Tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững và hiệu quả xã hội (SPI) của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

---------

NGUYỄN BÍCH NGỌC

TÁC ĐỘNG CỦA CẤU TRÚC VỐN ĐẾN MỨC ĐỘ BỀN VỮNG

VÀ HIỆU QUẢ XÃ HỘI (SPI) CỦA CÁC TỔ CHỨC

TÀI CHÍNH VI MÔ TẠI VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Hà Nội, 2021

NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG

---------

NGUYỄN BÍCH NGỌC

TÁC ĐỘNG CỦA CẤU TRÚC VỐN ĐẾN MỨC ĐỘ BỀN VỮNG

VÀ HIỆU QUẢ XÃ HỘI (SPI) CỦA CÁC TỔ CHỨC

TÀI CHÍNH VI MÔ TẠI VIỆT NAM

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 9340201

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. Đào Văn Hùng

2. PGS. TS. Lê Thanh Tâm

Hà Nội, 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dƣới sự hƣớng

dẫn của các nhà khoa học:

1. PGS.TS. Đào Văn Hùng

2. PGS.TS. Lê Thanh Tâm

Các kết quả nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận án là trung thực, khách

quan và chƣa từng đƣợc công bố ở bất kỳ nghiên cứu nào khác ngoài các bài

báo/bài viết hội thảo của tôi hoặc các bài báo/bài viết hội thảo của tôi và đồng tác

giả đƣợc nêu trong danh mục công trình khoa học có liên quan đến luận án. Các

thông tin, dữ liệu đƣợc sử dụng trong luận án đƣợc thu thập từ thực tế, có nguồn

gốc trích dẫn rõ ràng, đƣợc xử lý trung thực và khách quan.

Hà Nội, Ngày tháng Năm 2020

Tác giả luận án

Nguyễn Bích Ngọc

ii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN............................................................................................... i

MỤC LỤC.........................................................................................................ii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT............................................................................ v

DANH MỤC BẢNG......................................................................................... vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ................................................................................ viii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ.................................................................................... ix

LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CẤU TRÚC VỐN, MỨC ĐỘ BỀN

VỮNG VÀ HIỆU QUẢ XÃ HỘI CỦA CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH VI MÔ ...32

1.1 Tổng quan về tổ chức tài chính vi mô.........................................................................32

1.1.1 Khái niệm và vai trò của tổ chức tài chính vi mô ............................................32

1.1.2 Sản phẩm, dịch vụ của tổ chức tài chính vi mô ...............................................37

1.2 Cấu trúc vốn của tổ chức tài chính vi mô .......................................................45

1.2.1 Khái niệm.........................................................................................................45

1.2.2 Biến đại diện cấu trúc vốn của tổ chức tài chính vi mô ...................................46

1.3 Mức độ bền vững của tổ chức tài chính vi mô................................................48

1.3.1 Khái niệm.........................................................................................................48

1.3.2 Biến đại diện mức độ bền vững của tổ chức tài chính vi mô...........................49

1.4 Hiệu quả xã hội của tổ chức tài chính vi mô...................................................52

1.4.1 Khái niệm.........................................................................................................52

1.4.2 Biến đại diện hiệu quả xã hội của tổ chức tài chính vi mô ..............................54

1.5 Tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững và hiệu quả xã hội .........68

1.5.1 Lý thuyết M&M ...............................................................................................68

1.5.2 Lý thuyết đánh đổi ...........................................................................................70

1.5.3 Lý thuyết trật tự phân hạng ..............................................................................72

1.5.4. Đặc tính cấu trúc vốn của tổ chức tài chính vi mô..........................................75

iii

1.5.5 Cơ chế tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững và hiệu quả xã hội ..76

TÓM TẮT CHƢƠNG 1............................................................................................80

CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG CẤU TRÚC VỐN, MỨC ĐỘ BỀN VỮNG

VÀ HIỆU QUẢ XÃ HỘI CỦA CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH VI MÔ TẠI

