Tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp trong ngành xi măng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam: Luận văn thạc sĩ tài chính ngân hàng / Nguyễn Tiến Dũng ; Trần Trọng Huy người hướng dẫn khoa học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN TIẾN DŨNG

TÁC ĐỘNG CỦA CẤU TRÚC VỐN ĐẾN HIỆU

QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC

DOANH NGHIỆP TRONG NGÀNH XI MĂNG

NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG

KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN TIẾN DŨNG

TÁC ĐỘNG CỦA CẤU TRÚC VỐN ĐẾN HIỆU

QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC

DOANH NGHIỆP TRONG NGÀNH XI MĂNG

NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG

KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã ngành: 8 34 02 01

Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN TRỌNG HUY

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2019

i

TÓM TẮT

Xác định và đánh giá mức độ tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt động

của doanh nghiệp là một chủ đề quan trọng, thu hút được sự quan tâm của các nhà

quản trị doanh nghiệp cũng như các nhà nghiên cứu khoa học.

Mục tiêu của tác giả trong nghiên cứu này là xem xét tác động của cấu trúc vốn

đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp trong ngành xi măng niêm

yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Mô hình và giả thuyết nghiên cứu được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận về cấu

trúc vốn, các yếu tố tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp

và một số nghiên cứu có liên quan. Nghiên cứu sử dụng số liệu của 18 doanh nghiệp

niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam. Các số liệu được truy xuất từ báo cáo tài

chính của các doanh nghiệp trong kỳ nghiên cứu từ 2010 – 2018. Tác giả sử dụng

phần mềm Stata để xử lý dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu của tác giả cũng phù hợp với một số kết quả nghiên cứu có

liên quan. Dựa trên kết quả nghiên cứu, tác giả đã đề xuất một vài kiến nghị nhằm

nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.

ii

LỜI CAM ĐOAN

Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sỹ tại bất cứ một

trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả

nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây

hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn

đầy đủ trong luận văn.

Học viên

Nguyễn Tiến Dũng

iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Diễn giải

1 FEM Mô hình tác động cố định

2 GROW Tăng trưởng doanh nghiệp

3 HNX Sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội

4 HOSE Sàn giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh

5 UPCOM Nơi giao dịch chứng khoán của công ty đại chúng

chưa được niêm yết

6 LDR Tỷ lệ nợ dài hạn trên tài sản theo sổ sách

7 LIQ Thanh khoản

8 Pool OLS Mô hình bình phương tối thiểu dạng gộp

9 REM Mô hình tác động ngẫu nhiên

10 ROA Tỷ suất sinh lợi trên tài sản

11 ROE Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu

12 SDR Tỷ lệ nợ ngắn hạn trên tài sản theo sổ sách

13 SIZE Quy mô doanh nghiệp

14 TANG Tài sản hữu hình

15 TDR Tỷ lệ tổng nợ trên tài sản theo sổ sách

16 TTCK Thị trường chứng khoán

17 VIF Hệ số nhân tử phóng đại phương sai

18 VLXD Vật liệu xây dựng

iv

DANH MỤC BẢNG, HÌNH

Hình 2.1: Mệnh đề M&M số II khi không có thuế ...................................................25

Hình 2.2: Lý thuyết đánh đổi ....................................................................................28

Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu ................................................................................45

Bảng 3.1: Bảng mô tả các biến đo lường được sử dụng trong nghiên cứu...............51

Hình 3.2: Khung phân tích của đề tài........................................................................53

Bảng 4.1: Thống kê mô tả các biến trong mẫu nghiên cứu ......................................59

Bảng 4.2: Ma trận tương quan giữa các biến nghiên cứu .........................................71

Bảng 4.3: Kết quả hồi quy giữa biến TDR và hiệu quả hoạt động ...........................72

Bảng 4.4: Kết quả hồi quy giữa biến TDR và hiệu quả hoạt động với mô hình FEM

(tuỳ chọn Robust)......................................................................................................74

Bảng 4.5: Kết quả hồi quy giữa biến LDR và hiệu quả hoạt động ...........................76

Bảng 4.6: Kết quả hồi quy giữa biến LDR và hiệu quả hoạt động với mô hình FEM

(tuỳ chọn Robust)......................................................................................................78

Bảng 4.7: Kết quả hồi quy giữa biến SDR và hiệu quả hoạt động ...........................80

Bảng 4.8: Kết quả hồi quy giữa biến SDR và hiệu quả hoạt động với mô hình FEM

(tuỳ chọn Robust)......................................................................................................82

Bảng 4.9: Tổng hợp kết quả hồi quy giữa cấu trúc vốn và hiệu quả hoạt động .......84

