[Luận văn]so sánh một số tổ hợp ngô lai f1 có triển vọng tại gia lâm hà nội

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I

---------------------------------

NguyÔn thÞ tuyÕt nhung

So s¸nh mét sè tæ hîp ng« lai F1 cã triÓn väng

t¹i Gia L©m – Hµ Néi

luËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp

Chuyªn ngµnh: Trång trät

m∙ sè: 60.62.01

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: pgs.ts. nguyÔn thÕ hïng

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………i

Hµ néi - 2007

Lêi cam ®oan

T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña t«i. TÊt c¶ c¸c sè liÖu

vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc tr×nh bµy trong luËn v¨n lµ trung thùc, ch−a tõng

®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo.

Mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®−îc c¶m ¬n vµ c¸c

th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®· ®−îc chØ râ nguån gèc.

T¸c gi¶ luËn v¨n

NguyÔn ThÞ TuyÕt Nhung

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………i

Lêi c¶m ¬n

§Ó hoµn thµnh luËn v¨n th¹c sü n«ng nghiÖp, trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ

nghiªn cøu, bªn c¹nh sù cè g¾ng nç lùc cña b¶n th©n, t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp

®ì rÊt nhiÖt t×nh cña tËp thÓ, c¸ nh©n, gia ®×nh vµ ng−êi th©n.

Tr−íc tiªn, t«i xin bµy tá lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n s©u s¾c tíi thÇy

PGS.TS. NguyÔn ThÕ Hïng ®· hÕt lßng h−íng dÉn t«i trong suèt qu¸ tr×nh

thùc hiÖn ®Ò tµi, còng nh− qu¸ tr×nh hoµn thµnh luËn v¨n nµy.

T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp, ®Þnh h−íng quÝ b¸u

cña c¸c ThÇy C« gi¸o Bé m«n C©y l−¬ng thùc ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸

tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh tèt luËn v¨n; C¸c thÇy c« vµ c¸n bé nh©n viªn

Khoa Sau ®¹i häc ®· gióp t«i hoµn thµnh c¸c thñ tôc tr−íc khi b¶o vÖ luËn v¨n.

Cuèi cïng t«i xin ®−îc c¶m ¬n tÊt c¶ b¹n bÌ, gia ®×nh vµ ng−êi th©n ®·

khuyÕn khÝch, ®éng viªn vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh

hoµn thiÖn luËn v¨n.

Hµ Néi, th¸ng 9 n¨m 2007

T¸c gi¶ luËn v¨n

NguyÔn ThÞ TuyÕt Nhung

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………ii

Môc lôc

LêI CAM §OAN........................................................................................................i

LêI C¶M ¥N .............................................................................................................ii

MôC LôC..................................................................................................................iii

DANH MôC C¸C CH÷ VIÕT T¾T................................................................ v

DANH MôC B¶NG BIÓU.............................................................................vi

DANH MôC C¸C §å THÞ .......................................................................... vii

1. Më §ÇU........................................................................................................i

1.1. §Æt vÊn ®Ò................................................................................................... 1

1.2. Môc tiªu ®Ò tµi............................................................................................ 3

1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi ................................................... 3

1.3.1. ý nghÜa khoa häc cña ®Ò tµi .................................................................... 3

1.3.2. ý nghÜa thùc tiÔn ..................................................................................... 4

2. TæNG QUAN TµI LIÖU ............................................................................. 5

2.1. Nh÷ng nghiªn cøu sö dông ng« trªn thÕ giíi ............................................. 5

2.1.1. Nh÷ng nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt ng« trªn thÕ giíi..................................... 5

2.2.2. Nh÷ng thµnh tùu trong nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ng« lai trªn thÕ giíi .... 9

2.2. Nh÷ng nghiªn cøu, sö dông ng« ë ViÖt Nam........................................... 11

2.2.1. Nh÷ng nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt ng« ë ViÖt Nam ................................... 11

2.2.2. Nh÷ng thµnh tùu trong nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ng« lai ë ViÖt Nam... 15

2.3. ¦u thÕ lai vµ øng dông trong s¶n xuÊt ..................................................... 16

2.3.1. ¦u thÕ lai............................................................................................... 16

2.3.2. øng dông −u thÕ lai trong s¶n xuÊt ng«................................................. 17

2.4. T×nh h×nh sö dông c¸c lo¹i gièng ng« ...................................................... 18

2.4.1. Gièng ng« thô phÊn tù do...................................................................... 19

2.4.2. Gièng ng« lai (Hybrid maize) ............................................................... 20

2.5. Kh¶o nghiÖm vµ ®¸nh gi¸ mét sè gièng ng« lai míi ............................... 22

3. VËT LIÖU, NéI DUNG, §ÞA §IÓM Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU .. 27

3.1. VËt liÖu, ®Þa ®iÓm, thêi gian nghiªn cøu .................................................. 27

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iii

3.1.1. VËt liÖu nghiªn cøu ............................................................................... 27

3.1.2. §Þa ®iÓm thùc tËp .................................................................................. 27

