Tác động của các hoạt động du lịch đến đời sống của người dân tại đảo cù lao chàm, tỉnh quảng nam.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA LỊCH SỬ

----------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Đề tài:

TÁC ĐỘNG CỦA CÁC HOẠT ĐỘNG DU LỊCH ĐẾN

ĐỜI SỐNG CỦA NGƯỜI DÂN TẠI ĐẢO

CÙ LAO CHÀM, TỈNH QUẢNG NAM

Sinh viên thực hiện : Lê Thị Thùy Trang

Chuyên ngành : Việt Nam học

Lớp : 12CVNH

Người hướng dẫn : Th.S Ngô Thị Hường

Đà Nẵng, tháng 05/2016

1

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài...................................................................................................1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................................2

3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................4

4. Nội dung nghiên cứu.............................................................................................5

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................5

6. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................5

7. Nguồn tư liệu .........................................................................................................6

8. Đóng góp của đề tài...............................................................................................6

9. Cấu trúc đề tài.......................................................................................................6

CHƯƠNG 1. CỞ SỞ LÍ LUẬN CHUNG................................................................7

1.1 Cơ sở lí thuyết .....................................................................................................7

1.1.1. Khái niệm về du lịch. ........................................................................................7

1.1.2. Tác động của hoạt động du lịch đối với đời sống ............................................8

1.1.2.1. Tác động tích cực...........................................................................................8

1.1.2.2. Tác động tiêu cực...........................................................................................9

1.2 Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................12

1.2.1. Sự phát triển du lịch hiện nay tại đảo Cù Lao Chàm – Quảng Nam...............12

1.2.1.1. Khách tham quan .........................................................................................13

1.2.1.2. Nguồn nhân lực du lịch................................................................................14

1.2.1.3. Cơ sở vật chất kỹ thuật và cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch ...........................16

1.2.1.4. Sản phẩm du lịch..........................................................................................18

1.2.2. Tình hình đời sống văn hóa – xã hội ở đảo Cù Lao Chàm – Quảng Nam trước

khi chưa được đưa vào sử dụng để hoạt động du lịch...............................................19

1.2.3. Các xu hướng nghiên cứu về đời sống văn hóa – xã hội ở Việt Nam và trên

thế giới trong quá trình phát triển du lịch. ................................................................21

1.2.3.1. Các xu hướng nghiên cứu về đời sống văn hóa – xã hội trên thế giới trong

quá trình phát triển du lịch. .......................................................................................21

1.2.3.2. Các chỉ tiêu về đời sống văn hóa – xã hội ở Việt Nam trong quá trình phát

triển du lịch. ..............................................................................................................24

TIÊU KẾT CHƯƠNG 1 .........................................................................................25

CHƯƠNG 2. TÁC ĐỘNG CỦA HOẠT ĐỘNG DU LỊCH ĐẾN ĐỜI SỐNG

VĂN HÓA – XÃ HỘI ĐỐI VỚI CƯ DÂN TẠI ĐẢO CÙ LAO CHÀM –

QUẢNG NAM .........................................................................................................26

2.1 Đối tượng điều tra, khảo sát ............................................................................26

2.1.1. Người dân........................................................................................................26

2.1.2. Chuyên gia, nhà lãnh đạo ................................................................................26

2.1.3. Khách du lịch ..................................................................................................27

2.2 Đánh giá tác động của hoạt động du lịch đến đời sống văn hóa – xã hội của

cư dân tại đảo Cù Lao Chàm .................................................................................28

2.2.1. Tác động của hoạt động du lịch đến đời sống kinh tế.....................................28

2.2.1.1. Về phương diện thu nhập.............................................................................31

2.2.1.2. Về phương diện việc làm.............................................................................28

2.2.1.3. Về phương thức lao động, sản xuất .............................................................34

2.2.2. Tác động của hoạt động du lịch đến đời sống văn hóa – xã hội .....................36

2.2.2.1. Tác động của hoạt động du lịch đến đời sống văn hóaError! Bookmark

not defined.

2.2.2.2. Tác động của hoạt động du lịch đến đời sống xã hội ..................................47

2.2.3. Tác động của hoạt động du lịch đến tài nguyên môi trường...........................54

2.2.3.2. Tài nguyên ...................................................Error! Bookmark not defined.

2.2.3.3. Môi trường xung quanh ...............................................................................56

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .........................................................................................59

CHƯƠNG 3. HỆ THỐNG GIẢI PHÁP ĐỂ PHÁT TRIỂN ĐỜI SỐNG VĂN

HÓA – XÃ HỘI TẠI ĐẢO CÙ LAO CHÀM – QUẢNG NAM .........................61

3.1 Cơ sở đề ra giải pháp........................................................................................61

3.2 Các giải pháp cụ thể .........................................................................................62

3.2.1. Cải thiện đời sống kinh tế của người dân........................................................62

3.2.2. Cải thiện đời sống văn hóa – xã hội của người dân ........................................64

3.2.2.1. Cải thiện đời sống văn hóa ..........................................................................64

3.2.2.2. Cải thiện đời sống xã hội .............................................................................65

3.2.3. Cải thiện môi trường .......................................................................................69

3.2.3.1. Cải thiện cảnh quan......................................................................................69

3.2.3.2. Cải thiện tài nguyên thiên nhiên ..................................................................70

3.2.3.3. Môi trường xung quanh ...............................................................................70

3.2.4. Phục hồi và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống ...................................71

3.2.5. Các giải pháp cụ thể để phát triển du lịch bền vững tại đảo Cù Lao Chàm –

Quảng Nam ...............................................................................................................73

3.2.5.1. Khai thác hợp lý nguồn tài nguyên du lịch thiên nhiên...............................73

3.2.5.2. Nâng cấp và đầu tư vào mạng lưới giao thông và cơ sở thiết bị hạ tầng.....74

3.2.5.3. Tăng cường nguồn lực tài chính cho phát triển du lịch ...............................75

3.2.5.4. Tạo sự liên kết mạng lưới thông tin liên lạc và internet..............................75

3.2.5.5. Nâng cao cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch .......................................76

3.2.5.6. Đào tạo lao động chuyên ngành du lịch (yếu tố con người)........................76

3.2.5.7. Đường lối chính sách phát triển du lịch.......................................................76

3.2.5.8. Phát triển du lịch dựa trên bảo vệ môi trường .............................................76

3.2.5.9. Nâng cao nhận thức và đào tạo năng lực cộng đồng ...................................77

3.2.5.10. Gắn kết các giá trị văn hóa truyền thống ...................................................77

KẾT LUẬN..............................................................................................................78

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................81

PHỤ LỤC ................................................................................................................83

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong một thế giới ngày càng hiện đại, chất lượng cuộc sống và điều kiện kinh

tế của con người đã từng bước được cải thiện và nâng cao hơn nhiều so với những

năm về trước. Cũng chính vì vậy mà nhu cầu về các hoạt động vui chơi, giải trí,

nghỉ dưỡng của con người ngày một tăng cao. Đây cũng là một trong những yếu tố

quan trọng góp phần thúc đẩy ngành du lịch và hiện nay du lịch là một trong những

ngành có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh nhất đối với nhiều quốc gia trên thế giới.

Đời sống văn hóa – xã hội của con người hiện nay thuộc một trong những vấn

đề quan trọng hàng đầu cần phải tìm hiểu và nghiên cứu, con người làm chủ thế

giới, tạo ra của cải vất chất, là đối tượng chính để phát triển kinh tế, xã hội. Vì vậy,

nếu đời sống văn hóa – xã hội của con người được đảm bảo và quan tâm đúng cách

sẽ thúc đẩy tăng trưởng phát triển kinh tế, làm cho cuộc sống ngày một trở nên tốt

đẹp và văn minh hơn.

Ở Việt Nam, hoạt động du lịch hiện nay diễn ra khá sôi nổi và thường xuyên.

Sự phát triển nhanh chóng của du lịch trong thời gian qua đã góp phần tích cực vào

sự phát triển đời sống văn hóa – xã hội của đất nước nói chung và nhiều địa phương

nói riêng. Đảng và nhà nước ta cũng đã nhận thực được vai trò to lớn của ngành du

lịch trong việc phát triển kinh tế - xã hội. Cù lao Chàm là một cụm đảo, về mặt hành

chính trực thuộc xã đảo Tân Hiệp, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, nằm cách

bờ biển Cửa Đại 15 km và đã được UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển

thế giới. Trong những năm gần đây, sự phát triển của du lịch Hội An không thể

không kể đến sự đóng góp của đảo Cù Lao Chàm, chính vì vậy cuộc sống của cư

dân ở đây đã có nhiều sự thay đổi về văn hóa, xã hội.

