Khía cạnh nạn nhân trong nguyên nhân và điều kiện của các tội xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LÊ THỊ LINH SƢƠNG

KHÍA CẠNH NẠN NHÂN TRONG NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN

CỦA CÁC TỘI PHẠM XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP.HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LÊ THỊ LINH SƢƠNG

KHÍA CẠNH NẠN NHÂN TRONG NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN

CỦA CÁC TỘI PHẠM XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM

TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: Ts. Lê Nguyên Thanh

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá

nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Lê Nguyên

Thanh. Kết quả nghiên cứu trong luận văn này trung thực và chưa từng được

công bố dưới bất cứ hình thức nào.

Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Lê Thị Linh Sương

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BLHS Bộ luật hình sự

HĐND Hội đồng nhân dân

TNHS Trách nhiệm hình sự

UBND Ủy ban nhân dân

XPTDTE Xâm phạm tình dục trẻ em

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

1. Bảng 1. Số vụ án hình sự và số vụ án XPTDTE trên địa bàn Thành

phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

2. Bảng 2. Số liệu các vụ án XPTDTE trên địa bàn Thành phố Hồ Chí

Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

3. Bảng 3. Số nạn nhân của các tội XPTDTE trên địa bàn Thành phố

Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

4. Bảng 4. Độ tuổi nạn nhân của các tội phạm XPTDTE trên địa bàn

Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

5. Bảng 5. Giới tính nạn nhân của các tội phạm XPTDTE trên địa bàn

Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

6. Bảng 6. Mối quan hệ giữa nạn nhân và người phạm tội XPTDTE trên

địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

7. Bảng 7. Hoàn cảnh gia đình của nạn nhân các tội phạm XPTDTE trên

địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

8. Biểu đồ 1. Cơ cấu các tội phạm XPTDTE trên địa bàn Thành phố Hồ

Chí Minh từ năm 2009-2013.

9. Biểu đồ 2. Diễn biến tình hình nạn nhân của các tội phạm XPTDTE

trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

10. Biểu đồ 3. Cơ cấu nạn nhân của các tội phạm XPTDTE trên địa bàn

Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009 đến năm 2013.

11. Biểu đồ 4. Các loại tội phạm XPTDTE đối với trẻ em dưới 06 tuổi.

12. Biểu đồ 5. Các loại tội phạm XPTDTE đối với trẻ em từ 06 tuổi đến

dưới 13 tuổi.

13. Biểu đồ 6. Các loại tội phạm XPTDTE đối với trẻ em từ 13 tuổi đến

dưới 16 tuổi.

14. Biểu đồ 7. Diễn biến tình hình tội phạm XPTDTE trên địa bàn

Thành phố Hồ Chí Minh đã xét xử từ năm 2009 đến năm 2013.

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................. 1

CHƢƠNG 1. NHẬN THỨC CHUNG VỀ KHÍA CẠNH NẠN NHÂN

TRONG NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN CỦA CÁC TỘI PHẠM

XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ EM TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ

CHÍ MINH..................................................................................................... 10

1.1. Khái niệm khía cạnh nạn nhân trong nguyên nhân và điều kiện của tội

phạm.............................................................................................................................10

1.2. Đặc điểm khía cạnh nạn nhân trong nguyên nhân và điều kiện của các tội

phạm xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh........24

CHƢƠNG 2. TÌNH HÌNH TỘI PHẠM XÂM PHẠM TÌNH DỤC TRẺ

EM TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÀ KHÍA CẠNH

NẠN NHÂN VỚI VAI TRÒ LÀ NGUYÊN NHÂN VÀ ĐIỀU KIỆN

PHẠM TỘI .................................................................................................... 33

2.1. Tình hình các tội phạm xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn Thành

phố Hồ Chí Minh........................................................................................................33

2.2. Nguyên nhân và điều kiện phạm tội từ khía cạnh nạn nhân của các tội

phạm xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh........51

CHƢƠNG 3. PHÒNG NGỪA CÁC TỘI PHẠM XÂM PHẠM TÌNH

DỤC TRẺ EM TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TỪ KHÍA CẠNH

NẠN NHÂN CỦA TỘI PHẠM.................................................................... 64

3.1. Thực tiễn phòng ngừa các tội xâm phạm tình dục trẻ em tại Thành phố

Hồ Chí Minh, đánh giá từ khía cạnh nạn nhân của tội phạm............................64

3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả phòng chống các tội phạm xâm phạm

tình dục trẻ em trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh từ việc nghiên cứu khía

cạnh nạn nhân của tội phạm.....................................................................................73

KẾT LUẬN.................................................................................................... 88

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trẻ em là tương lai của đất nước, là niềm hạnh phúc của gia đình. Việc

bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em là trách nhiệm của mỗi gia đình, cộng đồng

và toàn xã hội. Ở Việt Nam, trẻ em luôn được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt

quan tâm. Việt Nam đã tích cực tham gia Công ước quốc tế về quyền trẻ em.

