Tác động của công nghệ số đến hiệu quả tài chính của ngân hàng thương mại: Sách chuyên khảo

Nhà xuất bản Kinh tế TP. Hồ Chí Minh

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với các biểu tượng là trí tuệ

nhân tạo (AI), vạn vật kết nối - Internet of Things (IoT) và dữ liệu lớn

(Big Data) đang len lỏi vào cuộc sống và tác động mạnh mẽ đến thế

giới của chúng ta trên tất cả các lĩnh vực. Sự tác động này đang dần

làm thay đổi môi trường kinh doanh và các nhu cầu của khách hàng

trước đây, từ đó đặt ra những thách thức lớn chưa từng có cho các

ngành công nghiệp, các nhà sản xuất và các tổ chức kinh doanh trong

nền kinh tế nói chung và hệ thống tài chính – ngân hàng nói riêng.

Cách đây khoảng 25 năm, Bill Gates đã từng khẳng định rằng:

“Các sản phẩm và dịch vụ tài chính của ngân hàng rất quan trọng và

cần thiết đối với sự phát triển của nền kinh tế, tuy nhiên các ngân hàng

không cần thiết phải xây dựng và mở rộng các chi nhánh để phục vụ

nhu cầu của khách hàng”. Sự khẳng định này đang ngày càng trở nên

rõ ràng hơn trong thời đại công nghiệp 4.0 hay còn gọi là thời đại

công nghệ số. Để tồn tại và phát triển, các ngân hàng cần phải chủ

động thay đổi để bắt kịp với xu hướng phát triển của thời đại. Ngân

hàng số (Digital banking) có thể được xem là xu thế phát triển của các

ngân hàng thương mại (NHTM) hiện nay. Đây là ngân hàng có mức

độ tự động hóa cao, có khả năng thực hiện hầu hết các giao dịch ngân

hàng bằng hình thức trực tuyến thông qua hệ thống Internet. Với sự

tiếp cận mới này, các ngân hàng thương mại không cần thiết phải mở

rộng thêm các trụ sở hay chi nhánh mà vẫn có nhiều cơ hội để tiếp cận

và cung cấp dịch vụ ngân hàng đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Đó

chính là lý do tại sao, trong chương trình Big Future – chương trình

cập nhật xu hướng mới về công nghệ - khoa học, Bill Gates một lần

nữa đã khẳng định “Ngân hàng số đã thay đổi cuộc sống của con

người”.

Với mục đích giúp cho các đọc giả nhận thấy được tầm quan trọng

và sự tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng 4.0 đến quá trình phát

triển của hệ thống tài chính nói chung và hệ thống ngân hàng thương

4 Sách chuyên khảo

mại nói riêng, nhóm tác giả đã tiến hành triển khai và biên soạn tài

liệu tham khảo này. Cấu trúc của tài liệu tham khảo này gồm có 5

chương và được sắp xếp theo một trình tự hợp lý giúp cho người đọc

dễ theo dõi và có cái nhìn cụ thể về vấn đề được thảo luận. Từ việc

tổng hợp các lý thuyết liên quan đến công nghệ số, ngân hàng số, các

tác động và lợi ích mà công nghệ số và ngân hàng số mang lại, nhóm

tác giả đi sâu hơn vào việc xác định các nhân tố chính tác động đến

hiệu quả tài chính của các NHTM trong thời đại công nghệ số, đồng

thời xác định mức độ tác động của các nhân tố này đến sự hoạt động

hiệu quả của các NHTM thông qua việc xây dựng bảng câu hỏi khảo

sát và mô hình thống kê định lượng. Từ đó, nhóm tác giả cũng đề xuất

các hàm ý quản trị nhằm nâng cao hiệu quả tài chính cho các NHTM

trong thời đại công nghiệp 4.0 nhằm giúp người đọc và các nhà quản

lý ngân hàng có thêm nguồn tư liệu để tham khảo. Nội dung của sách

chuyên khảo này gồm có các chương như sau:

Chương 1: Công nghệ số và tác động của nó đến nền kinh tế

Chương 2: Ngân hàng số và hiệu quả tài chính của ngân hàng

trong thời đại công nghệ số

Chương 3: Kinh nghiệm thực nghiệm nghiên cứu

Chương 4: Ứng dụng phân tích tác động của công nghệ số đến

hiệu quả tài chính của các Ngân hàng thương mại

Chương 5: Kết luận và hàm ý quản trị

Bên cạnh cấu trúc của tài liệu tham khảo được trình bày hợp lý,

nội dung phân tích dễ hiểu, nhóm tác giả cũng diễn giải các kết quả

nghiên cứu một cách cụ thể, chi tiết thông qua hệ thống các bảng biểu,

sơ đồ và hình ảnh minh họa được trình bày đẹp và sắp xếp rõ ràng.

