Tác động của đòn bẩy đến lợi nhuận của doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Trần Tuấn Anh ; Lê Hoàng Vinh người hướng dẫn khoa học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRẦN TUẤN ANH

TÁC ĐỘNG CỦA ĐÒN BẨY ĐẾN

LỢI NHUẬN CỦA DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT

TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRẦN TUẤN ANH

TÁC ĐỘNG CỦA ĐÒN BẨY ĐẾN

LỢI NHUẬN CỦA DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT

TẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng

Mã số: 8.34.02.01

Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ HOÀNG VINH

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

--------------------------

Tôi tên: TRẦN TUẤN ANH, là học viên cao học khóa XX của Trường Đại

học Ngân hàng TP.Hồ Chí Minh, chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng (mã số: 8

34 02 01), với đề tài luận văn “Tác động của đòn bẩy đến lợi nhuận của doanh

nghiệp niêm yết tại Việt Nam”

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Hoàng Vinh

Tôi cam đoan: Luận văn nói trên là công trình nghiên cứu của riêng tôi, có

sự hỗ trợ từ Thầy hướng dẫn là TS. Lê Hoàng Vinh. Các nội dung nghiên cứu và

kết quả trong đề tài này là trung thực, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa

được công bố toàn bộ nội dung này bất kỳ đâu; các số liệu, thông tin tham khảo

đều được ghi rõ nguồn gốc, minh bạch và có trích dẫn theo quy định.

Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm

trước Hội đồng, cũng như kết quả luận văn của mình.

TP.HCM, ngày 28 tháng 05 năm 2020

Học viên cao học

TRẦN TUẤN ANH

ii

LỜI CẢM ƠN

--------------------

Trước hết, tôi xin được tỏ lòng biết ơn và gửi lời cám ơn chân thành đến

Thầy TS. Lê Hoàng Vinh, người trực tiếp hướng dẫn luận văn, đã tận tình chỉ bảo

và hướng dẫn tôi tìm ra hướng nghiên cứu, tiếp cận thực tế, tìm kiếm tài liệu, xử

lý và phân tích số liệu, giải quyết vấn đề,… nhờ đó tôi mới có thể hoàn thành luận

văn cao học của mình.

Tôi xin trân trọng cảm ơn Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã tổ chức

và tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho tôi được tham gia lớp cao học, chuyên ngành

Tài chính – Ngân hàng của Trường, đồng thời tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân

thành đến Quý Thầy Cô của Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM, những người

đã tận tình giảng dạy và truyền đạt kiến thức cho tôi trong hai năm học cao học

vừa qua.

Cảm ơn các Anh Chị Em học viên chung lớp đã giúp đỡ, chia sẻ thông tin

hữu ích với tôi trong quá trình nghiên cứu.

Tôi trân trọng gửi lời cảm ơn đến Gia đình tôi, những người thân luôn bên

cạnh động viên, hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này.

Xin trân trọng cảm ơn!

Học viên cao học

TRẦN TUẤN ANH

iii

TÓM TẮT LUẬN VĂN

-------------------------------

Đề tài nghiên cứu tác động của đòn bẩy đến lợi nhuận của doanh nghiệp

niêm yết tại Việt Nam. Mẫu nghiên cứu là 542 doanh nghiệp phi tài chính niêm

yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam; dữ liệu thứ cấp được tiếp cận từ báo

cáo tài chính đã kiểm toán của các doanh nghiệp trong giai đoạn 2014 – 2018.

Dựa vào cơ sở lý thuyết có liên quan cùng với tổng quan về kết quả nghiên cứu

thực nghiệm liên quan trước đó, luận văn đã xây dựng nên giả thuyết nghiên cứu

và đề xuất mô hình nghiên cứu nhằm giải quyết mục tiêu nghiên cứu và trả lời câu

hỏi nghiên cứu đã đưa ra.

Phân tích hồi quy theo GLS cho thấy đòn bẩy hoạt động có tác động tích cực

trong khi đòn bẩy tài chính có tác động tiêu cực đến lợi nhuận, bên cạnh đó sự

tương tác giữa hai đòn bẩy này có mối quan hệ bổ sung và tác động cùng chiều

đến lợi nhuận của doanh nghiệp. Ngoài ra, nghiên cứu cũng phát hiện ra một bằng

chứng mới về sự tác động của đòn bẩy hoạt động ở dạng phi tuyến đến lợi nhuận

của doanh nghiệp niêm yết tại Việt Nam.

