Rèn luyện kĩ năng tư duy cho học sinh lớp 5 trong dạy học chủ đề số thập phân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ LIÊN

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TƯ DUY

CHO HỌC SINH LỚP 5 TRONG DẠY HỌC

CHỦ ĐỀ SỐ THẬP PHÂN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN, 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ LIÊN

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TƯ DUY

CHO HỌC SINH LỚP 5 TRONG DẠY HỌC

CHỦ ĐỀ SỐ THẬP PHÂN

Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học)

Mã số: 8 04 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN NGỌC BÍCH

THÁI NGUYÊN, 2019

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là trung thực

và chưa được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Liên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn đối với TS. Trần Ngọc Bích - người đã tận tình chỉ

bảo giúp đỡ em trong học tập, nghiên cứu và giúp em hoàn thành luận văn này.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô, khoa Giáo dục Tiểu học, Bộ phận Sau

đại học, Phòng Đào tạo, trường Đại học Sư phạm - Đại họcThái Nguyên đã tạo điều

kiện cho em trong thời gian học tập tại trường.

Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu cùng các em HS trường tiểu học Yên

Trung số 1, Yên Trung 2, Tiểu học Trung Nghĩa, Tiểu học thị trấn Chờ số 1, thị trấn

Chờ số 2 huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh đã giúp đỡ tôi trong quá trình tiến hành thực

hiện nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cảm ơn gia đình, bạn bè và người thân đã động viên giúp đỡ để tôi đạt được kết

quả hôm nay!

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2019

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Liên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN................................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN........................................................................................................................ ii

MỤC LỤC............................................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................ iv

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU .......................................................................................v

MỞ ĐẦU ................................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài.................................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .........................................................................................................2

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu.................................................................................2

4. Phạm vi nghiên cứu ...........................................................................................................2

5. Giả thuyết khoa học...........................................................................................................2

6. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................................2

7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................................2

8. Đóng góp của luận văn......................................................................................................3

9. Cấu trúc của luận văn ........................................................................................................3

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN...........................................................4

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.............................................................................................4

1.2. Tư duy ..............................................................................................................................6

1.2.1. Khái niệm tư duy.........................................................................................................6

1.2.2. Đặc điểm của tư duy ...................................................................................................7

1.2.3. Phân loại tư duy...........................................................................................................8

1.2.4. Các thao tác tư duy......................................................................................................9

1.3. Kĩ năng và kĩ năng tư duy ...........................................................................................16

1.3.1. Kĩ năng........................................................................................................................16

1.3.2. Kĩ năng tư duy ...........................................................................................................17

1.4. Mục tiêu và nội dung chủ đề số thập phân trong môn Toán lớp 5 .........................19

1.4.1. Mục tiêu dạy học chủ đề số thập phân ở lớp 5 ......................................................19

1.4.2. Nội dung chủ đề số thập phân trong môn Toán lớp 5...........................................19

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

1.5. Đặc điểm nhận thức của HS tiểu học .........................................................................20

1.5.1. Tri giác của HS tiểu học ...........................................................................................20

1.5.2. Tư duy của HS tiểu học ............................................................................................21

1.5.3. Tưởng tượng của HS tiểu học..................................................................................23

1.5.4. Trí nhớ của HS tiểu học............................................................................................24

1.5.5. Chú ý của HS tiểu học ..............................................................................................26

1.6. Thực trạng rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS lớp 5 trong dạy học môn Toán .........27

1.6.1. Mục đích của khảo sát ................................................................................................27

1.6.2. Đối tượng khảo sát......................................................................................................27

1.6.3. Nội dung khảo sát .......................................................................................................28

1.6.4. Phương pháp khảo sát.................................................................................................28

1.6.5. Kết quả khảo sát..........................................................................................................28

Kết luận chương 1 ................................................................................................................29

Chương 2. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TƯ DUY CHO HS LỚP 5 TRONG DẠY

