Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại Việt Nam: Luận văn thạc sĩ kinh tế / Nguyễn Thị Thanh Trà

i

TÓM TẮT

Luận văn phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của các

NHTM Việt Nam qua phân tích dữ liệu bảng của 18 NHTM trong giai đoạn 2007 –

2013. Nghiên cứu sử dụng mô hình hồi quy đa biến cho hai chỉ tiêu đại diện khả

năng sinh lời là tỷ suất sinh lời trên tài sản và tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu.

Mô hình hồi quy tác động cố định được sử dụng để kiểm định ảnh hưởng của mức

độ tập trung thị trường, hiệu quả quản lý, quy mô ngân hàng, quy mô vốn chủ sở

hữu đến khả năng sinh lời.

Kết quả thực nghiệm cho thấy các ngân hàng hoạt động trong thị trường tập

trung cao có khả năng sinh lời giảm, quy mô ngân hàng càng lớn thì khả năng sinh

lời trên tài sản càng thấp trong khi ngân hàng có hiệu quả quản lý càng cao thì khả

năng sinh lời càng cao. Ngoài ra, ngân hàng có mức độ đa dạng hóa thu nhập càng

cao thì khả năng sinh lời càng cao, chất lượng tài sản kém và lạm phát cao có ảnh

hưởng tiêu cực đến ROA. Trong giai đoạn nghiên cứu, các NHTM Việt Nam duy trì

tỷ lệ vốn chủ sở hữu thấp và sử dụng đòn bẩy hiệu quả đã gia tăng suất sinh lời trên

vốn chủ sở hữu.

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi tên là: Nguyễn Thị Thanh Trà

Sinh ngày: 28/11/1988

Quê quán: Quy Nhơn, Bình Định

Hiện công tác tại: Công ty TNHH Trung tâm thương mại Lotte Việt Nam

Là học viên cao học Khóa XIV của Trường Đại học Ngân hàng Thành phố

Hồ Chí Minh.

Tôi xin cam đoan luận văn: “Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến khả

năng sinh lời của các Ngân hàng thương mại Việt Nam”.

Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Phú Quốc

Luận văn được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí

Minh.

Luận văn này chưa từng được trình nộp để lấy học vị thạc sĩ tại bất cứ một

trường đại học nào. Luận văn này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, kết quả

nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước

đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn

nguồn đầy đủ trong luận văn.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi.

TP Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2015

Tác giả

Nguyễn Thị Thanh Trà

iii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, Khoa Sau Đại học,

giảng viên, cán bộ các phòng, ban chức năng Trường Đại học Ngân hàng Thành

phố Hồ Chí Minh đã giúp tôi trang bị tri thức, tạo môi trường, điều kiện thuận lợi

nhất trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn này.

Với lòng kính trọng và biết ơn, tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn tới Tiến sĩ

Phạm Phú Quốc đã khuyến khích, hướng dẫn tận tình cho tôi trong suốt thời gian

thực hiện nghiên cứu này.

Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình, đồng nghiệp và những người bạn

đã động viên, hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn

thành luận văn.

iv

MỤC LỤC

TÓM TẮT...............................................................................................................i

LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................ii

LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................iii

MỤC LỤC ............................................................................................................iv

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .............................................................................viii

DANH MỤC BẢNG BIỂU...................................................................................ix

CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU TỔNG QUAN ...........................................................1

1.1. Giới thiệu .......................................................................................................1

1.2. Ý tưởng thực hiện luận văn...........................................................................1

1.2.1. Thực trạng sụt giảm khả năng sinh lời của các NHTM Việt Nam.........2

1.2.2. Chính sách hợp nhất, sáp nhập của Ngân hàng nhà nước .....................4

1.2.3. Điểm qua các nghiên cứu trước đây .....................................................6

1.3. Mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu.....................................................8

1.3.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................8

1.3.2. Câu hỏi nghiên cứu..............................................................................8

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................9

1.5. Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................9

1.6. Kết quả nghiên cứu .......................................................................................9

1.7. Cấu trúc của luận văn .................................................................................10

CHƯƠNG 2 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VÀ PHÁT

TRIỂN GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU..............................................................11

2.1. Giới thiệu .....................................................................................................11

v

2.2. Ảnh hưởng mức độ tập trung thị trường đến khả năng sinh lời...............11

2.3. Ảnh hưởng của hiệu quả quản lý đến khả năng sinh lời ...........................13

