Tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến bất bình đẳng thu nhập tại các vùng của Việt Nam giai đoạn 2007 - 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

------

NGUYỄN PHAN HẠNH NGUYÊN

TÁC ĐỘNG CỦA ĐẦU TƢ TRỰC TIẾP NƢỚC NGOÀI

ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP TẠI CÁC VÙNG

CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2007-2015

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2017

i

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN

Tên học viên: Nguyễn Phan Hạnh Nguyên

Học viên: lớp ME6

Tên đề tài: “Tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến bất bình đẳng thu nhập tại

các vùng của Việt Nam giai đoạn 2007-2015”.

Luận văn của học viên Nguyễn Phan Hạnh Nguyên đạt yêu cầu của Luận văn thạc sỹ.

Đề nghị Khoa Đào tạo Sau đại học, trường Đại học Mở TP.HCM cho phép học viên

làm thủ tục bảo vệ.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2017

Giảng viên hướng dẫn

TS. Dương Quỳnh Nga

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan luận văn “Tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến bất bình

đẳng thu nhập tại các vùng của Việt Nam giai đoạn 2007-2015” là bài nghiên cứu của

chính tôi.

Ngoài trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường Đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

TP. Hồ Chí Minh, năm 2017

Nguyễn Phan Hạnh Nguyên

iii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô đã tận tình giảng dạy và truyền

đạt những kiến thức quý báo cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên

cứu tại Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh.

Trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, quý Thầy Cô khoa sau đại học của

Trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện

giúp tôi hoàn thành khóa học này.

Và đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến người hướng

dẫn khoa học của tôi - TS. Dương Quỳnh Nga đã tận tình hướng dẫn và góp ý

cho tôi suốt thời gian thực hiện luận văn này.

Tôi chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp

đã động viên, hỗ trợ và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian học

tập.

Cuối cùng, tôi xin chúc quý Thầy Cô, gia đình bạn bè và đồng nghiệp

sức khoẻ và thành đạt.

Người thực hiện

Nguyễn Phan Hạnh Nguyên

iv

TÓM TẮT

Từ khi mở cửa nền kinh tế và quan trọng là từ khi Luật Đầu tư nước

ngoài ra đời (1987), đầu tư trực tiếp nước ngoài có những đóng góp tích cực

đối với kinh tế - xã hội trên nhiều phương diện. Đến nay, kinh tế có những khó

khăn mang tính toàn cầu, Việt Nam vẫn tiếp tục mở rộng giao thương quốc tế,

vẫn tiếp tục quan tâm thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Với sự gia

tăng của dòng vốn FDI vào Việt Nam và mức độ ảnh hưởng của dòng vốn này

đến nền kinh tế, nhiều nghiên cứu về tác động của FDI đến nền kinh tế của

Việt Nam đã được thực hiện. Tuy nhiên, các nghiên cứu về tác động của FDI

chủ yếu tập trung vào hiệu quả tăng trưởng của nó, có rất ít nghiên cứu đánh

giá tác động của FDI đến bất bình đẳng thu nhập.

Dựa trên cơ sở lý thuyết và kế thừa các nghiên cứu trước, luận văn đã

xây dựng mô hình nghiên cứu với các biến tác động đến bất bình đẳng thu

nhập: đầu tư trực tiếp nước ngoài, độ mở thương mại, lạm phát, thu nhập bình

quân đầu người (thể hiện mức độ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh), chi tiêu

công, giáo dục, thành thị, dịch vụ và yếu tố vùng miền. Để đánh giá tác động

của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến bất bình đẳng thu nhập, tác giả đã sử dụng

dữ liệu chéo theo thời gian (dữ liệu bảng) của 63 tỉnh, thành trong giai đoạn

2007-2015, kết hợp với phương pháp phân tích hiệu ứng cố định, hiệu ứng

ngẫu nhiên, phương pháp bình phương tối thiểu tổng quát (GLS) và phương

pháp ước lượng SGMM để giải quyết các vấn đề về tương quan chuỗi, phương

sai sai số thay đổi và vấn đề nội sinh làm sai lệch các ước lượng.

Kết quả phân tích thực nghiệm cho thấy tồn tại mối quan hệ giữa các

biến trong mô hình. Đầu tư trực tiếp nước ngoài tác động cùng chiều và có ý

nghĩa thống kê với mức 1% đến bất bình đẳng thu nhập ở các tỉnh, thành phố

của Việt Nam. Các yếu tố khác: độ mở thương mại, lạm phát, thu nhập bình

quân đầu người (thể hiện mức độ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh), chi tiêu

công, giáo dục, thành thị, dịch vụ và yếu tố vùng miền đều có ảnh hưởng nhất

định đến bất bình đẳng thu nhập các tỉnh, thành phố của Việt Nam.

v

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................ii

LỜI CẢM ƠN..........................................................................................................iii

TÓM TẮT................................................................................................................iv

PHỤ LỤC.................................................................................................................vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU.....................................................................................viii

DANH MỤC HÌNH VẼ..........................................................................................ix

CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU....................................................................................1

1.1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................1

1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu .....................................................................3

1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................... 3

1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu....................................................................................... 3

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................3

1.3.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................... 3

1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 4

1.4. Phương pháp nghiên cứu................................................................................4

1.5. Ý nghĩa đề tài .................................................................................................4

1.6. Kết cấu của Luận văn.....................................................................................5

CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT......................................................................6

