Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trường trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

––––––––––––––––––––––

ĐINH THỊ MAI HIÊN

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

––––––––––––––––––––––

ĐINH THỊ MAI HIÊN

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Phí Thị Hiếu

2. TS. Phạm Thị Tâm

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dƣới sự hƣớng

dẫn khoa học của PGS.TS Phí Thị Hiếu và TS Phạm Thị Tâm. Các số liệu, kết quả

trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kì công trình nào.

Tác giả luận văn

Đinh Thị Mai Hiên

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn, tôi luôn nhận đƣợc

sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp.

Với tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và các thầy

cô giáo trong khoa Sau Đại học trƣờng Đại học Thái Nguyên đã tận tình chỉ bảo và

giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu khoa học.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Phí Thị Hiếu, TS Phạm Thị

Tâm đã tận tụy, trách nhiệm để truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu và hƣớng

dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các đồng chí lãnh đạo và toàn thể các anh,

chị, các bạn đồng nghiệp công tác tại các trƣờng THCS, thành phố Cẩm Phả, tỉnh

Quảng Ninh đã cùng chia sẻ những khó khăn và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình

học tập và nghiên cứu.

Mặc dù đã nỗ lực và cố gắng nhƣng chắc chắn luận văn sẽ không tránh khỏi

những thiếu sót, tôi rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo của các thầy giáo, cô giáo, sự góp

ý chân thành của bạn bè đồng nghiệp để luận văn đƣợc bổ sung và hoàn thiện hơn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2020

Tác giả

Đinh Thị Mai Hiên

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN................................................................................................................ii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii

MỞ ĐẦU.......................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu...........................................................................2

4. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................2

5. Giả thuyết nghiên cứu................................................................................................3

6. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................3

7. Phƣơng pháp nghiên cứu ...........................................................................................3

8. Cấu trúc luận văn …………………………………………………………………..3

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU

KHOA HỌC CỦA HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ....................5

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.................................................................................5

1.2. Một số khái niệm cơ bản.........................................................................................7

1.2.1. Quản lý giáo dục ..................................................................................................7

1.2.2. Hoạt động nghiên cứu khoa học ..........................................................................9

1.2.3. Hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở .........................10

1.3. Một số vấn đề lý luận về hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở

trƣờng trung học cơ sở.................................................................................................11

1.3.1. Một số đặc điểm tâm sinh lý cơ bản của học sinh trung học cơ sở ...................11

1.3.2. Mục đích, ý nghĩa của hoạt động nghiên cứu khoa học dành cho học sinh

trung học cơ sở.............................................................................................................13

1.3.3. Đặc điểm hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở..........13

1.3.4. Những yêu cầu đối với hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung

học cơ sở.....................................................................................................................................15

iv

1.3.5. Các lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở......................16

1.3.6. Các hoạt động của nhà trƣờng trung học cơ sở trong việc hỗ trợ học sinh

nghiên cứu khoa học và cách thức tổ chức hoạt động nghiên cứu khoa học cho

học sinh ........................................................................................................................19

1.4. Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở ...............19

1.4.1. Hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sơ với quản lý hoạt động nghiên cứu khoa

học của học sinh...........................................................................................................19

1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học

cơ sở.............................................................................................................................20

1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học

sinh trung học cơ sở.....................................................................................................27

1.5.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................................27

1.5.2. Yếu tố khách quan .............................................................................................29

Kết luận chƣơng 1........................................................................................................31

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU

KHOA HỌC CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH .................................................33

2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ..........................................................................33

2.1.1. Vài nét về khách thể khảo sát ............................................................................33

2.1.2. Tổ chức khảo sát ................................................................................................35

2.2. Thực trạng hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung

học cơ sở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.........................................................37

2.2.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh ở các

trƣờng trung học cơ sở về hoạt động nghiên cứu khoa học.........................................37

2.2.2. Thực trạng lựa chọn các lĩnh vực nghiên cứu trong hoạt động nghiên cứu

khoa học của học sinh trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả .......................................40

2.2.3. Thực trạng về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học sinh các trƣờng

trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ............................................................................42

2.2.4. Thực trạng năng lực hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học của đội ngũ

giáo viên các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ..........................................44

v

2.2.5. Thực trạng những khó khăn trong quá trình nghiên cứu và hƣớng dẫn học

sinh nghiên cứu khoa học ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả.............47

2.2.6. Thực trạng kết quả nghiên cứu khoa học của học sinh trung học cơ sở

thành phố Cẩm Phả ......................................................................................................49

2.3. Thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trung học

cơ sở thành phố Cẩm Phả ............................................................................................50

2.3.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của

học sinh trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả..............................................................50

2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh

ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả.......................................................53

2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh

THCS thành phố Cẩm Phả...........................................................................................55

