Quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử - địa lý theo hướng tích hợp ở các trường trung học cơ sở huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÈNG VĂN NAM

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ -

ĐỊA LÝ THEO HƯỚNG TÍCH HỢP Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN XÍN MẦN,

TỈNH HÀ GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÈNG VĂN NAM

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ -

ĐỊA LÝ THEO HƯỚNG TÍCH HỢP Ở CÁC TRƯỜNG

TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN XÍN MẦN,

TỈNH HÀ GIANG

Ngành: Quản lý giáo dục

Mã số: 8.14.01.14

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS: Phạm Minh Mục

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu luận văn: “Quản lý hoạt động dạy

học môn Lịch sử - Địa lý theo hướng tích hợp ở các trường THCS huyện

Xín Mần, tỉnh Hà Giang” là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Kết

quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình

nghiên cứu nào khác, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được chỉ

rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày 30 tháng 9 năm 2020

ii

LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành và kính trọng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu

sắc tới:

Các thầy giáo, cô giáo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã

tham gia giảng dạy các chuyên đề cao học quản lý giáo dục cho học viên cao học

khóa 26 - Hà Giang.

Các đồng chí lãnh đạo Phòng Giáo dục trung học - Sở giáo dục và đào tạo

Hà Giang, các đồng chí cán bộ quản lý, giáo viên ở các trường THCS huyện Xín

Mần, tỉnh Hà Giang; gia đình và bạn bè đã hỗ trợ động viên tôi về chuyên môn

trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học này.

Cuối cùng tôi xin được dành trọn tình cảm kính trọng và lòng biết ơn sâu

sắc nhất với PGS.TS: Phạm Minh Mục người trực tiếp hướng dẫn, đã tận tình

giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn và tiếp thu những ý kiến đóng góp của các nhà

khoa học để đề tài này được hoàn thiện hơn.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii

MỤC LỤC ..........................................................................................................iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT.........................................................................vii

DANH MỤC CÁC BẢNG...............................................................................viii

MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................3

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.................................................................4

4. Giả thuyết khoa học.........................................................................................4

5. Nội dung và phạm vi nghiên cứu.....................................................................4

6. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu........................................5

7. Cấu trúc của luận án ........................................................................................6

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

MÔN LỊCH SỬ - ĐỊA LÝ THEO HƯỚNG TÍCH HỢP Ở CÁC

TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ....................................................................7

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.......................................................................7

1.1.1. Nghiên cứu về dạy học ..............................................................................7

1.1.2. Nghiên cứu về quản lý dạy học theo hướng tích hợp..............................10

1.2. Trường trung học cơ sở và học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu

số........................................................................................................................12

1.2.1. Vị trí, vai trò, nhiệm vụ và quyền hạn của trường trung học cơ sở ........12

1.2.2. Mục tiêu giáo dục ở trung học cơ sở .......................................................13

1.2.3. Nội dung dạy học ở các trường trung học cơ sở .....................................14

1.2.4. Đặc điểm của học sinh trung học cơ sở người dân tộc thiểu số..............14

1.3. Môn Lịch sử - Địa lý và yêu cầu dạy học môn Lịch sử - Địa lý theo

hướng tích hợp...................................................................................................19

iv

1.3.1. Các khái niệm..........................................................................................19

1.3.2. Dạy học Môn Lịch sử - Địa lý theo hướng tích hợp ở THCS.................24

1.3.3. Các yêu cầu đối với dạy học Môn Lịch sử - Địa lý theo hướng tích hợp.....27

1.4. Quản lý hoạt động dạy học Môn Lịch sử - Địa lý theo tích hợp cho học

sinh trung học cơ sở...........................................................................................28

1.4.1. Khái niệm.................................................................................................28

1.4.2. Nội dung Quản lí hoạt động dạy học Môn Lịch sử - Địa lý theo hướng

tích hợp ..............................................................................................................33

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học tại trường trung

học cơ sở............................................................................................................39

Tiểu kết Chương 1 .............................................................................................42

Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

MÔN LỊCH SỬ ĐỊA LÝ THEO HƯỚNG TÍCH HỢP Ở CÁC

TRƯỜNG THCS HUYỆN XÍN MẦN, TỈNH HÀ GIANG.........................43

2.1. Khái quát về điều kiện địa lý, kinh tế, xã hội và giáo dục huyện Xín Mần .....44

2.2. Giới thiệu về nghiên cứu thực trạng quản lí hoạt động dạy học Môn

Lịch sử - Địa lý theo hướng tích hợp ở các trường THCS huyện Xín Mần,

tỉnh Hà Giang.....................................................................................................46

2.2.1. Mục tiêu...................................................................................................46

2.2.2. Nội dung ..................................................................................................46

2.2.3. Bộ công cụ và thang đo ...........................................................................46

2.2.4. Khách thể khảo sát...................................................................................46

2.2.5. Xử lý số liệu.............................................................................................47

2.3. Kết quả đánh giá thực trạng hoạt động dạy học môn Lịch sử - Địa lý

theo hướng tích hợp ở huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang.....................................47

2.3.1. Thực trạng hoạt động dạy học môn Lịch sử - Địa lỹ theo hướng tích

hợp của giáo viên...............................................................................................47

2.3.2. Thực trạng về hoạt động học tập của học sinh........................................50

v

2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử - Địa Lý ở các

trường THCS huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang ..................................................52

2.4.1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy môn Lịch sử địa lý theo hướng tích

hợp ở các trường THCS của giáo viên ..............................................................52

2.4.2. Thực trạng quản lý hoạt động học tập của học sinh................................65

2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn

Lịch sử - Địa lý theo hướng tích hợp ở các trường THCS huyện Xín Mần,

tỉnh Hà Giang.....................................................................................................69

2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử - Địa

lý theo hướng tích hợp ở các trường THCS huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang ...........70

2.6.1. Kết quả đạt được......................................................................................70

2.6.2. Tồn tại, hạn chế .......................................................................................71

Kết luận chương 2..............................................................................................73

Chương 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

MÔN LỊCH SỬ - ĐỊA LÝ THEO HƯỚNG TÍCH HỢP Ở CÁC

TRƯỜNG THCS HUYỆN XÍN MẦN, TỈNH HÀ GIANG.........................75

3.1. Những nguyên tắc đề xuất biện pháp .........................................................75

3.1.1. Nguyên tắc 1: Đảm bảo tính hệ thống.....................................................75

3.1.2. Nguyên tắc 2: Đảm bảo tính thực tiễn.....................................................75

3.1.3. Nguyên tắc 3: Đảm bảo tính kế thừa và phát triển..................................76

3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử - Địa lý theo hướng

tích hợp ở các trường THCS huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang...........................76

3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học

sinh về hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử - Địa

lý theo hướng tích hợp ở các trường THCS ......................................................76

3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học

môn Lịch sử - Địa lý theo hướng tích hợp cho giáo viên..................................78

vi

3.2.3. Chỉ đạo đổi mới quản lý hoạt động học của học sinh theo hướng tích

hợp liên môn học ...............................................................................................81

3.2.4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Lich sử - Địa lý

theo hướng tích hợp của giáo viên.....................................................................84

3.2.5. Quản lý có hiệu quả các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học môn Lich

sử - Địa lý theo hướng tích hợp.........................................................................86

3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý....................................................90

3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý hoạt

động dạy học môn Lịch sử - Địa lý ở các trường THCS huyện Xín Mần,

tỉnh Hà Giang.....................................................................................................91

Kết luận Chương 3.............................................................................................95

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................96

1. Kết luận..........................................................................................................96

2. Khuyến nghị...................................................................................................96

2.1. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Giang ................................................96

2.2. Đối với UBND huyện Xín Mần .................................................................97

