Quản lý rủi ro hoạt động theo Basel II tại ngân hàng thương mại cổ phần An Bình: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Phạm Thu Thủy

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

PHẠM THU THỦY

QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT ĐỘNG THEO BASEL II

TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH

PHẠM THU THỦY

QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT ĐỘNG THEO BASEL II

TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 60 34 02 01

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRỊNH QUỐC TRUNG

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2015

TÓM TẮT

Sự phát triển của ngành ngân hàng và quá trình mở rộng quan hệ kinh tế vượt

ra khỏi lãnh thổ quốc gia đã tạo đòn bẩy vững chắc cho các ngân hàng thương mại

Việt Nam vươn lên mạnh mẽ. Mặt khác, hệ thống ngân hàng Việt Nam cũng gặp

không ít khó khăn: vừa phải đối mặt với thách thức trong việc chuẩn hóa hoạt động

theo thông lệ quốc tế nhằm tránh nguy cơ tụt hậu, cụ thể trong giai đoạn hiện nay là

Hiệp ước Basel II; vừa thường xuyên phải đối mặt với các loại hình rủi ro ngày

càng gia tăng, đặc biệt là rủi ro hoạt động.

Dựa trên lý thuyết về Hiệp ước Basel II nói chung và nghiệp vụ quản lý rủi ro

hoạt động nói riêng, đồng thời nhận thấy tầm quan trọng của việc ứng dụng tiêu

chuẩn Basel II vào công tác quản lý rủi ro hoạt động, luận văn nhằm tìm ra phương

thức mới giúp Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình quản lý rủi ro hoạt động

hiệu quả theo chuẩn mực quốc tế. Bằng những đánh giá về thực tiễn quản lý rủi ro

hoạt động của Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình giai đoạn 2010-2014 trên cơ

sở áp dụng các phương pháp phân tích, thống kê, mô tả, so sánh, phỏng vấn, khảo

sát, luận văn đã đạt được kết quả nhất định. Bên cạnh những thành tựu, luận văn đã

tìm ra bảy điểm hạn chế dựa vào các nguyên nhân gây ra chúng. Luận văn cũng đề

cập đến khoảng cách đang tồn tại giữa chuẩn mực Basel II và thực tiễn áp dụng của

Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình. Trên cơ sở đó, luận văn xây dựng hệ

thống giải pháp chi tiết, lộ trình áp dụng cụ thể góp phần cải tiến công tác quản lý

rủi ro hoạt động tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: PHẠM THU THỦY

Sinh ngày 20 tháng 04 năm 1989 – tại: Hà Nội

Hiện công tác tại: Ngân hàng Thương mại Cổ phần An Bình. Số 170 Hai Bà

Trưng, phường Đa Kao, quận 1, TP.Hồ Chí Minh.

Là học viên cao học khóa 15 của Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí

Minh. Mã số học viên: 020115130091

Cam đoan đề tài: “Quản lý rủi ro hoạt động theo Basel II tại Ngân hàng

Thương mại cổ phần An Bình”, Chuyên ngành Kinh tế tài chính, ngân hàng - Mã

số chuyên ngành: 60 34 02 01.

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trịnh Quốc Trung

Luận văn được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng TP.Hồ Chí Minh.

Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một

trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả

nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước

đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn

nguồn đầy đủ trong luận văn. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan

của tôi.

TP.HCM, ngày tháng năm 2015

Tác giả

Phạm Thu Thủy

LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến giảng viên hướng dẫn,

PGS.TS. Trịnh Quốc Trung về sự giúp đỡ chân thành và những ý kiến đóng góp có

giá trị của thầy đã giúp tôi hoàn thành luận văn này.

Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Trường Đại học Ngân

hàng TP. Hồ Chí Minh, cùng quý thầy cô đã tạo mọi điều kiện giúp tôi hoàn thành

khóa học. Trong suốt thời gian học tập và hoàn thiện luận văn thạc sỹ, nhà trường

và quý thầy cô đã tạo môi trường thuận lợi cũng như truyền đạt kiến thức hữu ích

bổ sung thêm hành trang vững chắc giúp tôi tiếp bước trên con đường nghiên cứu

và làm việc trong ngành Tài chính- Ngân hàng.

Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, toàn thể đồng nghiệp tại

Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình đã luôn quan tâm, động viên khích lệ, hỗ

trợ tôi trong công việc để tôi yên tâm, tập trung hoàn thành khóa học và luận văn.

i

MỤC LỤC

Tóm tắt

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Danh mục từ viết tắt

Danh mục bảng biểu

Danh mục hình

PHẦN MỞ ĐẦU

CHƯƠNG 1:TỔNG QUAN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT ĐỘNG TRONG

NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VÀ HIỆP ƯỚC BASEL II .................................1

1.1. Tổng quan về hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại và rủi ro

trong ngân hàng thương mại....................................................................................1

1.1.1.Khái niệm ngân hàng thương mại......................................................................1

1.1.2.Hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại ............................................1

1.1.3.Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại.........................3

1.2. Tổng quan về Hiệp ước Basel II .......................................................................5

1.2.1.Nội dung của Hiệp ước Basel II.........................................................................5

1.2.2.Tầm quan trọng của việc ứng dụng Basel II trong quản lý rủi ro tại ngân hàng

thương mại ..................................................................................................................7

1.2.3. Điều kiện ứng dụng Basel II tại ngân hàng thương mại ...................................9

1.3. Rủi ro hoạt động và quản lý rủi ro hoạt động theo Basel II ........................10

1.3.1.Rủi ro hoạt động của ngân hàng thương mại theo Basel II..............................10

1.3.2.Ảnh hưởng của rủi ro hoạt động đối với hoạt động kinh doanh ngân hàng ....12

1.3.3.Một số ví dụ điển hình về rủi ro hoạt động và ảnh hưởng của chúng đến hoạt

động ngân hàng .........................................................................................................13

1.3.4.Quản lý rủi ro hoạt động theo Basel II.............................................................16

1.4. Bài học kinh nghiệm trong công tác quản lý rủi ro hoạt động theo Basel II

từ một số nước trên thế giới ...................................................................................21

1.4.1.Kinh nghiệm quản lý rủi ro hoạt động tại một số nước ...................................21

ii

1.4.2.Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam ...........................................................26

Kết luận chương 1 ...................................................................................................27

CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT ĐỘNG TẠI NGÂN

HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN AN BÌNH.....................................................29

2.1. Tình hình quản lý rủi ro hoạt động tại hệ thống ngân hàng Việt Nam .....29

2.1.1. Khuôn khổ pháp lý về quản lý rủi ro hoạt động tại Việt Nam .......................29

2.1.2. Một số sự cố rủi ro hoạt động tại hệ thống ngân hàng Việt Nam...................31

2.1.3. Đánh giá chung tình hình quản lý rủi ro hoạt động tại hệ thống ngân hàng

Việt Nam ..................................................................................................................34

2.2. Thực trạng quản lý rủi ro hoạt động tại Ngân hàng Thương mại cổ phần

An Bình ....................................................................................................................35

2.2.1. Giới thiệu về Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình ................................35

2.2.2. Cơ chế quản lý rủi ro hoạt động tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình

...................................................................................................................................39

2.2.3. Thực trạng quản lý rủi ro hoạt động tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An

Bình từ năm 2010 đến 2014 ......................................................................................44

2.2.4. Đánh giá khách quan về quản lý rủi ro hoạt động tại Ngân hàng Thương mại

cổ phần An Bình........................................................................................................55

2.3. Đánh giá công tác quản lý rủi ro hoạt động theo Basel II tại Ngân hàng

Thương mại cổ phần An Bình................................................................................62

2.3.1. Kết quả đạt được và hạn chế trong công tác quản lý rủi ro hoạt động ...........62

2.3.2. Nguyên nhân dẫn đến những hạn chế ...........................................................655

Kết luận chương 2 ...................................................................................................68

CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ RỦI RO HOẠT

ĐỘNG THEO BASEL II TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN AN

BÌNH.........................................................................................................................69

3.1. Định hướng phát triển hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam ............69

3.1.1. Quy định về an toàn vốn tối thiểu ..................................................................69

3.1.2. Quy trình nội bộ và hoạt động giám sát......................................................... 69

3.1.3. Kỷ luật thị trường tại Việt Nam .....................................................................70

iii

3.1.4. Sự hỗ trợ từ Ngân hàng Nhà nước .................................................................70

3.1.5. Chuẩn mực kế toán tại Việt Nam ...................................................................70

3.2. Định hướng phát triển của Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình giai

đoạn 2015-2018 ........................................................................................................71

3.2.1. Định hướng phát triển chung của Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình 71

3.2.2. Định hướng và chiến lược phát triển đối với công tác quản lý rủi ro hoạt động

của Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình..........................................................74

3.3. Giải pháp đối với Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình ......................78

3.3.1. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực ...............................................................78

3.3.2. Giải pháp về chiến lược quản lý rủi ro hoạt động...........................................81

3.3.3. Giải pháp về chính sách hoạt động .................................................................81

3.3.4. Giải pháp xây dựng cơ sở tài chính vững mạnh đáp ứng lộ trình thực hiện

Basel II .....................................................................................................................82

3.3.5. Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin chuyên biệt cho quản lý rủi ro hoạt

động ..........................................................................................................................83

3.3.6. Cải tiến hệ thống quy trình, văn bản ..............................................................83

3.3.7. Tăng cường kiểm soát gian lận và sai phạm nội bộ .......................................84

3.3.8. Giải pháp kỹ thuật khác .................................................................................85

3.3.9. Lộ trình triển khai các giải pháp ....................................................................87

3.4. Kiến nghị đối với Nhà nước và cơ quan hữu quan .......................................89

3.4.1. Đối với Chính phủ...........................................................................................89

3.4.2. Đối với Ngân hàng Nhà Nước ........................................................................90

Kết luận chương 3 ...................................................................................................93

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

iv

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

ABBANK Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình

ACB Ngân hàng Thương mại cổ phần Á Châu

AMA Advanced Measurement Approaches- Phương pháp đo lường tiên

tiến

BCBS Basel Committee on Banking Supervision- Ủy ban Basel về giám

sát ngân hàng

BCP Business Continuity Plan- Kế hoạch duy trì hoạt động kinh doanh

BIA Basic Indicator Approach- Phương pháp chỉ số cơ bản

BIDV Ngân hàng Thương mại Cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam

CAR Capital Adequacy Ratio- Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu

CBNV Cán bộ nhân viên

ĐVKD Đơn vị kinh doanh

HĐQT Hội đồng quản trị

IFRS International Financial Reporting Standards- Chuẩn mực báo cáo

tài chính quốc tế

IMDC Incident Management and Data Collection- Thống kê và quản lý sự

cố tổn thất

KRI Key Risk Indicators- Các chỉ số đo lường rủi ro chính yếu

MHB Ngân hàng Phát triển Nhà đồng bằng sông Cửu Long

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NHTM Ngân hàng thương mại

ORM Operational Risk Management- Phòng Quản lý rủi ro hoạt động

PWC Price Waterhousecooper

RCSA Risk and Control Self Assessments- Tự đánh giá và kiểm soát rủi ro

RMD Risk Management Division- Khối Quản lý rủi ro

RO Risk Officer- Chuyên viên kiêm nhiệm quản lý rủi ro hoạt động

RRHĐ Rủi ro hoạt động

RWA Risk Weighted Assets- Các tài sản có tính trọng số rủi ro

Sacombank Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài Gòn Thương Tín

SME Khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ

TCTD Tổ chức tín dụng

USD Đồng đô la Mỹ

VAS Vietnam Accounting Standard- Chuẩn mực kế toán Việt Nam

VCB Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại Thương Việt Nam

VietABank Ngân hàng Thương mại Cổ phần Việt Á

Vietinbank Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công Thương Việt Nam

