Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến khả năng sinh lời và rủi ro phá sản tại các ngân hàng thương mại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Mai Thị Thảo ; người hướng dẫn khoa học Hoàng Đức

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ THẢO

TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN

KHẢ NĂNG SINH LỜI VÀ RỦI RO PHÁ SẢN TẠI CÁC

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ THẢO

TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN

KHẢ NĂNG SINH LỜI VÀ RỦI RO PHÁ SẢN TẠI CÁC

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân hàng

Mã số: 8 34 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Hoàng Đức

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên: Mai Thị Thảo, học viên cao học khóa XXI – Trường Đại học Ngân

hàng TP. Hồ Chí Minh là tác giả của luận văn: “Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến

khả năng sinh lời và rủi ro phá sản tại các NHTM Việt Nam”

Tôi cam đoan: Luận văn này chưa từng được nộp để lấy học vị Thạc sĩ tại bất

cứ một trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết

quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung được công bố trước đây

hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoài trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy

đủ trong luận văn.

TP Hồ Chí Minh ngày tháng 06 năm 2021

Tác giả

Mai Thị Thảo

ii

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin chân thành cảm ơn Quý thầy cô khoa Sau đại học, thầy cô trường

Đại học Ngân hàng TP.HCM đã giảng dạy, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi

học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã yêu

thương, quan tâm và luôn cùng đồng hành với tôi. Và đặc biệt xin gửi lời tri ân sâu sắc

đến giảng viên hướng dẫn là PGS.TS Hoàng Đức người đã hướng dẫn, đưa ra những ý

kiến đóng góp quý báu và động viên để tôi có thể hoàn thành luận văn một cách tốt nhất.

Trân trọng và cảm ơn!

iii

TÓM TẮT LUẬN VĂN

Tiêu đề: Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến khả năng sinh lời và rủi ro

phá sản tại các Ngân hàng thương mại Việt Nam

Tóm tắt: Trong tương lai, khi quá trình hội nhập của nền kinh tế nói chung

và của ngành ngân hàng nói riêng diễn ra mạnh mẽ hơn thì việc đa dạng hóa nguồn thu

là xu hướng tất yếu và khách quan giúp các ngân hàng gia tăng lợi nhuận và nâng cao

vị thế cạnh tranh trong hệ thống. Nghiên cứu về mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập

tác động đến khả năng sinh lời và rủi ro phá sản của ngân hàng bằng cách sử dụng dữ

liệu từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán của 27 NHTM tại Việt Nam trong giai đoạn

2013 - 2019. Phương pháp nghiên cứu sử dụng phương pháp ước lượng dữ liệu bảng

tổng quát hóa dựa trên mô men (SGMM) để giải quyết các vấn đề nội sinh, phương sai

và tự tương quan trong mô hình nghiên cứu. Luận văn sử dụng phương pháp ước lượng

SGMM để kiểm định các mô hình: tác động của đa dạng hóa thu nhập đến khả năng

sinh lời và rủi ro phá sản tại các NHTM tại Việt Nam thông qua các biến phụ thuộc là

ROA, ROE và Z-score. Kết quả nghiên cứu thể hiện đa dạng hóa nguồn thu tác động

tích cực đến khả năng sinh lời. Tuy nhiên, tác động của thu nhập ngoài lãi lên rủi ro phá

sản của các ngân hàng thương mại được nghiên cứu lại không có ý nghĩa thống kê. Dựa

vào kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra một số khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt

động của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam.

