Quản lý hoạt động dạy học thông qua sử dụng phòng học bộ môn ở trường Trung học cơ sở thành phố Tuyên Quang

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN VIỆT HẢI

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THÔNG QUA SỬ DỤNG

PHÒNG HỌC BỘ MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ TUYÊN QUANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN VIỆT HẢI

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THÔNG QUA SỬ DỤNG

PHÒNG HỌC BỘ MÔN Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

THÀNH PHỐ TUYÊN QUANG

Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Mã ngành: 60.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. TRỊNH NGỌC THẠCH

THÁI NGUYÊN - 2015

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan những số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn

này là trung thực chƣa hề đƣợc sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình

nào khác.

Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn luận văn đều đƣợc chỉ rõ

nguồn gốc.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015

Tác giả

Nguyễn Việt Hải

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

ii

LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến quí thầy

lãnh đạo Trƣờng Đại học Thái Nguyên, Khoa Sau đại học cùng tất cả thầy, cô

đã giảng dạy, hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi suốt quá trình học tập, nghiên cứu hoàn

thành luận văn tốt nghiệp.

Đặc biệt em xin đƣợc bày tỏ lòng tri ân chân thành sâu sắc nhất đến

TS. Trịnh Ngọc Thạch, ngƣời đã trực tiếp giảng dạy, hƣớng dẫn, giúp đỡ,

động viên tạo điều kiện cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành

luận văn.

Xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo Trƣờng Đại học Thái Nguyên, Phòng

Quản lý khoa học và Sau đại học, Phòng Giáo Dục và Đào Tạo thành phố

Tuyên Quang, các trƣờng THCS thành phố Tuyên Quang, đồng chí, đồng

nghiệp, bạn bè, ngƣời thân đã hết lòng hỗ trợ, tạo điều kiện giúp đỡ em trong

việc học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Dù đã hết sức cố gắng song chắc chắn luận văn không tránh khỏi những

thiếu sót, xin đƣợc sự chia sẻ và rất mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp

quý báu.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015

Tác giả

Nguyễn Việt Hải

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT....................................................................iv

DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................v

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................4

3. Khách thể, đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu .....................................................4

4. Giả thuyết khoa học.........................................................................................5

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................5

6. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................5

7. Những đóng góp mới của Luận văn ................................................................6

8. Cấu trúc luận văn.............................................................................................6

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC QUẢN LÝ DẠY HỌC

THEO PHÒNG HỌC BỘ MÔN ......................................................................7

1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................7

1.1.1. Trên thế giới ..........................................................................................7

1.1.2. Ở Việt Nam..........................................................................................11

1.2. Một số khái niệm liên quan tới đề tài .........................................................14

1.2.1. Quản lí .................................................................................................14

1.2.2. Quản lý giáo dục..................................................................................16

1.2.3. Khái niệm phòng học, phòng học truyền thống, phòng học bộ môn......17

1.3. Một số cơ sở khoa học của việc quản lý hoạt động dạy học thông qua

sử dụng phòng học bộ môn................................................................................19

1.3.1. Cơ sở triết học......................................................................................19

1.3.2. Cơ sở tâm lý học..................................................................................20

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

iv

1.3.3. Cơ sở giáo dục học ..............................................................................21

1.4. Cơ sở lý luận của việc quản lý phòng học bộ môn ....................................22

1.4.1. Phƣơng pháp dạy học ..........................................................................22

1.4.2. Lý luận về dạy - học theo phòng học bộ môn .....................................23

1.4.3. Đặc điểm của phòng học bộ môn ........................................................25

1.4.4. Các loại phòng học bộ môn - Cấu trúc và trang bị..............................26

1.4.5. Vai trò quan trọng của phòng học bộ môn ..........................................29

1.5. Những nguyên tắc quản lý phòng học bộ môn...........................................31

1.5.1. Nguyên tắc thống nhất giữa sự tổ chức quản lý sƣ phạm và quản

lý cơ sở vật chất.................................................................................................31