2.3.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh

trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả ............................................................................58

2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học

của học sinh ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả..................................60

2.5. Đánh giá chung về hoạt động nghiên cứu khoa học và quản lý hoạt động

nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng THCS, thành phố Cẩm Phả, tỉnh

Quảng Ninh..................................................................................................................62

2.5.1. Về hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung học cơ

sở thành phố Cẩm Phả .................................................................................................62

2.5.1. Về quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng trung

học cơ sở thành phố Cẩm Phả......................................................................................63

Kết luận chƣơng 2........................................................................................................65

Chƣơng 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU KHOA

HỌC CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH

PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH .................................................................66

3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp .....................................................................66

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học .................................................................................66

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi.....................................................................................66

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ...................................................................................66

vi

3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ..................................................................................67

3.2. Biện pháp quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trƣờng

trung học cơ sở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ...............................................67

3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, học

sinh, phụ huynh học sinh các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả về hoạt động

nghiên cứu khoa học ....................................................................................................67

3.2.2. Tổ chức bồi dƣỡng năng lực hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học cho

đội ngũ giáo viên các trƣờng trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Cẩm Phả .........69

3.2.3. Bám sát mục tiêu hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh khi lập kế

hoạch và tổ chức triển khai thực hiện ở các trƣờng THCS..........................................70

3.2.4. Giám sát chặt chẽ việc thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học của học

sinh các trƣờng THCS trên địa bàn thành phố Cẩm Phả theo mục tiêu và kế

hoạch đã xây dựng .......................................................................................................73

3.2.5. Phối hợp chặt chẽ các lực lƣợng giáo dục trong tổ chức hoạt động nghiên

cứu khoa học cho học sinh...........................................................................................75

2.2.6. Thực hiện xã hội hóa giáo dục, đảm bảo trang thiết bị và các điều kiện cơ

sở vật chất khác phục vụ hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh .....................77

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất ..............................................................78

3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất ...........................80

3.4.1. Những vấn đề chung về khảo nghiệm ...............................................................80

3.4.2. Phân tích kết quả khảo nghiệm..........................................................................81

Kết luận chƣơng 3........................................................................................................83

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................85

1. Kết luận....................................................................................................................85

2. Khuyến nghị.............................................................................................................86

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................88

PHỤ LỤC

vii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Viết là Đọc là

ĐTB Điểm trung bình

GD & ĐT Giáo dục và đào tạo

KHKT Khoa học kĩ thuật

SL Số lƣợng

THCS Trung học cơ sở

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Các lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh THCS..............................17

Bảng 2.1a. Thống kê số trƣờng, lớp và học sinh THCS thành phố Cẩm Phả .............33

Bảng 2.1b. Thống kê xếp loại hạnh kiểm của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả ...33

Bảng 2.1c. Thống kê xếp loại học lực của học sinh THCS thành phố Cẩm Phả ........33

Bảng 2.2. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên về ý nghĩa của hoạt động

nghiên cứu khoa học đối với học sinh (N=165) .......................................37

Bảng 2.3. Nhận thức của học sinh về ý nghĩa của nghiên cứu khoa học (N=150)......39

Bảng 2.4. Thực trạng lựa chọn các lĩnh vực nghiên cứu khoa học của học sinh.........40

Bảng 2.5a. Tự đánh giá của học sinh về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học

sinh các trƣờng THCS Cẩm Phả (N=150)................................................42

Bảng 2.5b. Đánh giá của giáo viên về các kĩ năng nghiên cứu khoa học của học

sinh các trƣờng THCS Cẩm Phả (N=150)................................................44

Bảng 2.6a. Đánh giá của cán bộ quản lý và tự đánh giá của giáo viên về năng lực

hƣớng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học (N = 165) ...............................45

Bảng 2.6b. Đánh giá của học sinh về năng lực hƣớng dẫn của giáo viên trong

hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh (N=150)............................46

Bảng 2.7. Thực trạng những khó khăn đối với giáo viên trong quá trình nghiên

cứu và hƣớng dẫn học sinh thực hiện nghiên cứu khoa học (N = 150)....47

Bảng 2.8. Thực trạng những khó khăn của học sinh gặp phải trong quá trình

nghiên cứu khoa học (N=150)..................................................................48

Bảng 2.9. Kết quả đạt đƣợc trong hội thi sáng tạo KHKT các cấp .............................49

Bảng 2.10. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động nghiên cứu khoa học của

học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả (N=165).....................51

Bảng 2.11. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động nghiên cứu khoa

học của các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả ........................................54

Bảng 2.12. Thực trạng chỉ đạo thực hiện hoạt động hoạt động nghiên cứu khoa

học của học sinh các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả (N=165)...........56