Từ khóa: Đa dạng hóa thu nhập; Thu nhập ngoài lãi; Khả năng sinh lời; Rủi

ro phá sản; Ngân hàng thương mại.

iv

ABSTRACT

Titles: Impacts of income diversification on profitability and risks of

Vietnam’s commercial banks

Research summary: In the future, when the process of economic integration

in the banking sector is more powerful, diversifying revenue is an inevitable and

objective trend to help the banks increase profits and improve their competitive position

in the system. Using accounting data from 27 Vietnamese commercial banks over the

period from 2013 - 2019 to investigate the impacts of non-interest income on

profitability and risks of Vietnam banking industry. The research method uses System

Generalized Method of Moment (SGMM) modeling techniques to solve endogenous

problems, variance and autocorrelation in the research model. The thesis uses the

SGMM estimation method to test the models: measuring the impact of income

diversification on the profitability and risks of commercial banks in Vietnam through

the dependent variables ROA, ROE and Z-score. Research results indicate that non￾interest activities of Vietnam’s commercial banks increase the profitability, but do not

impact of non-interest on the risks. Based on the results of this study, some

recommendations related to policies are given to enhance the operational efficiency of

Vietnam’s commercial banking system.

Keywords: Income diversification; non – interest; profitability; risk;

Commercial banks.

v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH

Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt

COM Comission Thu thuần từ hoạt động dịch vụ

FEM Fixed Effects Model Mô hình hiệu ứng tác động cố định

GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội

SGMM

System Generalized Method Of

Moment

Phương pháp tổng quát hóa hệ thống

dựa trên mô-men

HHI Herfindahl Hirschman Index Chỉ số đa dạng hóa

INF Inflation Tỷ lệ lạm phát

NET Net interest Income Thu nhập thuần từ lãi

NON Non interest Operating Income Thu nhập thuần ngoài lãi

NONET Thu nhập thuần hoạt động

OTH Orther Thu nhập thuần từ hoạt động khác

Pool OLS Pool Ordinary Least Square Bình phương tối thiểu cổ điển gộp

REM Random Effects Model Mô hình hiệu ứng tác động ngẫu nhiên

ROA Return on Assets Lợi nhuận trên tổng tài sản

ROE Return On Equity Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu

TRD Trading Thu thuần từ hoạt động kinh doanh

VIF Variance Inflation Factor Nhân tử phóng đại

Z-score Chỉ số đo lường rủi ro phá sản

Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt

NHTM Ngân hàng thương mại

TMCP Thương mại cổ phần

vi

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii

TÓM TẮT LUẬN VĂN .............................................................................................. iii

ABSTRACT ..................................................................................................................iv

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT...............................................................v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH................................................................v

MỤC LỤC .....................................................................................................................vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU ....................................................................................... viii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ......................................................................................ix

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...............................................1

1.1. Lý do chọn đề tài......................................................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3

1.3. Câu hỏi nghiên cứu..................................................................................................3

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................3

1.5. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................4

1.6. Ý nghĩa của đề tài ....................................................................................................5

1.7. Kết cấu của đề tài.....................................................................................................5

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN.........8

2.1. Lý thuyết về đa dạng hóa thu nhập ngân hàng thương mại................................8

2.1.1. Khái niệm về đa dạng hóa thu nhập tại các ngân hàng thương mại ...........8

2.1.2. Vai trò của đa dạng hóa đến thu nhập của ngân hàng thương mại ..........10

2.1.3. Đo lường đa dạng hóa thu nhập tại ngân hàng thương mại......................12

2.2. Lý thuyết về khả năng sinh lời và rủi ro phá sản tại ngân hàng thương mại..14

2.2.1. Khái niệm về khả năng sinh lời và rủi ro phá sản tại các ngân hàng

thương mại..................................................................................................................14

2.2.2. Đo lường khả năng sinh lời và rủi ro phá sản tại các Ngân hàng thương

mại ........................................................................................................................16

vii

2.3. Lý thuyết đa dạng hóa thu nhập đến khả năng sinh lời và rủi ro phá sản ......17

2.3.1. Lý thuyết đa dạng hóa thu nhập đến khả năng sinh lời..............................17

2.3.2. Lý thuyết đa dạng hóa thu nhập đến rủi ro phá sản ...................................19

2.4. Tổng quan các nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến khả

năng sinh lời và rủi ro phá sản tại các ngân hàng .........................................................21

