Rèn kỹ năng bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học trong dạy học môn khoa học

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM - ĐHĐN

KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

------------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đề tài:

RÈN KỸ NĂNG BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC

TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC

Giáo viên hƣớng dẫn: Th.S Nguyễn Phan Lâm Quyên

Sinh viên thực hiện : Phạm Đức Thanh Lam

Lớp : 15 STH

Đà Nẵng, tháng 1 năm 2019

Lời cảm ơn

Để hoàn thành đề tài khóa luận này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của rất

nhiều thầy cô và bạn bè.

Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của Ban Giám hiệu trường Đại học

Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học đã tạo

mọi điều kiện giúp đỡ để tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành đề tài.

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến cô Nguyễn Phan Lâm

Quyên người đã tận tình chỉ bảo và giúp đỡ chúng tôi trong suốt quá trình nghiên

cứu để hoàn thành đề tài này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã giảng dạy chúng tôi trong

suốt khóa học, giúp tôi nắm vững được những tri thức là nền tảng để nghiên cứu và

hoàn thiện đề tài này.

Ngoài ra chúng tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo

và các em học sinh ở trường Tiểu học Huỳnh Ngọc Huệ đã nhiệt tình, hỗ trợ chúng

tôi.

Mặc dù đã có rất nhiều cố gắng và nổ lực để hoàn thành đề tài nhưng chắc

chắn sẽ không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi kính mong nhận được sự chỉ bảo

của quý thầy, cô giáo cũng như những ý kiến đóng góp của các bạn quan tâm.

Đà Nẵng, tháng 1 năm 2019

Sinh viên thực hiện

Phạm Đức Thanh Lam

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

KH Khoa học

GV Giáo viên

HS Học sinh

MT Môi trƣờng

BVMT Bảo vệ môi trƣờng

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng,

biểu

Nội dung Trang

Bảng 1.1 Nội dung chính và sự phát triển mạch kiến thức của

chương trình môn Khoa học

16

Bảng 1.2 Kết quả mức độ nhận thức tầm quan trọng của việc

rèn kỹ năng BVMT cho HS trong dạy học môn KH

19

Bảng 1.3 Kết quả mức độ rèn kỹ năng BVMT cho HS trong dạy

học môn KH

19

Bảng 1.4 Bảng kết quả mức độ liên hệ thực tế về thực trạng

môi trường ở địa phương

20

Bảng 1.5 Bảng hiệu quả mang lại qua việc dạy tích hợp rèn kỹ

năng BVMT trong môn Khoa học lớp 4,5

21

Bảng 1.6 Bảng thể hiện thái độ, ý kiến của giáo viên đối với

các quan điểm

23

Bảng 1.7 Bảng thể hiện các hình thức giáo viên có thể tổ chức

rèn kỹ năng bảo vệ môi trường cho học sinh ngoài

những giờ học lên lớp

24

Bảng 1.8 Kết quả mức độ hứng thú môn KH của HS 27

Bảng 1.9 Bảng nhận thức của học sinh về vai trò của môi

trường

đối với cuộc sống con người.

28

Bảng 1.10 Bảng nhận thức của học sinh về môi trường sống

xung quanh chúng ta hiện nay.

29

Bảng 1.11 Bảng biểu thị nhận thức của học sinh về trách nhiệm

bảo vệ môi trường.

29

Bảng 1.12 Bảng nhận thức của học sinh về các nguyên nhân gây

ô nhiễm môi trường

30

Bảng 1.13 Bảng kết quả của học sinh về sự mong muốn liên hệ

về môi trường ở địa phương và cách bảo vệ môi

trường trong môn Khoa học.

30

Bảng 1.14. Bảng thể hiện mức độ các em tham gia vào hoạt động

bảo vệ môi trường do nhà trường tổ chức.

31

Bảng 3.1 Kết quả kiểm tra lần 1 56

Bảng 3.2 Phân loại HS trình độ lần 1 57

Bảng 3.3 Kết quả kiểm tra lần 2 58

Bảng 3.4 Phân loại trình độ HS lần 2 58

Biểu đồ 1.1 Kết quả mức độ nhận thức tầm quan trọng của việc

rèn kỹ năng BVMT cho HS trong dạy học môn KH

19

Biểu đồ 1.2 Kết quả mức độ rèn kỹ năng BVMT cho HS trong dạy 20

học môn KH

Biểu đồ 1.3 Biểu đồ biếu thị mức độ liên hệ thực tế về thực trạng

môi trường ở địa phương

21

Biểu đồ 1.4 Biểu đồ nhận thức của học sinh về vai trò của môi

trường đối với cuộc sống con người.