Bảng 2.13. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động nghiên cứu khoa học của học

sinh các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả..............................................58

Bảng 2.14. Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố đến công tác quản lí hoạt động

nghiên cứu khoa học của học sinh THCS.................................................60

Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cần thiết của các biện pháp.......................................81

Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp .........................................82

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục phổ thông giữ một vai trò quan trọng trong việc tạo dựng mặt bằng

dân trí, đáp ứng yêu cầu phát triển chất lƣợng nguồn nhân lực và kinh tế - xã hội của

một quốc gia. Trong thời đại ngày nay, với tốc độ phát triển nhƣ vũ bão của khoa học

kỹ thuật và công nghệ, việc nhanh chóng hòa nhập vào cộng đồng khu vực và thế

giới, đòi hỏi giáo dục phổ thông phải có những bƣớc tiến mới mạnh mẽ, giúp học

sinhphát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản,

hình thành nhân cách toàn vẹn con ngƣời Việt Nam xã hội chủ nghĩa, chuẩn bị cho

các em tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động sáng tạo, tham gia xây dựng

và bảo vệ quê hƣơng, đất nƣớc. Để đáp ứng những yêu cầu đó, ngành giáo dục đang

đứng trƣớc thách thức to lớn có tính chất sống còn trong lịch sử là phải tìm ra con

đƣờng sáng tạo để có thể hội nhập và bắt kịp các nƣớc trong khu vực và thế giới, xây

dựng và phát triển đất nƣớc trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin. Trong bối

cảnh đó yếu tố con ngƣời - nguồn nhân lực chất lƣợng cao là yếu tố quyết định để

phát triển kinh tế xã hội. Do vậy, các ngành khoa học nói chung và khoa học kỹ thuật

nói riêng có vai trò và vị trí quan trọng trong sự nghiệp giáo dục đào tạo và trong sự

phát triển của đất nƣớc. Nắm bắt đƣợc nhu cầu này, Đảng và nhà nƣớc ta đã có những

chính sách chế độ ƣu tiên dành cho sáng tạo khoa học, do đó ngày 04 tháng 11 năm

2013 Đảng ta đã có Nghị quyết số 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào

tạo, trong đó yêu cầu phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển

kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc; với tiến bộ khoa học và công nghệ; phù hợp quy

luật khách quan…Đáp ứng yêu cầu đó Ngành giáo dục đã phát động các cuộc thi

khoa học kỹ thuật dành cho học sinh phổ thông nhằm khuyến khích học sinh trung

học nghiên cứu, sáng tạo khoa học, công nghệ, kỹ thuật và vận dụng kiến thức đã học

vào giải quyết những vấn đề thực tiễn cuộc sống. Đồng thời, góp phần thúc đẩy đổi

mới hình thức tổ chức và phƣơng pháp dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập;

nâng cao chất lƣợng dạy học trong các cơ sở giáo dục phổ thông; tăng cƣờng giáo dục

về khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học trong giáo dục phổ thông, và đây là tiền

đề quan trọng góp phần tích cực đổi mới giáo dục phổ thông theo định hƣớng phát

triển phẩm chất, năng lực học sinh theo đúng tinh thần Nghị Quyết 29/NQ-TW.

2

Hiện nay vấn đề chất lƣợng các sản phẩm khoa học ở các trƣờng THCS nói

chung và các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh nói riêng tuy đã

đƣợc quan tâm nhƣng chƣa thực sự đáp ứng đƣợc mục tiêu, yêu cầu cầu của ngành,

của thực tiễn cuộc sống đề ra. Sản phẩm khoa học của học sinh THCS thành phố Cẩm

Phả trong những năm gần đây chất lƣợng không cao so với các huyện thành phố khác

trong tỉnh. Công tác quản lý theo dõi, hỗ trợ, kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả triển

khai hoạt động nghiên cứu khoa học kĩ thuật ở một số nhà trƣờng chƣa có điều kiện

thực hiện đầy đủ, kịp thời; quy trình thẩm định và đánh giá các dự án khoa học của

học sinh còn một số bất cập, chƣa tƣơng quan với các môn học khác trong nhà

trƣờng. Nhìn chung, hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh trong các nhà

trƣờng còn hạn chế.

Xuất pháp từ những lý do trên đây chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài:

“Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh ở các trường THCS thành

phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh”.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa

học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, đề xuất các

biện pháp quản lý để nâng cao hiệu quả của hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh

ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, từ đó góp phần nâng cao chất

lƣợng giáo dục của các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu: Quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học

sinh ở trƣờng THCS.

3.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Các biện pháp quản lý hoạt động nghiên cứu khoa

học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học của học

sinh THCS.

4.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động nghiên cứu khoa

học của học sinh ở các trƣờng THCS thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.