Khảo sát hệ thống tình thái từ trong các truyện viết cho thiếu nhi của võ quảng.

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA TIỂU HỌC

----------

TRẦN THỊ HƯƠNG

Khảo sát hệ thống tình thái từ trong các truyện

viết cho thiếu nhi của Võ Quảng

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

SƯ PHẠM TIỂU HỌC

2

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Trong câu tiếng Việt, tình thái từ là một thành phần mà không có mặt nó

câu vẫn diễn đạt đúng nội dung, đúng ngữ pháp. Tuy nhiên, câu còn phải thực

hiện chức năng giao tiếp, bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói, thiết lập và

duy trì quan hệ đối thoại nên tình thái từ trở nên rất cần thiết.

Hệ thống tình thái từ trong tiếng Việt rất phong phú, linh hoạt và giàu sắc

thái biểu cảm trong sử dụng. Nó là một trong những cơ sở để người nói tạo dựng

phát ngôn cũng như để người nghe tiếp nhận và nắm bắt đúng ý định giao tiếp

của người nói. Việc nắm được đặc điểm của hệ thống tình thái từ tiếng Việt góp

phần nâng cao hiệu quả giao tiếp nói chung và vận dụng vào việc dạy tiếng Việt

nói riêng. Chính vì vậy, việc nghiên cứu về vấn đề tình thái từ là rất cần thiết và

cần được quan tâm.

Võ Quảng là một nhà văn để cả cuộc đời và tâm huyết của mình vào sự

nghiệp sáng tác cho thiếu nhi.Trên chặng đường đó, ông đã viết khá nhiều

truyện cho thiếu nhi như: Quê nội, Tảng sáng, Cái lỗ cửa, Cái Thăng, Chỗ cây

đa làng, Cái mai, Những chiếc áo ấm, Những câu chuyện, Bài học tốt… Các tác

phẩm ấy đã thể hiện được tài năng của Võ Quảng không chỉ qua nội dung mà

còn qua ngôn ngữ. Hệ thống ngôn ngữ trong các tác phẩm của Võ Quảng thường

là những từ thông dụng, giản dị, dễ hiểu nhưng ông lại đặc biệt chú ý làm cho

vốn từ ngữ đó thật sinh động và hấp dẫn để tạo nên những câu văn đi vào lòng

người đọc. Chính vì vậy trong hệ thống từ ngữ Võ Quảng sử dụng không thể

thiếu các tình thái từ.

Hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề tình thái từ trong

tiếng Việt. Tuy nhiên, việc sử dụng hệ thống tình thái từ trong các truyện viết

cho thiếu nhi của Võ Quảng thì chưa có một công trình nào nghiên cứu. Do đó,

việc nghiên cứu đề tài “Khảo sát hệ thống tình thái từ trong các truyện viết cho

thiếu nhi của Võ Quảng” sẽ giúp chúng tôi có cái nhìn tổng thể về hệ thống tình

3

thái từ trong các truyện viết cho thiếu nhi của Võ Quảng nói riêng và hệ thống

tình thái từ trong tiếng Việt nói chung.

Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài “Khảo sát hệ thống tình

thái từ trong các truyện viết cho thiếu nhi của Võ Quảng” để nghiên cứu.

2. Lịch sử vấn đề

Vấn đề tình thái từ trong tiếng Việt đã được nhiều nhà ngôn ngữ học quan

tâm nghiên cứu. Ở phần này, chúng tôi điểm qua một số công trình nghiên cứu

tiêu biểu đề cập đến vấn đề này, từ đó xác định hướng đi đúng cho đề tài nghiên

cứu của mình.