3.1.3. Thêi gian tiÕn hµnh................................................................................ 27

3.2. Néi dung nghiªn cøu ................................................................................ 27

3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu .......................................................................... 28

3.3.1. Bè trÝ thÝ nghiÖm.................................................................................... 28

3.3.2. Ch¨m sãc thÝ nghiÖm............................................................................. 29

3.3.3. C¸c chØ tiªu vµ ph−¬ng ph¸p theo dâi ................................................... 30

3.3.4. Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu: .................................................................... 32

4. KÕT QU¶ NGHI£N CøU Vµ TH¶O LUËN ........................................... 33

4.1. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm..... 33

4.1.1. Giai ®o¹n tõ gieo ®Õn mäc .................................................................... 33

4.1.2. Giai ®o¹n tõ gieo ®Õn trç cê, tung phÊn, phun r©u ................................ 35

4.1.3. Giai ®o¹n chÝn ....................................................................................... 38

4.2. §éng th¸i t¨ng tr−ëng cña c¸c tæ hîp ng« lai .......................................... 39

4.2.1. §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu cao c©y..................................................... 39

4.2.2. Sè l¸, ®éng th¸i t¨ng tr−ëng sè l¸.......................................................... 44

4.3. §Æc tr−ng sinh lý cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm................. 49

4.3.1. DiÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp ng« lai ........................................................ 49

4.3.2. ChØ sè diÖn tÝch l¸.................................................................................. 52

4.4. §Æc tr−ng h×nh th¸i cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm ............. 55

4.5. C¸c chØ tiªu vÒ b«ng cê vµ kh¶ n¨ng phun r©u cña c¸c tæ hîp ng« lai..... 59

4.6. §Æc tr−ng h×nh th¸i b¾p ............................................................................ 61

4.7. §Æc tÝnh chèng chÞu cña c¸c tæ hîp lai .................................................... 64

4.8. C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cña cac tæ hîp ng« lai....... 66

4.9. ChØ sè chän läc vµ mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c chØ tiªu chän läc ................ 73

5. KÕT LUËN Vµ §Ò NGHÞ ......................................................................... 75

5.1. KÕt luËn .................................................................................................... 75

5.2. §Ò nghÞ ..................................................................................................... 76

Tµi lÖu tham kh¶o................................................................................ 77

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iv

Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t

BRN B¸n r¨ng ngùa

CC ChiÒu cao

CD ChiÒu dµi

§/C §èi chøng

§K §−êng kÝnh

HH H÷u HiÖu

NSLT N¨ng suÊt lý thuyÕt

NSTT N¨ng suÊt thùc thu

P1000 h¹t Khèi l−îng ngh×n h¹t

RN R¨ng ngùa

TB Trung b×nh

TGST Thêi gian sinh tr−ëng

THL Tæ hîp lai

V Mµu vµng

V§ Mµu vµng ®Ëm

VC Mµu vµng cam

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………v

Danh môc c¸c b¶ng

B¶ng 2.1: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng ng« trªn thÕ giíi (1999 – 2006) . 7

B¶ng 2.2: Mét sè n−íc cã diÖn tÝch trång ng« lín nhÊt thÕ giíi (2003 – 2005)....8

B¶ng 2.3: T×nh h×nh s¶n xuÊt ng« cña mét sè n−íc §«ng Nam ¸ (1995 –

2005)................................................................................................................. 9

B¶ng 2.4: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng ng« ViÖt Nam giai ®o¹n 1990 – 2006 ... 12

B¶ng 2.5: TiÕn ®é sö dông ng« lai ë n−íc ta giai ®o¹n 1990 – 2006 ............. 13

B¶ng 3.1: Nguån gèc cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm................. 27

B¶ng 4.1: C¸c giai ®o¹n sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c¸c tæ hîp ng« lai tham

gia thÝ nghiÖm ................................................................................................. 34

B¶ng 4.2a: §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu cao c©y cña c¸c tæ hîp ng« lai tham

gia thÝ nghiÖm vô Thu §«ng 2006.................................................................. 41

B¶ng 4.2b: §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu cao c©y cña c¸c tæ hîp ng« lai tham

gia thÝ nghiÖm vô Xu©n 2007.......................................................................... 42

B¶ng 4.3a: §éng th¸i t¨ng tr−ëng sè l¸ cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ

nghiÖm vô Thu §«ng 2007 ............................................................................. 45

B¶ng 4.3b: §éng th¸i t¨ng tr−ëng sè l¸ cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ

nghiÖm vô Xu©n 2007..................................................................................... 47

B¶ng 4.4: DiÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm................ 50

