Nghiên cứu dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong chương 6 sách giáo khoa hóa học 12 nâng cao.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA



PHAN THỊ LIÊN

NGHIÊN CỨU DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT

TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CHƯƠNG 6 SÁCH

GIÁO KHOA HÓA HỌC 12 NÂNG CAO

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƯ PHẠM

Đà Nẵng, 2015

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA HÓA



NGHIÊN CỨU DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT

TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG CHƯƠNG 6 SÁCH

GIÁO KHOA HÓA HỌC 12 NÂNG CAO

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƯ PHẠM

Sinh viên thực hiện : PHAN THỊ LIÊN

Lớp : 11SHH

Giáo viên hướng dẫn : ThS. Ngô Minh Đức

Đà Nẵng, 2015

Đại học Đà Nẵng Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Trường Đại học Sư Phạm Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

Khoa Hóa

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Họ và tên sinh viên: PHAN THỊ LIÊN

Lớp : 11SHH

1. Tên đề tài khóa luận

“Nghiên cứu dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong

chương 6 sách giáo khoa Hóa học 12 nâng cao”

2. Nguyên liệu, dụng cụ và thiết bị

- Giáo trình Đại học của các học phần: Bài tập và thực hành giảng dạy Hóa học,

Phương pháp dạy học Hóa học cụ thể.

3. Nội dung nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về đổi mới phương pháp dạy học theo định

hướng tiếp cận và phát triển năng lực.

- Xây dựng hệ thống câu hỏi/ bài tập và thiết kế giáo án các bài học trong Chương

6 Kim loại kiềm - Kim loại kiềm thổ - Nhôm sách giáo khoa Hóa học 12 nâng cao

nhằm phát triển năng lực cho học sinh.

- Xây dựng đề kiểm tra cho từng chủ đề trong chương và đề kiểm tra kết thúc

chương.

4. Giáo viên hướng dẫn: Th.S Ngô Minh Đức

5. Ngày giao đề tài: 15/08/2014

6. Ngày hoàn thành đề tài: 24/04/2015

Chủ nhiệm khoa Giáo viên hướng dẫn

PGS.TS Lê Tự Hải ThS. Ngô Minh Đức

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo về cho Khoa ngày…tháng…năm 2015

Kết quả điểm đánh giá:………….

Ngày…tháng…năm 2015

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

LỜI CẢM ƠN

Với lòng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn thầy giáo – Thạc sĩ Ngô

Minh Đức đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ, động viên em trong suốt quá trình học tập,

nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Hóa – trường Đại học Sư

phạm – Đại học Đà Nẵng đã dìu dắt, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em

trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại trường.

Do hạn chế về thời gian nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót nhất

định. Em kính mong được sự góp ý từ các thầy cô. Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, ngày…tháng…năm 2015

Sinh viên

Phan Thị Liên

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Kí hiệu Tên đầy đủ

1 HS Học sinh

2 GV Giáo viên

3 KL Kim loại

4 KLK Kim loại kiềm

5 KLKT Kim loại kiềm thổ

6 THPT Trung học phổ thông

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Hiện nay, trong sự nghiệp đổi mới toàn diện của đất nước, đổi mới nền giáo

dục đào tạo là một trong những trọng tâm quan trọng của sự phát triển.Để đáp ứng

nhu cầu về con người- nguồn nhân lực là yếu tố quyết định sự phát triển của đất

nước, cần phải có sự chuyển biến cơ bản và toàn diện về giáo dục và đào tạo, trong

đó có sự thay đổi về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.Nghị quyết Hội

nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu

rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát

huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học;

khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách

học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới

tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực…”

Nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới phương pháp

dạy học, trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tập trung chỉ đạo đổi

mới các hoạt động này nhằm tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy

học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong các trường trung học.

Hóa học là môn khoa học tự nhiên, nó cung cấp cho học sinh những tri thức

khoa học phổ thông cơ bản về các chất,sự biến đổi các chất và mối liên hệ qua lại

giữa công nghệ hóa học, môi trường và con người.Những tri thức này rất cần thiết,

giúp học sinh có nhận thức khoa học về thế giới vật chất, góp phần phát triển tiềm

lực trí tuệ, phát triển năng lực nhận thức và năng lực hành động cho các em.