VIỆT NAM.................................................................................................. 81

2.1 Quá trình hình thành các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam ..................81

2.2. Môi trƣờng pháp lý cho hoạt động tài chính vi mô tại Việt Nam................81

2.3. Các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam ......................................................84

2.4 Cấu trúc vốn của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam..........................87

2.4.1. Thực trạng cấu trúc vốn của các TCTCVM đƣợc cấp phép tại Việt Nam......90

2.4.2 Thực trạng cấu trúc vốn của các TCTCVM có đăng kí tại Việt Nam .............96

2.5 Mức độ bền vững của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam ..................99

2.5.1 Thực trạng về mức độ bền vững của các TCTCVM đƣợc cấp phép tại Việt Nam...99

2.5.2. Thực trạng về mức độ bền vững của các TCTCVM có đăng kí tại Việt Nam.....100

2.6. Hiệu quả xã hội của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam ..................102

2.6.1 Mức độ tiếp cận (A) .......................................................................................103

2.6.2 Tỉ lệ dƣ nợ bình quân trên thu nhập bình quân (B)........................................104

2.6.3 Chi phí trên một khách hàng vay (C).............................................................104

2.6.4 Tỉ lệ khách hàng nữ (D) .................................................................................105

2.6.5 Số lƣợng chi nhánh (E) ..................................................................................107

2.6.6 Tỉ lệ nợ rủi ro (G) và tỉ lệ xóa nợ (H) ............................................................107

2.6.7 Chỉ số SPI.......................................................................................................110

TÓM TẮT CHƢƠNG 2..........................................................................................112

CHƢƠNG 3 ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CẤU TRÚC VỐN ĐẾN MỨC ĐỘ

BỀN VỮNG VÀ HIỆU QUẢ XÃ HỘI CỦA CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH VI

MÔ TẠI VIỆT NAM ............................................................................................113

3.1 Tổng quan mô hình kinh tế lƣợng đánh giá tác động của cấu trúc vốn đến mức

độ bền vững và hiệu quả xã hội của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam.......113

3.1.1 Mô hình tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững ............................113

iv

3.1.2 Mô hình tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả xã hội................................115

3.2 Đánh giá tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững và hiệu quả xã hội

của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam thông qua mô hình kinh tế lƣợng ...120

3.2.1 Mô tả mô hình và dữ liệu sử dụng trong mô hình..........................................120

3.2.2 Mô tả các biến sử dụng trong mô hình...........................................................122

3.3 Số liệu và kết quả nghiên cứu.........................................................................129

3.3.1 Mô tả số liệu thống kê....................................................................................130

3.3.2 Kết quả nghiên cứu mô hình đánh giá sự tác động của cấu trúc vốn đến mức

độ bền vững của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam ....................................132

3.3.3 Kết quả nghiên cứu mô hình đánh giá sự tác động của cấu trúc vốn đến hiệu

quả xã hội của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam. ......................................137

3.4 Kết luận ............................................................................................................142

TÓM TẮT CHƢƠNG 3..........................................................................................145

CHƢƠNG 4: KHUYẾN NGHỊ VỀ CẤU TRÚC VỐN NHẰM NÂNG CAO

MỨC ĐỘ BỀN VỮNG VÀ HIỆU QUẢ XÃ HỘI CỦA CÁC TỔ CHỨC TÀI

CHÍNH VI MÔ TẠI VIỆT NAM ........................................................................146

4.1 Định hƣớng, chiến lƣợc hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt

Nam đến năm 2025................................................................................................146

4.2 Khuyến nghị đối với các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam ..................147

4.2.1 Khuyến nghị đối với các tổ chức tài chính vi mô đƣợc cấp phép..................148

4.2.2 Khuy bảo an toàn hoạt động khuy bảo an toàn hoạt động có đăng kí ...........156

4.3 Khuyến nghị đối với các cơ quan quản lý Nhà nƣớc ...................................161

4.3.1 Khuyến nghị đối với Chính Phủ.....................................................................161

4.3.2 Khuyến nghị đối với Ngân hàng Nhà nƣớc ...................................................164

4.3.3 Khuyến nghị đối với Ủy ban nhân dân các cấp .............................................166

4.3.4 Khuyến nghị đối với Trung tâm Tƣ vấn Nguồn lực Tài chính vi mô Doanh

nghiệp Nhỏ và Vừa .................................................................................................167