HỌC CHỦ ĐỀ SỐ THẬP PHÂN............................................................................................31

2.1. Nguyên tắc xây dựng và thực hiện biện pháp ...........................................................31

2.2. Rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS lớp 5 trong dạy học chủ đề Số thập phân .......32

2.2.1. Rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS trong dạy học hình thành khái niệm số

thập phân ...............................................................................................................................32

2.2.2. Rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS trong dạy học công thức, quy tắc ở chủ

đề số thập phân .....................................................................................................................37

2.2.3. Rèn kĩ năng tư duy cho HS qua dạy học giải toán có lời văn với số thập phân ........49

2.2.4. Thiết kế hệ thống bài tập chủ đề số thập phân để rèn kĩ năng tư duy cho HS...........64

Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM......................................................................87

3.1. Mục đích, yêu cầu thực nghiệm sư phạm..................................................................87

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ..............................................................................87

3.1.2. Yêu cầu thực nghiệm sư phạm.................................................................................87

3.2. Quy trình thực nghiệm sư phạm .................................................................................87

3.3. Địa bàn và đối tượng thực nghiệm sư phạm .............................................................88

3.3.1. Địa bàn thực nghiệm sư phạm .................................................................................88

3.3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm.............................................................................88

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

3.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm..................................................................................89

3.5. Nội dung đánh giá, công cụ đánh giá và xử lý số liệu .............................................89

3.5.1. Nội dung đánh giá .....................................................................................................89

3.5.2. Công cụ đánh giá .......................................................................................................90

3.5.3. Xử lý số liệu...............................................................................................................90

3.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm ................................................................................91

3.6.1. Phân tích định tính.....................................................................................................91

3.6.2. Phân tích định lượng .................................................................................................94

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..................................................................................98

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................99

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

HS : Học sinh

GV : Giáo viên

SGK : Sách giáo khoa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

Bảng

Bảng 3.1. Kết quả bài kiểm tra của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................ 94

Biểu đồ

Biểu đồ 3.1. Kết quả bài kiểm tra lớp thực nghiệm (TN) và và lớp đối chứng (ĐC)........ 95

Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ phần trăm kết quả bài kiểm tra của lớp TN và lớp ĐC................ 96

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm và coi trọng phát

triển giáo dục. Tại Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI ghi rõ: “Phát triển giáo

dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư

cho giáo dục là đầu tư phát triển” [49]. Nghị quyết lần thứ 8 Ban chấp hành trung ương

Đảng (khoá XI) cũng khẳng định “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học

theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ

năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc” [48].

Luật Giáo dục cũng khẳng định “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích

cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS” [47]. Qua đó có thể thấy mục tiêu giáo dục trong

nhà trường phổ thông nói chung và trường tiểu học nói riêng không chỉ trang bị cho HS

kiến thức mà quan trọng là trang bị cho HS cách học, cách suy nghĩ, cách tư duy để có thể

vận dụng được các kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Do đó rèn kĩ năng tư duy

cho HS là việc làm quan trọng và cần thiết.

Môn Toán ở tiểu học là môn học nền tảng, cung cấp cho HS những hiểu biết cơ

bản ban đầu về số tự nhiên, phân số, số thập phân, những mối quan hệ về số lượng

trong không gian,… Bên cạnh đó, môn Toán là một trong những môn học góp phần rất

quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, giải quyết vấn đề, góp phần

phát triển trí thông minh. Những thao tác tư duy có thể rèn luyện cho HS qua môn Toán

bao gồm phân tích, tổng hợp, so sánh, tương tự, khái quát hoá, … Chính vì vậy, trong

dạy học môn Toán cần quan tâm rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS.

HS các lớp cuối cấp tiểu học tư duy trừu tượng đã bắt đầu phát triển, khả năng ngôn

ngữ của HS cũng tốt hơn. Vì vậy, bên cạnh việc trang bị cho HS kiến thức thì việc rèn

cách suy nghĩ, cách giải quyết vấn đề, rèn kĩ năng tư duy cần được quan tâm trong dạy học

nói chung, dạy học môn Toán nói riêng.