Nội dung chương trình Hóa học 12 nâng cao nói chung, đặc biệt là các bài

học thuộc Chương 6 Kim loại kiềm - Kim loại kiềm thổ- Nhôm nói riêng, học sinh

không những cần phải nắm vững kiến thức cơ bản mà còn phải biết giải thích các

hiện tượng thực tế có liên quan. Vì các kim loại này và hợp chất của chúng là những

hóa chất cơ bản và có nhiều ứng dụng trong thực tế, hơn nữa việc nghiên cứu các

kim loại này giúp học sinh củng cố kiến thức phần đại cương về kim loại và là cơ sở

để học sinh nghiên cứu và so sánh với các kim loại khác ở phần sau, ứng dụng tri

2

thức đã học vào những tình huống thực tiễn, nhằm trang bị cho bản thân những

năng lực giải quyết các tình huống trong cuộc sống, nghề nghiệp.

Xuất phát từ thực tế đó, tôi chọn nghiên cứu đề tài “NGHIÊN CỨU DẠY

HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG

CHƯƠNG 6 SÁCH GIÁO KHOA HÓA HỌC 12 NÂNG CAO” với mong muốn

góp phần nâng cao chất lượng học tập của học sinh theo định hướng phát triển năng

lực.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Việc nghiên cứu phương pháp dạy học hóa học ở trường THPT đã được

nhiều tác giả trong và ngoài nước quan tâm như: Apkin G.L, Xereda.I.P, PGS.TS.

Nguyễn Xuân Trường, PGS.TS. Đặng Thị Oanh, PGS.TS. Trần Trung Ninh (Đại

học Sư phạm I Hà Nội)…

Xu hướng hiện nay của lí luận dạy học là chú trọng đến hoạt động tư duy và

vai trò của học sinh trong quá trình dạy và học và đòi hỏi người học sinh phải làm

việc tích cực, tự lực, chủ động tiếp thu kiến thức.

Đến nay chưa có đề tài nào nghiên cứu một cách cụ thể về nâng cao năng lực

nhận thức của học sinh thông qua dạy học chương Kim loại kiềm- Kim loại kiềm

thổ- Nhôm chương trình lớp 12 nâng cao.

3. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu, xây dựng hệ thống câu hỏi/bài tập và thiết kế bài giảng theo định

hướng phát triển năng lực học sinh nhằm hỗ trợ giáo viên trung học trong việc dạy

học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong các trường trung học.

4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

- Khách thể nghiên cứu: quá trình dạy học Hóa học ở lớp 12 trường THPT.

- Đối tượng nghiên cứu: các bài giảng, hệ thống câu hỏi/ bài tập trong

Chương 6 Kim loại kiềm - Kim loại kiềm thổ - Nhôm sách giáo khoa Hóa 12 nâng

cao.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về đổi mới phương pháp dạy học theo

định hướng tiếp cận và phát triển năng lực.

3

- Xây dựng hệ thống câu hỏi/ bài tập và thiết kế giáo án các bài học trong

Chương 6 Kim loại kiềm - Kim loại kiềm thổ - Nhôm sách giáo khoa Hóa học 12

nâng cao nhằm phát triển năng lực cho học sinh.

- Xây dựng đề kiểm tra cho từng chủ đề trong chương và đề kiểm tra kết thúc

chương.

6. Phương pháp nghiên cứu

- Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các nguồn tài liệu để xây

dựng cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài.

- Nghiên cứu chương trình dạy học Hóa học lớp 12 trường THPT.

- Sưu tầm, biên soạn, phân tích các câu hỏi/ bài tập và thiết kế bài giảng theo

định hướng phát triển năng lực học sinh.

7. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu chương trình dạy học trong chương 6 sách giáo khoa Hóa học

lớp 12 nâng cao.

8. Đóng góp của đề tài

- Nghiên cứu và đề xuất các cơ sở lí luận về nâng cao năng lực nhận thức cho

học sinh thông qua việc dạy học hóa học nói chung và dạy học chương kim loại

kiềm, kiềm thổ, nhôm nói riêng.

- Đã soạn thảo giáo án và hệ thống các câu hỏi/bài tập trong chương Kim loại

kiềm - Kim loại kiềm thổ - Nhôm gắn với đời sống thực tiễn, theo định hướng phát

triển năng lực học sinh.

4

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. VÀI NÉT VỀ THỰC TRẠNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC

PHỔ THÔNG [1]

1.1.1. Những kết quả bước đầu của việc đổi mới phương pháp dạy học, kiểm

tra đánh giá

Trong những năm qua, cùng với sự phát triển chung của giáo dục phổ thông,

hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá đã được quan tâm tổ

chức và thu được những kết quả bước đầu thể hiện trên các mặt sau đây:

1.1.1.1. Đối với công tác quản lý

Từ năm 2002 bắt đầu triển khai chương trình và sách giáo khoa phổ thông mới

mà trọng tâm là đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực,

chủ động, sáng tạo, rèn luyện phương pháp tự học của học sinh.