Bảng 4.10: Tổng hợp kết quả hồi quy giữa các biến kiểm soát và hiệu quả hoạt

động...........................................................................................................................86

v

MỤC LỤC

TÓM TẮT.................................................................................................................. i

LỜI CAM ĐOAN..................................................................................................... ii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. iii

DANH MỤC BẢNG, HÌNH ................................................................................... iv

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU......................................................................................1

1.1 Lý do chọn đề tài...............................................................................................1

1.2 Mục tiêu của đề tài............................................................................................2

1.2.1 Mục tiêu tổng quát......................................................................................2

1.2.2 Mục tiêu cụ thể...........................................................................................2

1.3 Câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................................3

1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.....................................................................3

1.4.1 Đối tượng nghiên cứu.................................................................................3

1.4.2 Phạm vi nghiên cứu....................................................................................3

1.5 Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................3

1.6 Nội dung nghiên cứu.........................................................................................4

1.7 Đóng góp của đề tài ..........................................................................................5

1.8 Kết cấu của đề tài..............................................................................................5

TÓM TẮT CHƯƠNG 1..............................................................................................6

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN.....7

2.1 Tổng quan về cấu trúc vốn của doanh nghiệp..................................................7

2.1.1 Khái niệm về cấu trúc vốn..........................................................................7

2.1.2 Vai trò của cấu trúc vốn .............................................................................8

2.1.3 Các chỉ tiêu phản ánh cấu trúc vốn ............................................................8

2.2 Tổng quan về hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ..................10

2.2.1 Lý thuyết về hiệu quả hoạt động kinh doanh ...........................................10

2.2.1.1 Khái niệm hiệu quả hoạt động kinh doanh .......................................10

vi

2.2.1.2 Vai trò của hiệu quả kinh doanh đối với doanh nghiệp ....................12

2.2.2 Những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh ..............13

2.2.2.1 Nhóm yếu tố khách quan ..................................................................13

2.2.2.2 Nhóm yếu tố chủ quan ......................................................................17

2.2.3 Các chỉ số đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp

..................................................................................................................19

2.3 Mối liên hệ giữa cấu trúc vốn và hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh

nghiệp........................................................................................................................22

2.3.1 Lý thuyết về cấu trúc vốn của Modigliani và Miller (M&M)..................23

2.3.2 Lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn...............................................................28

2.3.3 Lý thuyết thông tin bất cân xứng .............................................................29

2.3.4 Lý thuyết chi phí đại diện.........................................................................31

2.3.5 Lý thuyết xác định thời điểm thị trường ..................................................31

2.4 Lược thảo các công trình nghiên cứu liên quan .............................................32

2.4.1 Những nghiên cứu trên thế giới ...............................................................32

2.4.2 Những nghiên cứu trong nước .................................................................41

TÓM TẮT CHƯƠNG 2............................................................................................44

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................45

3.1 Quy trình nghiên cứu......................................................................................45

3.2 Giả thuyết nghiên cứu ....................................................................................45

3.2.1 Giả thuyết về đòn bẩy ..............................................................................46

3.2.2 Giả thuyết về nợ ngắn hạn........................................................................46

3.2.3 Giả thuyết về nợ dài hạn ..........................................................................46

3.3 Mô tả các biến nghiên cứu .............................................................................47

3.3.1 Biến phụ thuộc .........................................................................................47

3.3.2 Biến độc lập..............................................................................................48

3.3.3 Biến kiểm soát..........................................................................................48

3.4 Mô hình nghiên cứu đề xuất...........................................................................49

vii

3.5 Phương pháp nghiên cứu................................................................................54

3.5.1 Phân tích thống kê mô tả..........................................................................54

3.5.2 Phân tích ma trận hệ số tương quan .........................................................54

3.5.3 Hồi quy dữ liệu bảng................................................................................54

3.5.3.1 Mô hình Pool OLS ............................................................................55

3.5.3.2 Mô hình các ảnh hưởng cố định (FEM)............................................55

3.5.3.3 Mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên (REM)............................................56

3.5.4 Các kiểm định lựa chọn và khắc phục các khuyết tật của mô hình .........56

3.5.4.1 Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến................................................56

3.5.4.2 Kiểm định phương sai thay đổi.........................................................56

3.5.4.3 Kiểm định tự tương quan ..................................................................57

3.5.4.4 Kiểm định Hausman..........................................................................57

3.5.4.5 Kiểm định Robust .............................................................................58

TÓM TẮT CHƯƠNG 3............................................................................................58

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..............................59

