Tác động của cạnh tranh đến sự ổn định tài chính của các ngân hàng thương mại Việt Nam: Luận án tiến sĩ kinh tế / Nguyễn Lưu Tuyền

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN LƯU TUYỀN

TÁC ĐỘNG CỦA CẠNH TRANH TỚI SỰ ỔN ĐỊNH

TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN LƯU TUYỀN

TÁC ĐỘNG CỦA CẠNH TRANH TỚI SỰ ỔN ĐỊNH

TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 62.34.02.01

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lâm Thị Hồng Hoa

TS. Lê Hồ An Châu

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2018

TÓM TẮT

Nghiên cứu tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài chính của ngân hàng

thương mại là trung tâm của những cuộc tranh luận về học thuật và chính sách trong

hơn hai thập kỷ qua, đặc biệt là từ sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008. Luận án

được thực hiện nhằm mục tiêu phân tích tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài

chính của các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam trong giai đoạn 2008 –

2016. Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng gồm các bước phân tích như

sau:

(i) Đánh giá và đo lường mức độ cạnh tranh của hệ thống các NHTM Việt

Nam thông qua việc ước tính chỉ số cạnh tranh Lerner.

(ii) Đo lường mức độ ổn định tài chính của các NHTM Việt Nam thông qua

việc tính toán chỉ số Z-score

(ii) Áp dụng phương pháp GMM cho dữ liệu bảng, phân tích tác động của

cạnh tranh tới sự ổn định tài chính của các NHTM Việt Nam thông qua kiểm định 2

giả thuyết: “cạnh tranh - ổn định” và “cạnh tranh – dễ vỡ”.

Kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ cạnh tranh của các NHTM Việt Nam

trong giai đoạn 2008 -2016 là khá khốc liệt so với các nước khu vực châu Á và thế

giới. Bên cạnh đó, cạnh tranh gia tăng sẽ giúp cho ngân hàng thương mại Việt Nam

ổn định hơn. Tuy nhiên mối quan hệ giữa cạnh tranh và ổn định là phi tuyến có hình

chữ U ngược.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy tác động của cạnh tranh đến sự ổn định

của ngân hàng thương mại Việt Nam trong điều kiện khủng hoảng. Cụ thể, trong

điều kiện khủng hoảng tài chính sự bất ổn cũng như nợ xấu của các ngân hàng

thương mại Việt Nam đều gia tăng. Đồng thời, trong điều kiện khủng hoảng, cạnh

tranh có thể gây ra sự bất ổn định cho ngân hàng thương mại Việt Nam.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả

nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng công bố dưới bất kỳ hình thức nào

trước đây.

Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được ghi rõ

nguồn gốc.

Nghiên cứu sinh

NGUYỄN LƯU TUYỀN

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn đến các giảng viên, cán bộ phụ trách khoa

sau đại học – trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi

học tập và hoàn thành chương trình đào tạo.

Cảm ơn gia đình đã luôn động viên tinh thần cho tôi trong suốt những năm

học ở trường và trong thời gian nghiên cứu để viết Luận án này.

Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành sâu sắc đến giảng viên

hướng dẫn của tôi, TS. Lâm Thị Hồng Hoa và TS. Lê Hồ An Châu, người đã giúp

đỡ, hướng dẫn tôi từ khi chọn đề tài, bảo vệ đề cương và trong suốt quá trình nghiên

cứu bằng tinh thần khoa học nhiệt thành nhất.

MỤC LỤC

TÓM TẮT

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC HÌNH

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUÁT VỀ NGHIÊN CỨU ................................1

1.1. Bối cảnh thực tiễn và lý do lựa chọn đề tài..........................................................1

1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................3

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................4

1.4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................5

1.5. Đóng góp của luận án...........................................................................................5

1.6. Cấu trúc luận án ...................................................................................................6

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM VỀ

CẠNH TRANH NGÂN HÀNG, SỰ ỔN ĐỊNH TÀI CHÍNH VÀ TÁC ĐỘNG

CỦA CẠNH TRANH ĐẾN ỔN ĐỊNH TÀI CHÍNH.................................................8

2.1. Cơ sở lý thuyết. ....................................................................................................8

2.1.1. Cơ sở lý thuyết về cạnh tranh NHTM...............................................................8

2.1.1.1. Khái niệm.......................................................................................................8

