(SKKN HAY NHẤT) vận dụng tri thức tiếng việt trong giờ đọc hiểu văn bản đây thôn vĩ dạ

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA

TRƯỜNG THPT LÊ VĂN HƯU

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

VẬN DỤNG TRI THỨC TIẾNG VIỆT TRONG GIỜ

ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN “ĐÂY THÔN VĨ DẠ”

Người thực hiện: Lữ Thị Thanh Thủy

Chức vụ: Giáo viên

SKKN thuộc lĩnh vực: Ngữ văn

UAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

THANH HÓA NĂM 2021

1. MỞ ĐẦU

1.1 Lý do chọn đề tài

Tiếng Việt và Đọc- hiểu là hai phân môn quan trọng trong chương trình

Ngữ văn Trung học phổ thông. Những năm trước đây, hai môn này được dạy

như những môn học độc lập. Trong xu thế tích hợp hiện nay, Tiếng Việt và

Đọc- hiểu cùng được đưa vào dạy chung trong chương trình Sách giáo khoa

Ngữ văn. Quan điểm tích hợp đòi hỏi người dạy và học phải biết vận dụng

kiến thức, năng lực Tiếng Việt vào giờ Đọc – hiểu và ngược lại. Tuy nhiên,

thực tế cho thấy việc vận dụng tri thức tiếng Việt vào một giờ Đọc hiểu cụ thể

còn hạn chế và chưa thật nhuần nhuyễn, dẫn tới việc lĩnh hội, đánh giá tác

phẩm văn chương còn thiếu khách quan, khoa học, mặt khác làm cho năng

lực tiếng Việt của học sinh không được rèn luyện, trau dồi. Thực tế trên đòi

hỏi trong quá trình dạy học Ngữ văn cần thường xuyên khai thác, vận dụng tri

thức tiếng Việt trong một giờ đọc hiểu cụ thể.

Trong hệ thống các tác phẩm văn chương được đọc – hiểu ở chương

trình Ngữ văn trung học phổ thông, Đây thôn Vĩ Dạ là một tác phẩm hay,

được nhiều thế hệ học sinh yêu thích. Sự hấp dẫn của thi phẩm này được tạo

nên không chỉ từ cảm xúc chân thành, trong sáng của nhân vật trữ tình mà còn

bởi sự tinh tế, khéo léo trong việc tổ chức ngôn ngữ thơ của người nghệ sĩ. Có

thể nói, kĩ thuật sử dụng tiếng Việt điêu luyện của Hàn Mặc Tử là một trong

những yếu tố đưa bài thơ đạt đến độ toàn bích. Tuy nhiên, trong quá trình đọc

hiểu tác phẩm này, không ít người dạy- học đã không chú ý đến việc khai thác

tìm hiểu sự tinh tế tài hoa trong việc sử dụng ngôn từ tiếng Việt của Hàn Mặc

Tử, các tri thức về tiếng Việt đã không được vận dụng vào quá trình tìm hiểu

bài thơ, dẫn tới việc cảm thụ tác phẩm còn thiếu khách quan, chưa thấu đáo.

Xuất phát từ tình hình thực tế đó, chúng tôi chọn vấn đề Vận dụng tri

thức tiếng Việt trong giờ đọc - hiểu văn bản Đây thôn Vĩ Dạ làm đề tài

nghiên cứu trong khuôn khổ một sáng kiến kinh nghiệm, với hi vọng góp

phần giải quyết vấn đề thuộc phương pháp dạy học một phân môn trong

chương trình SGK Ngữ văn bậc THPT.

1.2 Mục đích nghiên cứu

Khai thác mối quan hệ hữu cơ giữa phân môn Đọc - hiểu và phân môn

Tiếng Việt, nhất là các vấn đề về tiếng Việt có mặt trong văn bản đọc - hiểu

Đây thôn Vĩ Dạ nhằm góp phần cung cấp cái nhìn khách quan hơn khi đánh

giá, cảm thụ tác phẩm, hiểu sâu sắc hơn tài năng văn chương của Hàn Mặc

Tử, đồng thời củng cố các tri thức tiếng Việt được dạy học trong chương trình

Ngữ văn THPT.