Diệp Quang Ban, “Giáo trình ngữ pháp tiếng Việt”, Đại học Huế - Trung

tâm đào tạo từ xa, 2003, theo tác giả: “Tình thái từ là hư từ chỉ mối quan hệ của

người nói (sự nhấn mạnh, độ tin cậy, thái độ, đánh giá…) với nội dung câu nói

hay người nghe. Khác với phụ từ (định từ và phó từ) là những từ nằm trong cấu

tạo cụm từ, tình thái từ chỉ xuất hiện ở bậc câu, tuy về mặt nội dung thì có thể

liên hệ với một từ, một cụm từ hay cả câu”. [1, 48]

Lê Biên, “Từ loại tiếng Việt hiện đại”, Nhà xuất bản Giáo dục, 1999, tác

giả đã nêu tác dụng ngữ pháp của tình thái từ: “Các tình thái từ xuất hiện và hoạt

động ở bậc câu, chúng không làm thành tố của ngữ, một số tình thái từ có chức

năng dạng thức hóa một từ, một ngữ hoặc để bổ sung cho một phát ngôn một sắc

thái tình cảm nào đó”. [4, 69]. Căn cứ vào vị trí và tác dụng, ông cũng đã chia

phạm trù tình thái từ thành hai loại: trợ từ và tiểu từ tình thái.

Lê Đông - Nguyễn Văn Hiệp, “Khái niệm tình thái trong ngôn ngữ học”,

Tạp chí ngôn ngữ số 7, 2003, hai tác giả đã khái quát về khái niệm tình thái:

“góp phần làm rõ một số phương tiện chính yếu của phạm trù tình thái trong

ngôn ngữ cũng như những vấn đề có liên quan”. [6, 63]

Nguyễn Thị Lương, “Câu tiếng Việt”, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm,

2006, tác giả đã xếp tình thái từ vào các thành phần biệt lập của câu, xem xét các

thành phần tình thái được thể hiện bằng các yếu tố ngôn ngữ chuyên dùng, chưa

xem xét các từ ngữ nằm trong cấu trúc cú pháp của cụm từ , của câu nhưng vẫn

4

mang sắc thái tình thái. Theo tác giả: “Tình thái ngữ là các biểu thức tình thái

chuyên biệt, không nằm trong nòng cốt câu, được dùng để biểu thị một số ý

nghĩa tình thái của câu - phát ngôn như ý kiến, sự đánh giá, thái độ, quan hệ của

người nói với người nghe và với sự tình được phản ánh trong câu”. [10, 65]

Võ Đại Quang, “Tình thái trong câu - phát ngôn: một số vấn đề lí luận cơ

bản”, Ngôn ngữ và Đời sống, 2008, tác giả đã khẳng định rõ vai trò của các

phương tiện biểu thị tình thái: “Việc học và sử dụng chuẩn xác các phương tiện

tình thái sẽ giúp ích rất nhiều trong việc duy trì và cải thiện quan hệ liên nhân

trong các hoàn cảnh giao tiếp cụ thể bằng ngôn từ”. [12, 8]

Nguyễn Minh Thuyết và Nguyễn Văn Hiệp, “Thành phần câu tiếng Việt”,

Nhà xuất bản Giáo dục, 2004, các tác giả đã dành hẳn một chương để trình bày

về một thành phần phụ của câu: tình thái ngữ. Hai tác giả đã trình bày khái niệm

về tình thái ngữ, phân biệt tình thái ngữ với các thành tố khác trong câu, phân

loại tình thái ngữ và nêu ra điều kiện sử dụng chúng trong câu. Theo các tác giả:

“Tình thái ngữ là thành phần phụ của câu luôn luôn đứng sau nòng cốt câu, có

nhiệm vụ bổ sung những ý nghĩa tình thái cho câu, tình thái ngữ không tham gia

vào kết cấu phân đoạn thực tại câu”. [13, 269]

Phạm Hùng Việt, “Trợ từ trong tiếng Việt hiện đại”, Nhà xuất bản Khoa

học xã hội Hà Nội, 2003, tác giả đã liệt kê một hệ thống: động từ tình thái, phụ

từ, trợ từ, thán từ, quán ngữ tình thái. Tác giả cho rằng: “Cùng với sự phong

phú của các ý nghĩa tình thái, các phương tiện dùng để biểu thị ý nghĩa tình

thái cũng rất đa dạng”. [16, 37]