2.3. Đối với Phòng GD-ĐT huyện Xín Mần và Quản lý các trường ................97

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................98

PHẦN PHỤ LỤC...........................................................................................102

vii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

THCS Trung học cơ sở

GD-ĐT Giáo dục và đào tạo

UBND ủy ban nhân dân

TB Trung bình

CBQL Cán bộ quản lý

GV Giáo viên

TT Thứ tự

GDPT Giáo dục phổ thông

CNTT Công nghệ thông tin

THPT Trung học phổ thông

PPDH Phương pháp dạy học

GDNN-GDTX Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên

TH&THCS Tiểu học và trung học cơ sở

THCS&THPT Trung học cơ sở và tung học phổ thông

HĐND Hội đồng nhân dân

UBMTTQ Ủy ban mặt trận tổ quốc

XHCN Xã hội chủ nghĩa

RCT Rất cần thiết

CT Cần thiết

KCT Không cần thiết

RKT Rất khả thi

KT Khả thi

KKT Không khả thi

RAH Rất ảnh hưởng

KAH Khá ảnh hưởng

AH Ảnh hưởng

IAH Ít ảnh hưởng

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1: Mức độ thực hiện hoạt động dạy học môn Lịch sử - Địa lý theo hướng

tích hợp...................................................................................................... 48

Bảng 2.2. Thực trạng hoạt động học tập của học sinh các trường THCS huyện Xín

Mần............................................................................................................ 51

Bảng 2.3. Thực trạng quản lý việc triển khai và thực hiện chương trình môn Lịch

sử - Địa lý theo hướng tích hợp................................................................. 53

Bảng 2.4. Thực trạng quản lý xây dựng kế hoạch dạy học môn Lịch sử - Địa lý và

quản lý hồ sơ chuyên môn của giáo viên .................................................. 55

Bảng 2.5. Thực trạng quản lý phân công chuyên môn ............................................... 57

Bảng 2.6. Thực trạng quản lý giờ lên lớp, thực hiện đổi mới phương pháp dạy học

và sử dụng thiết bị dạy học........................................................................ 58

Bảng 2.7. Thực trạng quản lý sinh hoạt tổ chuyên môn các trường THCS huyện

Xín Mần..................................................................................................... 60

Bảng 2.8. Thực trạng quản lý kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh các

trường THCS huyện Xín Mần................................................................... 61

Bảng 2.9. Thực trạng quản lý hướng dẫn học sinh tự học, tự nghiên cứu theo

hướng tích hợp môn học............................................................................ 63

Bảng 2.10. Thực trạng quản lý việc bồi dưỡng chuyên môn ở các trường THCS

huyện Xín Mần.......................................................................................... 64

Bảng 2.11. Thực trạng quản lý nền nếp và ý thức học tập của học sinh các trường

THCS huyện Xín Mầm ............................................................................. 66

Bảng 2.12. Thực trạng quản lý hoạt động tự học, chuẩn bị bài ở nhà của học sinh

các trường THCS huyện Xín Mần ............................................................ 67

Bảng 2.13. Thực trạng quản lý hoạt động học trên lớp của học sinh ......................... 68

Bảng 2.14. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học

môn Lịch sử - Địa lý theo hướng tích hợp ở các trường THCS huyện

Xín Mần ............................................................................................. 69

Bảng 3.1. Kết quả mức độ cần thiết của các biện pháp đề xuất ................................. 92

Bảng 3.2. Mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất ................................................. 93

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đất nước ta đang trên đường phát triển và hội nhập quốc tế ngày càng sâu

rộng. Chính vì vậy ngành giáo dục phải không ngừng đổi mới, phát triển nhằm

đáp ứng các yêu cầu của thời đại. Trong chiến lược phát triển giáo dục, công tác

quản lý giáo dục, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý và đội ngũ nhà

giáo luôn được Đảng và Nhà nước coi là khâu trọng tâm hàng đầu.

Các nhà trường nói chung và trường THCS nói riêng phải coi dạy học là

hoạt động trung tâm, hoạt động chủ đạo, trong đó chất lượng dạy học là vấn đề

then chốt, vừa là nội dung vừa là mục tiêu để xây dựng thương hiệu của nhà

trường. Việc nâng cao chất lượng dạy học là công việc phải làm thường xuyên,

liên tục của các nhà trường, là điều kiện tồn tại và phát triển của một nhà trường

hiệu quả. Để quản lý có hiệu quả hoạt động dạy học các môn học để nâng cao

chất lượng dạy học, đặc biệt dạy học theo hướng tích hợp, trong đó có quản lý

hoạt động dạy học Môn Lịch sử - Địa lý theo hướng tích hợp thì vai trò của người

quản lí là rất quan trọng.