VND Đồng Việt Nam

v

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1: Thống kê tổn thất từ RRHĐ của Maybank giai đoạn 2008-2013 ............22

Bảng 1.2: Thống kê tổn thất từ RRHĐ của DBS năm 2013-2014............................25

Bảng 2.1: Lợi nhuận sau thuế của ABBANK giai đoạn 2010-2014.........................38

Bảng 2.2: RRHĐ của ABBANK từ năm 2010 đến 2014..........................................44

Bảng 2.3: Thống kê số lượng RRHĐ giai đoạn 2010-2014......................................45

Bảng 2.4: Mô hình quản lý báo cáo RRHĐ tại ABBANK .......................................53

Bảng 2.5. Đặc điểm của đối tượng tham gia khảo sát...............................................58

Bảng 2.6: Kết quả khảo sát về nhận thức và văn hóa quản lý RRHĐ ......................59

Bảng 3.1: Đề xuất lộ trình áp dụng các giải pháp đối với quản lý RRHĐ................88

vi

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1 Mối quan hệ giữa các loại rủi ro ..................................................................4

Hình 1.2 Cơ cấu của Hiệp ước Basel II ......................................................................5

Hình 1.3: Mối quan hệ giữa các nguyên nhân gây ra RRHĐ ...................................12

Hình 1.4: Mô hình quản lý RRHĐ của Maybank .....................................................22

Hình 1.5: Nguyên tắc thiết kế chính sách quản lý RRHĐ tại Maybank ...................23

Hình 2.1: Lộ trình văn bản về quản lý rủi ro của NHNN Việt Nam.........................29

Hình 2.2: Quy mô vốn điều lệ của ABBANK từ năm 2006-2014............................36

Hình 2.3: Quy mô tổng tài sản của ABBANK từ năm 2006-2014 ...........................36

Hình 2.4: Quy mô dư nợ cho vay của ABBANK từ năm 2006-2014.......................37

Hình 2.5: Quy mô vốn huy động của ABBANK từ năm 2006-2014 .......................38

Hình 2.6: Khung quản lý rủi ro tại ABBANK ..........................................................39

Hình 2.7: Sơ đồ cơ cấu tổ chức quản lý RRHĐ........................................................41

Hình 2.8: Cơ cấu ORM .............................................................................................41

Hình 2.9: Mô hình quản lý RRHĐ............................................................................42

Hình 2.10: Quy trình quản lý RRHĐ tại ABBANK .................................................43

Hình 2.11: Ma trận đánh giá tổng quan RRHĐ ........................................................51

Hình 3.1: Cơ cấu quản lý RRHĐ hiện tại của ABBANK.........................................76

Hình 3.2: Dự kiến mô hình quản lý RRHĐ của ABBANK từ năm 2016.................76

Hình 3.3: Dự kiến cơ cấu tổ chức của ORM từ năm 2016 .......................................77

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài:

Trước xu thế hội nhập quốc tế, nền kinh tế trong nước nói chung và hệ thống

ngân hàng nói riêng đang dần chuyển mình để đón nhận những cơ hội hợp tác phát

triển mới. Bên cạnh cơ hội, nhiều rủi ro cũng đang đe dọa đến hoạt động của các

ngân hàng trong nước, đặc biệt là sự gia tăng tổn thất do rủi ro hoạt động gây ra.

Thực tế cho thấy, rủi ro hoạt động trong hệ thống ngân hàng diễn ra ngày càng

nhiều, hiện hữu trong các giao dịch và hoạt động thường nhật, mức độ đa dạng,

phức tạp gia tăng. Điều này đòi hỏi các ngân hàng phải nhanh chóng xây dựng một

hệ thống quản lý rủi ro hoạt động hiệu quả cũng như xây dựng một văn hóa quản lý

rủi ro đối với toàn bộ cán bộ nhân viên, nhằm đưa ra phương án phòng ngừa rủi ro

cho tương lai, thay vì chỉ xử lý “chuyện đã rồi” như hiện nay.