Từ khóa: đòn bẩy hoạt động, đòn bẩy tài chính, lợi nhuận, doanh nghiệp phi

tài chính.

iv

ABSTRACT

-------------------------------

This thesis studies the impact of leverage on profitability of listed firms in

Vietnam. The sample is 542 non-financial firms listed on Vietnamese stock

market; Secondary data is accessed from audited financial statements of firms in

the period of 2014 - 2018. Based on the relevant theoretical basis with an

overview of the previous relevant empirical research results, the thesis has built a

research hypothesis and proposed a research model to address the research

objectives and answer the research questions.

Regression analysis according to GLS shows that operating leverage has a

positive effect while financial leverage has a negative impact on profitability,

while the interaction among leverages has an additional relationship, and

positively impact on the profitability. In addition, the study also finds out the

evidence of the impact of non-linear operating leverage on the profitability of

listed firms in Vietnam.

Keywords: operational leverage, financial leverage, profitability,

non-financial firms.

v

MỤC LỤC

-----------------------------

LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................... ii

TÓM TẮT LUẬN VĂN........................................................................................iii

MỤC LỤC .............................................................................................................. v

DANH MỤC VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU............................................................... ix

DANH MỤC KÝ HIỆU BIẾN ............................................................................... x

DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................... xi

DANH MỤC HÌNH ............................................................................................. xii

Chương 1: GIỚI THIỆU...................................................................................... 1

1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU..................................................... 1

1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU........................................................................ 4

1.2.1. Mục tiêu tổng quát.................................................................................... 4

1.2.2. Mục tiêu cụ thể ......................................................................................... 4

1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU........................................................................... 4

1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ............................................ 5

1.4.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 5

1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 5

1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................... 6

1.5.1. Nguồn dữ liệu ........................................................................................... 6

1.5.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 6

1.6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI .......................... 6

1.7. KẾT CẤU KHÁI QUÁT CỦA ĐỀ TÀI ..................................................... 7

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ..................................................................................... 9

Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM CÓ

LIÊN QUAN........................................................................................................ 10

vi

2.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ LỢI NHUẬN CỦA DOANH NGHIỆP.......... 10

2.1.1. Bản chất và ý nghĩa của lợi nhuận.......................................................... 10

2.1.2. Chỉ tiêu đo lường lợi nhuận của doanh nghiệp ...................................... 11

2.1.3. Mô hình phân tích Dupont cho suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu ......... 12

2.2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ ĐÒN BẨY VÀ TÁC ĐỘNG CỦA ĐÒN BẨY

ĐẾN LỢI NHUẬN CỦA DOANH NGHIỆP .................................................. 13

2.2.1. Đòn bẩy hoạt động và tác động của đòn bẩy hoạt động đến lợi nhuận

doanh nghiệp..................................................................................................... 14

2.2.2. Đòn bẩy tài chính và tác động của đòn bẩy tài chính đến lợi nhuận của

doanh nghiệp..................................................................................................... 18

2.2.3. Sự tương tác của đòn bẩy hoạt động và đòn bẩy tài chính tác động đến

lợi nhuận của doanh nghiệp.............................................................................. 22

2.3. CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM CÓ LIÊN QUAN ...................... 23

2.4. THẢO LUẬN CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VÀ XÁC ĐỊNH

KHE HỞ NGHIÊN CỨU ................................................................................. 33

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ................................................................................... 35

Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 36

3.1. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ................................................................... 36

3.2. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU........................................................................ 38

3.2.1. Khái quát mô hình nghiên cứu ............................................................... 38

3.2.2. Giải thích các biến trong mô hình nghiên cứu ....................................... 39

3.2.3. Giả thuyết nghiên cứu............................................................................. 41

3.3. MẪU VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU........................................................ 45

3.3.1. Mẫu nghiên cứu...................................................................................... 45

3.3.2. Dữ liệu nghiên cứu ................................................................................. 45

3.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................. 47

3.4.1. Phương pháp nghiên cứu định tính......................................................... 47

3.4.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng ..................................................... 47