Hoạt động du lịch diễn ra tại đảo Cù Lao Chàm đã tạo ra những tác động quan

trọng trên cả hai phương diện tích cực và tiêu cực đối với đời sống văn hóa – xã hội

của người dân. Việc nghiên cứu đề tài nhằm đánh giá đúng thực trạng phát triển du

lịch để phát huy tất cả các mặt tốt sẵn có, đồng thời tìm ra những biện pháp, giải

pháp để khắc phục các mặt tiêu cực, đây là vấn đề vô cùng cần thiết để cải thiện đời

sống xã hội của cư dân đảo Cù Lao Chàm và qua đó sẽ tạo sự phát triển bền vững

2

cho du lịch. Vì vậy vừa phát triển du lịch nhưng phải đi đôi với sự đảm bảo đời

sống văn hóa – xã hội cho dân cư địa phương là vấn đề cần được nghiên cứu một

cách nghiêm túc. Chính vì những lý do đó, tôi xin phép được chọn đề tài “Tác

động của các hoạt động du lịch đến đời sống của cư dân tại đảo Cù Lao Chàm –

Quảng Nam” làm khóa luận tốt nghiệp chuyên ngành Văn Hóa – Du Lịch của

mình.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

2.1. Các công trình đánh giá tác động của hoạt động du lịch đến đời sống

người dân ở Việt Nam

Hiện nay, có nhiều đề tài nghiên cứu về du lịch, nhưng chủ đề nghiên cứu về

tác động của hoạt động du lịch đối với đời sống của người dân còn khá hạn chế, sau

đây là một số công trình tiêu biểu:

- Giáo trình “Tài nguyên du lịch” của Bùi Thị Hải Yến (chủ biên) và Phạm

Hồng Long (đồng tác giả) đã đưa ra các nội dung rất rõ ràng. Công trình đã nghiên

cứu, điều tra, đánh giá tài nguyên du lịch, đánh giá về tác động của các hoạt động

du lịch đến tài nguyên môi trường đồng thời cũng đưa ra các đề xuất, giải pháp quản

lý, sử dụng, bảo vệ và tôn tạo tài nguyên và môi trường du lịch. Tuy nhiên thì công

trình chưa đi sâu nghiên cứu về tác động của các tài nguyên du lịch, các hoạt động

du lịch đối với đời sống văn hóa – xã hội của cư dân.

- Công trình “Du lịch bền vững” của Nguyễn Đình Hòe và Vũ Văn Hiếu cũng

đã nói đến những tác động của du lịch đến môi trường và đưa ra những chiến lược

để phát triển du lịch bền vững cho những nơi có tài nguyên du lịch.

- Ngoài ra có nhiều công trình nghiên cứu khác đã đề cập đến vấn đề này,

chẳng hạn như khóa luận tốt nghiệp: “Tác động của hoạt động du lịch đến đời sống

văn hóa xã hội của cư dân địa phương tại khu di tích đền Trần – Phủ Dầy Nam

Định” của Nguyễn Thị Hằng. Phần nội dung thì trình bày sự tác động của hoạt động

du lịch đến đời sống văn hóa-xã hội, kinh tế của cư dân địa phương và nhận định về

sự tác động đó qua đánh giá của những người tham gia vào hoạt động du lịch như

các nhà quản lý, nhân viên ngành du lịch, khách du lịch và cả đối với cộng đồng cư

dân địa phương. Đồng thời cũng đưa ra các biện pháp để phát triển hoạt động du

lịch và phát triển du lịch bền vững đối với dân cư tại khu di tích.

3

- Khóa luận tốt nghiệp: “Tác động của hoạt động du lịch đến chất lượng cuộc

sống của cư dân địa phương tại khu du lịch văn hóa tâm linh núi chùa Bái Đính,

Ninh Bình” của Phạm Thị Thanh, là hệ thống giải pháp để phát triển du lịch bền

vững tại khu du lịch này rất phong phú và thực tiễn như giải pháp về cơ chế chính

sách, về tổ chức quản lý, về phát triển du lịch bền vững với dân cư địa phương và

rất nhiều giải pháp cụ thể hóa. Bên cạnh đó thì khóa luận này cũng đi sâu nghiên

cứu những mặt tích cực cũng như tiêu cực của hoạt động du lịch về tất cả mọi mặt

của đời sống cư dân.

- Khóa luận tốt nghiệp: “Tác động của hoạt động du lịch đối với đời sống văn

hóa – xã hội của cư dân tại khu du lịch Tam Cốc – Bái Đính” (Ninh Bình) của

Lương Thị Phương cũng là một trong những khóa luận nghiên cứu thành công về đề

tài này.

