Rèn luyện kĩ năng qua hướng dẫn học sinh làm các bài thực hành trong Sách giáo khoa Địa lí 12 THPT tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

THIỀU THỊ HÀ

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỊA LÍ QUA HƢỚNG DẪN HỌC SINH

LÀM CÁC BÀI THỰC HÀNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA

ĐỊA LÍ 12 THPT TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN, 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

THIỀU THỊ HÀ

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỊA LÍ QUA HƢỚNG DẪN HỌC SINH

LÀM CÁC BÀI THỰC HÀNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA

ĐỊA LÍ 12 THPT TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐỊA LÍ

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

PGS.TS. Lâm Quang Dốc

THÁI NGUYÊN, 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

THIỀU THỊ HÀ

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG ĐỊA LÍ QUA HƢỚNG DẪN HỌC SINH

LÀM CÁC BÀI THỰC HÀNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA

ĐỊA LÍ 12 THPT TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạyhọc Địa lí

Mã số: 60.14.10

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN, 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Công trình đƣợc hoàn thành tại:

Trƣờng Đại học Sƣ phạm- Đại học Thái Nguyên

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

PGS.TS. LÂM QUANG DỐC

Phản biện 1: …………………………………………..

…………………………………………………………

Phản biện 2: …………………………………………

…………………………………………………………

Luận văn sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc hội đồng chấm luận văn

Họp tại: Trƣờng Đại học Sƣ phạm- Đại học Thái Nguyên

Ngày tháng năm 2009

Có thể tìm hiểu luận văn tại thƣ viện Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

Nguyễn Xuân Trường, Thiều Thị Hà, Phương pháp rèn luyện kĩ năng địa

lí cho học sinh thông qua các bài thực hành trong sách giáo khoa Địa lí 12-

Chương trình trung học phổ thông. Tạp chí khoa học và công nghệ tập 56, Số 8

năm 2009, trang 3-6. Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Lâm Quang

Dốc, người thầy đã tận tình, hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình học tập và

nghiên cứu để hoàn thành luận văn

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa Sau Đại học, khoa Địa lí và

các thầy cô giáo trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên, Sở giáo dục và

Đào tạo Thái Nguyên, trường THPT Chuyên Thái Nguyên, các thầy cô giáo và các

em học sinh ở các trường thực nghiệm, cùng bạn bè, đồng nghiệp và những người

thân trong gia đình đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi học tập, nghiên cứu và

hoàn thành luận văn này

Thái Nguyên, tháng 09 năm 2009

Học viên

Thiều Thị Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả trong luận văn là trung thực và đảm bảo khách quan

Thái Nguyên, tháng 09 năm 2009

Học viên

Thiều Thị Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài …............................................................................................. 1

2. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu đề tài ……………………………. 2

2.1. Mục đích nghiên cứu ………………………………………………………. 2

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ……………………………………………………….. 2

2.3. Phạm vi nghiên cứu đề tài…………………………………………………… 2

3. Tình hình nghiên cứu đề tài ………………………………………………… 3

4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu đề tài ………………………………... 5

4.1. Quan điểm hệ thống ………………………………………………………… 5

4.2. Quan điểm thày thiết kế, trò thi công ……………………………………… 6

4.3. Phương pháp bản đồ ……………………………………………………… 6

4.4. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết ………………………………………… 7

4.5. Phương pháp điều tra thu thập tài liệu ………………………………………. 7

4.6. Phương pháp phân tích, tổng hợp …………………………………………… 7

4.7. Phương pháp toán thống kê …………………………………………………. 8

4.8. Phương pháp thực nghiệm sư phạm…………………………………………. 8

5. Những đóng góp và điểm mới của đề tài …………………………………….. 8

6. Cấu trúc của luận văn …………………………………………………………. 9

NỘI DUNG

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI………………………… 10

1.1. Cơ sở lí luận của đề tài……………………………………………………. 10

1.1.1. Hoạt động nhận thức …………………………………………………… 10

1.1.2. Tích cực hóa hoạt động nhận thức ……………………………………… 12

1.1.3. Phương pháp dạy học là cách tổ chức hoạt động nhận thức ……………… 13

1.1.4. Phương pháp dạy học địa lí ở nhà trường phổ thông……………………… 15

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

1.1.5. Thực hành địa lí thực chất là thày tổ chức, trò thi công …………………. 18

1.1.5.1. Thực hành địa lí là gì?................................................................................ 18

1.1.5.2. Vai trò của các bài thực hành địa lí nói chung và địa lí 12 nói riêng …… 20

1.1.5.3. Thày thiết kế và tổ chức, trò thi công trong thực hành địa lí 12………… 24

1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ………………………………………………… 26

1.2.1. Khái quát về tình hình KT- XH tỉnh Thái Nguyên ……………………….. 26

1.2.2. Đặc điểm đội ngũ GV, HS và cơ sở vật chất ở các trường

THPT tỉnh Thái Nguyên………………………………………………….. 27

1.2.2.1. Giáo viên ……………………………………………………………… 27

1.2.2.2. Học sinh …………………………………………………………………..28

1.2.2.3. Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học …………………………………………..29