28

Biểu đồ 3.1 Phân loại trình độ học sinh lần 2 57

Biểu đồ 3.1 Phân loại trình độ học sinh lần 2 59

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..........................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề.................................................................................................................2

3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ...............................................................3

4. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ................................................................4

5. Giả thuyết khoa học .....................................................................................................4

6. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................................4

PHẦN NỘI DUNG.............................................................................................................6

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN ................................................6

1.1 CƠ SỞ LÍ LUẬN......................................................................................................6

1.1.1 Một số khái niệm ...............................................................................................6

1.1.1.1 Kỹ năng ..........................................................................................................6

1.1.1.2 Môi trƣờng......................................................................................................6

1.1.1.3 Bảo vệ môi trƣờng..........................................................................................7

1.1.1.4 Kỹ năng bảo vệ môi trƣờng ............................................................................8

1.1.2 Tổng quan về môi trƣờng...................................................................................8

1.1.2.1 Các thành phần của môi trƣờng ......................................................................8

1.1.2.2 Vai trò của môi trƣờng....................................................................................9

1.1.2.3 Các tác động của con ngƣời gây ô nhiễm và hủy hoại MT...........................11

1.1.2.4 Những vấn đề về MT của Việt Nam trong quá trình phát triển.....................12

1.1.3 Mục tiêu và vai trò của việc rèn kỹ năng BVMT cho HS Tiểu học..................14

1.1.3.1 Mục tiêu rèn kỹ năng BVMT........................................................................14

1.1.3.2 Vai trò của việc rèn kỹ năng BVMT cho học sinh Tiểu học.........................15

1.1.4 Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh Tiểu học.....................................................15

1.2 Cơ sở thực tiễn........................................................................................................17

1.2.1 Tổng quan về môn Khoa học ở Tiểu học .........................................................17

1.2.1.1 Mục tiêu........................................................................................................17

1.2.1.2 Nội dung chƣơng trình..................................................................................18

1.2.2 Thực trạng về việc rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng trong dạy học môn Khoa

học ở Tiểu học...............................................................................................................21

1.2.2.1 Mục đích điều tra..........................................................................................21

1.2.2.2 Đối tƣợng điều tra.........................................................................................21

1.2.2.3 Nội dung điều tra ..........................................................................................21

1.2.2.4 Phƣơng pháp điều tra....................................................................................21

1.2.2.5 Kết quả điều tra ............................................................................................22

1.2.3 Thực trạng việc học môn Khoa học có nội dung rèn kỹ năng BVMT..............31

1.2.3.1 Mục đích điều tra..........................................................................................31

1.2.3.2 Đối tƣợng điều tra.........................................................................................31

1.2.3.3 Nội dung điều tra ..........................................................................................31

1.2.3.4 Phƣơng pháp điều tra....................................................................................31

1.2.3.5 Kết quả điều tra ............................................................................................31

Tiểu kết chƣơng 1..........................................................................................................37

CHƢƠNG 2: RÈN KỸ NĂNG BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN

KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC..............................................................................................39

1.3 Nội dung rèn kỹ năng BVMT cho học sinh Tiểu học trong dạy học môn Khoa

học 39

1.4 Hệ thống các bài học có nội dung phù hợp để rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng

trong dạy học môn khoa học ở Tiểu học...........................................................................40

1.4.1 Chƣơng trình môn Khoa học lớp 4...................................................................40

1.4.2 Chƣơng trình môn Khoa học lớp 5...................................................................42

1.5 Một số biện pháp rèn kỹ năng BVMT qua môn Khoa học .....................................44

1.5.1 Cơ sở đề xuất các biện pháp.............................................................................44

1.5.1.1 Dựa vào đặc điểm các bài học có nội dung rèn kỹ năng BVMT...................44

1.5.1.2 Dựa vào thực tế việc rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng trong dạy học môn

Khoa học ở Tiểu học..................................................................................................44

1.5.2 Các biện pháp rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng cho học sinh lớp 4-5 thông

qua môn Khoa học.........................................................................................................45

1.5.2.1 Trang bị cho HS kiến thức về rèn kỹ năng BVMT trong dạy học môn

Khoa học....................................................................................................................45

