ra ho¹t ®éng gióp viÖc.

T«i ¸p dông c¸ch tiÕp cËn nghiªn cøu trêng hîp, tËp trung vµo mét sè em

g¸i ®· tõng tham gia lao ®éng gióp viÖc thêi vô trong dÞp TÕt tõ n¨m 2003-

2005. Bªn c¹nh ®ã, ngêi th©n trong gia ®×nh, b¹n bÌ (b¹n häc ë trêng, b¹n ch¬i

ngoµi trêng), hµng xãm vµ c¶ gia ®×nh ngêi chñ thuª lao ®éng còng lµ nh÷ng

®èi tîng cung cÊp th«ng tin chÝnh.

§Þa ®iÓm nghiªn cøu t¹i hai lµng (lµng H¹ vµ lµng V©n)(5) thuéc x·

Qu¶ng Ch©u, huyÖn Qu¶ng X¬ng, tØnh Thanh Ho¸ dùa trªn hai lý do chÝnh. Thø

nhÊt lµ tõ mèi quan hÖ c¸ nh©n ngêi nghiªn cøu víi mét sè ngêi d©n t¹i ®©y.

2

Thø hai lµ cã sù quen biÕt víi mét ngêi ®ang sinh sèng ë x· Qu¶ng Ch©u vµ

hiÖn lµm m«i giíi lao ®éng cho mét trung t©m giíi thiÖu viÖc lµm ë Hµ Néi.

Nh÷ng ®èi tîng nghiªn cøu trong kho¸ luËn nµy ®· tham gia lao ®éng gióp viÖc

th«ng qua sù giíi thiÖu cña ngêi nµy.

Kho¸ luËn ®îc kÕt cÊu víi 04 ch¬ng chÝnh sau:

Ch¬ng 1: “Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu lao ®éng trÎ em ë ViÖt Nam

vµ thùc tÕ lao ®éng trÎ em t¹i x· Qu¶ng Ch©u” ®a ra mét c¸i nh×n tæng quan vÒ

vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ë níc ta, lao ®éng trÎ em gióp viÖc gia ®×nh vµ cô thÓ

t×nh h×nh lao ®éng trÎ em gióp viÖc cña Qu¶ng Ch©u.

Ch¬ng 2: “ Nghiªn cøu lao ®éng trÎ em - Tõ gãc ®é ph¬ng ph¸p” tËp

trung lµm râ c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®îc sö dông trong kho¸ luËn nµy.

Ch¬ng3: “T¸c ®éng cña lao ®éng trÎ em - C¶m nhËn cña trΔ t×m hiÓu

nh÷ng ¶nh hëng cña viÖc tham gia lao ®éng gióp viÖc tíi nh÷ng tr¶i nghiÖm c¸

nh©n ®îc thÓ hiÖn qua nh÷ng quan niÖm vÒ cuéc sèng cña trÎ.

Ch¬ng 4: “Lao ®éng trÎ em - qua l¨ng kÝnh gia ®×nh - x· héi” cho thÊy

quan niÖm, th¸i ®é cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vÒ vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em gióp viÖc

gia ®×nh.

3

Ch¬ng 1

Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu lao ®éng trÎ em ë

ViÖt Nam vµ thùc tÕ lao ®éng trÎ em t¹i Qu¶ng Ch©u

Tríc khi tiÕn hµnh mét nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em, cÇn kh¸i

qu¸t nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu tríc ®ã ®Ó cã c¸i nh×n tæng quan, thùc tÕ vÒ

qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña vÊn ®Ò vµ tõ ®ã cã thÓ ®a ra mét môc tiªu nghiªn cøu

míi cã tÝnh chÊt bæ xung cho nh÷ng nghiªn cøu tríc ®ã. V× vËy, viÖc t×m hiÓu

vÒ vÊn ®Ò lao ®éng trÎ ë ViÖt Nam vµ thùc tÕ lao ®éng trÎ em t¹i Qu¶ng Ch©u lµ

mét viÖc cÇn thiÕt, kh«ng thÓ thiÕu.