4.1 Phân tích thống kê mô tả các biến nghiên cứu...............................................59

4.2 Tổng quan về ngành xi măng của Việt Nam..................................................60

4.2.1 Lịch sử phát triển ngành xi măng Việt Nam............................................60

4.2.2 Vị trí ngành công nghiệp xi măng trong nền kinh tế Việt Nam...............66

4.2.3 Thực trạng hoạt động của ngành công nghiệp xi măng ...........................68

4.3 Phân tích tương quan giữa các biến nghiên cứu ............................................71

4.4 Kết quả phân tích hồi quy ..............................................................................71

4.4.1 Kết quả hồi quy giữa biến TDR và hiệu quả hoạt động...........................71

4.4.2 Kết quả hồi quy giữa biến LDR và hiệu quả hoạt động...........................75

4.4.3 Kết quả hồi quy giữa biến SDR và hiệu quả hoạt động...........................79

4.5 Thảo luận kết quả nghiên cứu ........................................................................83

4.5.1 Nhóm biến giải thích................................................................................83

viii

4.5.2 Nhóm biến kiểm soát ...............................................................................86

TÓM TẮT CHƯƠNG 4............................................................................................87

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH......................................88

5.1 Kết luận ..........................................................................................................88

5.2 Hàm ý chính sách ...........................................................................................88

5.3 Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................92

TÓM TẮT CHƯƠNG 5............................................................................................93

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................94

PHỤ LỤC.................................................................................................................99

1

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU

1.1 Lý do chọn đề tài

Đầu năm 2010 thế giới và Việt Nam chứng kiến khủng hoảng nợ công châu Âu

(2009 - 2014) và cùng chịu ảnh hưởng tiêu cực về phát triển kinh tế. Trong khi Nhà

nước ta cũng đang áp dụng chính sách xiết chặt đầu tư công; thị trường bất động sản

bị trầm lắng. Đầu tư nước ngoài giảm, vốn để đầu tư trong nước khó khăn, lãi suất

ngân hàng tăng vọt, một loạt dự án đã đến thời kỳ trả nợ vốn vay các ngân hàng nước

ngoài... Có thể nói chưa bao giờ các doanh nghiệp ngành xi măng nói riêng và ngành

Vật liệu xây dựng (VLXD) nói chung lại lâm vào tình cảnh khó khăn như giai đoạn

giữa 2010 đến cuối 2013. Tình trạng hàng tồn đầy kho là phổ biến đối với các doanh

nghiệp xi măng trên cả nước. Trong khó khăn các doanh nghiệp sản xuất xi măng nói

riêng và sản xuất VLXD nói chung đã nỗ lực vượt khó. Để tồn tại và phát triển, các

đơn vị đã phải tìm mọi biện pháp để giảm chi phí, tăng năng lực cạnh tranh. Việc sắp

xếp đổi mới cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước và các thương vụ mua bán cũng

như sát nhập doanh nghiệp sản xuất xi măng tư nhân đã diễn ra thành công trong thời

gian này. Sau khi cổ phần hóa, sát nhập thì doanh nghiệp vẫn còn nhiều bất cập trong

quản lý tài chính, đặc biệt là cấu trúc vốn bất hợp lý không những ảnh hưởng kém

đến hiệu quả hoạt động kinh doanh mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Hiệu quả là vấn đề cốt lõi trong hoạt động sản xuất kinh doanh, nó là mục tiêu

lâu dài bao trùm tất cả các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp ngành xi măng

nói riêng. Hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp được đánh giá qua những

tỷ số đo lường mức sinh lợi và thành tựu mà doanh nghiệp đạt được dựa trên giá trị

sổ sách và giá trị thị trường. Việc xây dựng cấu trúc vốn cũng đóng một vai trò hết

sức quan trọng đối với các nhà quản trị tài chính, nó góp phần tác động trực tiếp đến

giá trị doanh nghiệp và có khả năng khuếch đại thu nhập cho chủ sở hữu công ty.

Doanh nghiệp thường huy động vốn kinh doanh từ nhiều nguồn khác nhau (phát hành

cổ phiếu, trái phiếu, vay nợ ngân hàng, tổ chức tín dụng). Việc lựa chọn nguồn vốn

nào với tỷ trọng là bao nhiêu ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả hoạt động kinh doanh

2

của doanh nghiệp. Vì thế mối quan hệ giữa hiệu quả hoạt động kinh doanh và cấu

trúc vốn của các doanh nghiệp được xem là một vấn đề quan trọng và được quan tâm

đáng kể.

Xuất phát từ những vấn đề trên tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Tác động

của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp trong

ngành xi măng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam”.