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ................................................................................... 52

vii

Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.............................. 53

4.1. THỐNG KÊ MÔ TẢ................................................................................. 53

4.2. PHÂN TÍCH TƯƠNG QUAN .................................................................. 56

4.3. PHÂN TÍCH HỒI QUY ............................................................................ 59

4.3.1. Kết quả hồi quy ...................................................................................... 59

4.3.2. Lựa chọn kết quả hồi quy ....................................................................... 62

4.3.3. Kiểm định các khuyết tật cơ bản của mô hình ....................................... 64

4.3.4. Kết quả hồi quy khắc phục phương sai sai số thay đổi .......................... 65

4.4. THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................... 66

4.4.1. Tác động của đòn bẩy đến lợi nhuận của doanh nghiệp niêm yết tại Việt

Nam .................................................................................................................. 66

4.4.2. Các yếu tố khác tác động đến lợi nhuận của doanh nghiệp niêm yết tại

Việt Nam........................................................................................................... 70

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ................................................................................... 72

Chương 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý, KHUYẾN NGHỊ.................................... 73

5.1. KẾT LUẬN ............................................................................................... 73

5.2. GỢI Ý, KHUYẾN NGHỊ .......................................................................... 74

5.2.1. Gợi ý, khuyến nghị về đòn bẩy hoạt động.............................................. 75

5.2.2. Gợi ý, khuyến nghị về đòn bẩy tài chính................................................ 76

5.2.3. Gợi ý, khuyến nghị về mối quan hệ bổ sung cho nhau của đòn bẩy hoạt

động và đòn bẩy tài chính đến lợi nhuận.......................................................... 77

5.2.4. Gợi ý, khuyến nghị các yếu tố khác ngoài đòn bẩy................................ 78

5.3. HẠN CHẾ VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO CỦA ĐỀ TÀI .... 79

5.3.1. Hạn chế của đề tài................................................................................... 79

5.3.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo ................................................................... 79

TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ................................................................................... 81

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 82

viii

PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH 542 DOANH NGHIỆP TRONG MẪU NGHIÊN

CỨU ..................................................................................................................... 87

PHỤ LỤC 2: DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ........................................................... 100

ix

DANH MỤC VIẾT TẮT

  

Từ viết tắt

Diễn giải đầy đủ

Tiếng Anh Tiếng Việt

HOSE

Ho Chi Minh Stock

Exchange

Sở giao dịch chứng khoán Hồ Chí

Minh

HNX Ha Noi Stock Exchange Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội

FEM Fixed Effect Model

Mô hình hồi quy các yếu tố tác động

cố định

REM Random Effect Model

Mô hình hồi quy các yếu tố tác động

ngẫu nhiên

Pooled OLS

Pooled ordinary least

squares

Mô hình hồi quy gộp

VIF Variance-inflating factor Hệ số phóng đại phương sai

R

2 R-Squared

R bình phương, hoặc là hệ số xác định

bội

H0 Null hypothesis Giả thuyết H0 (giả thuyết không)

H1 Alternative hypothesis Giả thuyết H1 (giả thuyết nghịch)

WACC

Weight Average Cost Of

Capital

Chi phí sử dụng vốn bình quân gia

quyền

EBIT

Earnings Before Interest

and Tax

Lợi nhuận trước lãi vay và thuế

EPS Earning Per Share Lợi nhuận (thu nhập) trên 1 cổ phiếu

ROA Return on total assets Tỷ số lợi nhuận ròng trên tổng tài sản

ROE Return On Equity Suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu

x

DANH MỤC KÝ HIỆU BIẾN

--------------

Ký hiệu Tên đầy đủ của biến

PROF Lợi nhuận

OL Đòn bẩy hoạt động

FL Đòn bẩy tài chính

GROWTH Khả năng tăng trưởng của doanh nghiệp

LIQ Khả năng thanh khoản của doanh nghiệp

SIZE Quy mô của doanh nghiệp

TANG Tài sản cố định hữu hình của doanh nghiệp

xi

DANH MỤC BẢNG BIỂU

  

Bảng 2.1: Lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan.......................... 25

Bảng 3.1: Tóm tắt đo lường của các biến ............................................................. 40

Bảng 3.2: Tổng hợp tóm tắt kỳ vọng dấu tác động của đòn bẩy đến lợi nhuận của

các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết tại Việt Nam......................................... 44

Bảng 3.3: Bảng phân phối các lĩnh vực (ngành) trong mẫu nghiên cứu .............. 46

Bảng 4.1: Thống kê mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu............................ 53

Bảng 4.2: Ma trận hệ số tương quan giữa các biến .............................................. 57

Bảng 4.3: Kết quả hệ số phóng đại phương sai .................................................... 59

Bảng 4.4. Kết quả hồi quy theo Pooled OLS, FEM và REM............................... 60

Bảng 4.5. Kiểm định Redundant Fixed Effects.................................................... 62

Bảng 4.6: Kiểm định Lagrange multiplier (LM) .................................................. 63

Bảng 4.7: Kiểm định Hausman............................................................................. 63

Bảng 4.8: Kết quả kiểm định phương sai sai số thay đổi ..................................... 64

Bảng 4.9: Kết quả hồi quy theo phương pháp GLS.............................................. 65

Bảng 5.1: Tóm tắt kết quả nghiên cứu ................................................................. 74

xii

DANH MỤC HÌNH

  

Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................ 36

Hình 3.2. Khung thiết kế nghiên cứu.................................................................... 38

Hình 4.1. Quan hệ phi tuyến giữa đòn bẩy hoạt động với lợi nhuận.................... 63

1

Chương 1:

GIỚI THIỆU

Chương này sẽ trình bày lý do chọn đề tài nghiên cứu, qua đó xác định mục

tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu, phạm vi và đối tượng nghiên cứu; ngoài

ra, chương này cũng trình bày khái quát dữ liệu nghiên cứu và phương pháp

nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài, và cuối chương này sẽ trình

bày cấu trúc tổng quát của đề tài

1.1. LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

Dưới góc độ tài chính, mục tiêu hoạt động của doanh nghiệp là tối đa hóa lợi

nhuận và tiến đến tối đa hóa giá trị doanh nghiệp (James C. Van Horne và John

M. Wachowicz, Jr., 2008; Ngô Kim Phượng, Lê Hoàng Vinh và các cộng sự,

2016); như vậy, lợi nhuận có ý nghĩa quyết định đối với sự tồn tại và phát triển

của doanh nghiệp, nếu không có lợi nhuận thì chẳng ai chấp nhận bỏ vốn đầu tư

và thành lập doanh nghiệp.

Để đạt được mục tiêu lợi nhuận, doanh nghiệp phải giải quyết hợp lý đối với

các quyết định tài chính chủ yếu là quyết định tài trợ, quyết định đầu tư và quản

trị tài sản. Theo đó, quyết định tài trợ là quyết định liên quan đến lựa chọn nguồn

vốn hay hình thức huy động vốn tài trợ cho tài sản (nguồn hình thành tài sản –

nguồn vốn). Các hình thức huy động vốn phổ biến hiện nay đối với các doanh

nghiệp sẽ là vay nợ thông qua việc phát hành các loại chứng khoán nợ, vay vốn từ

các định chế tài chính hoặc huy động vốn chủ sở hữu thông qua phát hành chứng

khoán vốn. Việc đưa ra quyết định huy động vốn từ nợ (sử dụng đòn bẩy tài

chính) hay chủ sở hữu sẽ hình thành nên cấu trúc vốn của doanh nghiệp, qua đó sẽ

hình thành rủi ro tài chính cho các chủ sở hữu/cổ đông doanh nghiệp. Đòn bẩy tài

chính là việc mà doanh nghiệp huy động nguồn vốn có chi phí tài chính cố định

(nợ và cổ phiếu ưu đãi), việc sử dụng đòn bẩy tài chính luôn là con dao “hai lưỡi”,

doanh nghiệp có thể tăng trưởng rất nhanh nếu lợi nhuận do đòn bẩy tạo ra lớn

hơn chi phí nó bỏ ra thì thu nhập của nhà đầu tư sẽ nhiều hơn, không những thế,