Những yếu tố tác động đến sự thay đổi công nghệ trong hoạt động kinh doanh ngân hàng thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 :Luận văn thạc sĩ - Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng

BỘ CÔNG THƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯƠNG VĂN NAM

NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN

SỰ THAY ĐỔI CÔNG NGHỆ TRONG

HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGÂN HÀNG

THỜI ĐẠI CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0

Chuyên ngành: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG

Mã chuyên ngành: 60340201

LUẬN VĂN THẠC SĨ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2019

Công trình được hoàn thành tại Trường Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh.

Người hướng dẫn khoa học: .........................................................................................

(Ghi rõ họ, tên, học hàm, học vị và chữ ký)

Người phản biện 1: .......................................................................................................

(Ghi rõ họ, tên, học hàm, học vị và chữ ký)

Người phản biện 2: .......................................................................................................

(Ghi rõ họ, tên, học hàm, học vị và chữ ký)

Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại Hội đồng chấm bảo vệ Luận văn thạc sĩ Trường

Đại học Công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh ngày . . . . . tháng . . . . năm . . . . .

Thành phần Hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ gồm:

1. .........................................................................- Chủ tịch Hội đồng

2. .........................................................................- Phản biện 1

3. .........................................................................- Phản biện 2

4. .........................................................................- Ủy viên

5. .........................................................................- Thư ký

(Ghi rõ họ, tên, học hàm, học vị của Hội đồng chấm bảo vệ luận văn thạc sĩ)

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG TRƯỞNG KHOA

NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ

Họ tên học viên: TRƯƠNG VĂN NAM MSHV: 16083621

Ngày, tháng, năm sinh: 20/11/1987 Nơi sinh: Tân Hiệp – Kiên Giang

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã chuyên ngành: 60340201

I. TÊN ĐỀ TÀI:

NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ THAY ĐỔI CÔNG NGHỆ TRONG

HOẠT ĐỘNG KINH DOANH NGÂN HÀNG THỜI ĐẠI CÁCH MẠNG CÔNG

NGHIỆP 4.0

NHIỆM VỤ VÀ NỘI DUNG:

- Xem xét yếu tố làm thay đổi công nghệ trong quá trình kinh doanh của ngân hàng

thời đại CMCN 4.0.

- Mức độ tác động của từng yếu tố đến thay đổi công nghệ trong ngành ngân hàng.

- Hàm ý chính sách cho ngành ngân hàng thời kỳ CMCN 4.0 nhằm thay đổi công

nghệ mới và khai thác hiệu quả công nghệ để nâng cao hiệu quả kinh doanh.

II. NGÀY GIAO NHIỆM VỤ: 27 tháng 9 năm 2018

III. NGÀY HOÀN THÀNH NHIỆM VỤ: 20 tháng 3 năm 2019

IV. NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Phan Thị Hằng Nga

Tp. Hồ Chí Minh, ngày … tháng … năm 20 …

NGƯỜI HƯỚNG DẪN CHỦ NHIỆM BỘ MÔN ĐÀO TẠO

TRƯỞNG KHOA/VIỆN

BỘ CÔNG THƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

i

LỜI CẢM ƠN

Để thực hiện và hoàn thành đề tài luận văn này, em đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ

cũng như là quan tâm, động viên từ nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhân. Nghiên cứu

cũng được hoàn thành dựa trên sự tham khảo, học tập kinh nghiệm từ các kết quả

nghiên cứu liên quan, các sách, báo chuyên ngành của nhiều tác giả ở các trường

Đại học, các tổ chức nghiên cứu, tổ chức chính trị…Đặc biệt hơn nữa là sự hợp tác

của cán bộ giảng viên các trường: Cao đẳng Tài chính – Hải quan, Đại học Công

nghiệp TP.HCM, Đại học Tài chính – Marketing và sự giúp đỡ, tạo điều kiện về vật

chất và tinh thần từ phía gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp.

Trước hết, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Phan Thị Hằng Nga – người trực

tiếp hướng dẫn khoa học đã luôn dành nhiều thời gian, công sức hướng dẫn em

trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Em xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Công nghiệp, Đại học

Kinh tế TP.HCM, Đại học Ngân hàng TP.HCM cùng toàn thể các thầy cô giáo công

tác trong trường đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu, giúp đỡ em trong

quá trình học tập và nghiên cứu.

Tuy có nhiều cố gắng, nhưng trong đề tài luận văn này không tránh khỏi những

thiếu sót. Em kính mong Quý thầy cô, các chuyên gia, những người quan tâm đến

đề tài, đồng nghiệp, gia đình và bạn bè tiếp tục có những ý kiến đóng góp, giúp đỡ

để đề tài được hoàn thiện hơn.

Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn!

TP. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 3 năm 2019

Tác giả

Trương Văn Nam

ii

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ

Bài nghiên cứu này phân tích các yếu tố tác động đến sự thay đổi công nghệ trong

hoạt động kinh doanh ngân hàng thời đại Cách mạng công nghiệp 4.0 tại Việt Nam.

Tác giả sử dụng phương pháp định tính kết hợp với nghiên cứu định lượng để giải

quyết vấn đề, cụ thể sử dụng thang đo và dữ liệu thu thập được kiểm định độ tin cậy

Cronbach alpha, phân tích nhân tố khám phá EFA, CFA và kiểm định mô hình hồi

quy với mô hình cấu trúc tuyến tính SEM thông qua phần mềm AMOS. Nghiên cứu

khảo sát đề xuất sáu yếu tố: (1) Sự hữu ích, (2) dễ sử dụng, (3) sự tin tưởng, (4) yếu

tố xã hội, (5) yếu tố đổi mới, (6) yếu tố sự hiệu quả, tác động đến sự thay đổi công

nghệ trong hoạt động kinh doanh ngân hàng tại Việt Nam trong bối cảnh cuộc

CMCN 4.0. Trong đó, yếu tố “Sự hiệu quả” là yếu tố mới được đề xuất trong bối

cảnh nghiên cứu. Mặt khác, đây là nghiên cứu đầu tiên tại Việt Nam lượng hóa

được rõ nét được “các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi công nghệ trong ngân

hàng” dựa trên nền tảng lý thuyết mô hình chấp nhận công nghệ và các lý thuyết có

liên quan. Yếu tố “hiệu quả” cũng là yếu tố mới được tác giả xây dựng trong mô

hình nghiên cứu và lượng hóa được tác động của nó (HQ) đến sự thay đổi công

nghệ. Điều này giải thích lý do vì sao các nhà quản lý ngân hàng lại quyết định thay

đổi/đổi mới công nghệ để nâng cao hiệu quả trong hoạt động kinh doanh của ngành

ngân hàng.

Kết quả nghiên cứu cho thấy có 05 yếu tố có ý nghĩa thống kê ảnh hưởng đến sự

thay đổi công nghệ của ngân hàng. Từ kết quả nghiên cứu tác giả đề xuất các

khuyến nghị nhằm giúp các nhà quản lý ngân hàng khai thác hiệu quả công nghệ để

nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh ngân hàng trong bối cảnh cuộc CMCN 4.0.

Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0, công nghệ thông tin, ngân hàng, Việt Nam

iii

ABSTRACT

This research study analyzed the factors that led to some technological changes in

banking business in the Fourth Industrial Revolution in Vietnam. The research used

both the qualitive and quantitive method to analyze the data collected. The data

were measured its internal consistency – Cronbach alpha, exploratory factor

analysis (EFA), confirmatory factor analysis (CFA) and regression analysis with

structuaral equation Model (SEM) using AMOS. The research examined six factors:

(1) usefulness, (2) user friendifness, (3) reliability, (4) social factors, (5) innovation,

(6) effectiveness, wich influenced technologycal shift in banking business in

Vietnam. Particularly, effectiveness was the new factor proposed for this research

project. The results of the study indicated that only five factors resulted in changes

in technology of the bank. According to the findings of the study, the research

offered suggestions in oder to help the bank manager make use technology to

enhance their business in the Fourth Industrial Revolution.

Key words: The Fourth Industrial Revolution; Information Technology; Banking.

iv

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi. Các kết quả nghiên

cứu và các kết luận trong luận văn là trung thực, không sao chép từ bất kỳ một

nguồn nào và dưới bất kỳ hình thức nào. Việc tham khảo các nguồn tài liệu (nếu có)

đã được thực hiện trích dẫn và ghi nguồn tài liệu tham khảo đúng quy định.