1.2 Mục tiêu của đề tài

1.2.1 Mục tiêu tổng quát

Tìm ra tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các

doanh nghiệp trong ngành xi măng niêm yết trên thị trường chứng khoán (TTCK)

Việt Nam (HOSE, HNX, UPCOM) giai đoạn 2010-2018. Trên cơ sở đó, đề tài đề

xuất một số gợi ý chính sách và các giải pháp thích hợp nhằm xây dựng cấu trúc vốn

hợp lý để nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh.

1.2.2 Mục tiêu cụ thể

Dựa trên mục tiêu tổng quát, các mục tiêu nghiên cứu cụ thể của đề tài được

triển khai như sau:

(1) Nghiên cứu mối quan hệ giữa cấu trúc vốn và hiệu quả hoạt động kinh doanh

của các doanh nghiệp trong ngành xi măng niêm yết trên TTCK Việt Nam.

(2) Lượng hóa được mức độ ảnh hưởng của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt

động kinh doanh của doanh nghiệp trong ngành xi măng trên TTCK Việt

Nam.

(3) Dựa trên kết quả nghiên cứu, đề tài đề xuất một số gợi ý chính sách và giải

pháp thích hợp nhằm xây dựng cấu trúc vốn hợp lý để nâng cao hiệu quả

hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ngành xi măng niêm yết trên TTCK

Việt Nam.

3

1.3 Câu hỏi nghiên cứu

Dựa trên mục tiêu nghiên cứu cụ thể, đề tài được triển khai với các câu hỏi

nghiên cứu sau:

(1) Cấu trúc vốn có ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh

nghiệp trong ngành xi măng trên TTCK Việt Nam?

(2) Mức độ ảnh hưởng của cấu trúc vốn có ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động

kinh doanh của doanh nghiệp trong ngành xi măng trên TTCK Việt Nam

như thế nào?

(3) Những gợi ý chính sách nào cần được đề xuất nhằm xây dựng cấu trúc vốn

hợp lý để nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ngành

xi măng niêm yết trên TTCK Việt Nam?

1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

1.4.1 Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tác động của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt

động kinh doanh của các doanh nghiệp trong ngành xi măng niêm yết trên TTCK

Việt Nam.

1.4.2 Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi không gian: nguồn số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo tài chính của

18 doanh nghiệp trong ngành xi măng niêm yết trên TTCK Việt Nam

Phạm vi thời gian: giai đoạn được lựa chọn thu thập dữ liệu là từ năm 2010 đến

năm 2018.

1.5 Phương pháp nghiên cứu

Để nghiên cứu đề tài tác giả đã tiến hành so sánh và chọn phương pháp nghiên

cứu cơ bản là phương pháp định lượng đồng thời sử dụng sử dụng mô hình hồi quy

tuyến tính với sự hỗ trợ của phần mềm Stata để xác định hệ số hồi qui. Trên cơ sở đó,

tác giả xây dựng phương trình nghiên cứu tác động cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt

4

động kinh doanh của doanh nghiệp trong ngành xi măng. Từ đó, tác giả kiểm định

mô hình quan hệ giữa hiệu quả kinh doanh và cấu trúc vốn trên tập dữ liệu. Khi quá

trình kiểm định hoàn tất, tác giả tiến hành phân tích kết quả và đưa ra một số kiến

nghị phù hợp với doanh nghiệp ngành xi măng. Quy trình nghiên cứu của đề tài bao

gồm các bước chính sau:

- Lược khảo cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước liên quan để xây dựng mô

hình nghiên cứu của đề tài.

- Thu thập và xử lý số liệu.

- Thống kê mô tả và hệ số tương quan giữa các biến.

- Kiểm định các giả thuyết của mô hình hồi quy.

- Phân tích hồi quy để lượng hoá mức độ ảnh hưởng của cấu trúc vốn đến hiệu

quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp ngành xi măng niêm yết trên TTCK

Việt Nam.

- Dựa trên kết quả nghiên cứu, đề tài đưa ra một số hàm ý chính sách và giải

pháp thích hợp.

1.6 Nội dung nghiên cứu

Để thực hiện được các mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, đề tài tập trung bám sát

các nội dung chính sau đây:

- Cơ sở lý thuyết về cấu trúc vốn, hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh

nghiệp, và ảnh hưởng của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh

nghiệp.

- Lược khảo các nghiên cứu trước liên quan đến chủ đề ảnh hưởng của cấu trúc

vốn đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp. Trên cơ sở đó, xây

dựng mô hình nghiên cứu đề xuất, kết hợp phương pháp nghiên cứu định lượng để

xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng của cấu trúc vốn đến hiệu quả hoạt động

kinh doanh của các doanh nghiệp ngành xi măng niêm yết trên TTCK Việt Nam.