Như vậy, việc nghiên cứu về tình thái từ, vấn đề nghĩa tình thái trong tiếng

Việt đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà ngôn ngữ học nhưng riêng về hệ

thống tình thái từ trong các truyện viết cho thiếu nhi của Võ Quảng thì chưa

được tác giả nào nghiên cứu. Vì thế ở luận văn này, chúng tôi sẽ nghiên cứu vấn

đề đó. Các công trình trên là nguồn tài liệu tham khảo quý giá, bổ ích cho chúng

tôi trong quá trình tiến hành nghiên cứu.

5

3. Mục đích nghiên cứu

Chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Khảo sát hệ thống tình thái từ trong các

truyện viết cho thiếu nhi của Võ Quảng” để có cái nhìn tổng thể về hệ thống

tình thái từ trong các truyện viết cho thiếu nhi của Võ Quảng nói riêng và trong

tiếng Việt nói chung. Trên cơ sở đó, chúng tôi xây dựng hệ thống bài tập sử

dụng tình thái từ trong dạy học nghi thức lời nói ở phân môn Tập làm văn lớp 2

nhằm giúp học sinh vận dụng tình thái từ có hiệu quả trong học tập và giao tiếp

hằng ngày.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được những mục đích trên, đề tài phải thực hiện những nhiệm vụ sau:

- Nghiên cứu những vấn đề lí luận liên quan đến đề tài.

- Thống kê, phân loại, nhận xét hệ thống tình thái từ trong các truyện viết

cho thiếu nhi của Võ Quảng

- Xây dựng hệ thống bài tập bổ trợ sử dụng tình thái từ cho học sinh lớp 2.

5. Đối tượng nghiên cứu

Hệ thống tình thái từ trong các truyện viết cho thiếu nhi của Võ Quảng.

6. Phạm vi nghiên cứu

Trong đề tài này, chúng tôi chọn các truyện sau để khảo sát: Cái lỗ cửa,

Cái Thăng, Những chiếc áo ấm, Quê nội, Bài học tốt, Tảng sáng.

7. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu, đề tài sử dụng các phương pháp sau:

- Phương pháp nghiên cứu lí luận: nghiên cứu những vấn đề lí luận liên

quan đến đề tài.

- Phương pháp khảo sát, thống kê: thống kê, phân loại hệ thống tình thái từ

trong các truyện ngắn viết cho thiếu nhi của Võ Quảng.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: phân tích, nhận xét về hệ thống tình

thái từ dựa vào bảng thống kê, phân loại.

- Phương pháp quy nạp: dựa vào các kết quả đã nghiên cứu trên cơ sở đó

xây dựng các bài tập sử dụng tình thái từ trong dạy học các nghi thức lời nói

trong phân môn Tập làm văn lớp 2.

6

8. Giả thuyết khoa học

Đề tài “Khảo sát hệ thống tình thái từ trong các truyện viết cho thiếu nhi

của Võ Quảng” sẽ giúp giáo viên và sinh viên ngành sư phạm tiểu học có cái

nhìn tổng thể về hệ thống tình thái từ trong tiếng Việt nói chung và trong các

truyện viết cho thiếu nhi của Võ Quảng nói riêng. Bên cạnh đó, chúng tôi xây

dựng các bài tập sử dụng tình thái từ trong dạy học các nghi thức lời nói trong

phân môn Tập làm văn lớp 2 sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học phân môn

Tập làm văn lớp 2 và giúp học sinh Tiểu học vận dụng tình thái từ trong học tập

và giao tiếp có hiệu quả.

9. Cấu trúc đề tài

Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, đề tài gồm có 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lí luận

Chương 2: Khảo sát hệ thống tình thái từ trong các truyện viết cho thiếu nhi

của Võ Quảng

Chương 3: Xây dựng hệ thống bài tập bổ trợ sử dụng tình thái từ cho học

sinh lớp 2