2.4.1. Đa dạng hóa thu nhập tác động đến khả năng sinh lời và làm giảm rủi ro

phá sản 21

2.4.2. Đa dạng hóa thu nhập tác động đến khả năng sinh lời và gia tăng rủi ro

phá sản tại ngân hàng ................................................................................................25

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................28

3.1. Quy trình nghiên cứu ............................................................................................28

3.2. Dữ liệu nghiên cứu.................................................................................................29

3.3. Mô hình nghiên cứu...............................................................................................30

3.4. Giả thuyết nghiên cứu ...........................................................................................33

3.5. Phương pháp ước lượng........................................................................................41

3.6. Các bước kiểm định mô hình nghiên cứu................Error! Bookmark not defined.

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..................................44

4.1. Thực trạng đa dạng hóa thu nhập đến khả năng sinh lời và rủi ro phá sản tại

các ngân hàng thương mại Việt Nam .............................................................................44

4.1.1. Phân tích cơ cấu nguồn thu nhập tại ngân hàng thương mại Việt Nam...44

4.1.2. Thực trạng đa dạng hóa đến khả năng sinh lời và rủi ro phá sản tại các

ngân hàng thương mại Việt Nam ..............................................................................46

4.2. Thống kê mô tả của các biến nghiên cứu ............................................................49

4.3. Kết quả hồi quy ước lượng và thảo luận kết quả ...............................................51

4.4.1. Kiểm định đa dạng hóa thu nhập ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của

ngân hàng....................................................................................................................54

4.4.2. Kiểm định đa dạng hóa thu nhập ảnh hưởng đến rủi ro phá sản của ngân

hàng ........................................................................................................................61

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ..........................................68

5.1. Kết luận...................................................................................................................68

5.2. Hàm ý chính sách...................................................................................................70

5.3. Hạn chế và gợi ý hướng nghiên cứu tiếp theo.....................................................74

viii

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................i

PHỤ LỤC .......................................................................................................................v

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 3. 1. Danh sách 27 NHTM trong mẫu nghiên cứu 29

Bảng 3. 2. Tổng hợp các chiều hướng tác động của các biến độc lập lên mô hình 39

Bảng 4. 1. Thống kê mô tả của các biến trong mô hình 49

Bảng 4. 2. Kết quả kiểm định Hausman 51

Bảng 4. 3. Ma trận tương quan giữa các cặp biến độc lập trong mô hình tác động đến

khả năng sinh lời và rủi ro phá sản tại các NHTM Việt Nam 52

Bảng 4. 4. Kết quả hệ số VIF trong mô hình đa dạng hóa thu nhập tác động đến 53

Bảng 4. 5. Kết quả hồi quy bằng ước lượng GMM của các yếu tố tác động đến khả

năng sinh lời (ROA) 55

Bảng 4. 6. Kết quả hồi quy bằng ước lượng GMM của các yếu tố tác động đến khả

năng sinh lời (ROE) 58

Bảng 4. 7. Tóm tắt kết quả hồi quy đối với ROA và ROE 60

Bảng 4. 8. Kết quả hồi quy bằng ước lượng GMM của các yếu tố tác động đến rủi ro

phá sản tại các ngân hàng 62

Bảng 4. 9. Tóm tắt kết quả hồi quy đối với Z-SCORE 65

ix

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 4. 1. Cấu trúc nguồn thu nhập của 27 ngân hàng thương mại Việt Nam 44

Hình 4. 2. Cơ cấu từng nguồn thu nhập ngoài lại tại 27 NHTM Việt Nam 46

Hình 4. 3. Đa dạng hóa thu nhập và khả năng sinh lời tại các NHTM Việt Nam 47

Hình 4. 4. Đa dạng hóa thu nhập và rủi ro phá sản tại các NHTM Việt Nam 48