2.4. Ảnh hưởng của quy mô ngân hàng đến khả năng sinh lời ........................15

2.5. Ảnh hưởng của quy mô vốn chủ sở hữu đến khả năng sinh lời ................17

2.6. Giả thuyết cho câu hỏi nghiên cứu .............................................................18

2.6.1. Giả thuyết cho câu hỏi thứ nhất..........................................................18

2.6.2. Giả thuyết cho câu hỏi thứ hai............................................................20

2.6.3. Giả thuyết cho câu hỏi thứ ba.............................................................20

2.6.4. Giả thuyết cho câu hỏi thứ tư .............................................................21

2.7. Tóm tắt chương 2 ........................................................................................22

CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................24

3.1. Giới thiệu .....................................................................................................24

3.2. Nguồn dữ liệu và mẫu nghiên cứu ..............................................................24

3.3. Mô hình nghiên cứu.....................................................................................25

3.4. Lượng hóa các biến .....................................................................................26

3.4.1. Biến đo lường khả năng sinh lời ........................................................27

3.4.2. Biến đo lường mức độ tập trung thị trường ........................................29

3.4.3. Biến đo lường hiệu quả quản lý .........................................................29

3.4.4. Biến đo lường quy mô ngân hàng ......................................................30

3.4.5. Biến đo lường quy mô vốn chủ sở hữu...............................................30

3.4.6. Các biến kiểm soát.............................................................................31

3.5. Tóm tắt chương 3 ........................................................................................33

CHƯƠNG 4 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU......................................35

vi

4.1. Giới thiệu .....................................................................................................35

4.2. Thống kê mô tả và ma trận tương quan.....................................................35

4.2.1. Thống kê mô tả các biến ....................................................................35

4.2.2. Ma trận tương quan............................................................................39

4.3. Kiểm định lựa chọn mô hình hồi quy phù hợp ..........................................40

4.4. Kết quả hồi quy và thảo luận ảnh hưởng của các nhân tố đến suất sinh lời

trên tài sản ...........................................................................................................43

4.4.1. Kết quả hồi quy thể hiện ảnh hưởng của mức độ tập trung thị trường

đến ROA ..........................................................................................................44

4.4.2. Kết quả hồi quy thể hiện ảnh hưởng của hiệu quả quản lý đến ROA..45

4.4.3. Kết quả hồi quy thể hiện ảnh hưởng của quy mô ngân hàng đến ROA...

..........................................................................................................45

4.4.4. Kết quả hồi quy thể hiện ảnh hưởng của quy mô vốn đến ROA .........46

4.4.5. Kết quả hồi quy các biến kiểm soát....................................................46

4.5. Kết quả hồi quy và thảo luận ảnh hưởng của các nhân tố đến suất sinh lời

trên vốn chủ sở hữu.............................................................................................48

4.6. Kiểm định giả thuyết...................................................................................50

4.6.1. Kiểm định giả thuyết H1: Trong điều kiện các nhân tố khác không đổi,

ngân hàng hoạt động trong thị trường cạnh tranh có khả năng sinh lời cao hơn trong

thị trường tập trung cao .........................................................................................50

4.6.2. Kiểm định giả thuyết H2: Trong điều kiện các nhân tố khác không đổi,

ngân hàng có hiệu quả quản lý cao có khả năng sinh lời cao hơn ngân hàng có hiệu

quả thấp ..........................................................................................................50

4.6.3. Kiểm định giả thuyết H3: Trong điều kiện các nhân tố khác không đổi,

ngân hàng quy mô lớn có khả năng sinh lời thấp hơn ngân hàng có quy mô nhỏ ...51

vii

4.6.4. Kiểm định giả thuyết H4: Trong điều kiện các nhân tố khác không đổi,

ngân hàng có quy mô vốn chủ sở hữu lớn có khả năng sinh lời cao hơn ngân hàng

có quy mô vốn chủ sở hữu nhỏ ..............................................................................52

4.7. Tóm tắt chương 4 ........................................................................................53

CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN ....................................................................................54

5.1. Giới thiệu .....................................................................................................54

5.2. Kết quả nghiên cứu và gợi ý........................................................................54

5.2.1. Ngân hàng hoạt động trong thị trường tập trung cao có khả năng sinh

lời thấp ..........................................................................................................56