1.1 Kh¸i niÖm

Khi nghiªn cøu vÒ lao ®éng trÎ em, kh¸i niÖm ®Çu tiªn chóng ta cÇn ph¶i

lµm râ lµ kh¸i niÖm “trÎ em” vµ “ lao ®éng trÎ em”. Tuú thuéc vµo hÖ thèng

ph¸p luËt ë mçi quèc gia, ®é tuæi quy ®Þnh cña “trÎ em” cã kh¸c nhau:

- Theo C«ng íc quèc tÕ quyÒn trÎ em cña Liªn hiÖp quèc (20/11/1989)

th× “trÎ em” ®îc x¸c ®Þnh “lµ ngêi díi 18 tuæi trõ khi luËt ph¸p quèc gia c«ng

nhËn tuæi thµnh niªn sím h¬n” (6)

.

- Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO) vµ Tæ chøc khoa häc, gi¸o dôc vµ v¨n

ho¸ (UNESCO) th× xÕp “trÎ em lµ nh÷ng ngêi díi 15 tuæi”(7)

.

- Trong mét sè v¨n b¶n ph¸p luËt ViÖt Nam còng quy ®Þnh: “Nh÷ng ngêi

díi 18 tuæi lµ ngêi cha thµnh niªn” (LuËt d©n sù ViÖt Nam -1995); “TrÎ em lµ

nh÷ng ngêi díi 16 tuæi” (LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em - 1991).

- Dùa trªn nh÷ng kh¸i niÖm vÒ trÎ em, ngêi ta còng cã thÓ ®a ra kh¸i

niÖm vÒ “lao ®éng trÎ em”: ®©y lµ thuËt ng÷ chØ trÎ em díi tuæi lao ®éng ®ang

giµnh nhiÒu thêi gian lµm viÖc, ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt, gi¸o dôc

vµ t©m lý cña trÎ(8)

.

Theo bé LuËt Lao ®éng ViÖt Nam - 1995, lao ®éng trÎ em lµ ngêi lao

®éng cha ®ñ 16 tuæi. Tuæi tèi thiÓu ®Ó trÎ em ®îc phÐp häc nghÒ lµ 13 tuæi. Tuy

4

nhiªn, trÎ em díi 13 tuæi còng ®îc phÐp häc nghÒ trong mét sè trêng d¹y nghÒ

do Bé Lao ®éng, Th¬ng binh vµ X· héi quy ®Þnh.

- C«ng íc tuæi tèi thiÓu cña ILO n¨m 1973 (sè138) : h¹ tuæi tèi thiÓu

chung lµ 14 vµ h¹ tuæi vµo lµm c«ng viÖc nhÑ lµ 12. Cho phÐp lµm viÖc tõ tuæi

16 trong c«ng viÖc ®éc h¹i nÕu cã nh÷ng b¶o vÖ thÝch hîp (§iÒu 7: cho phÐp …

sö dông lao ®éng cña ngêi tõ 13- 15 tuæi trong nh÷ng c«ng viÖc nhÑ nhµng mµ

kh«ng cã h¹i cho søc khoÎ hoÆc sù ph¸t triÓn, häc tËp ) …

- Lao ®éng trÎ em gióp viÖc gia ®×nh lµ lo¹i lao ®éng thuª mín cã tÝnh

chÊt tho¶ thuËn gi÷a ngêi chñ nhµ (ngêi sö dông lao ®éng) vµ trÎ em (ngêi díi

18 tuæi hoÆc díi 16 tuæi) (9)

.

Trong nghiªn cøu nµy, t«i sö dông kh¸i niÖm trÎ em (ngêi lao ®éng cha

®ñ tuæi 16) theo quy ®Þnh cña Bé luËt Lao ®éng ViÖt Nam (1995). Còng nh LuËt

b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ em (trÎ em lµ nh÷ng ngêi díi 16 tuæi) ®· cho

thÊy ®©y lµ giai ®o¹n quan träng ®Çu tiªn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch, trÝ

tuÖ cña trÎ. V× vËy, giai ®o¹n nµy trÎ em cÇn ®îc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ ®Æc biÖt.