Mặt khác, nhu cầu mở rộng quy mô hoạt động của nền kinh tế Việt Nam đang

đặt hệ thống ngân hàng trước câu hỏi: Tự thay đổi nâng cao năng lực phù hợp với

tiêu chuẩn quốc tế, điển hình là Hiệp ước Basel II hay tụt lại ngày càng xa hơn?

Theo kinh nghiệm triển khai Basel II của các quốc gia trên thế giới thì quá trình áp

dụng đầy đủ Basel II thường kéo dài từ 3-5 năm, do đó càng trì hoãn triển khai

Basel II thì Việt Nam sẽ càng bị đẩy ra xa hơn, khả năng cạnh tranh, mức độ tín

nhiệm của ngân hàng thương mại trong nước bị suy giảm trong “cuộc đua” mang

tầm quốc tế. Vì vậy, việc nhanh chóng ứng dụng thành công Basel II là thước đo thể

hiện sự tiên tiến, an toàn, vững mạnh của một ngân hàng.

Là một tổ chức có mạng lưới hoạt động tương đối rộng tại Việt Nam, bên cạnh

phát triển kinh doanh, Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình đặc biệt chú trọng

đến việc ứng dụng tiêu chuẩn quốc tế vào hoạt động vận hành và quản trị rủi ro.

Ban lãnh đạo Ngân hàng luôn trăn trở để phát triển kinh doanh đi đôi với quản trị

tốt rủi ro, và quản lý rủi ro không nhằm mục đích kiềm hãm kinh doanh. Từ đó,

việc ứng dụng Basel II vào quản lý rủi ro nói chung và rủi ro hoạt động nói riêng trở

thành nhu cầu cấp thiết. Song, văn hóa quản lý rủi ro còn nhiều hạn chế, trình độ,

năng lực quản lý chưa cao đang gây ra những trở ngại không nhỏ đối với công tác

quản lý rủi ro hoạt động theo Basel II tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình.

Từ những lý do trên cùng với mục đích nghiên cứu nhằm đưa ra những nhận

định và đóng góp vào sự phát triển trong công tác quản lý rủi ro hoạt động tại Ngân

hàng Thương mại cổ phần An Bình, tôi chọn đề tài “ Quản lý rủi ro hoạt động theo

Basel II tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình” làm hướng nghiên cứu cho

luận văn Cao học.

2. Mục tiêu của đề tài:

Mục tiêu tổng quát: Đề tài kết hợp phân tích lý thuyết và thực nghiệm nhằm

nghiên cứu cơ chế quản lý rủi ro hoạt động theo Hiệp ước Basel II tại Ngân hàng

Thương mại cổ phần An Bình. Trên cơ sở đó, phơi bày các vấn đề đặt ra đối với

Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình trong công tác quản lý rủi ro hoạt động và

đề xuất một số giải pháp.

Mục tiêu cụ thể:

Đánh giá thực trạng công tác quản lý rủi ro hoạt động theo Basel II tại Ngân

hàng Thương mại cổ phần An Bình giai đoạn 2010-2014 để đúc kết những kết quả

đạt được và hạn chế. Từ đó tổng kết các nguyên nhân khách quan và chủ quan làm

căn cứ đề xuất giải pháp khắc phục.

Đề xuất các nhóm giải pháp và kiến nghị giúp cải thiện công tác quản lý rủi ro

hoạt động theo chuẩn mực Basel II tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình,

góp phần nâng cao vị thế của Ngân hàng trong giai đoạn hội nhập.

3. Câu hỏi nghiên cứu:

Cơ chế quản lý rủi ro hoạt động tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình

như thế nào?

Kết quả đạt được và hạn chế trong cơ chế quản lý rủi ro hoạt động là gì?

Những điều kiện và khó khăn nào tác động đến công tác quản lý rủi ro hoạt

động theo Basel II tại Ngân hàng Thương mại cổ phần An Bình?

Giải pháp nào giúp gia tăng hiệu quả quản lý rủi ro hoạt động tại Ngân hàng

Thương mại cổ phần An Bình?