5.2.2. Ngân hàng có hiệu quả quản lý cao có khả năng sinh lời cao .............57

5.2.3. Các ngân hàng có quy mô lớn có khả năng sinh lời trên tài sản thấp ..57

5.2.4. Các ngân hàng duy trì quy mô VCSH nhỏ và sử dụng đòn bẩy tài chính

hiệu quả có khả năng sinh lời trên VCSH cao........................................................58

5.2.5. Ảnh hưởng của chất lượng tài sản và mức độ đa dạng hóa thu nhập đến

khả năng sinh lời ...................................................................................................58

5.3. Đóng góp của nghiên cứu............................................................................61

5.3.1. Về phương diện học thuật..................................................................61

5.3.2. Về phương diện thực nghiệm.............................................................62

5.4. Hạn chế của luận văn ..................................................................................62

5.5. Gợi ý nghiên cứu .........................................................................................62

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................64

PHỤ LỤC.............................................................................................................71

viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Anh Nguyên nghĩa tiếng Việt

ADB Asian Development Bank Ngân hàng phát triển Châu Á

BC Bank concentration Mức độ tập trung thị trường ngân

hàng

BCTC Báo cáo tài chính

CR Concentration ratio Tỷ lệ tập trung ngành

DMĐT Danh mục đầu tư

ES Efficient Structure Cấu trúc hiệu quả

FEM Fixed Effects Model Mô hình ảnh hưởng cố định

GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội

H Hypothesis Giả thuyết

HTXHTD Hệ thống xếp hạng tín dụng

MP Market Power Sức mạnh thị trường

MS Market Share Thị phần ngân hàng

NHNN Ngân hàng nhà nước

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần

NHTMNN Ngân hàng thương mại nhà nước

NII Thu nhập thuần ngoài lãi

OECD Organization for Economic

Co-operation and

Development

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh

tế

OLS Ordinary Least Square Phương pháp bình phương tối thiểu

Pooled OLS Pooled Ordinary Least

Square

Hồi quy đa biến dạng gộp

REM Random Effects Model Mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên

RMP Relative Market Power

ROA Return On Assets Tỷ suất sinh lời trên tài sản

ROE Return On Equity Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu

RQ Research Question Câu hỏi nghiên cứu

SCP Structure-Conduct￾Performance

VCSH Vốn chủ sở hữu

Wordbank Ngân hàng thế giới

XE X-Efficiency Hiệu quả quản lý chi phí

ix

DANH MỤC BẢNG BIỂU

TT Số thứ tự

bảng Tên bảng Trang

1 Biểu đồ 1.1 Xu hướng sụt giảm khả năng sinh lời của các NHTM

Việt Nam (giai đoạn 2007 – 2013)

3

2 Bảng 2.1 Tóm tắt kết quả nghiên cứu trước đây về mức độ tập

trung thị trường và khả năng sinh lời

12

3 Bảng 2.2 Tóm tắt kết quả nghiên cứu trước đây về ảnh hưởng của

hiệu quả quản lý đến khả năng sinh lời

14

4 Bảng 2.3 Tóm tắt kết quả nghiên cứu trước đây về quy mô ngân

hàng và khả năng sinh lời

16

5 Bảng 2.4 Tóm tắt kết quả nghiên cứu trước đây về quy mô vốn

chủ sở hữu và khả năng sinh lời

17

6 Bảng 2.5 Tóm tắt câu hỏi nghiên cứu và các giả thuyết 22

7 Bảng 3.1 Mô tả các biến trong mô hình 27

8 Bảng 4.1 Thống kê mô tả các biến trong mô hình hồi quy 36

9 Bảng 4.2 Ma trận tương quan giữa các biến 39

10 Bảng 4.3 Hệ số phóng đại phương sai VIF 40

11 Bảng 4.4 Lý thuyết kiểm định lựa chọn mô hình 41

12 Bảng 4.5 Kết quả hồi quy với biến phụ thuộc ROA 43

13 Bảng 4.6 Kết quả hồi quy với biến phụ thuộc ROE 48

14 Bảng 4.7 Tóm tắt kết quả kiểm định giả thuyết H1 50

15 Bảng 4.8 Tóm tắt kết quả kiểm định giả thuyết H2 51

16 Bảng 4.9 Tóm tắt kết quả kiểm định giả thuyết H3 52

17 Bảng 4.10 Tóm tắt kết quả kiểm định giả thuyết H4’ 52

18 Bảng 5.1 Tóm tắt kết quả nghiên cứu 55