Bằng việc ký Công ước về quyền trẻ em vào tháng 1/1990 và phê chuẩn vào

ngày 20/2/1990, Việt Nam là nước đầu tiên ở Châu Á và là nước thứ hai trên

thế giới trở thành thành viên của công ước này. Vấn đề bảo vệ, chăm sóc và

giáo dục trẻ em đã được quy định trong Hiến pháp, Luật Hôn nhân và Gia

đình, Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em và nhiều văn bản pháp luật

khác.

Tuy nhiên, song song với sự phát triển về kinh tế - văn hóa của cả nước

nói chung và Thành phố nói riêng, tình hình trật tự an toàn xã hội hiện nay

đang tồn tại nhiều vấn đề cần được quan tâm giải quyết, đặc biệt là tình trạng

trẻ em bị xâm hại tình dục. Tình trạng này đang ngày càng gia tăng và đáng

báo động với tính chất xâm hại ngày càng nghiêm trọng, làm tổn hại đến sức

khỏe, tâm sinh lý và sự phát triển bình thường của nạn nhân. Đồng thời tình

trạng xâm hại tình dục trẻ em còn gây tác hại xấu về nhiều mặt trong xã hội,

làm suy đồi đạo đức, thuần phong mỹ tục, xâm phạm nhân phẩm của con

người đặc biệt đó là trẻ em, làm ảnh hưởng xấu tới truyền thống đạo lý của

dân tộc. Việc xâm hại tình dục trẻ em đã lấy đi tuổi thơ trong sáng, ảnh hưởng

tiêu cực đến tương lai của các em, gây nguy hại cho gia đình và xã hội. Hành

vi xâm hại tình dục trẻ em là tội ác, vi phạm luật pháp quốc tế và luật pháp

nước ta. Đây là một thách thức lớn đối với công tác bảo vệ trẻ em trong tình

hình hiện nay.

Theo số liệu thống kê của Cục Bảo vệ chăm sóc trẻ em - Bộ Lao động,

Thương binh và Xã hội cho thấy số vụ xâm hại tình dục trẻ em tăng nhanh,

trung bình 05 năm gần đây mỗi năm có khoảng gần 1.000 trẻ em bị xâm phạm

tình dục. Trong đó, riêng số vụ hiếp dâm trẻ em lên tới 80%. Tính chất các vụ

2

xâm phạm tình dục trẻ em ngày càng trở nên nghiêm trọng, nhiều vụ có tính

chất đặc biệt nghiêm trọng như: Hiếp dâm tập thể, hiếp dâm trẻ dưới 5 tuổi,

hiếp dâm trẻ em có tính chất loạn luân…

Tuy nhiên, theo con số thống kê của Bộ Công an, số vụ xâm phạm tình

dục trẻ em bị đưa ra xét xử chỉ khoảng 40%1

, số còn lại đều không bị xử lý

bởi nhiều nguyên nhân. Số vụ bị xử lý hình sự ít hơn nhiều so với thực tế nên

không đủ sức răn đe đối với những kẻ suy đồi đạo đức và thiếu hiểu biết pháp

luật. Đây chính là một trong những nguyên nhân khiến tội phạm xâm phạm

tình dục trẻ em ngày càng gia tăng nhanh chóng về số vụ cũng như tính chất

vụ việc trên phạm vi cả nước, trong đó Thành phố Hồ Chí Minh - là một trong

những địa bàn có diễn biến phức tạp về loại tội phạm này, chiếm khoảng

9,41%2

tổng số vụ phạm tội xâm phạm tình dục trẻ em của cả nước.

Tình hình tội phạm xâm phạm tình dục trẻ em đã và đang ở mức báo

động. Vấn đề đáng quan tâm là một trong những nguyên nhân và điều kiện

của tình hình tội phạm này lại xuất phát từ phía nạn nhân của tội phạm. Nó

gắn với những đặc điểm của trẻ em, từ đó góp phần hình thành động cơ phạm

tội và thực hiện hành vi phạm tội xâm phạm tình dục trẻ em.

