Tác động của công bố báo cáo trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM

------------------------

TRẦN THỊ THANH HUYỀN

TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG BỐ BÁO CÁO TRÁCH NHIỆM

XÃ HỘI ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH CỦA CÁC DOANH

NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG

KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP. Hồ Chí Minh - Năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HCM

------------------------

TRẦN THỊ THANH HUYỀN

TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG BỐ BÁO CÁO TRÁCH NHIỆM

XÃ HỘI ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH CỦA CÁC DOANH

NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG

KHOÁN VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kế toán

Mã số: 9340301

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS.TS. Bùi Văn Dương

2. TS. Nguyễn Đình Hùng

TP. Hồ Chí Minh - Năm 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án Tiến sĩ kinh tế Tác động của công bố báo cáo

trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính của các doanh nghiệp niêm yết trên

thị trường chứng khoán Việt Nam là công trình nghiên cứu của tôi.

Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực và chưa

từng được công bố trong bất kỳ công trình khác.

Nghiên cứu sinh

ii

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới thầy

PGS.TS Bùi Văn Dương và thầy TS. Nguyễn Đình Hùng – những người thầy tận

tâm đã luôn động viên, tận tình hướng dẫn, tạo điều kiện giúp em từng bước trong

quá trình thực hiện luận án.

Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy, cô trong Khoa Kế toán Trường Đại

học Kinh tế Hồ Chí Minh cũng như các cán bộ/viên chức ở Viện Sau Đại học, Thư

viện đã hỗ trợ trong quá trình học tập, tìm tài liệu và nghiên cứu.

Tôi cũng xin cảm ơn các Quý anh/ chị chuyên gia, Ban chủ nhiệm Khoa Tài

chính Kế toán, các bạn đồng nghiệp và các em cựu sinh viên Khoa Tài chính Kế

toán trường Đại học Nguyễn Tất Thành đã luôn tạo điều kiện, hỗ trợ và giúp đỡ tôi

trong suốt quá trình phỏng vấn, khảo sát, thu thập dữ liệu và hoàn thành luận án.

Cuối cùng con xin gửi lời cảm ơn tới bố mẹ đã luôn giúp đỡ, tạo điều kiện tốt

nhất cho con hoàn thành được luận án. Cảm ơn chồng và các con đã luôn động viên

và là nguồn động lực để em có thể hoàn thành luận án đúng tiến độ.

Em xin trân trọng cảm ơn !!!

Nghiên cứu sinh

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................I

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................... II

MỤC LỤC ..........................................................................................................III

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT........................................ VII

DANH MỤC BẢNG BIỂU ....................................................................................IX

DANH MỤC BIỂU ĐỒ............................................................................................X

DANH MỤC SƠ ĐỒ ..............................................................................................XI

TÓM TẮT ........................................................................................................ XII

ABSTRACT .......................................................................................................XIII

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU..................................8

1.1 Các nghiên cứu liên quan trên thế giới.............................................................8

1.1.1 Nghiên cứu liên quan đến trách nhiệm xã hội trên thế giới .............................8

1.1.2 Các nghiên cứu liên quan đến tác động của công bố báo cáo trách nhiệm xã

hội đến hiệu quả tài chính của các doanh nghiệp trên thế giới .................................12

1.2 Các nghiên cứu liên quan tại việt nam ...........................................................16

1.2.1 Nghiên cứu liên quan đến trách nhiệm xã hội tại VN....................................16

1.2.2 Các nghiên cứu liên quan đến tác động của công bố báo cáo trách nhiệm xã

hội đến hiệu quả tài chính của doanh nghiệp tại Việt Nam .....................................20

1.3 Nhận xét các nghiên cứu trước và định hướng nghiên cứu của luận án.....23

1.3.1 Nhận xét các nghiên cứu trước.......................................................................23

1.3.2 Khoảng trống nghiên cứu và định hướng nghiên cứu của luận án ................24

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................27

CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT......................................................................28

2.1 Tổng quan về trách nhiệm xã hội....................................................................28

2.1.1 Lý thuyết về trách nhiệm xã hội.....................................................................28

2.1.2 Khái niệm Báo cáo trách nhiệm xã hội ..........................................................32

2.2 Trình bày Báo cáo trách nhiệm xã hội ...........................................................34

iv

2.2.1 Nội dung trình bày Báo cáo trách nhiệm xã hội theo các tổ chức trên thế giới.

........................................................................................................................34

2.2.2 Nội dung trình bày Báo cáo trách nhiệm xã hội theo pháp luật VN..............39

2.3 Công bố thông tin Báo cáo trách nhiệm xã hội..............................................41

2.3.1 Cách thức Công bố thông tin Báo cáo trách nhiệm xã hội.............................41

2.3.2 Tiêu chuẩn công bố thông tin.........................................................................41

2.3.3 Các loại thông tin được công bố ....................................................................42

2.3.4 Chất lượng của thông tin công bố ..................................................................44

2.4 Đo lường thông tin công bố của Báo cáo trách nhiệm xã hội.......................45

2.4.1 Các phương pháp đo lường công bố thông tin trách nhiệm xã hội trên thế giới

........................................................................................................................45

2.4.2 Các phương pháp đo lường công bố thông tin trách nhiệm xã hội hiện nay tại

VN ........................................................................................................................48

2.4.3 So sánh các phương pháp đo lường trách nhiệm xã hội ................................49

2.5 Tổng quan về hiệu quả tài chính của doanh nghiệp......................................50

2.5.1 Khái niệm về hiệu quả tài chính.....................................................................50

2.5.2 Đánh giá và đo lường hiệu quả tài chính .......................................................52

2.6 Tác động của công bố Báo cáo trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính

của Doanh nghiệp....................................................................................................54

2.7 Lý thuyết nền ....................................................................................................57

2.7.1 Lý thuyết về tính hợp pháp.............................................................................58

2.7.2 Lý thuyết đại diện...........................................................................................61

2.7.3 Lý thuyết các bên liên quan ...........................................................................62

2.7.4 Lý thuyết kinh tế chính trị..............................................................................64

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................67

CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................68

3.1 Khung phân tích và quy trình nghiên cứu .....................................................68

3.1.1 Khung phân tích .............................................................................................68

3.1.2 Quy trình nghiên cứu......................................................................................68

v

3.2 Phương pháp nghiên cứu.................................................................................70

3.2.1 Nghiên cứu định tính......................................................................................72

3.2.2 Nghiên cứu định lượng...................................................................................76

3.3 Mô hình nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu...............................................79

3.3.1 Mô hình nghiên cứu .......................................................................................79

3.3.2 Giả thuyết nghiên cứu ....................................................................................82

3.3.3 Thử nghiệm mô hình và giả thuyết nghiên cứu .............................................84

3.4 Đo Lường các biến trong mô hình hồi quy.....................................................87

3.4.1 Đo lường mức độ công bố thông tin Báo cáo trách nhiệm xã hội .................87

3.4.2 Đo lường các chỉ số phản ánh hiệu quả tài chính ..........................................91

3.4.3 Đo lường các biến kiểm soát..........................................................................96

3.5 Mẫu nghiên cứu, phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu ............................99

3.5.1 Mẫu nghiên cứu..............................................................................................99

3.5.2 Quy trình tính toán và phân tích dữ liệu nghiên cứu....................................102

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3..................................................................................... 106

CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN.............................. 107

4.1 Kết quả nghiên cứu định tính........................................................................107

4.1.1 Nhận diện các yếu tố xác lập nên thang đo công bố Báo cáo trách nhiệm xã

hội và các chỉ số hiệu quả tài chính.........................................................................107

4.1.2 Thực trạng công bố Báo cáo trách nhiệm xã hội trong thời gian qua ..........110

4.2 Kết quả nghiên cứu định lượng.....................................................................116

4.2.1 Phân tích tương quan....................................................................................116

4.2.2 Kết quả tác động của công bố Báo cáo TNXH đến hiệu quả tài chính........118

4.2.3 Kết quả nghiên cứu về tác động giữa các yếu tố trong thông tin công bố Báo

cáo trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính........................................................126

4.3 Bàn Luận kết quả ...........................................................................................133

4.3.1 Bàn luận các yếu tố liên quan đến thông tin công bố trên Báo cáo trách

nhiệm xã hội............................................................................................................133

vi

4.3.2 Bàn luận về tác động của công bố Báo cáo trách nhiệm xã hội đến hiệu quả

tài chính...................................................................................................................136

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4..................................................................................... 139

CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý NGHIÊN CỨU .................................. 140

5.1 Kết luận ...........................................................................................................140

5.2 Hàm ý nghiên cứu...........................................................................................141

5.2.1 Hàm ý về mặt học thuật................................................................................141

5.2.2 Hàm ý về mặt thực tiễn ................................................................................142

5.3 Đóng góp của Luận án....................................................................................147

5.3.1 Đóng góp về mặt học thuật ..........................................................................147

5.3.2 Đóng góp về mặt thực tiễn ...........................................................................149

5.4 Những hạn chế của nghiên cứu .....................................................................150

5.5 Định hướng cho các nghiên cứu trong tương lai .........................................151

KẾT LUẬN ........................................................................................................ 152

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ......................................... 153

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 154

PHỤ LỤC .............................................................................................................1

vii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Nội dung

CBTT Công bố thông tin

CSR Corporate social responsibility

EPS Lợi nhuận trên một cổ phiếu ( Earning per Share)

FEM Mô hình hồi quy tác động cố định

FGLS Mô hình hồi quy có trọng số

GDCK TP.HCM Giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

GP/SALE Tỷ số lợi nhuận gộp trên doanh thu ( Gross Profit on Sale)

HĐQT Hội đồng quản trị

HNX Sở giao dịch chứng khoán Hà nội

HOSE Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh

LHQ Liên Hợp Quốc

MVA Giá trị gia tăng của thị trường ( Market value add)

NPM Biên lợi nhuận ròng ( Net profit margin)

P/B

Tỷ số giá trị thị trường trên giá trị sổ sách của doanh nghiệp (

Price/ Book Value)

P/E Tỷ số giá trên lợi nhuận một cổ phiếu (Price to Earning ratio)

POOL OLS Mô hình hồi quy theopPhương pháp bình phương nhỏ nhất

PTBV Phát triển bền vững

REM Mô hình hồi quy tác động ngẫu nhiên

ROA Tỷ số lợi nhuận ròng trên tài sản (Return on Assets)

ROE Tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu(Return on Equity)

viii

Viết tắt Nội dung

ROI Tỷ số thu nhập trên đầu tư (Return On Investment)

ROS Tỷ số lợi nhuận trên doanh thu (Return on Sale)

TBQ

Tỷ số tổng giá trị thị trường/ tổng giá trị tài sản của doanh

nghiệp

VBCSD Hội đồng doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững

VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam

VN Việt Nam

3BL The triple bottom line – Báo cáo 3 dòng dưới cùng

ix

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2-1 Quy định về trình bày và công bố báo cáo trách nhiệm xã hội............ 3838

Bảng 2-2 So sánh các phương pháp đo lường trách nhiệm xã hội............................49

Bảng 3-1 Bảng tổng hợp giả thuyết và kỳ vọng nghiên cứu.................................. 833

Bảng 3-2 Bảng tổng hợp đo lường biến trong nghiên cứu........................................98

Bảng 3-3 Quy ước mã ngành trong nghiên cứu................................................... 1011

Bảng 3-4 Bảng tổng hợp số lượng mẫu trong nghiên cứu ................................... 1022

Bảng 4-1 Thống kê các biến về từng nội dung công bố thông tin báo cáo trách

nhiệm xã hội......................................................................................................... 1166

Bảng 4-2 Phân tích tương quan giữa các biến trong mô hình............................ 11818

Bảng 4-3 Kết quả kiểm định sự phù hợp của mô hình....................................... 11919

Bảng 4-4 Kết quả kiểm tra đa cộng tuyến............................................................ 1200

Bảng 4-5 Kết quả kiểm định Wooldridge test...................................................... 1211

Bảng 4-6 Kết quả các mô hình tác động của công bố báo cáo trách nhiệm xã hội đến

hiệu quả tài chính ................................................................................................. 1244

Bảng 4-7 Kết quả kiểm định sự phù hợp của mô hình......................................... 1277

Bảng 4-8 Kết quả kiểm định đa cộng tuyến....................................................... 12829

Bảng 4-9 Kết quả kiểm định Wooldridge test.................................................... 12929

Bảng 4-10 Tác động của từng yếu tố nội dung thông tin công bố báo cáo trách

nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính .................................................................... 1322

x

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 4-1 So sánh mức độ công bố thông tin báo cáo trách nhiệm xã hội của các

doanh nghiệp niêm yết trong giai đoạn 2013-2015 và 2016-2018 ...................... 1122

Biểu đồ 4-2 Biểu đồ thực trạng mức độ công bố thông tin ở từng nội dung báo cáo

trách nhiệm xã hội theo ngành sản xuất và ngành phi sản xuất........................... 1122

Biểu đồ 4-3 Biểu đồ so sánh thực trạng công bố thông tin báo cáo trách nhiệm giữa

ngành sản xuất và ngành phi sản xuất trong giai đoạn 2013-2015 và 2016-20181133

Biểu đồ 4-4 Biểu đồ so sánh thực trạng công bố thông tin báo cáo trách nhiệm xã

hội của ngành phi sản xuất................................................................................... 1144

Biểu đồ 4-5 Biểu đồ so sánh thực trạng công bố về báo cáo trách nhiệm xã hội của

ngành sản xuất...................................................................................................... 1144

xi

DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 3-1 Khung phân tích .................................................................................... 688

Sơ đồ 3-2 Quy trình nghiên cứu............................................................................. 700

Sơ đồ 3-3 Các bước thiết kế hỗn hợp đa phương pháp.......................................... 722

Sơ đồ 3-4 Quy trình nghiên cứu định tính ............................................................. 722

Sơ đồ 3-5 Quy trình phỏng vấn và thu thập dữ liệu............................................... 755

Sơ đồ 3-6 Quy trình nghiên cứu định lượng .......................................................... 777

Sơ đồ 3-7 Mô hình nghiên cứu............................................................................... 811

xii

TÓM TẮT

Dựa trên phân tích tác động của công bố báo cáo trách nhiệm xã hội đến hiệu

quả tài chính của các công ty niêm yết, bài nghiên cứu hướng đến việc đo lường

thực trạng công bố thông tin trách nhiệm xã hội của các công ty niêm yết trên thị

trường chứng khoán VN và phân tích sự tác động tích cực của việc công bố báo cáo

trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính. Đồng thời đóng góp thêm một góc nhìn

tổng quan trong nghiên cứu thực nghiệm về tác động của công bố thông tin báo cáo

trách nhiệm xã hội trong bối cảnh thị trường VN. Bài nghiên cứu đã áp dụng các

phương pháp định tính để tổng hợp các nghiên cứu trước và lý thuyết nền nhằm

khẳng định các nội dung chính trong công bố thông tin về trách nhiệm xã hội cũng

như các chỉ số hiệu quả tài chính được sử dụng để đo lường mối quan hệ trong

nghiên cứu. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng sử dụng phương pháp định lượng để

kiểm tra sự tác động của công bố báo cáo trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính

trên mẫu khảo sát là 149 công ty với tổng số 894 quan sát từ giai đoạn 2013-2018.

Các kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ công bố thông tin Trách nhiệm xã hội của

các công ty ngày càng đa dạng và phong phú hơn cả về số lượng lẫn chất lượng.

Đồng thời kết quả nghiên cứu định lượng cũng cho thấy sự tác động tích cực của

việc công bố thông tin báo cáo trách nhiệm xã hội đến hiệu quả tài chính thông qua

các chỉ số ROA, ROE, TBQ, và tác động mang tính hỗn hợp đối với chỉ số P/B.

Từ khóa: TNXH, hiệu quả tài chính, công bố thông tin trách nhiệm xã hội,

trách nhiệm xã hội, báo cáo trách nhiệm xã hội.

xiii

ABSTRACT

Based on the analysis of the impact of the publication of the CSR to the

financial performance of enterprises, the study aims to measure the status of social

responsibility disclosure of listed companies in the Vietnam market. At the same

time, it contributes an overview of the empirical research on the relationship

between the presentation and the social responsibility disclosure in the context of

the Vietnamese market. The research paper has applied qualitative methods to

summarize previous studies and background theory to confirm the main contents in

disclosing information on social responsibility as well as financial performance

indicators used to measure relationships in research. In addition, the study also used

quantitative methods to examine the impact of the CSR report on financial

efficiency on the survey sample of 149 companies with a total of 894 observations

from the period 2013-2018. The research results show that the level of social

responsibility of enterprises is increasingly diverse and richer in both quantity and

quality. At the same time, the quantitative research results also show the positive

impact of the disclosure of CSR information on financial efficiency through ROA,

ROE, TBQ, and mixed effects on P/B.

Keywords: CSR, CSRD, FP, Corporate Social Responsibility Disclosure,

financial performance.