Môn Lịch sử và Địa lý ở THCS trong Chương trình giáo dục phổ thông

mới đặt ra nhiều yêu cầu đối với giáo viên và học sinh đặc biệt là về việc dạy học

tích hợp. Đây là môn học bắt buộc có sự thay đổi đáng kể trong cách dạy và học.

Môn Lịch sử và Địa lí hình thành và phát triển ở học sinh năng lực lịch sử và

năng lực Địa lí - biểu hiện đặc thù của năng lực khoa học - trên nền tảng kiến

thức cơ bản, có chọn lọc về lịch sử, địa lí thế giới, quốc gia và địa phương, các

quá trình tự nhiên, kinh tế - xã hội và văn hoá diễn ra trong không gian và thời

gian, sự tương tác giữa xã hội loài người và môi trường thiên nhiên; giúp học

sinh biết cách sử dụng các công cụ của khoa học lịch sử, khoa học địa lí để học

tập và vận dụng vào thực tiễn; đồng thời góp phần cùng các môn học và hoạt

động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và

năng lực chung, đặc biệt là tình yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào về truyền

2

thống dân tộc, thái độ tôn trọng sự đa dạng của lịch sử thế giới và văn hoá nhân

loại, khơi dậy ở học sinh ước muốn khám phá thế giới xung quanh, vận dụng

những điều đã học vào thực tế.

Chương trình giáo dục phổ thông mới sẽ được tổ chức thực hiện giảng dạy

từ năm học 2020-2021. Bộ GD-ĐT đã tiến hành một khối lượng công việc tương

đối lớn để chuẩn bị một đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý cơ sở giáo dục phổ

thông cốt cán đạt chuẩn, có đủ phẩm chất và năng lực để triển khai thực hiện

Chương trình giáo dục phổ thông mới”. Bộ GD-ĐT đang chủ trì Chương trình

ETEP, tập trung vào việc nâng cao năng lực nghề nghiệp cho đội ngũ giáo viên

phổ thông và cán bộ quản lý giáo dục phổ thông dựa trên nền tảng tự học, tự bồi

dưỡng thường xuyên, liên tục ngay tại nhà trường với sự hỗ trợ của giảng viên

các trường sư phạm, đội ngũ cốt cán trên cơ sở phát huy hệ thống học tập trực

tuyến LMS - TEMIS.

Yêu cầu của chương trình GDPT mới là dạy học phát triển năng lực người

học, tuy nhiên với đặc điểm người học chủ yếu người dân tộc thiểu số ở vùng sâu,

vùng xa có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn như huyện Xín Mần và

còn nhiều bất cập của đội ngũ giáo viên, đội ngũ quản lý dạy học phát triển năng

lực người học và dạy học theo hướng tích hợp như: tình trạng đội ngũ giáo viên sẽ

thừa, thiếu cục bộ, một số giáo viên đơn môn chắc chắn sẽ thừa, trong khi giáo

viên môn nghệ thuật sẽ thiếu trầm trọng, đặc biệt là giáo viên dạy tích hợp một số

môn chưa có, hơn nữa nhiều giáo viên còn đang mang tâm trạng lo lắng, bất an

khi tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông mới vì họ phải đối mặt với nhiều khó

khăn, thách thức; trước hết là giáo viên phải thích nghi với những điểm mới nổi

bật của chương trình giáo dục phổ thông mới.

Huyện Xín Mần ở phía Tây Bắc tỉnh Hà Giang. Trong những năm qua

được sự quan tâm, đầu tư của Đảng và Nhà nước sự nghiệp giáo dục và đào tạo

của huyện Xín Mần đã có những bước phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là bậc giáo

dục THCS. Hiện nay trên địa bàn huyện có 19 trường THCS, các trường THCS

của huyện Xín Mần đã không ngừng đổi mới công tác quản lý hoạt động dạy