1.5.2.2 Hình thành cho học sinh các kỹ năng bảo vệ môi trƣờng thông qua việc

dạy học môn Khoa học...............................................................................................49

1.5.2.3 Bồi dƣỡng cho học sinh thái độ tích cực đối với môi trƣờng và bảo vệ môi

trƣờng thông qua dạy học môn Khoa học ..................................................................54

Tiểu kết chƣơng 2..........................................................................................................64

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .....................................................................65

3.1. Mục đích thực nghiệm............................................................................................65

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ...........................................................................................65

3.3. Phƣơng pháp tiến hành thực nghiệm ......................................................................65

3.3.1. Chọn đối tƣợng thực nghiệm............................................................................65

3.3.2. Bố trí thực nghiệm ...........................................................................................66

3.3.3. Các bƣớc tiến hành thực nghiệm......................................................................66

KẾT LUẬN ......................................................................................................................72

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................74

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Chúng ta đang sống trong thế kỉ 21, thế kỉ của hội nhập và phát triển. Sống

trong một xã hội năng động, con ngƣời đƣợc tiếp cận với sự tiến bộ vƣợt bậc của khoa

học kĩ thuật. Thế nhƣng cùng với sự phát triển của văn minh nhân loại, con ngƣời đang

từng ngày tàn phá môi trƣờng sống của mình, làm ảnh hƣởng trực tiếp đến sự sống, thể

chất, giống nòi của mỗi nhân vật và sự phát triển bền vững của xã hội. Cụ thể là con

ngƣời đang phải đối mặt với sự cạn kiệt của tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm không

khí, ô nhiễm nguồn nƣớc, hạn hán, lũ lụt,… Những hậu quả của việc tàn phá môi

trƣờng đang đƣa cuộc sống của loài ngƣời đến gần với hiểm họa của sự diệt vong.

Chính vì vậy, ô nhiễm môi trƣờng đang là vấn đề hết sức cấp thiết và mang tính toàn

cầu. Để đối phó với vấn đề môi trƣờng, con ngƣời buộc phải thay đổi nhận thức và

quan điểm về vấn đề môi trƣờng, các cơ quan, tổ chức và toàn xã hội cùng nhau nỗ lực

tìm ra những giải pháp thích hợp. Bảo vệ và cải thiện môi trƣờng của con ngƣời đang

là vấn đề lớn làm ảnh hƣởng tới cuộc sống tốt đẹp của mỗi quốc gia và phát triển kinh

tế thế giới, là khát khao của các dân tộc và là nhiệm vụ của mỗi chính phủ.

Sự thiếu hiểu biết về môi trƣờng và những kỹ năng về bảo vệ môi trƣờng cũng

là một trong những nguyên nhân chính gây nên ô nhiễm và suy thoái môi trƣờng. Do

đó, kỹ năng bảo vệ môi trƣờng là một nội dung giáo dục quan trọng nhằm đào tạo con

ngƣời có kiến thức, đạo đức về môi trƣờng, năng lực phát hiện và xử lí các vấn đề mô

trƣờng trong thực tiễn. Cho nên biện pháp giáo dục là biện pháp có tác dụng lâu dài và

triệt để nhất. Ý thức đƣợc điều đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đƣa nội dung giáo dục

môi trƣờng vào trƣờng học nhằm tác động đến quá trình nhận thức của học sinh bằng

chƣơng trình tích hợp giáo dục môi trƣờng trong các môn học ở tiểu học cũng nhƣ các

cấp học khác.

Rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng cho học sinh cho học sinh các cấp học nói

chung cũng nhƣ cấp tiểu học nói riêng là việc làm hết sức cần thiết, thƣờng xuyên và

liên tục. Trong đó, việc rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng cho học sinh tiểu học mang ý

nghĩa to lớn. Bậc tiểu học là bậc học nền móng trong hệ thống giáo dục quốc dân. Đây

2

là lứa tuổi đang phát triển và định hình về nhân cách, các em coi trọng và dễ nghe lời

ngƣời lớn, nhất là lời thầy cô giáo. Việc chuẩn bị cho các em về những hiểu biết về

môi trƣờng, các em có kiến thức, kĩ năng, thái độ bảo vệ môi trƣờng là điều quan trọng

đối với tƣơng lai đất nƣớc.

Trên thực tế, các vấn đề về môi trƣờng đƣợc đƣa vào các môn học nhƣ: Tự

nhiên và Xã hội, Đạo đức, Địa lí, Khoa học,… Trong các môn học đó thì môn Khoa

học chứa một lƣợng kiến thức về môi trƣờng không nhỏ. Bên cạnh đó, môn Khoa học

còn tích hợp nhiều nội dung liên quan đến thế giới xung quanh và con ngƣời đối với

môi trƣờng.Việc rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng trong môn Khoa học giúp các em

hiểu, hình thành, phát triển ở các em những thói quen, hành vi ứng xử văn minh, lịch

sự và thân thiện với môi trƣờng.

Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Rèn kỹ năng bảo vệ môi

trƣờng cho học sinh tiểu học trong dạy học môn Khoa học”

2. Lịch sử vấn đề

Tích hợp nội dung bảo vệ môi trƣờng trong dạy học nói chung và trong dạy học

môn Khoa học nói riêng là một trong những nội dung đƣợc Bộ giáo dục hết sức chú

trọng. Đã có một số công trình nghiên cứu về tích hợp giáo dục môi trƣờng ở các cấp

học trong nhiều môn học khác nhau nhƣ Địa lí, Tự nhiên Xã hội, Đạo đức, Mĩ thuật,…

Giáo dục môi trƣờng cho học sinh là một đề tài đã đƣợc nhiều tác giả nghiên

cứu ở nhiều góc độ khác nhau, tiêu biểu nhƣ:

Nguyễn Thị Vân Hƣơng (chủ biên) – Cuốn sách “Một số biện pháp nâng cao

chất lượng giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học” NXB Giáo dục việt Nam. Tác

giả đã cung cấp một số biện pháp, cách thức tổ chức các hoạt động nhằm giáo dục môi

trƣờng cho học sinh.

Nguyễn Thị Vân Hƣơng (chủ biên) – cuốn sách “Mội số biện pháp nâng cao

chất lượng giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học”, NXB Đại học Sƣ phạm Hà

Nội. Tác giả đã dựa trên đặc điểm của học sinh tiểu học và nội dung chƣơng trình các

môn học và từ đó đề ra những biện pháp nâng cao kiến thức, kỹ năng và thái độ của

học sinh đối với môi trƣờng.

3

Nguyễn Thị Thấn (chủ biên)- Cuốn sách “ Giáo dục môi trường trong trường

Tiểu học”, NXB Đại học Sƣ phạm Hà Nội. Cuốn sách đã đề cập tới hai phạm vi của

khái niệm giáo dục môi trƣờng và mục tiêu giáo dục môi trƣờng ở Tiểu học. Từ đó, tác

giả đã đề ra một số phƣơng pháp tiếp cận trong giáo dục môi trƣờng.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), cuốn sách “Giáo dục bảo vệ môi trường trong

các môn học ở cấp Tiểu học Hà Nội”. Cuốn sách đã trình bày về nội dung, phƣơng

pháp và hình thức để giáo dục môi trƣờng cho học sinh thông qua các môn học trong

chƣơng trình Tiểu học.

Nhƣ vậy, những nghiên cứu trên đã đƣa ra những vấn đề cơ bản về việc giáo

dục môi trƣờng cho học sinh Tiểu học. Tuy nhiên các nghiên cứu này vẫn chƣa đi sâu

vào việc rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng cho học sinh Tiểu học, đặc biệt là qua môn

Khoa học. Mặc dù vậy, các công trình nghiên cứu trên là nguồn tài liệu tham khảo

đáng quý, giúp tôi về cơ sở lí luận, những định hƣớng cũng nhƣ gợi ý để xây dựng và

thực hiện đề tài của mình.

3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu

a. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực trạng việc rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng cho

học sinh tiểu học, từ đó đề xuất các biện pháp nhằm rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng

trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học.

b. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu về những vấn đề lí luận và thực tiễn liên quan đến việc rèn kỹ

năng bảo vệ môi trƣờng cho học sinh tiểu học trong dạy học môn Khoa học.

- Tìm hiểu thực tế việc dạy và học các bài học có nội dung rèn kỹ năng bảo vệ

môi trƣờng cho học sinh trong dạy học môn Khoa học.

- Đề xuất một số biện pháp rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng cho học sinh trong

dạy học môn Khoa học.

- Thiết kế một số kế hoạch dạy học để rèn kỹ năng bảo vệ môi trƣờng cho học

sinh trong dạy học môn Khoa học ở Tiểu học.