- Khóa luận tốt nghiệp: “Đời sống kinh tế-xã hội của khu vực Phố cổ dưới sự

tác động của hoạt động du lịch”của Trần Ngọc Lâm là một đề tài nghiên cứu về

chất lượng cuộc sống của người dân Phố cổ khi du lịch phát triển tại nơi đây, khóa

luận đi sâu nghiên cứu về thực trạng phát triển của Phố cổ và cũng đưa ra các giải

pháp để khắc phục những mặt hạn chế và phát huy những mặt tích cực dưới tác

động của du lịch đến chất lượng cuộc sống của cư dân tại đây.

2.2. Các công trình đánh giá tác động của hoạt động du lịch đến đời sống của

cư dân tại Cù Lao Chàm

Cù lao Chàm là một cụm đảo, về mặt hành chính trực thuộc xã đảo Tân Hiệp,

thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, nằm cách bờ biển Cửa Đại 15 km. Trong

những năm gần đây, nhắc đến những địa điểm lý tưởng để đi du lịch ở Quảng Nam

thì cái tên Cù Lao Chàm là một những lựa chọn đầu tiên của nhiều du khách. Dưới

sự tác động của ngành du lịch, bề mặt Cù Lao Chàm hiện nay đã có nhiều sự thay

đổi rõ rệt theo chiều hướng tích cực, đời sống của người dân tại đây ngày một phát

triển và nâng cao. Chính vì thế, mà có rất nhiều bài báo, cũng như các công trình

nghiên cứu về sự tác động của du lịch đối với Cù Lao Chàm. Nhưng đa số là đề cập

đến vấn đề tác động của du lịch đến môi trường tại đây nhiều hơn là đối với đời

sống của con người.

4

Với tốc độ phát triển du lịch như hiện giờ thì Cù Lao Chàm đã dành được

nhiều sự quan tâm của các học giả, các nhà báo trong quá trình nghiên cứu của

mình. Độc giả có thể dể dàng tìm thấy thông tin về khu du lịch này qua các công

trình khoa học, hay các bài báo, tạp chí…tiêu biểu như công trình nghiên cứu về

“Thực trạng và giải pháp phát triển du lịch bền vững tại Cù Lao Chàm, tỉnh Quảng

Nam” của tác giả Hồ Văn Phúc. Hay các bài báo: “Giới thiệu về Cù Lao Chàm” của

nguồn Báo ảnh Việt Nam, hay “Cù Lao Chàm, nơi biển xanh vẫy gọi” của nhà báo

Diệu Huyền trên trang vnexpress.net chuyên mục du lịch, “Đổi thay trên đảo Cù

Lao Chàm”, “Triển vọng du lịch biển Cù Lao Chàm” trên trang antv.gov.vn. Và còn

rất nhiều các bài báo khác về đời sống, con người cũng như các giá trị văn hóa, tiềm

năng phát triển du lịch biển đảo, du lịch sinh thái tại đây.

Bên cạnh đó, Ban quản lý khu bảo tồn Cù Lao Chàm đã tạo trang những trang

web thường xuyên cung cấp những thông tin mới, những nội dung quan trọng trong

quá trình xây dựng và phát triển đời sống xã hội cho bà con, cũng như các kế hoạch,

các bài thảo luận bàn bạc để tìm hướng đi đúng đắn trong việc phát triển du lịch bền

vững tại đây. Các trang web là một trong những công cụ quan trọng phục vụ chủ

yếu trong quá trình tìm kiếm tài liệu tham khảo nghiên cứu của sinh viên. Những

trang web tiêu biểu như: dulichsinhthai-culaocham.com, culaochamtravel.net,

dulichculaohcham.com.

Tuy nhiên vẫn chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu một cách sâu

sắc và đầy đủ về các tác động của hoạt động du lịch đối với đời sống của người dân

tại Cù Lao Chàm.

Như vậy, khu du lịch Cù Lao Chàm đã và đang được khai thác trên nhiều góc

độ khác nhau. Trong khóa luận của mình tác giả tiếp thu một số kết quả nghiên cứu

của các nhà nghiên cứu đi trước. Từ đó người viết tiếp tục phát triển hướng nghiên

cứu theo góc độ của một người học chuyên ngành Văn hóa Du lịch.

3. Mục đích nghiên cứu

Đánh giá tác động của hoạt động du lịch đối với đời sống của cư dân tại đảo

Cù Lao Chàm – Quảng Nam trên hai phương diện tích cực và tiêu cực được dựa

trên quan điểm của cộng đồng. Từ đó đưa ra những giải pháp phù hợp để phát huy

những mặt tích cực, cũng như khắc phục những mặt tiêu cực nhằm cải thiện, nâng

5

cao đời sống của con người trong thời gian tới, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát

triển du lịch bền vững của địa phương.