1.5.2. Nguyên tắc về sự thân thiện trong việc tổ chức dạy học.....................32

1.5.3. Nguyên tắc về tính hiệu quả ................................................................32

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ..................................................................................34

Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VIỆC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY -

HỌC THEO PHÒNG HỌC BỘ MÔN Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG

HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ TUYÊN QUANG,

TỈNH TUYÊN QUANG..................................................................................35

2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế văn hóa xã hội thành

phố Tuyên Quang ..............................................................................................35

2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...............................................................................35

2.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội ....................................................................37

2.2. Tình hình phát triển văn hóa, giáo dục và đào tạo của thành phố

Tuyên Quang ....................................................................................................40

2.3. Thực trạng cải tiến phòng học truyền thống thành phòng học bộ môn

ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Tuyên Quang .....................................43

2.4. Thực trạng tổ chức quản lý hoạt động dạy - học theo phòng học bộ

môn ở các trƣờng trung học cơ sở thành phố Tuyên Quang .............................47

2.4.1. Thực trạng quản lý việc dạy - học ở các trƣờng trung học cơ sở

thành phố Tuyên Quang ....................................................................................47

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

v

2.4.2. Thực trạng Hiệu trƣởng chỉ đạo giáo viên phụ trách phòng học

khai thác đồ dùng dạy học .................................................................................58

2.4.3. Thực trạng hiệu trƣởng chỉ đạo hƣớng dẫn học sinh phƣơng

pháp, kỹ năng học tập theo phòng học bộ môn .................................................60

2.5. Nguyên nhân thành công và tồn tại của công tác tổ chức học tập theo

phòng học bộ môn cấp trung học cơ sở ở thành phố Tuyên Quang..................65

2.5.1. Nguyên nhân thành công.....................................................................65

2.5.2. Những nguyên nhân ảnh hƣởng không tốt đến việc dạy-học theo

phòng học bộ môn .............................................................................................67

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ..................................................................................70

Chƣơng 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY

HỌC THEO PHÒNG HỌC BỘ MÔN Ở TRƢỜNG THCS TRÊN

ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ TUYÊN QUANG, TỈNH TUYÊN QUANG.......72

3.1. Những nguyên tắc đề xuất các biện pháp...................................................72

3.1.1. Đáp ứng đƣợc quan điểm, mục tiêu và định hƣớng phát triển giáo

dục của Đảng và Nhà nƣớc................................................................................72

3.1.2. Phù hợp với định hƣớng phát triển giáo dục và đào tạo thành phố

Tuyên Quang thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa........................................73

3.1.3. Đảm bảo tính hiệu quả và khả thi........................................................73

3.1.4. Đảm bảo tính toàn diện........................................................................74

3.1.5. Đảm bảo tính thực tiễn của các biện pháp...........................................74

3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học thông qua sử dụng

phòng phòng học bộ môn ở trƣờng THCS thành phố Tuyên Quang ................75

3.2.1. Biện pháp 1: nâng cao nhận thức về PHBM cho CBQL, GV, HS,

PHHS và các đối tƣợng có liên quan.................................................................75

3.2.2. Biện pháp 2: Xây dựng bộ máy quản lí hoạt động dạy học theo

PHBM và tổ chức để bộ máy hoạt động hiệu quả.............................................78

3.2.3. Biện pháp 3: Tăng cƣờng chỉ đạo cải tiến phòng học truyền thống

thành phòng học bộ môn ...................................................................................80

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

vi

3.2.4. Biện pháp 4: Đổi mới công tác quản lý về hoạt động dạy-học

theo PHBM cho CBQL và GV..........................................................................86

3.2.5. Biện pháp 5: Tăng cƣờng quản lý cơ sở vật chất phục vụ dạy -

học......................................................................................................................90