1.2.3. Tình hình giảng dạy và học tập địa lí hiện nay ở các trường

THPT tỉnh Thái Nguyên ……………………………………………… 29

1.2.4. Yêu cầu đổi mới nội dung và phương pháp dạy học môn Địa lí

của Sở GD-ĐT tỉnh Thái Nguyên …………………………………… 31

1.3. Tiểu kết chƣơng 1. …………………………………………………………. 32

Chƣơng 2. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỊA LÍ QUA MỘT SỐ DẠNG BÀI

THỰC HÀNH TRONG CHƢƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ 12 THPT……….. …… 34

2.1. Đặc điểm của hệ thống kiến thức, kĩ năng địa lí ………………………… 34

2.2. Cơ sở hình thành các kĩ năng thực hành địa lí 12 ……………………… 37

2.2.1. Kế thừa và phát triển các kĩ năng thực hành địa lí …………………………38

2.2.2. Dựa vào đặc điểm, chương trình SGK Địa lí 12 và mục đích,

yêu cầu của bài thực hành………………………………………….. 38

2.2.3. Dựa vào đặc điểm tâm sinh lí của HS …………………………………… 42

2.2.4. Dựa vào trình độ chuyên môn cũng như khả năng sư phạm của GV ……... 43

2.2.5. Dựa vào cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ cho việc rèn luyện

kĩ năng địa lí …………………………………………………….. 43

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

2.3. Rèn luyện kĩ năng địa lí qua các dạng bài thực hành trong

SGK Địa lí 12 (Chƣơng trình Chuẩn) …………………………..43

2.3.1. Rèn luyện kĩ năng vẽ lược đồ Việt Nam ………………………………… 47

2.3.2. Rèn luyện kĩ năng đọc bản đồ và điền vào lược đồ trống

một số nội dung kiến thức theo yêu cầu ………………………….. 55

2.3.3. Rèn luyện kĩ năng làm việc với số liệu thống kê và vẽ biểu đồ,

nhận xét, giải thích ……………………………………………….65

2.3.4. Rèn luyện kĩ năng thu thập, tổng hợp thông tin từ các nguồn khác nhau,

phân tích, xử lí thông tin để viết một báo cáo ngắn

theo chủ đề, trao đổi và thảo luận………………………………… 92

2.4. Tiểu kết chƣơng 2. ………………………………………………………… 96

Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM

3.1. Mục đích thực nghiệm ……………………………………………………. 97

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ……………………………………………………. 97

3.3. Nguyên tắc thực nghiệm ………………………………………………… 98

3.4. Nội dung thực nghiệm ………………………………………………… 98

3.5. Tổ chức thực nghiệm ……………………………………………………… 98

3.5.1. Chọn trường thực nghiệm ……………………………………………… 98

3.5.2. Chọn bài thực nghiệm …………………………………………………... 99

3.5.3. Chọn lớp thực nghiệm …………………………………………………….100

3.5.4. Phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả thực nghiệm ………………… 100

3.6. Kết quả và đánh giá kết quả thực nghiệm ……………………………….101

3.6.1. Kết quả thực nghiệm …………………………………………………… 101

3.6.2. Nhận xét, đánh giá kết quả thực nghiệm ……………………………… 103

3.7. Tiểu kết chƣơng 3. …………………………………………………………104

KẾT LUẬN

1. Kết quả nghiên cứu của đề tài …………………………………………….. 106

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

2. Những tồn tại ……………………………………………………………… 107

3. Hƣớng mở rộng của đề tài ………………………………………………… 108

4. Kiến nghị ……………………………………………………………………. 109

Danh mục công trình đã công bố của tác giả………………………………….110

Tài liệu tham khảo …………………………………………………………… 111

Phụ lục ………………………………………………………………………… 114

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Viết đầy đủ Viết tắt

Học sinh HS

Giáo viên GV

Sách giáo khoa SGK

Trung học cơ sở THCS

Trung học phổ thông THPT

Atlat Địa lí Việt Nam ALĐLVN

Trung du và miền núi Bắc Bộ TD&MNBB

Đông Nam Bộ ĐNB

Đồng bằng sông Hồng ĐBSH

Kinh tế KT

Kinh tế- xã hội KT-XH

Công nghiệp CN

Phương pháp dạy học PPDH

Đại học Sư phạm ĐHSP

Công nghiệp hóa- hiện đại hóa CNH- HĐH

Tổng số học sinh TSHS

Thực nghiệm TN

Đối chứng ĐC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC HÌNH

(Lƣợc đồ, biểu đồ)