2.1.1.2. Tính đặc thù trong cạnh tranh của các NHTM.............................................10

2.1.1.3. Phương pháp đo lường .................................................................................11

2.1.2. Cơ sở lý thuyết về ổn định tài chính của các NHTM......................................14

2.1.2.1. Khái niệm ổn định tài chính.........................................................................14

2.1.2.2. Ổn định tài chính và bất ổn tài chính của các NHTM .................................17

2.1.2.3. Phương pháp đo lường ổn định tài chính và bất ổn tài chính ......................19

2.1.2.4. Các nhân tố tác động đến mức độ ổn định tài chính của các NHTM ..........24

2.1.3. Cơ sở lý thuyết về mối quan hệ giữa cạnh tranh và sự ổn định tài chính của

các NHTM.................................................................................................................28

2.2. Bằng chứng thực nghiệm. ..................................................................................29

2.2.1. Các nghiên cứu thực nghiệm về mức độ cạnh tranh và các yếu tố ảnh hưởng

đến mức độ cạnh tranh của các NHTM ....................................................................29

2.2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về ổn định tài chính và các yếu tố ảnh hưởng

đến ổn định tài chính của các NHTM .......................................................................34

2.2.3. Các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài

chính của các NHTM ................................................................................................41

2.3. Đánh giá các nghiên cứu trước và phát triển giả thuyết ....................................44

2.3.1. Đánh giá các nghiên cứu trước về cạnh tranh và các yếu tố tác động đến mức

độ cạnh tranh của các NHTM ...................................................................................44

2.3.2. Đánh giá các nghiên cứu trước về mức độ ổn định tài chính và các yếu tố tác

động đến mức độ ổn định tài chính của các NHTM:................................................46

2.3.3. Đánh giá các nghiên cứu trước về tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài

chính của các NHTM ................................................................................................48

Kết luận chương 2 .....................................................................................................49

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ...50

3.1. Dữ liệu nghiên cứu.............................................................................................50

3.2. Phương pháp nghiên cứu:...................................................................................51

3.2.1. Đo lường và phân tích các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh của các

NHTM Việt Nam. .....................................................................................................51

3.2.1.1. Đo lường chỉ số cạnh tranh Lerner...............................................................51

3.2.1.2. Các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh ................................................53

3.2.2. Đo lường và phân tích các yếu tố tác động đến mức độ ổn định tài chính của

các NHTM Việt Nam................................................................................................55

3.2.2.1. Đo lường mức độ ổn định tài chính bằng Z-score và tỷ lệ nợ xấu...............55

3.2.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ ổn định tài chính của các NHTM.........56

3.2.3. Kiểm định tác động của cạnh tranh ngân hàng tới sự ổn định tài chính.........59

3.2. Phương pháp ước lượng .....................................................................................62

Kết luận chương 3 .....................................................................................................63

CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH THỰC NGHIỆM VỀ CẠNH TRANH NGÂN HÀNG,

SỤ ỔN ĐỊNH TÀI CHÍNH VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CẠNH TRANH ĐẾN ỔN

ĐỊNH TÀI CHÍNH CÁC NHTM VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2008 - 2017 ..............64

4.1. Tổng quan mẫu nghiên cứu................................................................................64

4.2. Đo lường và phân tích các yếu tố tác động đến mức độ cạnh tranh của các

NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2016 ....................................................................66

4.2.1. Đo lường mức độ cạnh trạnh của các NHTM tại Việt Nam giai đoạn 2008-

2016...........................................................................................................................66

4.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ cạnh tranh của các NHTM tại Việt Nam

giai đoạn 2008-2016..................................................................................................72

4.3. Đo lường và phân tích các yếu tố tác động đến mức độ ổn định tài chính của

các NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2016..............................................................78

4.3.1. Đo lường ổn định tài chính của các NHTM Việt Nam...................................78

4.3.2. Các yếu tố tác động đến sự ổn định tài chính của các Ngân hàng thương mại

Việt Nam trong giai đoạn 2008 - 2016 .....................................................................85

4.4. Tác động của cạnh tranh tới sự ổn định tài chính trong hệ thống các NHTM

Việt Nam trong giai đoạn 2008 – 2016.....................................................................94

Kết luận chương 4 .....................................................................................................98

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH..........................................99