4. Nội dung nghiên cứu

Nghiên cứu tình hình phát triển du lịch tại đảo Cù Lao Chàm – Quảng Nam.

Phân tích, đánh giá những tác động của hoạt động du lịch đối với đời sống của

cư dân tại đảo Cù Lao Chàm – Quảng Nam.

Đưa ra những định hướng, đề xuất nhằm nâng cao đời sống hội của người dân

tại đảo Cù Lao Chàm – Quảng Nam trong quá trình phát triển du lịch.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5.1. Đối tượng nghiên cứu

Tác động của hoạt động du lịch đối với đời sống của cư dân tại đảo Cù Lao

Chàm – Quảng Nam.

5.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi không gian: Đảo Cù Lao Chàm – Quảng Nam.

Phạm vi thời gian: Từ tháng 11 năm 2015 đến tháng 4 năm 2016

6. Phương pháp nghiên cứu

6.1. Phương pháp luận

Đề tài này hoàn thành dựa trên những cơ sở của phương pháp chủ nghĩa luận

duy vật biện chứng, logic của lịch sử.

6.2. Phương pháp cụ thể

- Phương pháp thu thập, điều tra xử lí số liệu: Nguồn tư liệu được thu thập từ

các cơ quan ban ngành, từ du khách khi đến với đảo Cù Lao Chàm và cả chính

những người dân hiện đang sinh sống tại Cù Lao Chàm sẽ được xử lí, phân tích để

đưa ra những kết quả khách quan mang tính khoa học.

- Phương pháp điền dã: đi đến điểm du lịch đảo Cù Lao Chàm để điều tra về

chất lượng cuộc sống của người dân tại Cù Lao Chàm dựa trên những tiêu chí trong

bảngg hỏi.

- Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến của các lãnh đạo, chính quyền, các bộ

nghiên cứu du lịch là những kinh nghiệm quý báu vận dụng vào quá trình nghiên

cứu. Công việc này giúp rút ngắn quá trình điều tra.

6

- Phương pháp phân loại hệ thống hóa lý thuyết: Sau khi thu thập thông tin về

hoạt động của du lịch và tình hình đời sống văn hóa – xã hội của người dân đảo Cù

Lao Chàm từ khi đưa vào phát triển du lịch thì ta dùng phương pháp phân loại hệ

thống hóa lý thuyết để sắp xếp tài liệu thành một hệ thống logic chặt chẽ theo từng

mặt giúp cho việc xử lý thông tin nhanh gọn và dễ dàng hơn.

- Ngoài ra còn sử dụng một số phương pháp khác.

7. Nguồn tư liệu

Trong quá trình nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã sử dụng nhiều nguồn tư

liệu khác nhau:

- Tư liệu thành văn:

+ Các bài viết trên sách báo, tạp chí.

+ Sách chuyên ngành.

+ Khóa luận tốt nghiệp.

+ Nguồn tư liệu trên internet

- Tư liệu thực địa: Nguồn tư liệu lấy từ các cơ quan, chính quyền địa phương

và người dân. Ngoài ra, thông qua quá trình điều tra tiếp xúc thực tế giúp chúng tôi

có cái nhìn chính xác, sâu sắc và chân thật nhất về những vấn đề có liên quan đến

đề tài.

8. Đóng góp của đề tài

Đề tài cung cấp một cái nhìn tổng thể về tác động tích cực cũng như tiêu cực

của hoạt động du lịch đối với đời sống đối với cư dân tại đảo Cù Lao Chàm, đồng

thời đưa ra những giải pháp hợp lý để phát huy những yếu tố tích cực và khắc phục

những mặt hạn chế. Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan, chính

quyền Nhà nước có quan tâm, bên cạnh đó còn cung cấp nguồn tài liệu phong phú,

cũng như kiến thức chuyên ngành bổ ích cho sinh viên ngành Việt Nam Học.

9. Cấu trúc đề tài

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục đề tài gồm có 3

chương:

Chương 1. Cơ sở lí luận chung.

Chương 2. Tác động của hoạt động du lịch đến đời sống của người dân đảo Cù

Lao Chàm – Quảng Nam.

Chương 3. Hệ thống giải pháp để phát triển đời sống của người dân tại đảo Cù

Lao Chàm – Quảng Nam.