Tài liệu tham khảo này thật sự cần thiết đối với các bạn sinh viên

thuộc khối ngành kinh tế nói chung và các bạn sinh viên Trường Đại

học Ngân hàng TP.HCM nói riêng trong việc tìm hiểu sự tác động của

công nghệ số đến hiệu quả tài chính của các NHTM trong thời đại

mới. Bên cạnh đó, tài liệu này cũng là nguồn tham khảo hữu ích đối

với các đọc giả muốn tìm hiểu về lĩnh vực tài chính – ngân hàng và

Tác động của công nghệ số đến hiệu quả tài chính của NHTM 5

các nhà quản lý ngân hàng trong việc cải thiện hiệu quả tài chính của

NHTM trong thời đại công nghệ số.

Lời cuối cùng, nhóm tác giả xin tri ân và gửi lời cảm ơn sâu sắc

đến Quý Thầy/Cô, bạn bè đồng nghiệp đã hỗ trợ nhiệt tình để nhóm

tác giả hoàn thành được cuốn sách quý giá này. Đồng thời nhóm tác

giả rất mong nhận được sự góp ý và phê bình của các bạn đọc để giúp

cuốn sách được hoàn thiện hơn và trở thành nguồn tài liệu tham khảo

tin cậy của tất cả các bạn.

Xin chân thành cảm ơn!

Trân trọng!

LỜI GIỚI THIỆU ...............................................................................3

MỤC LỤC ............................................................................................ 6

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................10

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU .....................................................12

DANH MỤC HÌNH VẼ ....................................................................15

CHƯƠNG 1: CÔNG NGHỆ SỐ VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ

ĐẾN NỀN KINH TẾ .............................................17

1.1. LỊCH SỬ CÁC CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP

LÀM NỀN TẢNG CHO VIỆC BÙNG PHÁT THỜI ĐẠI

CÔNG NGHỆ SỐ ..................................................................17

1.2. CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP LẦN THỨ TƯ

HAY CÔNG NGHIỆP 4.0 LÀ GÌ? ........................................24

1.3. CÁC THÁCH THỨC TỪ CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG

NGHIỆP 4.0 ...........................................................................29

1.4. CÁC LỢI ÍCH TỪ CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP

4.0 ........................................................................................... 34

1.5. TÁC ĐỘNG CỦA CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP

4.0 ĐẾN NGÀNH NGÂN HÀNG .........................................39

1.6. TỪ CUỘC CÁCH MẠNG 4.0 ĐẾN THỜI ĐẠI THÔNG

TIN HAY CÔNG NGHỆ SỐ .................................................42

1.7. TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG NGHỆ SỐ ĐẾN NỀN KINH TẾ

VÀ HỆ THỐNG NGÂN HÀNG ...........................................43

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ....................................................................46

CHƯƠNG 2: NGÂN HÀNG SỐ VÀ HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH

CỦA NGÂN HÀNG TRONG THỜI ĐẠI

CÔNG NGHỆ SỐ ...................................................47

2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG SỐ ....................................47

Tác động của công nghệ số đến hiệu quả tài chính của NHTM 7

2.1.1. Khái niệm về ngân hàng số..............................................48

2.1.2. Sự khác biệt giữa ngân hàng số và ngân hàng điện

tử/ngân hàng trực tuyến .................................................50

2.1.3. Cơ hội và thách thức liên quan đến triển khai Ngân

hàng số ...........................................................................52

2.1.5. Xu hướng và các sản phẩm, dịch vụ của Ngân hàng số ..55

2.1.6. Các nhân tố tác động đến ý định sử dụng ngân hàng số

của khách hàng trong thời đại công nghệ số hiện nay ...61

2.1.7. Các mô hình đo lường ý định sử dụng ngân hàng số

của khách hàng trong thời đại công nghệ số hiện nay ...66

2.2. HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH CỦA NGÂN HÀNG TRONG

THỜI ĐẠI NGÂN HÀNG SỐ...............................................70

2.2.1. Khái niệm hiệu quả tài chính...........................................70

2.2.2. Các chỉ tiêu đo lường hiệu quả tài chính của NHTM......71

2.2.3. Các yếu tố tác động đến hiệu quả tài chính của NHTM

trong thời đại Ngân hàng số...........................................73

TÓM TẮT CHƯƠNG 2....................................................................80

CHƯƠNG 3: KINH NGHIỆM THỰC TIỄN NGHIÊN CỨU .....81

3.1. SỰ CẦN THIẾT PHẢI NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA

CÔNG NGHỆ SỐ ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH CỦA

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.............................................81

3.2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN.........86

TÓM TẮT CHƯƠNG 3....................................................................94

CHƯƠNG 4: ỨNG DỤNG PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA

CÔNG NGHỆ SỐ ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI

CHÍNH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

TRÊN ĐỊA BÀN TP.HCM.....................................95

4.1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...........................................95

4.1.1. Quy trình nghiên cứu.......................................................95

8 Sách chuyên khảo

4.1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................96

4.1.3. Nghiên cứu sơ bộ.............................................................97

4.1.4. Các giả thuyết nghiên cứu, mô hình nghiên cứu đề xuất

và thang đo các nhân tố..................................................99

4.1.5. Bảng khảo sát.................................................................111

4.1.6. Quy mô kích thước mẫu ................................................112

4.1.7. Quá trình thu thập dữ liệu..............................................112

4.1.8. Phương pháp phân tích dữ liệu......................................114

4.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................................124

4.2.1. Thiết kế nghiên cứu .......................................................124

4.2.2. Kết quả nghiên cứu tác động của công nghệ số đến

hiệu quả tài chính của ngân hàng thương mại trên địa

bàn TP.HCM................................................................125

4.3. SO SÁNH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỚI CÁC NGHIÊN

CỨU ĐI TRƯỚC.................................................................195

TÓM TẮT CHƯƠNG 4..................................................................199

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ....................200

5.1. KẾT LUẬN...........................................................................200

5.2. CÁC HÀM Ý QUẢN TRỊ ....................................................203

5.2.1. Các hàm ý quản trị đối với nhân tố Nhận thức rủi ro ....204

5.2.2. Các hàm ý quản trị đối với nhân tố Khả năng sử dụng .206

5.2.3. Các hàm ý quản trị đối với nhân tố Chức năng ngân

hàng số .........................................................................207

5.2.4. Các hàm ý quản trị đối với nhân tố Giá trị nhận được ..208

5.2.5. Các hàm ý quản trị đối với nhân tố Chất lượng dịch vụ

của ngân hàng số..........................................................209

5.3. CÁC KIẾN NGHỊ KHÁC.....................................................211

5.3.1. Cải tiến quy trình Thu hút – Đào tạo và phát triển –

Duy trì nguồn nhân lực ................................................211

Tác động của công nghệ số đến hiệu quả tài chính của NHTM 9

5.3.2. Xác định khách hàng tiềm năng ....................................216

5.3.3. Phân tích đối thủ cạnh tranh ..........................................217

5.3.4. Gia tăng thực hiện công tác truyền thông......................217

5.3.5. Đối với Ngân hàng nhà nước và Chính phủ ..................219

5.4. HẠN CHẾ CỦA TÀI LIỆU VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU

TIẾP THEO .........................................................................220

TÓM TẮT CHƯƠNG 5..................................................................222

KẾT LUẬN......................................................................................223

TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................225

PHỤ LỤC.........................................................................................239

AEPS: AAADHAAR Enabled Payment Systems

Hệ thống thanh toán kích hoạt

ANOVA: Analysis of Variance

Phân tích phương sai

ATM: Automated teller machine

Máy rút tiền tự động

BBPS: Bharat Bill Payment System

Hệ thống thanh toán hóa đơn

BHIM: Bharat Interface for Money

Giao diện kiểm soát giao dịch

CPS: Sensing or Cyber-physical system

Hệ thống cảm biến hoặc vật lý mạng

ECS: Electronic Clearing Services

Dịch vụ thanh toán bù trừ điện tử

EFA: Exploratory Factor Analysis

Phân tích nhân tố khám phá

ID: Identification

Định dạng, định danh

IMPS: Immediate Payment Service

Dịch vụ thanh toán tức thời

IoS: Business Service or Internet of services

Dịch vụ kinh doanh hoặc Internet dịch vụ

IoT: Networking or Internet of things

Mạng hoặc Internet của vạn vật

KMO: Kaiser – Meyer – Olkin

Chỉ số KMO

Tác động của công nghệ số đến hiệu quả tài chính của NHTM 11

NACH: National Automated Clearing House

Ứng dụng hỗ trợ dịch vụ thanh toán bù trừ

NEFT: National Electronic Funds Transfer

Chuyển tiền điện tử quốc gia

NHTM: Ngân hàng thương mại

NHNN: Ngân hàng nhà nước

Sig.: Significance of Testing (p-value)

Mức ý nghĩa của phép kiểm định

SMS: Short Message Services

Dịch vụ tin nhắn ngắn

SPSS: Statistical Package for the Social Sciences

Phần mềm thống kê dành cho khoa học xã hội định lượng

PIN: Personal Identification Number

Số nhận dạng cá nhân, Mật khẩu

PPI: Prepaid Payment Instruments

Công cụ thanh toán trả trước

QĐ: Quyết định

QR: Quick Response Code

Mã phản hồi nhanh

RTLS: Real Time Locating Systems

Hệ thống định vị

TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh

TTg: Thủ tướng Chính phủ

UPI: Unified Payments Interface

Giao diện thanh toán hợp nhất

VIF: Variance Inflation Factor

Nhân tố phóng đại phương sai

Bảng 1.1: Các định nghĩa về cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ

4 ........................................................................................ 26

Bảng 1.2: Các thách thức từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ

4 ........................................................................................ 31

Bảng 1.3: Các lợi ích từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 .....35

Bảng 2.1: Sự khác biệt giữa ngân hàng số và ngân hàng điện

tử/ngân hàng trực tuyến ....................................................50

Bảng 3.1: Tổng hợp kết quả các nghiên cứu đi trước ....................... 92

Bảng 4.1: Các thang đo thuộc các nhân tố trong mô hình nghiên

cứu..................................................................................108

Bảng 4.2: Bảng phân bổ mẫu khảo sát ...........................................114

Bảng 4.3: Các giả thuyết của kiểm định One-Sample T-Test ........116

Bảng 4.4: Các giả thuyết của kiểm định Independent-Sample T￾Test .................................................................................122

Bảng 4.5: Các giả thuyết của kiểm định One-Way Anova .............123

Bảng 4.6: Thống kê các đối tượng khảo sát....................................125

Bảng 4.7: Thống kê các biến .......................................................... 128

Bảng 4.8: Kết quả kiểm định Kolmogorov-Smirnov phân phối

chuẩn ..............................................................................132

Bảng 4.9: Kết quả kiểm định One-Sample T-Test ......................... 139

Bảng 4.10: Kết quả thống kê tổng nhân tố Giá trị nhận được ..........144

Bảng 4.11: Kết quả thống kê tổng nhân tố Chức năng ngân hàng số145

Bảng 4.12: Kết quả thống kê tổng nhân tố Chất lượng dịch vụ ngân

hàng số ...........................................................................146

Bảng 4.13: Kết quả thống kê tổng nhân tố Sự gắn kết giữa nhân

viên - khách hàng ........................................................... 147

Tác động của công nghệ số đến hiệu quả tài chính của NHTM 13

Bảng 4.14: Kết quả thống kê tổng nhân tố Nhận thức rủi ro ............148

Bảng 4.15: Kết quả thống kê tổng nhân tố Khả năng sử dụng .........149

Bảng 4.16: Kết quả thống kê tổng nhân tố Kinh nghiệm của khách

hàng ................................................................................150

Bảng 4.17: Kết quả thống kê tổng nhân tố Sự hài lòng của khách

hàng ................................................................................151

Bảng 4.18: Kết quả thống kê tổng nhân tố Lòng trung thành của

khách hàng .....................................................................152

Bảng 4.19: Kết quả thống kê tổng nhân tố Hiệu quả tài chính .........153

Bảng 4.20: Tổng hợp kết quả phân tích Cronbach’s Alpha ..............155

Bảng 4.21: Kiểm định KMO các biến thuộc các nhân tố .................156

Bảng 4.22: Kết quả phân tích phương sai trích các biến thuộc các

nhân tố ............................................................................157

Bảng 4.23: Kết quả xoay nhân tố ...................................................... 159

Bảng 4.24: Các chỉ tiêu đánh giá kết quả phân tích CFA theo hệ số

chuẩn hóa .......................................................................168

Bảng 4.25: Kết quả trọng số chuẩn hóa CFA ...................................170

Bảng 4.26: Giá trị độ tin cậy tổng hợp và tổng phương sai trích các

nhân tố ............................................................................172

Bảng 4.27: Tính toán giá trị P-value của các hệ số tương quan tứng

cặp ..................................................................................173

Bảng 4.28: Các nhân tố đưa vào phân tích tương quan .................... 175

Bảng 4.29: Kết quả phân tích tương quan .........................................176

Bảng 4.30: Các chỉ tiêu đánh giá kết quả phân tích mô hình SEM

mối quan hệ giữa các nhân tố theo hệ số chuẩn hóa ......181

Bảng 4.31: Kết quả mô hình hồi quy tuyến tính SEM các nhân tố

theo hệ số hồi quy .......................................................... 181

Bảng 4.32: Kết quả mô hình hồi quy tuyến tính SEM của các nhân

tố theo hệ số chuẩn hóa ..................................................184

14 Sách chuyên khảo

Bảng 4.33: Kết quả kiểm định Bootstrap ..........................................185

Bảng 4.34: Tổng hợp các kết quả mô hình .......................................190

Bảng 4.35: Kết quả kiểm định T-Test biến Giới tính .......................191

Bảng 4.36: Kết quả kiểm định ANOVA biến Trình độ học vấn.......192

Bảng 4.37: Kết quả kiểm định ANOVA biến Độ tuổi......................193

Bảng 4.38: Kết quả kiểm định ANOVA biến Thu nhập hàng tháng 194

Bảng 4.39: Tổng hợp so sánh kết quả nghiên cứu ............................ 198