5.1. Kết quả và những đóng góp chính của nghiên cứu............................................99

5.1.1. Kết quả nghiên cứu chính ...............................................................................99

5.1.2. Đóng góp chính của luận án..........................................................................100

5.2. Hàm ý chính sách nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và sự ổn định tài chính

các NHTM Việt Nam..............................................................................................102

5.2.1.Đối với các nhà quản trị NHTM Việt Nam....................................................102

5.2.2.Đối với cơ quan quản lý nhà nước .................................................................104

5.3. Hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo.....................105

Kết luận chương 5 ...............................................................................................10698

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC 1: Danh sách 24 NHTMCP tác giả phân tích và đánh giá

PHỤ LỤC 2: Tính toán năng lực cạnh tranh và sự ổn định tài chính của ngân hàng

thương mại Việt Nam

PHỤ LỤC 3: Ma trận hệ số tương quan

PHỤ LỤC 4: Kết quả ước lượng mô hình

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Cụm từ Tiếng Việt Cụm từ Tiếng Anh

ABB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần An

Bình

ACB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần Á

Châu

BID

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Đầu tư và Phát triển Việt Nam

CAR Hệ số an toàn vốn Capital adequacy ratio

CTG

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Công Thương Việt Nam

GMM

Phương pháp ước lượng moment

tổng quát

General Method of Moments

HDB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Phát triển thành phố Hồ Chí Minh

KIENLB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Kiên Long

MARIB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Hàng Hải Việt Nam

MBB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Quân Đội

NAMAB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Nam Á

Từ viết tắt Cụm từ Tiếng Việt Cụm từ Tiếng Anh

NCB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Quốc Dân

NHNN Ngân hàng Nhà Nước

NHTM Ngân hàng Thương mại

OCB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Phương Đông

OECD

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh

tế

Organization for Economic

Cooperation and

Development

PGB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Xăng Dầu Petrolimex

SCB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài

Gòn

SEAB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Đông Nam Á

SGB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài

Gòn Công Thương

SHB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài

Gòn - Hà Nội

STB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài

Gòn Thương Tín

TCB Ngân hàng Thương mại Cổ phần Kỹ

Từ viết tắt Cụm từ Tiếng Việt Cụm từ Tiếng Anh

Thương Việt Nam

TIENPB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Tiên Phong

VCB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Ngoại thương Việt Nam

VIB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Quốc Tế Việt Nam

VIETAB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Việt Á

VIETCAPB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Bản Việt

VPB

Ngân hàng Thương mại Cổ phần

Việt Nam Thịnh Vượng

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1. Các biến trong mô hình nghiên cứu..........................................................53

Bảng 3.2. Các biến trong mô hình nghiên cứu..........................................................57

Bảng 3.3: Định nghĩa các biến và nguồn dữ liệu ......................................................60

Bảng 4.1: Bảng thống kê mô tả các biến trong mô hình...........................................64

Bảng 4.2: Ma trận hệ số tương quan giữa các biến trong mô hình ...........................66

Bảng 4.3: Kết quả hồi quy mô hình bằng phương pháp SGMM..............................72

Bảng 4.4: Tổng hợp kết quả tính Zscore của các nghiên cứu trên thế giới ..............78

Bảng 4.5: Kết quả hồi quy mô hình bằng phương pháp SGMM..............................87

Bảng 4.6: Kết quả ước lượng các mô hình................................................................94

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1: Tác động của giá trị thanh khoản cao hơn tới sự ổn định của ngân hàng.25

Hình 2.2: Tác động của vốn cao hơn tới sự ổn định của ngân hàng.........................26

Hình 2.3: Tác động của kỳ hạn nợ dài hơn và mức độ giữ tiền mặt nhiều hơn tới sự

ổn định của ngân hàng...............................................................................................27

Hình 4.1: LERNER bình quân của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2016......67

Hình 4.2: LERNER của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016......68

Hình 4.3: LERNER của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016 theo

hình thức sở hữu........................................................................................................70

Hình 4.4: LERNER của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016 theo

nhóm ngân hàng niêm yết .........................................................................................71

Hình 4.5: Z-score bình quân của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2008-2016.........80

Hình 4.6: Z-score của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016.........81

Hình 4.7: Z-score của các NHTM Việt Nam bình quân giai đoạn 2008-2016 theo

hình thức sở hữu........................................................................................................83