Triển khai thí điểm phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông theo

Hướng dẫn số 791/HD-BGDĐT ngày 25/6/2013 của Bộ Giáo dục và Đào tạo tại các

trường và các địa phương tham gia thí điểm. Mục đích của việc thí điểm là nhằm:

(1) Khắc phục hạn chế của chương trình, sách giáo khoa hiện hành, góp phần nâng

cao chất lượng dạy học, hoạt động giáo dục của các trường phổ thông tham gia thí

điểm; (2) Củng cố cơ chế phối hợp và tăng cường vai trò của các trường sư phạm,

trường phổ thông thực hành sư phạm và các trường phổ thông khác trong các hoạt

động thực hành, thực nghiệm sư phạm và phát triển chương trình giáo dục nhà

trường phổ thông; (3) Bồi dưỡng năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục,phát triển

chương trình giáo dục nhà trường phổ thông cho đội ngũ giảng viên các trường/khoa

sư phạm, giáo viên các trường phổ thông tham gia thí điểm; (4) Góp phần chuẩn bị cơ

sở lý luận, cơ sở thực tiễn đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông

sau năm 2015.

Triển khai áp dụng phương pháp “Bàn tay nặn bột” theo hướng dẫn của Bộ

Giáo dục và Đào tạo tại Công văn số 3535/BGDĐT-GDTrH ngày 27/5/2013; sử

dụng di sản văn hóa trong dạy học theo Hướng dẫn số 73/HD-BGDĐT-BVHTTDL

ngày 16/01/2013 của liên Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch;

triển khai sâu rộng Cuộc thi dạy học các chủ đề tích hợp dành cho giáo viên.

5

Bước đầu tổ chức các đợt đánh giá học sinh trên phạm vi quốc gia, tham gia

các kì đánh giá học sinh phổ thông quốc tế (PISA). Tổ chức Cuộc thi vận dụng kiến

thức liên môn để giải quyết các tình huống thực tiễn dành cho học sinh trung học;

Cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học nhằm khuyến

khích học sinh trung học nghiên cứu, sáng tạo khoa học, công nghệ, kỹ thuật và vận

dụng kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn cuộc sống; góp phần

thúc đẩy đổi mới hình thức tổ chức và phương pháp dạy học; đổi mới hình thức và

phương pháp đánh giá kết quả học tập; phát triển năng lực học sinh.

1.1.1.2. Đối với giáo viên

Đông đảo giáo viên có nhận thức đúng đắn về đổi mới phương pháp dạy học.

Nhiều giáo viên đã xác định rõ sự cần thiết và có mong muốn thực hiện đổi mới

đồng bộ phương pháp dạy học.

Một số giáo viên đã vận dụng được các phương pháp dạy học tích cực trong dạy

học; kĩ năng sử dụng thiết bị dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin - truyền

thông trong tổ chức hoạt động dạy học được nâng cao.

1.1.1.3. Tăng cường cơ sở vật chất và thiết bị dạy học

Cơ sở vật chất phục vụ đổi mới phương pháp dạy học những năm qua đã

được đặc biệt chú trọng. Nhiều dự án của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang được

triển khai thực hiện trên phạm vi cả nước đã từng bước cải thiện điều kiện dạy học

và áp dụng công nghệ thông tin - truyền thông ở các trường trung học, tạo điều kiện

thuận lợi cho hoạt động đổi mới phương pháp dạy học.

Với những tác động tích cực từ các cấp quản lý giáo dục, nhận thức và chất lượng

hoạt động đổi mới phương pháp dạy học của các trường trung học đã có những

chuyển biến tích cực, góp phần làm cho chất lượng giáo dục và dạy học từng bước

được cải thiện.

1.1.2. Những mặt hạn chế của hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, kiểm

tra đánh giá ở trường trung học phổ thông

Bên cạnh những kết quả bước đầu đã đạt được, việc đổi mới phương pháp

dạy học, kiểm tra đánh giá ở trường trung học phổ thông vẫn còn nhiều hạn chế cần

phải khắc phục.