3.2.6. Biện pháp 6: Nâng cao kỹ năng học tập cho HS trong quá trình tổ

chức học tập cho học sinh theo phòng học bộ môn...........................................91

3.2.7. Biện pháp 7: Tăng cƣờng chỉ đạo tổ chức các hoạt động giáo dục

ngoài giờ lên lớp theo hƣớng phát triển hình thức học tập với phòng học

bộ môn ...............................................................................................................93

3.3. Điều kiện để thực hiện các biện pháp.........................................................94

3.3.1. Đối với học sinh...................................................................................94

3.3.2. Đối với giáo viên .................................................................................97

3.3.3. Đối với hiệu trƣởng nhà trƣờng...........................................................98

3.4. Sự phối hợp giữa các biện pháp ...............................................................100

3.5. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp.................101

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ................................................................................105

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...............................................................106

1. Kết luận........................................................................................................106

2. Khuyến nghị.................................................................................................106

2.1. Đối với UBND tỉnh Tuyên Quang, Sở GD&ĐT Tuyên Quang...........106

2.2. Đối với UBND thành phố Tuyên Quang, Phòng GD&ĐT thành phố........107

2.3. Đối với cán bộ quản lý các trƣờng THCS, thành phố Tuyên Quang,

tỉnh Tuyên Quang ............................................................................................108

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................110

PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CBQL : Cán bộ quản ly

CMHS : Cha mẹ học sinh

CSVC : Cơ sở vật chất

DH : Dạy học

ĐDDH : Đồ dùng dạy học

ĐDHT : Đồ dùng học tập

GD : Giáo dục

GĐ&ĐT : Giáo dục và đào tạo

GV : Giáo viên

GVBM : Giáo viên bộ môn

GVCN : Giáo viên chủ nhiệm

HS : Học sinh

HT : Hiệu trƣởng

PPDH : Phƣơng pháp dạy học

PHBM : Phòng học bộ môn

PHTT : Phòng học truyền thống

THCS : Trung học cơ sở

THPT : Trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Vai trò và tính cần thiết của việc tổ chức dạy học theo PHBM

và quản lý dạy học theo PHBM ........................................................48

Bảng 2.2. Quản lý chất lƣợng dạy và học theo PHBM của Hiệu trƣởng..........49

Bảng 2.3. Tác dụng của việc dạy và học theo PHBM.......................................51

Bảng 2.4. Mức độ hứng thú với môn học với mỗi PPDH khi GV tổ chức

dạy học theo PHBM..........................................................................52

Bảng 2.5. Những nội dung mà GV đã thực hiện đƣợc theo PHBM..................54

Bảng 2.6. Công tác chuẩn bị trƣớc khi lên lớp của giáo viên khi dạy theo

phòng học bộ môn.............................................................................57

Bảng 2.7. Công tác chuẩn bị của giáo viên bộ môn hƣớng dẫn học sinh

học tập theo PHBM trƣớc khi lên lớp...............................................60

Bảng 2.8. Công tác chỉ đạo của Hiệu trƣởng đối với GVBM về việc

hƣớng dẫn HS phƣơng pháp, kỹ năng học tập theo PHBM..............62

Bảng 2.9. Đánh giá về sự chỉ đạo của Hiệu trƣởng đối với GVCN trong

việc hƣớng dẫn cho HS học tập theo PHBM....................................63

Bảng 2.10. Những nguyên nhân ảnh hƣởng không tốt đến việc tổ chức dạy

- học theo phòng học bộ môn............................................................68

Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các

biện pháp đề xuất ............................................................................103

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Xuất phát từ những quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về dạy

học theo phòng học bộ môn

Định hƣớng dạy học theo phòng học bộ môn của nƣớc ta trong giai đoạn

hiện nay đã đƣợc nhắc đến rất nhiều trong các văn bản có tính pháp lý cao của

Đảng và Nhà nƣớc, đây là vấn đề hết sức cấp thiết trong giai đoạn hiện nay.