Nhận thức sâu sắc được tính nguy hiểm của tội phạm xâm hại tình dục

trẻ em, các cơ quan bảo vệ pháp luật tại Thành phố Hồ Chí Minh đã tập trung

lực lượng đấu tranh chống loại tội phạm này. Tuy nhiên, công tác đấu tranh

phòng chống loại tội này trên thực tế gặp nhiều khó khăn, bởi nhiều nguyên

nhân như: Chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật và

các ban ngành, đoàn thể có thẩm quyền; sự ủng hộ và hợp tác từ phía gia

đình, trường học chưa tốt, đặc biệt là thiếu những biện pháp phòng ngừa gắn

với đặc điểm nạn nhân là trẻ em.

Với mong muốn có những đóng góp cho lý luận và thực tiễn phòng

ngừa các tội xâm phạm tình dục trẻ em tại Thành phố Hồ Chí Minh, tôi chọn

đề tài “Khía cạnh nạn nhân trong nguyên nhân và điều kiện của các tội phạm

1 Tổng cục Cảnh sát phòng chống tội phạm - Bộ Công an (2013), Báo cáo kết quả công tác phòng, chống tội

phạm số 132/BC-TC8 ngày 19/12/2013, tr.4.

2 Tổng cục Cảnh sát phòng chống tội phạm - Bộ Công an, tlđd 1, tr.6

3

xâm phạm tình dục trẻ em trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” làm luận

văn tốt nghiệp cao học luật.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Hoạt động nghiên cứu về nạn nhân của tội phạm thời gian qua đã nhận

được nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Có thể chia các công trình

này thành hai nhóm:

- Nhóm các công trình nghiên cứu lý thuyết về nạn nhân của tội phạm

nói chung ở góc độ Tội phạm học và Luật Hình sự, có các công trình tiêu biểu

sau:

1/ Đại học Luật Hà Nội (2008), Giáo trình tội phạm học, Nxb. CAND,

Hà Nội.

Giáo trình này đưa ra khái niệm về nạn nhân nói chung và nạn nhân của

tội phạm nói riêng và nêu vai trò của nạn nhân trong cơ chế của hành vi phạm

tội như là nguyên cớ phát sinh hoặc thúc đẩy tội phạm, có thể gắn liền với đặc

điểm và hành vi của người bị hại. Tuy nhiên, những nội dung này chỉ là

những giới thiệu cơ bản, khái quát, ngắn gọn mà chưa đi sâu vào nghiên cứu,

phân tích cụ thể về nạn nhân và vai trò của nạn nhân trong cơ chế của hành vi

phạm tội.

2/ Nguyễn Xuân Yêm (2001), Tội phạm học hiện đại và phòng ngừa tội

phạm, Nxb. CAND, Hà Nội.

Tác giả dành một mục nhỏ về nội dung “Nạn nhân học trong Tội phạm

học hiện đại” trong công trình nghiên cứu của mình. Tác giả giới thiệu “nạn

nhân học” là một lĩnh vực mới trong Tội phạm học hiện đại, đánh giá vấn đề

về nạn nhân là khoảng trống trong Tội phạm học vì chưa được các nhà Tội

phạm học chú ý. Đồng thời, tác giả giới thiệu sơ nét về lịch sử nghiên cứu

“nạn nhân học” trên thế giới. Tuy nhiên, tác giả chưa nghiên cứu nạn nhân

của những tội phạm cụ thể và vai trò của nó trong cơ chế tâm lý xã hội của

hành vi phạm tội.

4

3/ Trần Hữu Tráng (2000), Nạn nhân trong tội phạm học Việt Nam –

Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận văn Thạc sỹ Luật học, Hà Nội.

Tác giả giới thiệu lịch sử và tình hình nghiên cứu về nạn nhân của tội

phạm trong tội phạm học trên thế giới và tại Việt Nam; nghiên cứu nạn nhân

dưới nhiều khía cạnh khác nhau; đưa ra vai trò của nạn nhân trong cơ chế của

hành vi phạm tội.

4/ Lê Nguyên Thanh (2002), Khía cạnh nạn nhân của tội phạm và vấn

đề phòng ngừa tội phạm, Luận văn thạc sỹ luật học, thực hiện tại Đại học

Luật Thành phố Hồ Chí Minh.