6

Hoạt động đổi mới phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông chưa

mang lại hiệu quả cao. Truyền thụ tri thức một chiều vẫn là phương pháp dạy học chủ

đạo của nhiều giáo viên. Số giáo viên thường xuyên chủ động, sáng tạo trong việc phối

hợp các phương pháp dạy học cũng như sử dụng các phương pháp dạy học phát huy

tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh còn chưa nhiều. Dạy học vẫn nặng về

truyền thụ kiến thức lí thuyết. Việc rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết các tình

huống thực tiễn cho học sinh thông qua khả năng vận dụng tri thức tổng hợp chưa thực

sự được quan tâm. Việc ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông, sử dụng các

phương tiện dạy học chưa được thực hiện rộng rãi và hiệu quả trong các trường trung

học phổ thông.

1.1.3. Một số nguyên nhân dẫn đến hạn chế của việc đổi mới phương pháp dạy

học, kiểm tra đánh giá

Thực trạng nói trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có thể chỉ ra

một số nguyên nhân cơ bản sau:

Nhận thức về sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học và ý thức thực

hiện đổi mới của một bộ phận cán bộ quản lý, giáo viên chưa cao. Năng lực của đội

ngũ giáo viên về vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, sử dụng thiết bị dạy

học, ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông trong dạy học còn hạn chế.

Lý luận về phương pháp dạy học chưa được nghiên cứu và vận dụng một

cách có hệ thống; còn tình trạng vận dụng lí luận một cách chắp vá nên chưa tạo ra

sự đồng bộ, hiệu quả; các hình thức tổ chức hoạt động dạy học, giáo dục còn nghèo

nàn.

Nguồn lực phục vụ cho quá trình đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá

trong nhà trường như: cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, hạ tầng công nghệ thông tin -

truyền thông vừa thiếu, vừa chưa đồng bộ, làm hạn chế việc áp dụng các phương

pháp dạy học, hình thức kiểm tra đánh giá hiện đại.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc tăng cường đổi mới kiểm tra đánh

giá thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có chủ

trương tập trung chỉ đạo đổi mới kiểm tra đánh giá, đổi mới phương pháp dạy học,

tạo ra sự chuyển biến cơ bản về tổ chức hoạt động dạy học, góp phần nâng cao chất

7

lượng giáo dục trong các trường trung học; xây dựng mô hình trường phổ thông đổi

mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục.

1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

TRONG GIÁO DỤC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG

TIẾP CẬN NĂNG LỰC [1]

1.2.1. Chuyển từ chương trình định hướng nội dung dạy học sang chương

trình định hướng năng lực

Chương trình dạy học truyền thống có thể gọi là chương trình giáo dục“định

hướng nội dung” dạy học hay“định hướng đầu vào” (điều khiển đầu vào). Đặc

điểm cơ bản của chương trình giáo dục định hướng nội dung là chú trọng việc truyền

thụ hệ thống tri thức khoa học theo các môn học đã được quy định trong chương trình

dạy học. Những nội dung của các môn học này dựa trên các khoa học chuyên ngành

tương ứng. Người ta chú trọng việc trang bị cho người học hệ thống tri thức khoa học

khách quan về nhiều lĩnh vực khác nhau.

Tuy nhiên chương trình giáo dục định hướng nội dung chưa chú trọng đầy đủ

đến chủ thể người học cũng như đến khả năng ứng dụng tri thức đã học trong những

tình huống thực tiễn. Mục tiêu dạy học trong chương trình định hướng nội dung được

đưa ra một cách chung chung, không chi tiết và không nhất thiết phải quan sát, đánh

giá được một cách cụ thể nên không đảm bảo rõ ràng về việc đạt được chất lượng dạy

học theo mục tiêu đã đề ra. Việc quản lý chất lượng giáo dục ở đây tập trung vào

“điều khiển đầu vào” là nội dung dạy học.

Ưu điểm của chương trình dạy học định hướng nội dung là việc truyền thụ

cho người học một hệ thống tri thức khoa học và hệ thống. Tuy nhiên ngày nay

chương trình dạy học định hướng nội dung không còn thích hợp, trong đó có những

nguyên nhân sau:

Ngày nay, tri thức thay đổi và bị lạc hậu nhanh chóng, việc quy định cứng

nhắc những nội dung chi tiết trong chương trình dạy học dẫn đến tình trạng nội

dung chương trình dạy học nhanh bị lạc hậu so với tri thức hiện đại. Do đó việc rèn

luyện phương pháp học tập ngày càng có ý nghĩa quan trọng trong việc chuẩn bị

cho con người có khả năng học tập suốt đời.