Quản lý hoạt động dạy học môn sinh học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh tại các trường trung học phổ thông thành phố đà nẵng

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ HOÀI NAM

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

MÔN SINH HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM

CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH TẠI CÁC TRƢỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Đà Nẵng - Năm 2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ HOÀI NAM

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

MÔN SINH HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM

CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH TẠI CÁC TRƢỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Quang Sơn

Đà Nẵng - Năm 2022

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.............................................................................................................i

THÔNG TIN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU...................................................................... ii

INFORMATION RESEARCH RESULTS................................................................... iii

MỤC LỤC .....................................................................................................................iv

DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. viii

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................3

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................3

4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................3

5. Nhiệm vụ nghiên cứu..........................................................................................3

6. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................4

7. Cấu trúc luận văn ................................................................................................4

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN

SINH HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC

HỌC SINH TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .............................6

1.1.Tổng quan vấn đề nghiên cứu................................................................................6

1.1.1. Những nghiên cứu ở nƣớc ngoài...................................................................6

1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nƣớc ...................................................................7

1.2. Các khái niệm chính của đề tài..............................................................................8

1.2.1. Quản lý..........................................................................................................8

1.2.2. Quản lý giáo dục ...........................................................................................9

1.2.3. Hoạt động dạy học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực của học

sinh ............................................................................................................................10

1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực

năng lực của học sinh. ...................................................................................................11

1.3.Lý luận về hoạt động dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất

và năng lực học sinh ở trƣờng THPT ........................................................................13

1.3.1. Mục tiêu dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng

lực của học sinh .............................................................................................................13

1.3.2. Nội dung dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng

lực của học sinh .............................................................................................................15

1.3.3. Phƣơng pháp và hình thức dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển

phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh ...............................................................18

v

1.3.4 Các điều kiện phục vụ dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm

chất và năng lực năng lực của học sinh .........................................................................23

1.3.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển

phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh ...............................................................25

1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất

và năng lực học sinh ở trƣờng THPT ........................................................................27

1.4.1. Quản lý mục tiêu dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất

và năng lực của học sinh................................................................................................27

1.4.2. Quản lý nội dung dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất

và năng lực của học sinh................................................................................................28

1.4.3. Quản lý phƣơng pháp và hình thức dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát

triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh.......................................................28

1.4.4. Quản lý các điều kiện phục vụ dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển

phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh ...............................................................30

1.4.5. Quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát

triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh.......................................................31

1.5. Những yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo

hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh...................................................32

1.5.1. Những yếu tố chủ quan ...............................................................................32

1.5.2. Những yếu tố khách quan ...........................................................................34

Tiểu kết chƣơng 1..........................................................................................................34

2.1. Khái quát về quá trình khảo sát..........................................................................36

2.1.1. Mục tiêu khảo sát........................................................................................36

2.1.2. Nội dung khảo sát .......................................................................................36

2.1.3. Phƣơng pháp khảo sát.................................................................................36

2.1.4. Tổ chức khảo sát.........................................................................................37

2.2. Khái quát về điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế-xã hội; giáo dục-đào tạo

thành phố Đà Nẵng......................................................................................................37

2.2.1. Điều kiện tự nhiên.......................................................................................37

2.2.2. Tình hình kinh tế - xã hội ...........................................................................38

2.2.3. Tình hình giáo dục – đào tạo ......................................................................40

2.2.4. Tình hình giáo dục THPT...........................................................................40

2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm

chất và năng lực học sinh ở các trƣờng THPT thành phố Đà Nẵng.......................41

vi

2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động dạy học môn sinh

học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trƣờng THPT thành

phố Đà Nẵng..................................................................................................................41

2.3.2. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển

phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh ...............................................................42

2.3.3. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển

phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh ...............................................................44

2.3.4. Thực trạng sử dụng phƣơng pháp và hình thức dạy học môn Sinh học theo

hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh ...................................47

2.3.5. Thực trạng các điều kiện phục vụ dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát

triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh.......................................................51

2.3.6. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Sinh học theo hƣớng

phát triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh...............................................53

2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển

phẩm chất và năng lực học sinh ở các trƣờng THPT thành phố Đà Nẵng............54

2.4.1. Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học môn Sinh học theo hƣớng

phát triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh...............................................54

2.4.2. Thực trạng quản lý thực hiện nội dung dạy học môn Sinh học theo hƣớng

phát triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh...............................................56

2.4.4. Thực trạng quản lý các điều kiện phục vụ dạy học môn Sinh học theo

hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh ...................................59

2.4.5. Thực trạng quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Sinh học theo

hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực năng lực của học sinh ...................................60

2.5 . Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động dạy học theo hƣớng

phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ...............................................................62

2.6. Đánh giá chung .....................................................................................................63

2.6.1. Điểm mạnh..................................................................................................63

2.6.2. Hạn chế .......................................................................................................63

2.6.3. Nguyên nhân của điểm mạnh và hạn chế ...................................................64

CHƢƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN SINH

HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC

SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

...................................................................................................................................66

3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp.......................................................................66

3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .............................................................66

3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ...............................................................66

vii

3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và toàn diện.........................................66

3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát

triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trƣờng THPT thành phố Đà Nẵng...67

3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về tầm

quan trọng của quản lý dạy học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh..

............................................................................................................................67

3.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức cho giáo viên tự bồi dƣỡng nâng cao năng lực dạy

học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh cho giáo viên

ở các trƣờng THPT........................................................................................................70

3.2.3. Biện pháp 3: Chỉ đạo đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn theo nghiên cứu bài học.

............................................................................................................................72

3.2.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo và quản lý giáo viên thiết kế kế hoạch bài dạy môn

Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh..................................73

3.2.5. Biện pháp 5: Chỉ đạo đổi mới phƣơng pháp và đa dạng hình thức dạy học

môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh..........................75

3.2.6. Biện pháp 6: Đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học

sinh theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực........................................................78

3.2.7. Biện pháp 7: Tăng cƣờng đầu tƣ cơ sở vật chất, sử dụng thiết bị dạy học và

ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ trong hoạt động dạy học môn Sinh theo hƣớng

phát triển phẩm chất và năng lực học sinh .........................................................................81

3.3. Mối quan hệ giữa các biên pháp .........................................................................83

3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất..........84

3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ...............................................................................84

3.4.2. Nội dung khảo nghiệm................................................................................84

3.4.3. Đối tƣợng khảo nghiệm ..............................................................................85

3.4.4. Phƣơng pháp khảo nghiệm .........................................................................85

3.4.5. Kết quả khảo nghiệm..................................................................................85

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................89

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC ................................................................................................................PL 1

viii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ

1 BGH Ban giám hiệu

2 CBQL Cán bộ quản lý

3 CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

4 CNTT Công nghệ thông tin

5 CSVC Cơ sở vật chất

6 ĐTB Điểm trung bình

7 ĐY Đồng ý

8 GD Giáo dục

9 GD & ĐT Giáo dục và Đào tạo

10 GV Giáo viên

11 HĐDH Hoạt động dạy học

12 HS Học sinh

13 HTDH Hình thức dạy học

14 HTĐY Hoàn toàn đồng ý

15 HTKĐY Hoàn toàn không đồng ý

16 KĐY Không đồng ý

17 KTĐG Kiểm tra, đánh giá

18 KTH Không thực hiện

19 PP Phƣơng pháp

20 PPDH Phƣơng pháp dạy học

21 PTDH Phƣơng tiện dạy học

22 PTKTDH Phƣơng tiện kỹ thuật dạy học

23 PV Phân vân

24 QL Quản lý

25 QLGD Quản lý giáo dục

26 RTX Rất thƣờng xuyên

27 TBDH Thiết bị dạy học

28 THPT Trung học phổ thông

29 TT Thỉnh thoảng

30 TX Thƣờng xuyên

ix

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu Tên bảng Trang

Bảng 2.1. Tóm tắt mẫu khảo sát 37

Bảng 2.2. Kết quả xếp loại hạnh kiểm và học lực cấp THPT 41

Bảng 2.3. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động

dạy học môn Sinh học theo phát triển phẩm chất và

năng lực

41

Bảng 2.4. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn Sinh học

theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực năng lực

học sinh

43

Bảng 2.5. Đánh giá của CBQL và GV về thực trạng mức độ đồng

ý và thực hiện nội dung dạy học môn Sinh học theo

hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực năng lực học

sinh

45

Bảng 2.6. Đánh giá của HS về thực trạng mức độ đồng ý nội dung

dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất

và năng lực năng lực học sinh sinh

46

Bảng 2.7. Đánh giá của CBQL và GV về thực trạng mức độ đồng

ý và thực hiện phƣơng pháp dạy học môn Sinh học theo

hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực năng lực học

sinh

48

Bảng 2.8. Đánh giá của HS về thực trạng mức độ đồng ý về

phƣơng pháp dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát

triển phẩm chất và năng lực năng lực học sinh

49

Bảng 2.9. Đánh giá của CBQL và GV về thực trạng mức độ đồng

ý và thực hiện hình thức dạy học môn Sinh học theo

hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực năng lực học sinh

50

Bảng 2.10. Đánh giá của HS về thực trạng mức độ đồng ý về hình

thức dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm

chất và năng lực năng lực của học sinh

51

Bảng 2.11. Thực trạng các điều kiện phục vụ dạy học môn Sinh học

theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực năng lực

học sinh

52

Bảng 2.12. CBQL và GV đánh giá thực trạng kiểm tra đánh giá kết

quả dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm

chất và năng lực năng lực học sinh

53

x

Bảng 2.13. HS đánh giá thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả dạy

học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và

năng lực năng lực học sinh

54

Bảng 2.14. Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học môn

Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực

năng lực của học sinh

55

Bảng 2.15. Thực trạng quản lý thực hiện nội dung dạy học môn

Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực

năng lực học sinh

56

Bảng 2.16. Thực trạng quản lý sử dụng phƣơng pháp và hình thức

dạy học môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất

và năng lực năng lực của học sinh

58

Bảng 2.17. Thực trạng quản lý các điều kiện phục vụ dạy học môn

Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực

năng lực học sinh

59

Bảng 2.18. Thực trạng quản lý kiểm tra đánh giá kết quả dạy học

môn Sinh học theo hƣớng phát triển phẩm chất và năng

lực năng lực của học sinh

61

Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các biện pháp 86

Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp 87

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Hiện nay, do tốc độ phát triển của xã hội hết sức nhanh chóng với những biến đổi

liên tục và sự tăng khối lƣợng tri thức một cách nhanh chóng, đặc biệt trong các lĩnh vực

thông tin truyền thông, công nghệ vật liệu, điện tử tự động …, phƣơng pháp tiếp cận nội

dung dần trở nên lạc hậu. Để chuẩn bị cho thế hệ trẻ đối mặt và đứng vững trƣớc những

thách thức của đời sống, vai trò của giáo dục ngày càng trở nên quan trọng.

Nền giáo dục nƣớc ta cũng đang trong tiến trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo

dục và đào tạo. Nếu nhƣ trƣớc đây giáo dục chú trọng mục tiêu giáo dục toàn diện cho

học sinh và giúp học sinh hình thành hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ thì ngày nay,

điều đó vẫn còn đúng, còn cần nhƣng chƣa đủ.

Đổi mới căn bản, toàn diện giáo và đào tạo là một yêu cầu tất yếu trong sự

nghiệp đổi mới Giáo dục và Đào tạo ở nƣớc ta hiện nay. Vấn đề này đã đƣợc Hội nghị

lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng Cộng sản Việt Nam (khóa XI) đã thông

qua Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 cũng đã chỉ rõ “Tiếp tục đổi

mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi

trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ

phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tích cực, chủ động, sáng tạo

và vận dụng kiến thức, kỹ năng người học; khắc phục lối truyền thụ và áp đặt một

chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo

cơ sở để học sinh tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển

từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động

xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và

truyền thông trong dạy và học”; Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 88/2014/QH13

ngày 28 tháng 11 năm 2014 về đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ

thông, góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Ngày 27 tháng 3 năm

2015, Thủ tƣớng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 404/QĐ-TTg phê duyệt Đề án

đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Mục tiêu đổi mới đƣợc Nghị

quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa

giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu

quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp

2

phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển

toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hoà đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất

tiềm năng của mỗi học sinh.”

Để thực hiện tốt Chƣơng trình Giáo dục phổ thông 2018 cần thực hiện tốt nhiệm

vụ quản lý chất lƣợng dạy học trong Nhà trƣờng. Trong đó giáo viên là một trong những

nhân lực quyết định đến chất lƣợng hoạt động dạy học.

Môn Sinh học cấp trung học phổ thông, có vị trí và vai trò quan trọng, là một

trong những môn khoa học thực nghiệm mang tính thực tế cao, gần gũi với học sinh và

đƣợc áp dụng nhiều trong các lĩnh vực của đời sống xã hội nhƣ sản xuất, môi trƣờng, y

học...Môn sinh học đã trở thành một trong những môn thi bắt buộc khối của khối B (từ

B00 - B08) trong kỳ thi xét tuyển đại học.

Thực tế, trong những năm qua ngành Giáo dục và Đào tạo thành phố Đà Nẵng đã

có nhiều cố gắng trong việc nâng cao chất lƣợng giáo dục, đặc biệt với bộ môn Sinh

học, kết quả học tập của học sinh đạt điểm khá, giỏi cũng dần đƣợc nâng lên đáng kể,

nhiều học sinh đạt giải trong các kỳ thi học sinh giỏi cấp Thành phố. Tuy nhiên, việc

tiếp cận và đổi mới hoạt động dạy học môn Sinh học vẫn còn có những hạn chế, vẫn

còn nhiều giáo viên giảng dạy theo phƣơng pháp truyền thống nhƣ: truyền thụ kiến

thức một chiều mà chƣa chú trọng đến việc áp dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực

nhằm hƣớng đến phát triển phẩm chất và năng lực ngƣời học. Do đó, tiết học diễn ra

đơn điệu, gây nhàm chán, học sinh không hứng thú, ít có cơ hội thảo luận, để tự tìm tòi

và chiếm lĩnh kiến thức. Vì vậy đã ảnh hƣởng không nhỏ đến chất lƣợng giáo dục, về

phẩm chất và năng lực của học sinh.

Trong những năm gần đây công tác quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học

theo định hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh đƣợc các trƣờng quan tâm.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều trƣờng làm quản lý theo theo thói quen cũ, chƣa chủ động

sáng tạo, linh hoạt trong tổ chức và quản lý dạy học theo định hƣớng phát triển phẩm

chất và năng lực ngƣời học.

Từ những lý do nêu trên, tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn Sinh

học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh tại các trường trung học

phổ thông thành phố Đà Nẵng.” để nghiên cứu nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng hoạt

động dạy học môn Sinh học tại các trƣờng trung học phổ thông thành phố Đà Nẵng.