1.3 Đối tượng nghiên cứu

1

UAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

Như tên đề tài đã xác định, đối tượng nghiên cứu của sáng kiến kinh

nghiệm này là bài Đọc - hiểu Đây thôn Vĩ Dạ của chương trình Ngữ văn

THPT, trong đó tâm điểm là những vấn đề liên quan đến tri thức của phân

môn Tiếng Việt.

1.4 Phương pháp nghiên cứu

Sáng kiến kinh nghiệm này sử dụng phối hợp các phương pháp thuộc

cả hai nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

thực tiễn. Cụ thể là: phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết, phương

pháp mô hình hoá, phương pháp quan sát, phương pháp điều tra, phương pháp

thực nghiệm.

2. NỘI DUNG

2.1 Cơ sở lí luận của việc vận dụng tri thức tiếng Việt vào một giờ đọc -

hiểu cụ thể

Cơ sở khoa học của việc vận dụng tri thức Tiếng Việt vào một giờ đọc

– hiểu xuất phát từ mối quan hệ mật thiết giữa ngôn ngữ và tác phẩm văn

chương. Ngôn ngữ chính là chất liệu để xây dựng nên tác phẩm văn học. Tác

phẩm văn học là một công trình nghệ thuật về ngôn từ. Nhà văn bằng tài năng

của mình đã thổi hồn vào những con chữ, làm cho chúng sống dậy thành

những hình tượng nghệ thuật. Khám phá tác phẩm văn hoc là khám phá hình

tượng văn học. Hình tượng văn học mang tính phi vật thể. Chúng ta chỉ có thể

tìm hiểu, đánh giá chúng thông qua việc tìm hiểu, đánh giá chất liệu xây nên

chúng là ngôn từ. Trong phần Dẫn luận cuốn Phương pháp giảng văn dưới

ánh sáng ngôn ngữ học hiện đại, Đái Xuân Ninh viết: “Hình thức chủ yếu của

một tác phẩm văn học là ngôn ngữ. Vì tất cả cái gì hình thành ra một tác

phẩm như đề tài, kết cấu, tình tiết,… đều được diễn đạt bằng ngôn ngữ…”.

Do đó “thoát li yếu tố ngôn ngữ thì việc phân tích nội dung chỉ là một sự

gượng ép, méo mó, mờ nhạt. Có bám lấy ngôn ngữ mới không suy diễn vu vơ,

mới nhận thấy cái nhịp đập của trái tim, cái hơi thở của tâm hồn, cái chất

sống thực sự của nhà thơ,..” [1, tr.3].

Chính mối quan hệ mật thiết giữa ngôn ngữ và tác phẩm văn chương là

cơ sở xác đáng của quan điểm tích hợp trong dạy và học Ngữ văn. Trong cuốn

Phương pháp dạy học Ngữ văn trung học phổ thông - những vấn đề cập nhật,

hai tác giả Nguyễn Thanh Hùng và Lê Thị Diệu Hoa nêu quan điểm: “Môn

học Ngữ văn thể hiện rất rõ tính liên hệ trực tiếp giữa văn với Tiếng Việt và

Làm văn. Bản thân mỗi phân môn ấy đều có tính trung gian và có thể chuyển

hóa trong hoạt động chung về tư duy, về kiến thức, về kĩ năng, về thế giới tinh

thần, tình cảm và thái độ ứng xử văn hóa trong đời sống, chính vì hai tính

chất trực tiếp và trung gian này mà môn Ngữ văn không thể chia tách ra

được, nên đặt vấn đề tích hợp trong dạy học Ngữ văn là có cơ sở” [23, tr.104].

Nghiên cứu vấn đề dạy học tiếng Việt trong quá trình dạy Ngữ văn,

Đinh Trọng Lạc quan niệm: trong quá trình dạy đọc - hiểu, giáo viên phải biết

2

UAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]

vận dụng tri thức tiếng Việt như: ngữ âm, từ vựng, cú pháp, phong cách hay

biện pháp tu từ để giúp học sinh khám phá sâu sắc hơn ý nghĩa của văn bản,

đồng thời giúp cho học sinh lưu giữ được những vẻ đẹp, những giá trị nhân

văn sâu sắc mà văn chương nghệ thuật đem lại cho các em [33, tr.47].