2.1. Các khái niệm.................................................................................................6

2.1.1. Khái niệm về đầu tư trực tiếp nước ngoài................................................... 6

2.1.2. Khái niệm về bất bình đẳng thu nhập.......................................................... 7

2.1.3. Đo lường bất bình đẳng trong phân phối thu nhập ..................................... 7

2.2. Cơ sở lý thuyết ...............................................................................................10

2.2.1. Các lý thuyết chính về đầu tư trực tiếp nước ngoài.................................... 10

2.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến bất bình đẳng thu nhập..................................... 14

2.2.4. Mối quan hệ giữa FDI và bất bình đẳng thu nhập ................................15

vi

2.3. Tổng hợp một số mô hình nghiên cứu trong và ngoài nước trước đây..........19

2.3.1. Các công trình nước ngoài đã công bố ........................................................ 19

2.3.2. Các nghiên cứu trong nước .......................................................................... 26

CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................29

3.1. Lựa chọn mô hình của tác giả ........................................................................29

3.1.1. Đề xuất mô hình nghiên cứu .................................................................29

3.1.2. Mô tả các biến trong mô hình ...............................................................30

3.2. Phương pháp ước lượng mô hình..................................................................35

3.2.1. Nguồn số liệu ................................................................................................ 35

3.2.2. Phương pháp ước lượng mô hình nghiên cứu............................................. 37

3.2.3. Kiểm định cho mô hình nghiên cứu ............................................................ 39

CHƢƠNG 4: PHÂN TÍCH THỰC NGHIỆM KẾT QUẢ TÁC ĐỘNG

CỦA ĐẦU TƢ TRỰC TIẾP NƢỚC NGOÀI ĐẾN BẤT BÌNH ĐẲNG

THU NHẬP CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2007-2015 .....................................42

4.1. Thực trạng thu hút vốn FDI ở các vùng của Việt Nam giai đoạn 2007-

2015.......................................................................................................................42

4.2. Thực trạng bất bình đẳng thu nhập ở Việt Nam giai đoạn 2007-2015 ..........46

4.3. Phân tích thống kê mô tả các biến trong mô hình .........................................52

4.3.1. Phân tích thống kê mô tả các biến trong mô hình.................................52

4.3.2. Ma trận hệ số tương quan giữa các biến ...............................................53

4.3.3. Kết quả nghiên cứu chính .....................................................................55

4.3.4. Phân tích kết quả hồi quy và suy diễn thống kê....................................60

CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN......................................................................................67

5.1. Những điểm chính trong kết quả nghiên cứu.................................................67

5.2. Gợi ý về chính sách........................................................................................67

5.3. Hạn chế và đề nghị hướng nghiên cứu tiếp theo............................................69

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................71

vii

PHỤ LỤC

Trang

Phụ lục 1. Các vùng kinh tế xã hội Việt Nam ................................................. 80

Phụ lục 2. Thống kê mô tả các biến ................................................................ 81

Phục lục 3. Ma trận hệ số tương quan ............................................................ 82

Phụ lục 4. Kết quả hồi quy dữ liệu bảng.......................................................... 83

Phụ lục 5. ......................................................................................................... 89

viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Trang

Bảng 3.1 Tóm tắt biến và đo lường các biến trong mô hình ........................... 34

Bảng 4.1: FDI ở các vùng của Việt Nam (tính đến ngày 31/12/2015 ............. 44

Bảng 4.2: Thu nhập bình quân đầu người và chênh lệch thu nhập giữa nhóm

giàu nhất và nhóm nghèo nhất giai đoạn 2007-2015....................................... 50

Bảng 4.3 : Thống kê mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu...................... 52

Bảng 4.4: Bảng ma trận hệ số tương quan các biến trong mô hình nghiên cứu 54

Bảng 4.5: Tổng hợp giá trị p value từ kiểm định Likelihood ........................56

Bảng 4.6: Tổng hợp giá trị p value từ kiểm định Breuch and Pagan Test...... 57

Bảng 4.7: Tổng hợp giá trị p value từ kiểm định Hausman Test ................... 57

Bảng 4.8: Kiểm tra đa cộng tuyến mô hình nghiên cứu ................................. 58

Bảng 4.9: Tổng hợp giá trị p value từ kiểm định Woolridge test................. 59

Bảng 4.10: Tổng hợp giá trị p value từ kiểm định Heteroskedasticity Test.. 59

Bảng 4.11: Kết quả hồi quy bằng phương pháp SGMM................................ 59

ix

DANH MỤC HÌNH VẼ

Trang

Hình 1.1. Đường cong Lorenz và hệ số Gini..................................................... 8

Hình 4.1: Diễn biến dòng vốn FDI vào Việt Nam giai đoạn 2007-2015 ........ 42

Hình 4.2: FDI ở các vùng của Việt Nam (tính đến ngày 31/12/2015) ............ 44

Hình 4.3: FDI ở các tỉnh của Việt Nam (tính đến ngày 31/12/2015).............. 45

Hình 4.4: Hệ số GINI theo vùng giai đoạn 2007-2015 ................................... 47

Hình 4.5: Thu nhập bình quân đầu người của nhóm giàu nhất và nhóm nghèo nhất

......................................................................................................................................... 48

Hình 4.6: Chênh lệch thu nhập giữa nhóm giàu nhất và nhóm nghèo nhất tại

các vùng của Việt Nam giai đoạn 2007-2015.................................................. 51