B¶ng 4.5: ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm ..... 53

B¶ng 4.6: C¸c ®Æc tr−ng h×nh th¸i cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm . 56

B¶ng 4.7: C¸c chØ tiªu vÒ b«ng cê vµ kh¶ n¨ng phun r©u cña c¸c tæ hîp ng« lai

tham gia thÝ nghiÖm ........................................................................................ 60

B¶ng 4.8: §Æc tr−ng h×nh th¸i b¾p cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm. 62

B¶ng 4.9: Kh¶ n¨ng nhiÔm s©u bÖnh vµ chèng ®æ cña c¸c tæ hîp ng« lai tham

gia thÝ nghiÖm ................................................................................................. 65

B¶ng 4.10: N¨ng suÊt vµ c¸c yÕu tæ cÊu thµnh n¨ng suÊt cña c¸c tæ hîp ng« lai

tham gia thÝ nghiÖm ........................................................................................ 68

B¶ng 4.11: KÕt qu¶ vÒ phÇn lùa chän c¸c tæ hîp lai trong vô Thu §«ng ....... 73

B¶ng 4.12: KÕt qu¶ vÒ phÇn lùa chän c¸c tæ hîp lai trong vô Xu©n............... 74

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vi

Danh môc c¸c ®å thÞ

H×nh 4.1: §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu cao c©y cña c¸c tæ hîp ng« lai vô Thu

§«ng ................................................................................................................ 41

H×nh 4.2: §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu cao c©y cña c¸c tæ hîp ng« lai vô Xu©n

......................................................................................................................... 42

H×nh 4.3: §éng th¸i t¨ng tr−ëng sè l¸ cña c¸c tæ hîp ng« lai vô Thu §«ng .. 46

H×nh 4.4: §éng th¸i t¨ng tr−ëng sè l¸ cña c¸c tæ hîp ng« lai vô Xu©n .......... 47

H×nh 4.5: DiÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp lai tham gia thÝ nghiÖm........................ 51

H×nh 4.6: ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm ...... 54

H×nh 4.7: N¨ng suÊt thùc thu cña c¸c tæ hîp ng« lai tham gia thÝ nghiÖm..... 69

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vii

1. Më §ÇU

1.1. §Æt vÊn ®Ò

Sö dông cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn c©y trång lµ tiÒn ®Ò ®Ó n©ng cao s¶n

l−îng n«ng nghiÖp mét c¸ch bÒn v÷ng, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, an toµn

l−¬ng thùc vµ b¶o vÖ m«i tr−êng toµn cÇu. ChiÕn l−îc cña ViÖn tµi nguyªn Di

truyÒn thùc vËt thÕ giíi (IPGRI) hiÖn nay vµ t−¬ng lai lµ ®a d¹ng sinh häc cho

h¹nh phóc loµi ng−êi. Con ng−êi sèng h¹nh phóc h¬n khi thu nhËp t¨ng, an

toµn l−¬ng thùc ®−îc ®¶m b¶o, dinh d−ìng ®−îc c¶i thiÖn bÒn v÷ng, m«i

tr−êng sèng tèt h¬n vµ chØ cã thÓ b»ng con ®−êng ®a d¹ng ho¸ sinh häc n«ng

nghiÖp trªn c¸c trang tr¹i n«ng d©n vµ b¶o vÖ rõng (IPGRI, 2004) [46].

C©y ng« (Zea mays) lµ c©y ngò cèc chÝnh, cæ nhÊt, phæ biÕn réng, cã n¨ng

suÊt cao vµ gi¸ trÞ kinh tÕ lín cña loµi ng−êi. Cã nguån gèc tõ Mexico tr¶i qua

7000 n¨m tiÕn ho¸ vµ ph¸t triÓn, th«ng qua qu¸ tr×nh chän läc tù nhiªn vµ nh©n

t¹o, c©y ng« ®· cã sù di truyÒn rÊt réng r·i vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña nã cã lÏ

kh«ng c©y trång nµo cã thÓ s¸nh kÞp (Ng« H÷u T×nh & CS, 1997) [13]. HiÖn

nay, tÊt c¶ c¸c n−íc trång ng« nãi chung ®Òu ¨n ng« ë nh÷ng møc ®é kh¸c

nhau. Toµn thÕ giíi sö dông 21% s¶n l−îng ng« lµm l−¬ng thùc cho con ng−êi.

C¸c n−íc Trung mü, Nam ¸ vµ Ch©u Phi sö dông ng« lµm l−¬ng thùc chÝnh

(TrÇn V¨n Minh, 2004) [30].