Học viên

Trương Văn Nam

v

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ............................................................................ ii

ABSTRACT ............................................................................................................. iii

LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... iv

MỤC LỤC ...............................................................................................................v

DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................ ix

DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................x

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................... xi

MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN.......................................................................................7

1.1 Tổng quan về cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 .....................................7

1.1.1 Khái niệm và nguồn gốc và CMCN 4.0 ....................................................7

1.1.2 Những nguyên lý chính của CMCN 4.0 ....................................................8

1.1.3 Những sản phẩm của CMCN 4.0 áp dụng trong lĩnh vực ngân hàng........9

1.2 Tác động của cuộc CMCN 4.0.......................................................................12

1.2.1 Tác động đối với chính phủ .....................................................................12

1.2.2 Tác động đối với doanh nghiệp/mô hình kinh doanh..............................14

1.2.3 Tác động tới ngành ngân hàng.................................................................16

1.2.3.1 Tác động tới chính sách tiền tệ quốc gia...........................................16

1.2.3.2 Tác động tới mô hình tổ chức, mô thức quản trị của ngân hàng.......18

1.2.3.3 Tác động đến kênh phân phối sản phẩm dịch vụ của ngân hàng......19

1.2.3.4 An ninh hệ thống ngân hàng .............................................................20

1.3 Quá trình phát triển của Fintech và sự thâm nhập vào hệ thống tài chính.....21

1.3.1 Khái niệm và các lĩnh vực hoạt động chính của Fintech.........................21

1.3.1.1 Khái niệm..........................................................................................21

1.3.1.2 Các lĩnh vực hoạt động chính của Fintech........................................23

1.3.2 Quá trình phát triển của Fintech tại một số quốc gia và Việt Nam .........24

1.3.2.1 Quá trình phát triển Fintech tại một số quốc gia...............................24

1.3.2.2 Sự phát triển của Fintech tại Việt Nam.............................................25

vi

1.3.3 Những cơ hội và thách thức của công nghệ Fintech trong lĩnh vực tài

chính ngân hàng................................................................................................26

CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT..........................................................................29

2.1 Lý thuyết về công nghệ và đổi mới công nghệ trong thời đại CMCN 4.0.....29

2.1.1 Lý thuyết về công nghệ............................................................................29

2.1.2 Lý thuyết về sự đổi mới công nghệ .........................................................30

2.1.3 Vai trò của đổi mới công nghệ trong thời đại CMCN 4.0.......................32

2.2 Các mô hình nghiên cứu liên quan đến việc chấp nhận và thay đổi công nghệ

trong thời đại CMCN 4.0 ......................................................................................32

2.3 Các nghiên cứu trong và ngoài nước về hoạt động kinh doanh ngân hàng

trong thời đại CMCN 4.0 ......................................................................................34

2.3.1 Các nghiên cứu nước ngoài .....................................................................34

2.3.2 Các nghiên cứu trong nước......................................................................36

2.4 Khoảng trống nghiên cứu...............................................................................37

CHƯƠNG 3 MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................39

3.1 Thiết kế nghiên cứu........................................................................................39

3.1.1 Phương pháp nghiên cứu .........................................................................39

3.1.1.1 Nghiên cứu định tính.........................................................................39

3.1.1.2 Nghiên cứu định lượng .....................................................................40

3.1.2 Quy trình nghiên cứu ...............................................................................41

3.1.3 Chọn mẫu nghiên cứu..............................................................................43

3.2 Mô hình nghiên cứu .......................................................................................44

3.2.1 Các giả thuyết và mô hình nghiên cứu ....................................................44

3.2.1.1 Nhận thức sự hữu ích ........................................................................44

3.2.1.2 Nhận thức dễ sử dụng .......................................................................45

3.2.1.3 Sự tin tưởng.......................................................................................46

3.2.1.4 Ảnh hưởng xã hội..............................................................................47

3.2.1.5 Tính đổi mới......................................................................................47

3.2.1.6 Tính hiệu quả của sự thay đổi công nghệ..........................................48

3.2.1.7 Sự thay đổi công nghệ.......................................................................49

3.2.2 Mô hình nghiên cứu đề xuất ....................................................................49

CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN..................................52

4.1 Đánh giá hoạt động kinh doanh của ngành ngân hàng hiện nay....................52

vii

4.1.1 Sự phát triển của ngành ngân hàng..........................................................52

4.1.2 Thị phần ...................................................................................................53

4.1.3 Lợi nhuận.................................................................................................55

4.1.4 Xử lý nợ xấu ............................................................................................56

4.2 Đánh giá hoạt động sử dụng và khai thác công nghệ tại các ngân hàng........57

4.2.1 Đánh giá tình hình sử dụng công nghệ trong các ngân hàng...................57

4.2.2 Thay đổi công nghệ và lợi nhuận của ngân hàng ....................................58

4.2.3 Phân tích ưu điểm nhược điểm trong quá trình sử dụng và khai thác công

nghệ phục vụ hoạt động kinh doanh của các ngân hàng ..................................61

4.2.3.1 Ưu điểm.............................................................................................61

4.2.3.2 Nhược điểm.......................................................................................62

4.3 Kết quả nghiên cứu định lượng......................................................................63

4.3.1 Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu........................................................63

4.3.2 Các công nghệ đang sử dụng tại ngân hàng và mức độ hiệu quả của công

nghệ mang lại cho ngân hàng ...........................................................................65

4.3.3 Đánh giá độ tin cậy của thang đo ............................................................66

4.3.3.1 Nhân tố Sự hữu ích (HI)....................................................................68

4.3.3.2 Nhân tố Dễ sử dụng (SD)..................................................................68

4.3.3.3 Nhân tố Sự tin tưởng (STT)..............................................................69

4.3.3.4 Nhân tố Xã hội (XH).........................................................................70

4.3.3.5 Nhân tố Đổi mới (DM) .....................................................................70

4.3.3.6 Nhân tố Hiệu quả (HQ).....................................................................71

4.3.3.7 Nhân tố Sự thay đổi công nghệ (YD) ...............................................72

4.3.4 Phân tích EFA..........................................................................................72

4.3.5 Phân tích nhân tố khẳng định CFA..........................................................75

4.3.6 Mô hình phương trình cấu trúc tuyến tính SEM......................................81

4.4 Thảo luận kết quả nghiên cứu ........................................................................83

CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.....................................................88

5.1 Kết luận ..........................................................................................................88

5.2 Một số đề xuất và khuyến nghị ......................................................................90

5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo trong tương lai................................97

TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................................99

viii

PHỤ LỤC 1 ...........................................................................................................102

PHỤ LỤC 2 ...........................................................................................................107

LÝ LỊCH TRÍCH NGANG CỦA HỌC VIÊN .......................................................125

ix

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 1.1 Hệ sinh thái Fintech ..................................................................................22

Hình 1.2 Tỷ lệ các công ty Fintech theo lĩnh vực tại Việt Nam năm 2017 .............26

Hình 3.1 Quy trình nghiên cứu ................................................................................42

Hình 3.2 Mô hình nghiên cứu đề xuất....................................................................550

Hình 4.1 Mô hình phân tích nhân tố khẳng định CFA.............................................80

Hình 4.2 Kết quả phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM ...............................82

x

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1 Các công ty Fintech, nhà đầu tư lớn và công nghệ áp dụng Fintech tại các

quốc gia ....................................................................................................................24

Bảng 4.1 Thống kê mô tả đối tượng nghiên cứu......................................................64

Bảng 4.2 Thống kê mô tả đối tượng nghiên cứu......................................................66

Bảng 4.3 Kết quả đánh giá độ tin cậy thang đo HI lần 1 .........................................68

Bảng 4.4 Kết quả đánh giá độ tin cậy thang đo HI lần 2 .........................................68

Bảng 4.5 Kết quả đánh giá độ tin cậy thang đo SD .................................................69

Bảng 4.6 Kết quả kiểm định thang đo STT lần 1.....................................................69

Bảng 4.7 Kết quả kiểm định thang đo STT lần 2.....................................................70

Bảng 4.8 Kết quả kiểm định thang đo XH...............................................................70

Bảng 4.9 Kết quả kiểm định thang đo DM ..............................................................71

Bảng 4.10 Kết quả kiểm định thang đo HQ.............................................................71

Bảng 4.11 Kết quả kiểm định thang đo YD.............................................................72

Bảng 4.12 Kiểm định KMO.....................................................................................73

Bảng 4.13 Kết quả EFA cho thang đo nhân tố.........................................................74

Bảng 4.14 Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình với dữ liệu nghiên cứu....75

Bảng 4.15 Độ tin cậy tổng hợp và tổng phương sai rút trích các nhân tố................76

Bảng 4.16 Các hệ số chưa chuẩn hóa và đã chuẩn hóa............................................77

Bảng 4.17 Đánh giá giá trị phân biệt .......................................................................78

Bảng 4.18 Tổng phương sai rút trích (AVE) của các nhân tố..................................79

Bảng 4.19 Ma trận tương quan giữa các khái niệm .................................................79

Bảng 4.20 Kết quả phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính SEM .............................83

xi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

CMCN 4.0 Cách mạng công nghiệp lần thứ tư

CNNH Công nghệ ngân hàng

CNTT Công nghệ thông tin

CSTT Chính sách tiền tệ

KH&CN Khoa học và công nghệ

NHTM Ngân hàng thương mại

DM Đổi mới

ĐMCN Đổi mới công nghệ

HI Hữu ích

HQ Hiệu quả

KH&CN Khoa học và công nghệ

NHNN Ngân hàng nhà nước

NHTW Ngân hàng Trung ương

NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần

SD Sử dụng

STT Sự tin tưởng

XH Xã hội