Trong thực tiễn dạy học, GV mới chỉ quan tâm nhiều đến việc trang bị kiến thức

cho HS nhưng lại chưa chú ý đến việc rèn kĩ năng tư duy. Có một số ít GV cũng đã

bước đầu rèn kĩ năng tư duy cho HS nhưng lại lúng túng, chưa thực sự có được những

biện pháp hiệu quả để rèn cách suy nghĩ, kĩ năng tư duy cho HS trong dạy học.

Từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài “Rèn luyện kĩ năng tư

duy cho HS lớp 5 trong dạy học chủ đề số thập phân”.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu lí luận về tư duy, kĩ năng tư duy, nội dung môn Toán lớp 5, thực

trạng rèn kĩ năng tư duy cho HS tiểu học để đề xuất các biện pháp rèn kĩ năng tư duy

cho HS lớp 5 trong dạy học môn Toán nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Việc rèn kĩ năng tư duy cho HS lớp 5 trong dạy học

môn Toán.

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Toán lớp 5.

4. Phạm vi nghiên cứu

- Nghiên cứu các tài liệu về dạy học chủ đề Số thập phân Toán 5.

- Nghiên cứu SGK, các sách tham khảo Toán 5.

5. Giả thuyết khoa học

Nếu đề xuất được các biện pháp rèn kĩ năng tư duy cho HS lớp 5 trong dạy học

chủ đề số thập phân thì sẽ góp phần rèn luyện kĩ năng tư duy và nâng cao được chất

lượng dạy học môn Toán ở tiểu học.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu các vấn đề lí luận về tư duy, kĩ năng tư duy, nội dung môn Toán

lớp 5.

- Nghiên cứu đặc điểm nhận thức của HS tiểu học.

- Nghiên cứu thực trạng việc rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS lớp 5 trong dạy

học môn Toán.

- Đề xuất các biện pháp rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS lớp 5 trong dạy học

môn Toán.

- Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính hiệu quả của các biện

pháp đã đề xuất.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận

Sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu: Thu thập tài liệu, phân tích, tổng hợp,

… các công trình nghiên cứu về tư duy, năng lực tư duy, kĩ năng tư duy và các tài liệu có liên

quan đến nội dung luận văn; nghiên cứu chương trình, nội dung môn Toán, SGK, sách GV

môn Toán ở tiểu học, phương pháp dạy học môn toán ở Tiểu học, …

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn

7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Phương pháp quan sát: Quan sát nhằm tìm hiểu đặc điểm tâm lí, lứa tuổi HS

tiểu học.

- Phương pháp điều tra: Điều tra thực trạng rèn kĩ năng tư duy cho HS lớp 5

trong dạy học môn Toán.

- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Xin ý kiến chuyên gia về cách thức, nội

dung nghiên cứu đề tài.

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm

tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất.

7.3. Phương pháp thống kê toán học

Sử dụng thống kê toán học để xử lí các số liệu điều tra thực trạng và thực nghiệm

sư phạm.

8. Đóng góp của luận văn

- Hệ thống hoá được một phần lí luận về tư duy, kĩ năng tư duy.

- Phân tích được thực trạng rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS ở trường tiểu học

hiện nay trong dạy học môn Toán.

- Đề xuất được 4 biện pháp sư phạm góp phần rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS

qua dạy học chủ đề số thập phân.

- Kết quả thực nghiệm sư phạm khẳng định được tính khả thi của các biện pháp

đề xuất và tính đúng đắn của giả thuyết khoa học.

9. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo thì nội dung luận văn được

chia thành 3 chương:

Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn.

Chương 2. Rèn luyện kĩ năng tư duy cho HS lớp 5 trong dạy học chủ đề số

thập phân.

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.