Tác giả đã đi sâu vào nghiên cứu về nạn nhân của tội phạm trong tội

phạm học hiện đại: Nêu lịch sử nghiên cứu nạn nhân của tội phạm trên thế

giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng; sự cần thiết phải nghiên cứu về nạn

nhân của tội phạm; phân tích khái niệm khía cạnh nạn nhân của tội phạm; các

khía cạnh nạn nhân và vai trò của chúng trong cơ chế của hành vi phạm tội từ

đó đưa ra giải pháp phòng ngừa tội phạm trên cơ sở nghiên cứu nạn nhân của

tội phạm. Dù trong công trình nghiên cứu, tác giả đã nêu được các loại nạn

nhân của một số tội phạm phổ biến trong xã hội với các đặc điểm gắn liền

trong đó có nạn nhân của các tội xâm phạm tình dục trẻ em, tuy nhiên vấn đề

nghiên cứu về nạn nhân của các tội xâm phạm tình dục trẻ em chỉ ở mức giới

thiệu, chưa đi sâu vào nghiên cứu cụ thể về nạn nhân của các tội xâm phạm

tình dục trẻ em.

5/ Trần Thanh Phong (2002), Nạn nhân của tội phạm trong luật hình sự

Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật học, thực hiện tại Đại học Luật Thành phố

Hồ Chí Minh.

Trong công trình này, tác giả nghiên cứu nạn nhân ở góc độ luật hình

sự; các quy định liên quan đến nạn nhân trong luật hình sự; thực tiễn áp dụng

các quy định của Bộ luật Hình sự liên quan đến yếu tố nạn nhân và các kiến

nghị hoàn thiện. Tuy vậy, công trình nghiên cứu này không đi vào nghiên cứu

cụ thể nạn nhân của loại tội phạm hình sự nào.

5

6/ Dương Tuyết Miên (2005), “Nạn nhân của tội phạm dưới góc độ tội

phạm học”, Tạp chí Tòa án nhân dân (20), tr.5-10.

Tác giả nêu khái quát lịch sử về vấn đề nạn nhân của tội phạm; đưa ra

khái niệm nạn nhân của tội phạm cùng các đặc điểm gắn liền với nạn nhân

của tội phạm từ đó phân loại nạn nhân của tội phạm. Trên cơ sở các vấn đề

này, tác giả đưa ra vai trò của nạn nhân trong cơ chế hành vi phạm tội và các

thiệt hại mà nạn nhân phải gánh chịu; vấn đề nạn nhân của tội phạm và hệ

thống tư pháp hình sự.

7/ Trần Hữu Tráng (2002), “Bàn về khái niệm nạn nhân của tội phạm”,

Tạp chí Luật học, (01), tr.49-53

Tác giả đi sâu vào phân tích khái niệm nạn nhân của tội phạm, từ đó

đưa ra các đặc điểm nạn nhân của tội phạm, phân biệt nạn nhân của tội phạm

với nạn nhân được đề cập trong luật hình sự và luật tố tụng hình sự, phân biệt

nạn nhân của tội phạm với hậu quả của tội phạm và phân biệt nạn nhân của tội

phạm với người bị hại, nguyên đơn dân sự.

8/ Lê Nguyên Thanh (2005), “Nạn nhân học trong Tội phạm học Việt

Nam”, Tạp chí Khoa học pháp lý, (06), tr.47-51.

Tác giả khái quát lịch sử nghiên cứu nạn nhân học trong tội phạm học

hiện đại với một số thuyết về nạn nhân học; đánh giá việc nghiên cứu nạn

nhân học trong Tội phạm học Việt Nam và đưa ra ý nghĩa của việc nghiên

cứu nạn nhân học đối với phòng chống tội phạm.

- Nhóm các công trình nghiên cứu chuyên sâu về nạn nhân của các tội

xâm phạm tình dục nói chung và xâm phạm tình dục trẻ em nói riêng thời

gian qua đã có các công trình nghiên cứu như:

1/ Võ Thị Kim Oanh (chủ nhiệm), Lê Nguyên Thanh, Phạm Thái

(2004), Đấu tranh phòng chống các tội xâm phạm tình dục người chưa thành

niên tại các tỉnh phía nam Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường,

thực hiện tại Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh.