Quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh

ĐAI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN

NGUYỄN THU TRANG

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ

THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH,

TỈNH BẮC NINH

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Thị Thúy Hằng

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả

nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Tác giả luận văn

Nguyễn Thu Trang

ii

LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Hội đồng khoa

học của trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, các thầy giáo, cô giáo đã tận tình giảng

dạy, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và

hoàn thành luận văn.

Tác giả xin chân thành cảm ơn các đồng chí trong Ban giám hiệu, các thầy giáo,

cô giáo trường Trung học phổ thông trong thành phố Bắc Ninh đã tham gia đóng góp ý

kiến, cung cấp thông tin giúp đỡ tác giả trong quá trình điều tra, nghiên cứu.

Xin trân trọng cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ tác giả trong

quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đặc biệt, tác giả xin được bày

tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới TS. Vũ Thị Thúy Hằng - Người Thầy đã

tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo ân cần cho tác giả trong quá trình nghiên cứu,

hoàn thành luận văn.

Do thời gian và khả năng có hạn, luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót. Kính

mong được sự đóng góp, chỉ bảo của các thầy, cô trong Hội đồng khoa học, bạn bè và

đồng nghiệp.

Một lần nữa tác giả xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020

Tác giả

Nguyễn Thu Trang

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT.................................................................... vii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ......................................................................viii

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.......................................................................... 2

4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2

5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 2

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu............................................................................... 3

7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3

8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN

LỊCH SỬ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ...................................................... 5

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề............................................................................ 5

1.1.1. Nghiên cứu về dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh ........ 5

1.1.2. Nghiên cứu về quản lý dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử

theo hướng phát triển năng lực HS .................................................................. 10

1.2. Môn Lịch sử và yêu cầu năng lực cần hình thành cho học sinh trong dạy

học môn Lịch sử ở trường THPT..................................................................... 12

1.2.1. Môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông ..................................................... 12

1.2.2. Năng lực và yêu cầu phát triển năng lực học sinh của môn Lịch sử ở trường

THPT................................................................................................................ 15

1.3. Hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh ở

trường THPT.................................................................................................... 17

1.3.1. Khái niệm hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh .......... 18

1.3.2. Yêu cầu đối với hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng

lực học sinh ở trường THPT ............................................................................ 20

iv

1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng

lực học sinh ở trường THPT ............................................................................ 24

1.4.1. Khái niệm quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh..... 24

1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển

NLHS ở trường THPT ..................................................................................... 26

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển

năng lực người học ở trường THPT................................................................. 33

1.5.1. Nhận thức và năng lực quản lý dạy học theo hướng phát triển NLHS của CBQL.. 33

1.5.2. Nhận thức và năng lực dạy học theo hướng phát triển NLHS của giáo viên

Lịch sử ............................................................................................................. 33

1.5.3. Chất lượng tuyển sinh đầu vào và đặc điểm học sinh THPT ........................... 34

1.5.4. Điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ dạy học Lịch sử.............................. 35

1.5.5. Nhận thức và sự tham gia giáo dục Lịch sử cho học sinh của các lực lượng

giáo dục khác trong nhà trường ....................................................................... 35

1.5.6. Hệ thống văn bản quản lý giáo dục liên quan đến dạy học Lịch sử ở trường THPT . 36

1.5.7. Điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương .................................................... 37

Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH

SỬ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC NINH,

TỈNH BẮC NINH .......................................................................................... 39

2.1. Giới thiệu về giáo dục trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.. 39

2.1.1. Khái quát về tình hình phát triển GD TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................. 39

2.1.2. Thực trạng giáo dục cấp THPT......................................................................... 40

2.2. Giới thiệu về tổ chức khảo sát ......................................................................... 43

2.2.1. Mục đích khảo sát............................................................................................. 43

2.2.2. Đối tượng khảo sát............................................................................................ 44

2.2.3. Nội dung khảo sát ............................................................................................. 44

2.2.4. Phương pháp khảo sát....................................................................................... 44

2.2.5. Xử lý kết quả khảo sát ...................................................................................... 45

2.3.1. Thực trạng hoạt động giảng dạy môn Lịch sử của giáo viên............................ 45

2.3.2. Thực trạng hoạt động học môn Lịch sử của học sinh....................................... 54

2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển

năng lực học sinh ở các trường THPT TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .............. 57

v

2.4.1. Thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy của GV............................................. 57

2.4.2. Quản lý hoạt động học của học sinh................................................................. 62

2.4.3. Thực trạng xây dựng môi trường, đảm bảo điều kiện phục vụ dạy học môn

Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh..................................... 65

2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Lịch

sử theo định hướng phát triển năng lực HS ở các trường THPT thành phố

Bắc Ninh .......................................................................................................... 70

2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo

hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT TP Bắc Ninh, tỉnh

Bắc Ninh .......................................................................................................... 71

2.6.1. Ưu điểm ............................................................................................................ 71

2.6.2.Một số hạn chế................................................................................................... 72

Kết luận chương 2....................................................................................................... 74

Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH

SỬ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC Ở CÁC

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC NINH,

TỈNH BẮC NINH .......................................................................................... 75

3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp.......................................................................... 75

3.1.1. Đảm bảo tính mục tiêu...................................................................................... 75

3.1.2. Đảm bảo tính kế thừa........................................................................................ 75

3.1.3. Đảm bảo tính hệ thống...................................................................................... 75

3.1.4. Đảm bảo tính hiệu quả ...................................................................................... 75

3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển

năng lực ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .... 76

3.2.1. Biện pháp1:Xây dựng chương trình môn Lịch sử của nhà trường theo hướng

phát triển năng lực học sinh. ............................................................................ 76

3.2.2. Biện pháp2: Chỉ đạo GV thiết kế và thi công bài học Lịch sử theo hướng

phát triển năng lực học sinh ............................................................................. 79

3.2.3. Biện pháp 3: Bồi dưỡng năng lực dạy học theo hướng phát triển năng lực

học sinh cho GV môn Lịch sử ......................................................................... 81

3.2.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo GV tiếp tục đổi mới PPDH, kiểm tra đánh giá môn

Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực ................................................... 83

vi

3.2.5. Biện pháp5: Xây dựng kế hoạch đầu tư và khai thác hiệu quả cơ sở vật chất,

trang thiết bị phục vụ dạy học Lịch sử theo hướng phát triển năng lực HS ......... 85

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .......................................................................... 87

3.4.1. Giới thiệu về khảo nghiệm................................................................................ 87

3.4.2. Tính cần thiết của các biện pháp đề xuất.......................................................... 88

3.4.3. Về tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........................................................ 89

Kết luận chương 3....................................................................................................... 92

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 93

1. Kết luận................................................................................................................... 93

2. Khuyến nghị............................................................................................................ 94

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 96

PHẦN PHỤ LỤC .................................................................................................... 100

vii

DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

BGH : Ban giám hiệu

CBQL : Cán bộ quản lý

CĐ : Cao đẳng

CNH - HĐH : Công nghiệp hoá –Hiện đại hoá

CNTT : Công nghệ thông tin

CNXH : Chủ nghĩa xã hội

CSVC : Cơ sở vật chất

DH : Dạy học

ĐH : Đại học

GD-ĐT : Giáo dục và Đào tạo

GV : Giáo viên

GVBM : Giáo viên bộ môn

GVCN : Giáo viên chủ nhiệm

HĐDH : Hoạt động dạy học

HĐH : Hiện đại hoá

HS

PP

: Học sinh

: Phương pháp

PPDH

QL

: Phương pháp dạy học

: Quản lý

QLGD : Quản lý giáo dục

SGK : Sách giáo khoa

TBDH : Thiết bị dạy học

THPT

TNCS

TP

: Trung học phổ thông

: Thanh niên cộng sản

: Thành phố

UBND : Ủy ban nhân dân

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng:

Bảng 2.1. Quy mô giáo dục cấp THPT thành phố Bắc Ninh năm học 2018-2019 .... 42

Bảng 2.2. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng chuẩn bị dạy học môn Lịch

sử theo hướng phát triển năng lực HS ở các trường THPT thành phố

Bắc Ninh ............................................................................................... 46

Bảng 2.3. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học

môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các

trường THPT thành phố Bắc Ninh........................................................ 48

Bảng 2.4. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng thực hiện nội dung dạy học

môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................. 49

Bảng 2.5. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng vận dụng phương pháp dạy

học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh........... 50

Bảng 2.6. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng sử dụng các phương tiện dạy

học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh........... 51

Bảng 2.7. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng hình thức dạy học môn Lịch

sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh.................................. 52

Bảng 2.8. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả

học tập môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh..... 53

Bảng 2.9. Nhận thức của HS về vai trò của môn Lịch sử trong trường phổ thông... 54

Bảng 2.10. Đánh giá của học sinh về lý do thúc đẩy học sinh học môn Lịch sử.... 55

Bảng 2.11. Tự đánh giá của học sinh về thực trạng hoạt động học tập môn Lịch

sử của bản thân...................................................................................... 56

Bảng 2.12. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng về xây dựng kế hoạch dạy

học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh................... 57

Bảng 2.13. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng chỉ đạo GV thiết kế bài học và

thực thi các yếu tố giảng dạy theo hướng phát triển năng lực học sinh...... 59

Bảng 2.14. Thực trạng giám sát, đánh giá hoạt động giảng dạy của giáo viên môn

Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh.......................... 61

Bảng 2.15. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng chỉ đạo tổ chức giáo dục động

cơ học tập tích cực cho HS ................................................................... 62

ix

Bảng 2.16. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng quản lý hoạt động học môn

Lịch sử của HS trong và ngoài giờ lên lớp ........................................... 63

Bảng 2.17. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng xây dựng môi trường khuyến

khích và hỗ trợ giáo viên dạy học Lịch sử theo hướng phát triển năng

lực.......................................................................................................... 65

Bảng 2.18. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng xây dựng môi trường khuyến

khích và hỗ trợ học sinh học Lịch sử ở các trường THPT thành phố

Bắc Ninh ............................................................................................... 66

Bảng 2.19. Thực trạng đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện phục vụ

dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh.... 67

Bảng 2.20. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến

quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển

năng lực HS........................................................................................... 70

Bảng 3.1. Đánh giá của CBQL và GV về tính cần thiết của các biện pháp quản

lý dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển NLHS ở các

trường THPT thành phố Bắc Ninh........................................................ 88

Bảng 3.2. Đánh giá của CBQL, GV về tính khả thi của các biện pháp quản lý

hoạt động dạy học môn Lịch sử ở các trường THPT thành phố Bắc

Ninh, tỉnh Bắc Ninh .............................................................................. 89

Biểu đồ:

Biểu đồ 3.1. So sánh mức độ đánh giá về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện

pháp được đề xuất ................................................................................... 91

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trước yêu cầu hội nhập quốc tế và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trong

những năm qua, Việt Nam đã thực hiện đổi mới mạnh mẽ giáo dục và đào tạo. Trong

Nghị quyết số 29- NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đã khẳng định giáo

dục Việt Nam phải “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo

dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học” [3].

Thực hiện quan điểm chỉ đạo của Đảng, giáo dục phổ thông đang đổi mới giáo dục theo

hướng chuyển từ phương thức tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học. Yêu

cầu đổi mới dạy học các môn học trong nhà trường theo hướng phát triển năng lực học

sinh đặt ra như là yêu cầu tất yếu ở tất cả các môn học.

Là môn học có ý nghĩa quan trọng trong giáo dục lòng yêu quê hương, yêu đất

nước, niềm tự hào với sự phát triển của Lịch sử dân tộc, môn Lịch sử ở trường THPT

cũng đang trong quá trình thực hiện đổi mới. Nếu dạy học môn Lịch sử trong nhà

trường được thực hiện theo tiếp cận năng lực thì sẽ góp phần quan trọng để phát triển

ở học sinh hệ thống các năng lực chung và năng lực đặc thù môn học - năng lực Lịch

sử với các năng lực như tìm hiểu Lịch sử, năng lực trình bày và phân tích Lịch sử, năng

lực giải quyết vấn đề và sáng tạo ở học sinh, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển

toàn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh ở trường phổ thông.

Trong những năm qua, thực hiện đổi mới giáo dục theo sự lãnh đạo của Đảng,

của ngành Giáo dục, dạy học môn Lịch sử trong trường trung học phổ thông đã có

nhiều đổi mới. Tuy vậy, việc phát triển năng lực Lịch sử, năng lực tự học Lịch sử cho

học sinh còn nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, chương trình SGK còn mang nặng tính hàn

lâm, PPDH còn chưa phát huy được tính tích cực học tập của HS, sức ỳ trong học tập

của HS là rất lớn. Một bộ phận học sinh nhận thức chưa đúng về vị trí, vai trò của môn

Lịch sử, chưa coi trọng việc học môn Lịch sử. Thực trạng này làm ảnh hưởng đến chất

lượng dạy học Lịch sử trong nhà trường, ảnh hưởng đến việc thực hiện mục tiêu đổi

mới và tiếp tục phát triển các yếu tố giáo dục theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất

và năng lực người học, ảnh hưởng đến việc việc hoàn thành mục tiêu giáo dục ở trường

THPT.

Hiện nay, công tác QL HĐDH môn Lịch sử ở các trường THPT TP Bắc Ninh,

tỉnh Bắc Ninh đã đạt được kết quả rất đáng trân trọng như kỷ cương nề nếp dạy học

2

được tăng cường, chất lượng DH có sự chuyển biến. Tuy nhiên, công tác QL HĐDH

môn Lịch sử ở các trường THPT TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh còn nhiều hạn chế cần

được khắc phục như chất lượng chưa cao, tăng trưởng không ổn định, tác động chưa

đủ lớn để HĐDH môn Lịch sử đi theo hướng phát triển năng lực người học, vẫn theo

hướng tiếp cận nội dung, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện GD

như Nghị quyết 29-NQ/TW của Trung ương Đảng.

Xuất phát từ thực trạng trên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Quản lý hoạt

động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường

THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh” hy vọng đề tài sẽ góp phần nâng cao hiệu

quả QL HĐDH môn Lịch sử ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh

đáp ứng công cuộc đổi mới GD hiện nay.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất các biện pháp quản

lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực người học ở các

trường trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh nhằm nâng cao chất

lượng dạy học môn Lịch sử, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu: hoạt động dạy học môn Lịch sử ở trường THPT.

3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát

triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.

4. Giả thuyết khoa học

Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh

ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh hiện nay còn

nhiều hạn chế. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý phù hợp, tập trung vào quản lý

hoạt động giảng dạy của giáo viên, quản lý hoạt động học tập của học sinh và xây dựng

môi trường, đảm bảo các điều kiện thuận lợi cho dạy và học Lịch sử trong nhà trường

sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học

sinh ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh hiện nay.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo

hướng phát triển năng lực HS ở trường THPT.

5.2. Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát

triển NLHS ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.