Trang

Hình 2.1. Lưới ô vuông vẽ lược đồ Việt Nam………………………………… 51

Hình 2.2. Lược đồ Việt Nam phần đất liền……………………………………. 54

Hình 2.3. Lược đồ một số dạng địa hình Việt Nam……………………………. 64

Hình 2.4. Biểu đồ thu nhập bình quân/ người/ tháng………………………….. .. 70

Hình 2.5. Biểu đồ tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất của các nhóm cây trồng…. 74

Hình 2.6. Biểu đồ diện tích gieo trồng cây CN hàng năm và lâu năm…………….76

Hình 2.7. Biểu đồ cơ cấu diện tích gieo trồng cây công nghiệp………………… 77

Hình 2.8. Biểu đồ cơ cấu giá trị sản xuất CN phân theo thành phần KT ……... 80

Hình 2.9. Biểu đồ cơ cấu diện tích gieo trồng cây CN lâu năm

của cả nước, TD&MNBB, Tây nguyên ………………………………. 87

Hình 2.10. Biểu đồ giá trị sản xuất CN theo thành phần KTcủa ĐNB…….. …. 91

Hình 2.10. Biểu đồ sản lượng dầu thô qua các năm……………………………….95

Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra giữa các lớp TN và lớp ĐC……….. 102

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 2.1. Vị trí các điểm chuẩn………………………………………………….. 50

Bảng 2.2. Các dãy núi, cao nguyên ……………………………………………… 60

Bảng 2.3. Các đỉnh núi ……………………………………………………………61

Bảng 2.4. Các dòng sông lớn ……………………………………………………. 62

Bảng 2.5. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất ngành trồng trọt theo

từng nhóm cây trồng …………………………………………………. 73

Bảng 2.6. Cơ cấu diện tích gieo trồng cây công nghiệp ………………………….77

Bảng 2.7. Cơ cấu giá trị sản xuất CN phân theo thành phần KT …………………79

Bảng 2.8. So sánh kích thước biểu đồ……………………………………………..80

Bảng 2.9. Tốc độ tăng trưởng về dân số và sản xuất cây lương thực

của ĐBSH, cả nước…………………………………………………. 83

Bảng 2.10. Tỉ trọng về dân số và sản xuất cây lương thực của

ĐBSH so với cả nước ………………………………………………. 84

Bảng 2.11. Cơ cấu diện tích gieo trồng cây công nghiệp lâu năm, năm 2005 ….. 86

Bảng 2.12. So sánh kích thước biểu đồ ………………………………………….. 86

Bảng 2.13. Cơ cấu đàn trâu, bò của cả nước, TD&MNBB, Tây Nguyên ……….. 88

Bảng 2.14. Cơ cấu đàn trâu, bò của TD&MNBB, Tây Nguyên so với cả nước ….89

Bảng 3.1. Trường, lớp và số HS tham gia thực nghiệm …………………………100

Bảng 3.2. Tổng hợp điểm kiểm tra của các lớp thực nghiệm ………………… 101

Bảng 3.3. Tổng hợp điểm kiểm tra của các lớp ĐC có sách thực hành …………101

Bảng 3.4. Tổng hợp điểm kiểm tra của các lớp ĐC không có sách thực hành…..102

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Độc lập- Tự do- Hạnh phúc

ĐƠN XIN BẢO VỆ LUẬN VĂN THẠC SĨ

Kính gửi: Trƣờng Đại học Sƣ phạm- Đại học Thái Nguyên

Tên tôi là: Thiều Thị Hà

Công tác tại: Trường THPT Chuyên Thái Nguyên- Tỉnh Thái Nguyên

Tôi được công nhận là học viên cao học theo quyết định số 491/QĐ-ĐHTN￾SĐH ngày 26/ 6/2007 của Giám đốc Đại học Thái Nguyên, hình thức đào tạo: Tập

trung, thời hạn từ ngày… tháng……..năm 2007 đến ngày……tháng …năm 2009.

Sau một thời gian học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, đến nay tôi đã hoàn thành

luận văn thạc sĩ với đề tài:

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỊA LÍ QUA HƢỚNG DẪN HỌC SINH LÀM CÁC BÀI

THỰC HÀNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA ĐỊA LÍ 12 THPT TỈNH THÁI NGUYÊN

Thuộc chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Địa lí

Mã số: 60.14.10

Tôi đã hoàn thành chương trình học tập theo qui định cho học viên cao học.

Vì vậy, tôi làm đơn này đề nghị Trường ĐHSP- ĐHTN cho phép tôi được bảo vệ

luận văn trước Hội đồng chấm luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn

Thái nguyên, ngày 25 tháng 9 năm 2009

Người viết đơn

Thiều Thị Hà