TÓM TẮT CHƢƠNG 4..........................................................................................170

KẾT LUẬN............................................................................................................171

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Ký hiệu Diễn giải

ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á

CEP Tổ chức tài chính vi mô trách nhiệm hữu hạn một thành viên cho

ngƣời lao động nghèo tự tạo việc làm

CGAP Nhóm tƣ vấn hỗ trợ những ngƣời nghèo nhất

FEM Mô hình tác động cố định

GMM Mô hình moment tổng quát

M7MFI Tổ chức tài chính vi mô trách nhiệm hữu hạn M7

MFI Tổ chức tài chính vi mô

NGO Tổ chức Phi Chính Phủ

NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc

REM Mô hình tác động ngẫu nhiên

TCTCVM Tổ chức tài chính vi mô

TYM Tổ chức tài chính vi mô TNHH MTV Tình Thƣơng

VMFWG Nhóm công tác tài chính vi mô Việt Nam

vi

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1: Thống kê các nghiên cứu về tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền

vững của tổ chức tài chính vi mô ...................................................................... 15

Bảng 2. Thống kê các nghiên cứu về tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả xã

hội của tổ chức TCVM ..................................................................................... 23

Bảng 1.1: Sản phẩm tín dụng vi mô .................................................................. 39

Bảng 1.2: Một số dịch vụ phi tài chính do các tổ chức, chƣơng trình vi mô trên

thế giới cung cấp .............................................................................................. 44

Bảng 1.3: Ý nghĩa từng cấu phần của chỉ số SPI............................................... 57

Bảng 1.4: Danh sách tổ chức tiêu biểu xây dựng bộ công cụ đo lƣờng hiệu quả xã hội ....61

Bảng 1.5: Cách thức đo lƣờng và ý nghĩa của từng cấu phần trong đo lƣờng SPI ...... 67

Bảng 2.1. Thống kê số lƣợng tổ chức TCVM đƣợc nghiên cứu trong luận án ... 84

Bảng 2.2. Các nguồn vốn hỗ trợ tổ chức TCVM ............................................... 88

Bảng 2.3. Sản phẩm tiết kiệm tại TYM và M7-MFI.......................................... 93

Bảng 2.4: Mức độ bền vững của MFIs đƣợc cấp phép giai đoạn 2011-2019 ..... 99

Bảng 2.5: Tổng hợp so sánh các cấu phần đánh giá SPI của MFIs đƣợc cấp phép

và có đăng kí .................................................................................................. 109

Bảng 3.1. Thống kê số lƣợng tổ chức TCVM đƣợc nghiên cứu trong luận án . 121

Bảng 3.2. Giả thuyết tác động của các biến độc lập đến biến phụ thuộc.......... 125

Bảng 3.3. Giả thuyết tác động của các biến độc lập đến biến phụ thuộc.......... 128

Bảng 3.4: Kết quả thống kê mô tả................................................................... 130

Bảng 3.5: Kết quả kiểm định Hausman Test ................................................... 132

Bảng 3.6: Kết quả ƣớc lƣợng mô hình hồi quy theo REM............................... 133

Bảng 3.7: Kết quả mô hình 1 rút gọn .............................................................. 134

Bảng 3.8: So sánh giữa giả thuyết và kết quả nghiên cứu mô hình 1............... 134

Bảng 3.9: Kết quả mô hình hồi quy theo GMM .............................................. 138

Bảng 3.10: So sánh giữa giả thuyết và kết quả nghiên cứu mô hình 2............. 139

Bảng 3.11: Tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững và hiệu quả xã hội

của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam.................................................. 143

Bảng 4.1: Gợi ý nhu cầu khách hàng đối với sản phẩm huy động ................... 151

Bảng 4.2: Nội dung và lƣu ý chuyển đổi......................................................... 159

vii

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Các tổ chức cung ứng dịch vụ tài chính vi mô................................... 33

Hình 1.2: Phân loại các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam........................... 34

Hình 1.3: Phân loại khách hàng tài chính vi mô................................................ 36

Hình 1.4: Vai trò của tổ chức tài chính vi mô đối với kinh tế - xã hội............... 37

Hình 1.5: Nhu cầu bảo hiểm của ngƣời nghèo .................................................. 41

Hình 3.1: Mô hình cho chuỗi dữ liệu tại nhiều quốc gia.................................. 113

Hình 3.2: Mô hình cho chuỗi dữ liệu tại một quốc gia .................................... 114

Hình 3.3: Mô hình cấu trúc vốn và mức độ bền vững ..................................... 115

Hình 3.4: Mô hình chỉ sử dụng nhóm yếu tố vi mô ......................................... 116

Hình 3.5: Mô hình sử dụng cả nhóm yếu tố vi mô và yếu tố vĩ mô ................. 117

Hình 4.1: Cơ sở đề xuất khuyến nghị.............................................................. 147

viii

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 1.1: Nhu cầu về dịch vụ tài chính vi mô của ngƣời nghèo ................... 38

Biểu đồ 1.2: Tần suất đƣợc sử dụng của các tiêu chí đo lƣờng hiệu quả xã hội ... 63

Biểu đồ 1.3 Cơ chế tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững và hiệu quả

xã hội của tổ chức tài chính vi mô .................................................................... 78

Biểu đồ 2.1: Hệ thống pháp lý điều chỉnh hoạt động của MFIs Việt Nam......... 82

Biểu đồ 2.2. Cấu trúc nguồn vốn của hệ thống TCTCVM Việt Nam (tháng 7/2016) . 87

Biểu đồ 2.3. Cơ cấu vốn của các nhóm tổ chức tài chính vi mô ........................ 89

Biểu đồ 2.4. Cấu trúc vốn của MFIs đƣợc cấp phép 2011 – 2019 ..................... 90

Biểu đồ 2.5. Sự thay đổi của tỷ trọng vốn chủ sở hữu trong tổng nguồn vốn của

MFIs đƣợc cấp phép (2011 – 2019) .................................................................. 91

Biểu đồ 2.6. Tỷ trọng vốn huy động từ tiền gửi trên tổng nguồn vốn của MFIs

đƣợc cấp phép (2011 – 2019) ........................................................................... 92

Biểu đồ 2.7. Tỷ trọng vốn vay trên tổng nguồn vốn của MFIs đƣợc cấp phép giai đoạn

2011 – 2019..............................................................................................................................95

Biểu đồ 2.8. Tỷ trọng nợ khác trên tổng nguồn vốn tại MFIs đƣợc cấp phép giai

đoạn 2011 – 2019 ............................................................................................. 96

Biểu đồ 2.9: Cấu trúc nguồn vốn của MFIs có đăng kí tại Việt Nam 2011 – 2019..........97

Biểu đồ 2.10: Chỉ số OSS của MFIs có đăng kí giai đoạn 2011 – 2019 .................... 100

Biểu đồ 2.11: Giá trị OSS lớn nhất và nhỏ nhất của MFIs có đăng kí giai đoạn

2011 – 2019.................................................................................................... 101

Biểu đồ 2.12: Số lƣợng MFIs có đăng kí có OSS 120 giai đoạn 2011 - 2019.........104

Biểu đồ 2.13: Số lƣợng khách hàng đang vay vốn bình quân tại MFIs trong giai

đoạn 2011 - 2019............................................................................................ 103

Biểu đồ 2.14: Dƣ nợ bình quân/GNI bình quân đầu ngƣời của MFIs tại Việt Nam

giai đoạn 2011 - 2019 ..................................................................................... 104

Biểu đồ 2.15: Chi phí trên một khách hàng vay bình quân của MFIs tại Việt Nam

giai đoạn 2011 – 2019 .................................................................................... 105

ix

Biểu đồ 2.16: Tỉ lệ khách hàng nữ của MFIs tại Việt Nam trong giai đoạn 2011

– 2019......................................................................................................... 106

Biểu đồ 2.17: Tỷ lệ nợ rủi ro của MFIs tại Việt Nam giai đoạn 2011 – 2019 .. 107

Biểu đồ 2.18: Tỷ lệ xóa nợ của MFIs tại Việt Nam giai đoạn 2011 – 2019 ..... 108

Biểu đồ 2.19: Chỉ số SPI của MFIs tại Việt Nam trong giai đoạn 2011 - 2019 110

Biểu đồ 3.1 Khung phân tích .......................................................................... 119

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

1.1 Yêu cầu nghiên cứu lý luận

Tại các quốc gia trên thế giới và đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển nhƣ

Việt Nam, tài chính đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển

kinh tế xã hội nói chung (Agnello và cộng sự, 2012) và xóa đói giảm nghèo, đảm

bảo an sinh xã hội nói riêng (Ledgerwood, 2013). Tuy nhiên, nếu nhƣ mức độ tiếp

cận các dịch vụ tài chính cũng nhƣ phạm vi dịch vụ bị hạn chế thì lại có thể kìm

hãm sự phát triển của cá nhân, doanh nghiệp. Tỉ lệ ngƣời nghèo trong xã hội cũng

vì thế mà tăng lên. Chính vì vậy phát triển một hệ thống tài chính toàn diện, đáp

ứng nhu cầu của tất cả các cá nhân trong xã hội là mục tiêu mà bất kì nền kinh tế

nào cũng muốn hƣớng tới.

Trong xu hƣớng đó, đối tƣợng ngƣời nghèo, ngƣời có thu nhập thấp nhận

đƣợc sự quan tâm nhiều hơn cả, bởi còn nhiều rào cản nhƣ trình độ, mức độ rủi ro

hay giới tính… hạn chế khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính từ khu vực chính thức

của những đối tƣợng này. Chính vì vậy, vào khoảng thế kỷ thứ 17, tài chính vi mô

đã đƣợc ra đời nhằm giúp ngƣời nghèo dễ dàng tiếp cận hơn với các dịch vụ tài

chính. Mô hình này sau đó đã nhanh chóng phát triển và lan rộng ra nhiều quốc gia

trên thế giới.

Cụ thể, qua quá trình hoạt động, số liệu thống kê của Microfinance

Barometer cho thấy các tổ chức tài chính vi mô trên thế giới đã cung ứng dịch vụ

cho khoảng 136 triệu khách hàng thu nhập thấp vào năm 2016 và 139 triệu khách

hàng vào năm 2017. Cũng theo thống kê này, tỉ lệ tăng trƣởng về số lƣợng khách

hàng của MFIs cho hai năm 2016 và 2017 lần lƣợt là 9.6 và 5.6 . Nhƣ vậy, có

thể thấy mặc dù số lƣợng khách hàng sử dụng dịch vụ từ các tổ chức tài chính vi mô

trên thế giới vẫn đang trên đà tăng trƣởng, nhƣng tốc độ tăng trƣởng đang chậm lại

dần. Quan trọng hơn, khi so sánh giữa quy mô khách hàng hiện nay của tổ chức tài

chính vi mô với tỉ lệ 10.9 ngƣời trên thế giới đang phải sống dƣới mức thu nhập

$2/ngày theo thống kê của tỉ lệ ngƣời nghèo trên thế giới vào năm 2018, rõ ràng đối

2

tƣợng ngƣời nghèo đƣợc tiếp cận với dịch vụ tài chính vi mô vẫn còn rất nhỏ so với

nhu cầu.

Chính vì vậy, duy trì hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô trong dài hạn

để có thể phục vụ nhiều hơn nữa khách hàng có thu nhập thấp trong tƣơng lai là vấn

đề nhận đƣợc sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Trong đó Peter (2007); Daher

và Le Saout (2013) và Quayes (2015) đều nhấn mạnh đạt đƣợc bền vững chính là

chìa khóa của vấn đề bởi chỉ khi các tổ chức tài chính vi mô hoạt động bền vững, họ

mới có thể phục vụ khách hàng trong một thời gian dài (Rhyne, 1998; Meyer, 2002)

và giúp cho khách hàng của họ thoát nghèo một cách bền vững. Quan điểm này

cũng hoàn toàn đồng nhất với kết luận đƣợc đƣa ra bởi các nhà nghiên cứu trong

nƣớc nhƣ Nguyễn Kim Anh và cộng sự (2013) khi các tác giả khẳng định đạt đƣợc

sự bền vững chính là cơ sở nền tảng để các tổ chức tài chính vi mô có thể phục vụ

thêm đƣợc nhiều khách hàng hơn nữa trong tƣơng lai.

Tuy nhiên, Ndanyenbah (2017) trong nghiên cứu về sự biến đổi, sụp đổ và

bền vững tài chính của MFIs đã chỉ ra rằng từ những năm 1990 khi mà các nhà tài

trợ và Chính Phủ nhận thấy không còn đủ nguồn để tài trợ cho ngƣời nghèo thông

qua hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô, thì cấu trúc vốn đã thực sự trở thành

thách thức đối với các tổ chức tài chính vi mô trên con đƣờng đạt đƣợc sự bền

vững. Điều này đã dẫn tới nhu cầu tìm kiếm các nguồn vốn từ bên ngoài để phục vụ

cho hoạt động của MFIs. Tuy nhiên, cũng trên con đƣờng thƣơng mại hóa, vấn đề

đảm bảo hiệu quả xã hội của MFIs cũng là đề tài đƣợc nhiều nhà nghiên cứu lƣu

tâm, bởi quan điểm hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô đang chịu ảnh hƣởng

rất lớn từ động lực và mục tiêu của các nhà tài trợ khác nhau (Jasmina Devinck,

2013). Do đó, sự thay đổi trong cấu trúc vốn của MFIs hẳn nhiên có những tác động

nhất định đến định hƣớng phát triển cả về bền vững tài chính và hiệu quả xã hội của

các tổ chức tài chính vi mô trong tƣơng lai.

1.2 Yêu cầu nghiên cứu thực tiễn

Đƣợc hình thành từ khá sớm vào giai đoạn những năm 1980, hoạt động tài

chính vi mô tại Việt Nam đã trải qua hơn 40 năm xây dựng và phát triển với những

3

thành quả đáng ghi nhận nhƣ giá trị tổng tài sản không ngừng tăng lên, số lƣợng

khách hàng đƣợc tiếp cận với các dịch vụ tài chính và phi tài chính tại các tổ chức

tài chính vi mô liên tục tăng trƣởng qua các năm (Lê Văn Luyện, Nguyễn Đức Hải,

2016), công tác triển khai các sản phẩm, dịch vụ nhƣ tín dụng, huy động tiết kiệm

cũng nhận đƣợc đánh giá ngày càng cao từ phía khách hàng (VMFWG, 2017).

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, hoạt động của tổ chính tài chính vi mô

tại Việt Nam trong những năm gần đây cũng vấp phải những khó khăn nhất định.

Cụ thể, thời điểm năm 2010 khi nƣớc ta đƣợc cấp phép bƣớc vào hàng ngũ các

nƣớc có thu nhập trung bình, thì nguồn vốn ƣu đãi của tổ chức Phi Chính Phủ nƣớc

ngoài vào Việt Nam có xu hƣớng thu hẹp dần. Do đó, việc tìm kiếm các nguồn vốn

để duy trì hoạt động của các tổ chức, chƣơng trình, dự án tài chính vi mô bắt đầu trở

nên khó khăn hơn. Điều này đã tạo nên thách thức cho các tổ chức trong việc phải

nhanh chóng thích nghi, và tìm kiếm các nguồn vốn mới thay thế nhằm duy trì hoạt

động trong dài hạn. Tuy nhiên, để tiếp cận với các nguồn vốn từ thị trƣờng, các tổ

chức phải đảm bảo tuân thủ các quy định về hoạt động và chế độ tài chính theo yêu

cầu của pháp luật – những điều kiện mà không phải trong thời gian ngắn các tổ

chức có thể đáp ứng đƣợc. Bên cạnh đó, đa phần các tổ chức tài chính vi mô đều

chƣa có định hƣớng cụ thể về phát triển nguồn vốn trong tƣơng lai. Chính vì vậy,

công tác quản lý và phát triển nguồn vốn phục vụ cho hoạt động của tổ chức tài

chính vi mô tại Việt Nam thực sự là một thách thức đối với lãnh đạo của MFIs.

Hơn thế nữa, trong bối cảnh nguồn vốn gặp khó khăn, các nhà quản lý của

các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam còn phải đối mặt với áp lực đảm bảo cân

bằng giữa bền vững tài chính và hiệu quả xã hội bởi đây chính là nguồn gốc sức

mạnh của ý tƣởng về tài chính vi mô (Sinha, 2006). Cụ thể, trong khoảng thời gian

từ 2010 trở về đây, số liệu thu thập đƣợc từ Danh bạ tài chính vi mô của Nhóm công

tác tài chính vi mô Việt Nam cho thấy khả năng bù đắp các chi phí hoạt động từ thu

nhập hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam đang có xu hƣớng

giảm dần. Bên cạnh đó, chỉ số hiệu quả xã hội theo tính toán của tác giả cũng có

chiều hƣớng đi xuống. Xuất phát từ thực tiễn đó, việc tiến hành nghiên cứu tác động

4

của từng nguồn vốn đến mức độ bền vững và hiệu quả xã hội của tổ chức tài chính

vi mô để đƣa ra những định hƣớng, khuyến nghị phù hợp cho tổ chức tài chính vi

mô trong việc lựa chọn và phát triển nguồn vốn là điều cần thiết. Do đó, tác giả đã

quyết định lựa chọn đề tài “Tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững và

hiệu quả xã hội (SPI) của các tổ chức tài chính vi mô tại Việt Nam” làm đề tài

nghiên cứu.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu, khoảng trống trong lĩnh vực nghiên cứu

Cấu trúc vốn, mức độ bền vững và hiệu quả xã hội của tổ chức tài chính vi

mô trong những năm qua đã thu hút đƣợc rất nhiều sự quan tâm từ phía các nhà

nghiên cứu cả trong và ngoài nƣớc. Tuy nhiên, các nghiên cứu trƣớc đây đa phần

mới chỉ nghiên cứu riêng rẽ tác động của cấu trúc vốn đến mức độ bền vững hoặc

tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả xã hội của MFIs, mà chƣa có nghiên cứu

nào đi phân tích tác động của cấu trúc vốn đến đồng thời cả hai yếu tố này. Chính vì

vậy, trong phần tiếp theo các nghiên cứu tiêu biểu về tác động của cấu trúc vốn đến

mức độ bền vững và tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả xã hội của MFIs sẽ lần

lƣợt đƣợc phân tích.

2.1. Tổng quan nghiên cứu về cấu trúc vốn và mức độ bền vững của tổ chức tài

chính vi mô

2.1.1 Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài

Thực hiện kiểm chứng lý thuyết vòng đời trong tài trợ MFIs, Bogan

(2012) tập trung vào phân tích mức độ bền vững của MFIs qua các giai đoạn

phát triển (mới, trẻ và trƣởng thành) thông qua hai mô hình hồi quy. Trong đó,

mô hình 1 phân tích các yếu tố tác động tới mức độ bền vững của MFIs, mô hình

2 tập trung đánh giá sự tác động của cấu trúc vốn, đặc tính và điều kiện kinh tế

vĩ mô của quốc gia đến khả năng đạt đƣợc độ bền vững của tổ chức. Kết quả các

mô hình cho thấy quy mô và cấu trúc vốn có tác động rõ nét đến mức độ bền

vững của MFIs. Cụ thể, Bogan (2012) chỉ ra rằng việc quá phụ thuộc vào các

khoản tài trợ trong tổng nguồn vốn sẽ khiến cho MFIs ngày càng xa rời mục tiêu

bền vững. Do đó, thoát dần khỏi các nguồn tài trợ, và hoạt động theo định hƣớng