Lao ®éng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ®Ó trÎ em cã thÓ ph¸t triÓn toµn diÖn

vµ lµnh m¹nh nhng nÕu lao ®éng kh«ng ®óng c¸ch hoÆc qu¸ søc sÏ dÉn ®Õn sù

ph¸t triÓn lÖch l¹c vÒ c¶ thÓ chÊt lÉn t©m hån trÎ em.

1.2 Nghiªn cøu lao ®éng trÎ em ë ViÖt Nam

¨ngghen trong t¸c phÈm “Vai trß cña lao ®éng trong lÞch sö biÕn ho¸ tõ

vîn thµnh ngêi” ®· viÕt “ trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh cã thÓ nãi lao ®éng

s¸ng t¹o nªn chÝnh con ngêi”. §èi víi gi¸o dôc con ngêi th× lao ®éng còng lµ

mét biÖn ph¸p gi¸o dôc tèt. Th«ng qua qu¸ tr×nh lao ®éng, trÎ em cã thÓ dÇn

hoµn thiÖn b¶n th©n, h×nh thµnh nh©n c¸ch vµ gãp phÇn ph¸t triÓn toµn diÖn mäi

mÆt cña trÎ em.

Nh÷ng ho¹t ®éng lao ®éng cã ¶nh hëng tíi sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña

trÎ em thêng ®îc coi lµ vi ph¹m quyÒn c¬ b¶n cña trÎ em. Nhng thËt ®¸ng buån

lµ trÎ em ®· vµ ®ang lµ mét trong nh÷ng ngån lao ®éng chÝnh t¹i nhiÒu gia ®×nh,

5

®Þa ph¬ng ë níc ta (chñ yÕu lµ t¹i c¸c khu vùc n«ng th«n). Trong c¸c gia ®×nh

ViÖt Nam, viÖc trÎ em tham gia gióp ®ì nh÷ng c«ng viÖc cña gia ®×nh lµ mét

viÖc rÊt b×nh thêng vµ ®¬ng nhiªn, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng gia ®×nh thiÕu lao

®éng. Vµ nhiÒu ngêi cho r»ng c«ng viÖc trong c¸c gia ®×nh mang l¹i lîi Ých cho

trÎ víi tÝnh chÊt lµ mét phÇn x· héi hãa (gi¸o dôc kh«ng chÝnh quy), d¹y cho trÎ

nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt cho cuéc sèng sau nµy. Kh«ng thÓ nãi r»ng nh÷ng

c«ng viÖc trong gia ®×nh Êy hoµn toµn kh«ng mang l¹i tæn h¹i vÒ thÓ chÊt hay

t©m lý cho trÎ em. Nhng viÖc trÎ em ph¶i rêi nhµ ®i lao ®éng kiÕm sèng t¹i c¸c

thµnh phè lín l¹i g©y nhiÒu tæn h¹i lín tíi sù ph¸t triÓn b×nh thêng cña trÎ em.

NÕu nãi ®Õn nguyªn nh©n chÝnh th× kinh tÕ lµ yÕu tè lín ®Çu tiªn dÉn ®Õn

sù ra ®i cña trÎ em. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, héi nhËp quèc tÕ ®· gióp nÒn kinh tÕ

níc ta v¬n lªn m¹nh mÏ nhng ®ång thêi còng dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång

®Òu ë nhiÒu n¬i trong c¶ níc. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng t¨ng. NhiÒu

trÎ em ®· ph¶i bá häc ®Ó tù kiÕm sèng vµ gióp ®ì gia ®×nh. Mét sè trÎ em may

m¾n h¬n khi kh«ng ph¶i bá häc th× ph¶i chän cho m×nh mét c«ng viÖc nµo ®ã

®Ó tù lo liÖu tiÒn ®Ó trang tr¶i viÖc häc tËp cña m×nh (N¨m 2002, tû lÖ ®i häc

®óng tuæi ë khu vù n«ng th«n t¹i c¸c cÊp: tiÓu häc lµ 98,2%, trung häc c¬ së lµ

69,9%, trung häc phæ th«ng lµ 37,7%) (10). Vµ c¸c trung t©m kinh tÕ lín cña c¶

níc nh Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, H¶i Phßng, §µ N½ng ®· trë thµnh …

®Ých ®Õn cña nh÷ng ngêi d©n n«ng th«n mong muèn cã thÓ c¶i thiÖn ®îc ®êi

sèng.

§Ó cã mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em nãi chung, còng

nh thùc tr¹ng nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ë ViÖt Nam t«i xin tãm lîc mét sè c«ng

tr×nh nghiªn cøu tiªu biÓu nh sau:

Tríc hÕt, ph¶i kÓ ®Õn ch¬ng tr×nh nghiªn cøu TrÎ em lµm thuª gióp viÖc

gia ®×nh do Tæ chøc Cøu trî trÎ em cña Thuþ §iÓn (Save the Children Sweden)

céng t¸c víi Khoa T©m lý häc (Trêng §¹i häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n-

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi) thùc hiÖn n¨m 2000. §èi tîng nghiªn cøu tËp trung

6

vµo nhãm trÎ em gióp viÖc gia ®×nh t¹i Hµ Néi, nh»m t×m hiÓu nguyªn nh©n,

®Æc ®iÓm vµ ¶nh hëng cña lao ®éng tíi sù ph¸t triÓn c¸ nh©n cña trÎ còng nh m«

t¶ mèi quan hÖ x· héi cña trÎ t¹i n¬i lµm viÖc. Nghiªn cøu nµy ®îc tiÕn hµnh

b»ng sù kÕt hîp sö dông c¸c ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng (dïng b¶ng hái), ®Þnh tÝnh

(pháng vÊn s©u 20 trêng hîp trong ®ã cã 5 trêng hîp pháng vÊn gia chñ vµ 15

trêng hîp trÎ em) vµ ph©n tÝch t liÖu. TiÕp theo lµ b¸o c¸o cña nhãm t¸c gi¶ vÒ

vÊn ®Ò Lao ®éng trÎ em t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh do Quü cøu trî nhi ®ång

Anh tiÕn hµnh n¨m 1998. ¸p dông ph¬ng ph¸p ®iÒu tra b¶ng hái ®Ó thu thËp

th«ng tin vÒ nhiÒu lo¹i ngµnh nghÒ kh¸c nhau cã trÎ em tham gia. Vµ mét sè

b¸o c¸o nh, §iÒu ®Çu tiªn tríc hÕt trong lao ®éng trÎ em: xo¸ bá nh÷ng c«ng

viÖc ®éc h¹i víi trÎ em do Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO) phèi hîp víi quü

nhi ®ång Liªn hîp quèc (UNICEF) ®iÒu tra n¨m 1999, Mét thÕ giíi phï hîp

víi trÎ em ®îc thùc hiÖn n¨m 2001 díi sù tµi trî cña Quü b¶o trî nhi ®ång

Anh…

VÊn ®Ò lao ®éng trÎ em còng lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c bé ngµnh

liªn quan. Chóng ta cã thÓ ®a ra mét sè ®iÒu tra tiªu biÓu nh: VÊn ®Ò lao ®éng

trÎ em ë ViÖt Nam (Bé Lao ®éng vµ Th¬ng binh x· h«Þ, 1997). §©y lµ tµi liÖu

tËp trung nh÷ng b¸o c¸o ®îc tr×nh bµy t¹i mét cuéc to¹ ®µm vÒ vÊn ®Ò lao ®éng

trÎ em ë ViÖt Nam. Nh÷ng b¸o c¸o nµy chØ râ nguyªn nh©n, hËu qu¶ cña lao

®éng trÎ em vµ ®a ra mét sè kiÕn nghÞ.

Bªn c¹nh ®ã, lµ mét sè bµi nghiªn cøu ®¨ng t¶i trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn

ngµnh c¸c t¸c gi¶. §¸ng chó ý nhÊt lµ NguyÔn V¨n ChÝnh (1999). Trong bµi viÕt

nµy, t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn thùc tr¹ng c«ng viÖc vµ b¶n chÊt cña lao ®éng trÎ em.

Th«ng qua viÖc ph©n tÝch c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña hiÖn tîng lao ®éng trÎ

em, t¸c gi¶ nªu lªn mét sè gi¶ thiÕt khoa häc mang tÝnh lý luËn ®ång thêi chØ râ

c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp ®Ó nghiªn cøu s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy. Cßn víi t¸c

gi¶ NguyÔn Hång Th¸i (2003) l¹i ®i s©u vµo t×m hiÓu c¸c h×nh thøc l¹m dông

trÎ em. Theo c¸ch ph©n lo¹i cña t¸c gi¶ th× cã l¹m dông trÎ em vÒ th©n thÓ, lao

7

®éng trÎ em, l¹m dông t×nh dôc trÎ em, b¹o lùc gia ®×nh ®èi víi trÎ em vµ trÎ em

ph¶i chøng kiÕn b¹o lùc gia ®×nh. T¸c gi¶ cho r»ng, sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ lèi

sèng do c¬ chÕ thÞ trêng ®· t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn t×nh tr¹ng l¹m dông, ngîc ®·i

trÎ em ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ BÝch Nga (2003) l¹i

®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò viÖc lµm vµ ®êi sèng cña nam n÷ n«ng th«n lao ®éng theo

thêi vô t¹i Hµ Néi, ®îc rót ra tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh víi quy m« nhá t¹i

Hµ Néi vµ x· Xu©n Thîng, huyÖn Xu©n Trêng, tØnh Nam §Þnh trong n¨m 2000

- 2001.

Kh¸i qu¸t nªu trªn vÒ thùc tr¹ng nghiªn cøu vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ë

ViÖt Nam, cho thÊy, phÇn lín c¸c nghiªn cøu nµy ®Òu ®îc tiÕp cËn tõ gãc ®é X·

héi häc. H¬n n÷a, m¶ng ®Ò tµi vÒ nhãm trÎ em lao ®éng gióp viÖc gia ®×nh theo

thêi vngêi vÉn cßn cha ®îc chó ý nhiÒu. XuÊt ph¸t tõ mong muèn ®ãng gãp

phÇn nµo vµo viÖc nghiªn cøu vÒ ®èi tîng trÎ em ®Æc thï nµy, t«i sÏ tËp trung

t×m hiÓu nh÷ng t¸c ®éng cña viÖc tham gia lao ®éng thêi vô tíi nh÷ng tr¶i

nghiÖm c¸ nh©n vµ mèi quan hÖ x· héi cña c¸c em t¹i ®Þa ph¬ng. VËn dông c¸c

ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thêng thÊy trong Nh©n häc, t«i cã thÓ t×m hiÓu s©u h¬n

nh÷ng t¸c ®éng, thay ®æi trong nhËn thøc cña c¸ nh©n trÎ. Nh÷ng thay ®æi nµy

®îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸ch thøc giao tiÕp cña trÎ trong c¸c mèi quan hÖ x· héi.

1.3 Thùc tr¹ng lao ®éng trÎ em ë Qu¶ng Ch©u

Qu¶ng Ch©u lµ mét trong 41 x· cña huyÖn Qu¶ng X¬ng, c¸ch thµnh phè

Thanh Ho¸ 12 km vµ c¸ch biÓn §«ng 3 km. Qu¶ng Ch©u cã diÖn tÝch 4.107 km2

víi d©n sè 8.112 ngêi. Toµn x· chia thµnh 9 th«n, gåm 520 hé. Ngoµi ra, x· cßn

cã thÓ chia thµnh 6 lµng. Ngoµi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ nghÒ chÝnh, ®Þa ph¬ng

cßn cã thªm mét sè nghÒ kh¸c nh ch¨n nu«i, ®¸nh b¾t cngêi ngoµi ra cßn cos

mét sè nghÒ phô kh¸c nh thî x©y, phô hå, cöu v¹n víi kho¶ng 400 lao ®éng tù …

do. Theo sè liÖu cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi ë x·

lµ gÇn 4 triÖu ®ång/ngêi/n¨m.

8

Qu¶ng Ch©u còng chØ lµ mét trong nhiÒu ®Þa ph¬ng kh¸c cã nguån lao

®éng d thõa vµ ngån lao ®éng trÎ em cung cÊp cho Hµ Néi. Theo nguån sè liÖu

cña mét ngêi lµm nghÒ m«i giíi cung cÊp lao ®éng cho mét trung t©m giíi thiÖu

viÖc lµm ë Hµ Néi th× tÝnh trong toµn bé x· Qu¶ng Ch©u vµ mét vµi x· l©n cËn

(nhng chñ yÕu ë ®Þa bµn x· Qu¶ng Ch©u) trong kho¶ng thêi gian 1 n¨m

( 16/3/2004 – 10/4/2005 ) sè ngêi mµ chÞ ®· giíi thiÖu tíi trung t©m giíi thiÖu

viÖc lµm lµ 180 ngêi. Trong sè ®ã cã 12 ngêi lµ nam giíi cßn l¹i lµ n÷ giíi. §Æc

biÖt, cã 64 ngêi trong sè ®ã lµ trÎ em g¸i cã ®é tuæi 13 - 16 tuæi. TÊt c¶ c¸c em

®Òu lµm c«ng viÖc gióp viÖc gia ®×nh ë Hµ Néi. Cã 13 trÎ trong sè 64 trÎ g¸i ®ã

cßn ®ang ®i häc t¹i thêi ®iÓm diÔn ra ho¹t ®éng lao ®éng gióp viÖc theo thêi vô.

Víi mét sè ngêi d©n ®Þa ph¬ng th× lao ®éng theo thêi vô lµ viÖc lµm quen

thuéc trong nh÷ng ngµy n«ng nhµn. §ã lµ thêi ®iÓm vµ c«ng viÖc thÝch hîp ®Ó

kiÕm thªm tiÒn trong khi kh«ng cã viÖc lµm. Nh vËy, lao ®éng theo thêi vô lµ

gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó gi¶i quyÕt hai khÝa c¹nh c¬ b¶n cña cuéc sèng: viÖc lµm

vµ kinh tÕ.

Lao ®éng gióp viÖc gia ®×nh lµ c«ng viÖc cña nh÷ng ngêi phô n÷ ®Þa ph-

¬ng trong khi chê mïa vô. Hä chØ ®i lµ trong dÞp n«ng nhµn v× khi tíi mïa vô

th× sÏ trë vÒ. Nh vËy, trªn thùc tÕ th× phÇn lín ngêi lao ®éng tham gia c«ng viÖc

nµy cña ®Þa ph¬ng lao ®éng mang tÝnh chÊt thêi vô v× víi hä n«ng nghiÖp míi lµ

c«ng viÖc chÝnh. §Æc biÖt lµ ®èi víi trÎ em g¸i ®ang cßn ®i häc. ChØ mét sè Ýt

trong hä lµ coi ®©y lµ c«ng viÖc thêng xuyªn quanh n¨m.

Gióp viÖc gia ®×nh ®ßi hái sù khÐo lÐo, ®øc tÝnh cÈn thËn, thËt thµ vµ cã

thÓ c¶ mét chót sù chÞu ®ùng. Gióp viÖc gia ®×nh ®Æc biÖt phï hîp víi løa tuæi

nhá (kho¶ng díi 18) hoÆc ngêi lín tuæi (40 - 60 tuæi) kh«ng cã gia ®×nh hay con

c¸i ®· lín. §©y lµ hai kho¶ng løa tuæi ®îc nhiÒu ngêi thuª lao ®éng lùa chän

bëi nh÷ng lý do kh¸ tÕ nhÞ. §Ó gi¶ thÝch cho lùa chän nµy, ngêi chñ thuª lao

®éng ®· ®a ra lý do sau:

9