Với mục tiêu của sự đổi mới là tăng cƣờng tính thực tiễn, kỹ năng thực hành,

năng lực tự học, coi trọng kiến thức khoa học xã hội và nhân văn,

Với định hƣớng nhƣ thế từ năm 2003 Bộ GD&ĐT đã có những chủ

trƣơng về xây dựng phòng học bộ môn góp phần đổi mới PPDH, hỗ trợ cho quá

trình tự học, tự phát hiện, tự chiếm lĩnh tri thức mới và thực hành theo năng lực

của ngƣời học. Giáo viên giúp học sinh khai thác đồ dùng, mẫu vật và các tài

liệu khác một cách có ý thức và chủ động theo hƣớng nghiên cứu để giải quyết

vấn đề. Tăng cƣờng các hoạt động tìm tòi, quan sát, thí nghiệm, đo đạc, thực

hành, làm báo cáo, tự điều tra…Thay đổi các hình thức tổ chức học tập trong

điều kiện cho phép nhƣ thảo luận nhóm, tạo điều kiện và không khí thích hợp

để HS có thể tranh luận với nhau, với giáo viên cũng nhƣ tự đánh giá và đánh

giá lẫn nhau về kết quả tìm tòi phát hiện. Trong điều kiện kinh phí còn hạn chế

không thể xây dựng mới hàng ngàn phòng học bộ môn theo chuẩn trên cả nƣớc,

Bộ vẫn cho phép cải tạo phòng học truyền thống thành phòng học bộ môn.

Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã xác định về “Đổi mới

căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện

đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội

nhập quốc tế" [4].

Trƣớc đòi hỏi cấp bách của việc đổi mới giáo dục, nhất là đổi mới

phƣơng pháp dạy học, đƣợc sự đồng ý của lãnh đạo Bộ, từ năm 2003, Dự án

Phát triển giáo dục trung học cơ sở (THCS) phối hợp với các vụ chức năng của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

2

Bộ đã chỉ đạo thí điểm "Dạy học theo hƣớng phòng bộ môn" tại một số trƣờng

THCS điểm thuộc tỉnh Hà Tây. Nhằm tạo hành lang pháp lý cho hoạt động

phòng học bộ môn, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Quy chế công nhận

phòng học bộ môn (PHBM) trƣờng trung học đạt chuẩn quốc gia. Đến năm

2008, Bộ Giáo dục và Đào tạo mở rộng thêm thí điểm tại một số tỉnh và ban

hành Qui định về phòng học bộ môn cho phù hợp với tình hình mới.

Ngoài ra, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) còn quy định nhiệm vụ

quyền hạn, chế độ đối với giáo viên phụ trách phòng học bộ môn. Thực tế triển

khai dạy học theo PHBM với hệ thống lí luận dạy-học đƣợc nghiên cứu công

phu cùng với sự chỉ đạo của các cấp quản lý giáo dục, sự hƣởng ứng tích cực

của các trƣờng, các thầy giáo, cô giáo nên đã thu đƣợc những kết quả khả quan.

"Dạy học theo hƣớng phòng bộ môn" đã và đang trở thành nhu cầu của các

trƣờng THCS nhằm khai thác có hiệu quả thiết bị đồ dùng dạy học đƣợc cung

ứng bằng nhiều nguồn trong các năm qua trên cơ sở nhận thức đƣợc những ƣu

thế hỗ trợ tích cực cho đổi mới phƣơng pháp dạy học của mô hình dạy học này.

1.2. Xuất phát từ những ưu điểm của dạy học theo phòng học bộ môn

Phòng học bộ môn là phòng học đƣợc trang bị những tài liệu trực quan,

những thiết bị học tập, bàn ghế và các dụng cụ khác phục vụ học tập mà ở đó

chúng đƣợc sử dụng một cách tích cực trong bài học, trong giờ ngoại khóa,

giáo trình tự chọn. Dạy-học theo phòng học bộ môn tạo ra không khí học tập

sôi nổi, gây hứng thú học tập, tạo điều kiện cho học sinh tích cực hoạt động

nhận thức, hiểu và nắm tri thức một cách dễ dàng và sâu sắc hơn, hình thành

khả năng độc lập suy nghĩ, biết bảo vệ ý kiến của mình, khả năng diễn đạt, lập

luận vấn đề, khả năng thực hành. Nhiều công trình nghiên cứu cho thấy kỹ

năng thực hành rất kém của ngƣời Việt Nam đang đặt ra cho ngành giáo dục

nƣớc nhà nói chung và ngành giáo dục Tuyên Quang nói riêng việc giáo dục ý

thức thực hành cho thế hệ trẻ. Việc thực hiện đổi mới phƣơng pháp dạy học

chƣa đƣợc thực hiện triệt để bằng những hình thức tổ chức dạy-học thích ứng.

Việc khai thác đồ dùng dạy học chƣa hết công suất, trong lúc nhiều nhà giáo

tiếp tục kêu đồ dùng dạy học (ĐDDH) còn thiếu và yếu.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN

http://www.lrc.tnu.edu.vn/

3

Dạy học bằng phòng học bộ môn là xu hƣớng chung mà các nƣớc phát

triển trên thế giới đang thực hiện. Với phòng học truyền thống chỉ có bảng đen,

phấn trắng, bàn, ghế; phòng học và học sinh không hề di chuyển theo mỗi bộ

môn khác nhau, chỉ có giáo viên bộ môn di chuyển theo thời khóa biểu; giáo

viên tự mang thiết bị dạy học đến lớp nếu nội dung bài giảng cần thiết bị.

Phƣơng pháp dạy học này chỉ phù hợp với kiểu dạy chay, học chay, thầy đọc,

trò chép, rất thụ động...

1.3. Xuất phát từ thực trạng dạy học theo phòng học bộ môn

Hiện nay, một số trƣờng THCS trên cả nƣớc vẫn còn sử dụng phòng thí

nghiệm để dạy thực hành chứ chƣa thật sự đảm bảo tính năng của PHBM theo

quy định. Cơ sở vật chất nhiều trƣờng chƣa đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới giáo

dục phổ thông, việc xây dựng PHBM chƣa đồng bộ do các quy định của Bộ

GD&ĐT thay đổi liên tục, thậm chí có trƣờng chƣa có PHBM.

Công tác quản lý và sử dụng PHBM chƣa đƣợc quan tâm đúng mức nhƣ

phân công thời khoá biểu không hợp lý, viên chức thiết bị đối với trƣờng dƣới

45 lớp chỉ bố trí một ngƣời nên không xử lý hết công việc, việc kiểm tra, giám

sát còn nặng hình thức…

Mặc dù phòng học bộ môn có nhiều ƣu điểm hơn so với phòng học truyền

thống nhƣng khi triển khai dạy học theo phòng học bộ môn thì gặp nhiều khó

khăn về nhận thức, thói quen dạy chay, ngại làm thí nghiệm, nặng lí thuyết.

Hiện nay, cả nƣớc đang tiến hành đổi mới PPDH nên việc nghiên cứu sử

dụng phòng học bộ môn theo hƣớng tích cực hoá hoạt động nhận thức của học

sinh trong dạy học sao cho phù hợp với nội dung chƣơng trình sách giáo khoa

mới là việc làm cần thiết để nâng cao hiệu quả dạy học ở trƣờng THCS.

Trong xu thế ấy, thời gian qua Đảng bộ, chính quyền, ngành giáo dục

thành phố Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang đã tích cực chỉ đạo các cấp học nói

chung và cấp học THCS nói riêng đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH), tăng

cƣờng tổ chức các hoạt động tích cực của học sinh. Nhƣng nhìn chung vẫn còn