Trong cuốn Chương trình Ngữ văn trong nhà trường trung phổ thông

Việt Nam, Đỗ Ngọc Thống dẫn lại quan điểm của Bộ Giáo dục và Đào tạo khi

hoạch định chương trình Ngữ văn mới cho bậc THPT: “ Ba bộ phận Văn học,

Tiếng Việt và Làm văn tuy khác nhau nội dung và kĩ năng, nhưng vẫn có

nhiều điểm chung cơ bản: đó là tiếng Việt và sự biểu đạt bằng tiếng Việt, có

đối tượng nghiên cứu chung là văn bản tiếng Việt và có mục tiêu chung là rèn

luyện kĩ năng nghe, nói, đọc, viết” [63, tr.256]. Có thể nói, mối quan hệ này

tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho việc củng cổ tri thức tiếng Việt qua việc dạy

đọc - hiểu cũng như dạy Làm văn.

Mỗi một văn bản đọc - hiểu đều là một sản phẩm ngôn ngữ đầy tính

sáng tạo, có khi là những mẫu mực trong việc sử dụng tiếng Việt. Chính vì

thế, Tiếng Việt và Đọc - hiểu có mối quan hệ hết sức mật thiết với nhau. Vận

dụng nguyên tắc tích hợp vào dạy học đọc - hiểu cũng như dạy học tiếng Việt

vừa là đòi hỏi có tính khách quan, lại vừa phản ánh tính liên thông tất yếu

giữa hai phân môn.

2.2 Thực tế của việc vận dụng tri thức tiếng Việt trong giờ Đọc- hiểu Ngữ

văn ở trường Trung học phổ thông.

Có một thực tế đang diễn ra trong giảng dạy Ngữ văn hiện nay ở nhà

trường phổ thông là vị thế của phân môn Tiếng Việt đang mất dần. Mặc dù

được đưa vào cùng cuốn sách giáo khoa Ngữ văn, nhưng những bài học về

Tiếng Việt không mấy khi được chú trọng giảng dạy. Cả người dạy và người

học đếu tập trung chú trọng vào các bài đọc hiểu. Các tiết tiếng Việt không

được đầu tư công phu, thậm chí còn bị bỏ qua, nhường chỗ cho các các tiết

đọc hiểu. Bản thân học sinh cũng không thích học tiếng Việt bởi một trong

những yếu tố tâm lí trở thành rào cản là “phong ba bão táp không bằng ngữ

pháp Việt Nam”. Thực tế trên đã dẫn tới hệ lụy là lỗ hổng về kiến thức tiếng

Việt ở đang lớn dần, là người Việt nhưng không hiểu được bao nhiêu về tiếng

mẹ đẻ. Niềm hi vọng nâng cao năng lực, tri thức tiếng Việt cho học sinh được

đặt vào các giờ đọc- hiểu, trên nguyên tắc tích hợp.

Nhưng ngay trong một giờ đọc – hiểu, việc vận dụng, củng cố tri thức

tiếng Việt chưa được thực hiện một cách khoa học, nhuần nhuyễn. Sự nghèo

nàn về tri thức về tiếng Việt đã dẫn tới việc đánh giá, cảm thụ tác phẩm văn

chương thiếu khách quan. Sự khiên cưỡng, gượng ép chắp nối một cách rời

rạc tri thức Tiếng Việt với cảm thụ văn học khiến bài đọc hiểu trở nên vụng

về, tách rời, cháp vá. Đánh giá, cảm thụ tác phẩm văn chương trở thành việc

“chém gió” của nhiều học sinh hiện nay. Lối cảm thụ tác phẩm văn học sáo

rỗng, thiếu căn cứ, xã hội học dung tục đang tồn tại ở một bộ phận học sinh

3

UAN VAN CHAT LUONG download : add [email protected]