Ng« kh«ng chØ lµ c©y cung cÊp l−¬ng thùc cho con ng−êi mµ cßn cung cÊp

thøc ¨n cho ch¨n nu«i vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn vËt liÖu cho nÒn c«ng nghiÖp

chÕ biÕn (hÇu nh− 70% chÊt tinh trong thøc ¨n ch¨n nu«i tæng hîp lµ tõ ng«). Ng«

cßn lµ nguyªn liÖu phôc vô cho c¸c ngµnh kh¸c nh− c«ng nghiÖp nhÑ (5%), c«ng

nghiÖp thùc phÈm, y häc,… Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c©y ng« lµ nguån thu ngo¹i

tÖ lín th«ng qua xuÊt nhËp khÈu cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi. Trªn thÕ giíi hµng

n¨m l−îng ng« xuÊt nhËp khÈu kho¶ng 70 tÊn (TrÇn V¨n Minh, 2004) [30]. Theo

dù b¸o s¶n xuÊt vµ mËu dÞch ng« trªn thÕ giíi 2004 – 2005 xuÊt khÈu ng« ®¹t

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………1

75,62 triÖu tÊn. C©y ng« ®−îc coi lµ c©y ngò cèc b¸o hiÖu sù no Êm cña loµi ng−êi

vµ nu«i sèng 1/3 d©n sè thÕ giíi (Kuperman, 1977) [47].

HiÖn nay, n¨ng suÊt, diÖn tÝch, s¶n l−îng ng« kh«ng ngõng t¨ng lªn. Theo

Trung t©m nghiªn cøu quèc tÕ c¶i l−¬ng gièng ng« vµ lóa mú CIMMYT th× møc

t¨ng tr−ëng b×nh qu©n hµng n¨m cña s¶n xuÊt ng« trªn toµn thÕ giíi vÒ diÖn tÝch

lµ 0,7%, n¨ng suÊt lµ 2,4% vµ s¶n l−îng lµ 3,1% (CIMMYT, 1999/2000) [35].

Theo sè liÖu thèng kª cña FAO, n¨m 2006 diÖn tÝch ng« trªn toµn thÕ giíi ®¹t

h¬n 150 triÖu ha, n¨ng suÊt ®¹t 4,8 tÊn/ha, s¶n l−îng ®¹t kho¶ng 696 triÖu tÊn. Tû

lÖ t¨ng tr−ëng lµ 14% vÒ diÖn tÝch, 21% vÒ s¶n l−îng vµ kho¶ng 28% vÒ n¨ng

suÊt (FAOSTAT, 2006) [39]. Theo dù ®o¸n cña ViÖn nghiªn cøu ch−¬ng tr×nh

l−¬ng thùc thÕ giíi (IFPRT, 2000) [45] nhu cÇu ng« trªn toµn thÕ giíi vµo n¨m

2020 sÏ v−ît 50% so víi s¶n l−îng ng« vµo n¨m 1995, tøc lµ sÏ t¨ng tõ 558 triÖu

tÊn (1995) lªn tíi 837 triÖu tÊn vµo n¨m 2020. §©y thËt sù lµ th¸ch thøc lín ®èi

víi s¶n xuÊt ng« ®Æc biÖt lµ víi c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn n¬i cã tû lÖ n«ng d©n

nghÌo cao.

ë ViÖt Nam c©y ng« ®−îc ®−a vµo gieo trång tõ cuèi thÕ kû XVII vµ

®−îc coi lµ c©y l−¬ng thùc ®øng thø hai sau c©y lóa. ë thêi gian ®Çu, do kh«ng

®−îc chó träng nªn hÇu hÕt diÖn tÝch c¸c gièng ng« ®−îc trång chñ yÕu lµ c¸c

gièng ng« ®Þa ph−¬ng cho n¨ng suÊt thÊp kho¶ng 1,47 – 1,56 tÊn/ha/vô. Sau

n¨m 1992 cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt ®êi sèng kinh tÕ cña

con ng−êi ®· ®−îc c¶i thiÖn, nhu cÇu cña con ng−êi ngµy cµng t¨ng. Do ®ã,

vai trß dïng lµm c©y l−¬ng thùc cña ng« gi¶m dÇn, song nhu cÇu sö dông lµm

thøc ¨n cho ch¨n nu«i ngµy cµng cao.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhê sö dông nh÷ng gièng ng« lai míi, diÖn tÝch,

n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng ng« cña ViÖt Nam t¨ng lªn nhanh chãng vµ ®¹t ®Ønh ®iÓm

vµo n¨m 2005. Theo NguyÔn Sinh Cóc [15], n¨m 2005 diÖn tÝch trång ng« ®¹t 1039

ngh×n ha, n¨ng suÊt ®¹t 35,5 t¹/ha vµ s¶n l−îng 3,69 triÖu tÊn, ®· lµm thay ®æi tû

träng ng« trong c¬ cÊu s¶n l−îng l−¬ng thùc tõ 5,7% (2000) lªn 9% (2005).

Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………2